İLHAM ƏLİYEV BİZƏ BÜTÖV AZƏRBAYCAN BƏXŞ ETDİ

Habil Qurbanov 

Hüquq üzrə elmlər doktoru, professor

Azərbaycan adına böyük hadisələrin, qələbələrin yaşandığı möhtəşəm bir zamana sevinclə şahidlik edirik. Son 20 ildə cənab Prezident İlham Əliyevin şəxsi əzmi, müdrik və uzaqgörən siyasəti sayəsində Azərbaycan bütün sahələr üzrə inkişaf edərək əhəmiyyətli nailiyyətlər qazanıb, zəngin və qüdrətli ölkəyə çevrilib. 

 Dövlət başçımız İlham Əliyevin həyata keçirdiyi misilsiz missiya torpaqlarımızın işğalına son qoymuş, bütün ərazilərimizdə bayrağımızı dalğalandıraraq suverenliyimizi bərpa etmiş, son iki yüz illik tariximizin ən şanlı səhifələrinə qızıl möhür vurmuşdur. 

Bütün bu qələbələr həm də 2003-cü ildə Azərbaycan xalqının taleyi ilə bağlı düzgün qərar verməsinin parlaq göstəriciləri olmuşdur. Əgər xalqımız 1993-cü ildə təkidli tələbi ilə Ümummilli Lider Heydər Əliyevi hakimiyyətə gətirərək xilas, qurtuluş yoluna qədəm qoymuşdusa, düz 10 il sonra Ulu Öndərin siyasi varisi İlham Əliyevi özünün dövlət başçısı seçərək rifahdan, tərəqqidən, uğurlardan keçən parlaq qələbələr zirvəsinə yüksəlmişdi. 

Təbii ki, indi əbədi bərqərar olduğumuz bu zirvəyə, qürurunu yaşadığımız bu qələbələrə çatana qədər xeyli ağır sınaqlardan keçməli, bəzən öz daxilimizdəki düşmən sapı olan qüvvələrlə, bəzən də xarici güclərlə mübarizə aparmalı olduq. Amma Allahın nəzərinin üzərimizdə olması, Azəbaycana Heydər Əliyev və İlham Əliyev kimi müdrik şəxsiyyətlərin başçılıq etmələri sayəsində bütün çətinliklərdən, sınaqlardan üzüağ çıxdıq. 

Tariximizin bir çox qara səhifəsinin, millətimin düçar olduğu faciələrin çoxunun şahidiyəm. 1980-ci illərin sonlarında Ulu Öndər Heydər Əliyevin erməni millətçilərinin əli ilə hakimiyyətdən qəsdən uzaqlaşdırılması məşəqqətli günlərimizin bir-birini izləməsinə səbəb oldu. 1988-ci ildə azərbaycanlılar tarixi yurdları Qərbi Azərbaycanda etnik təmizləməyə, növbəti deportasiyaya məruz qaldılar. 

1990-cı illərin əvvəllərində torpaqlarımızın təcavüzkar Ermənistan tərəfindən işğalı, azərbaycanlıların kütləvi qətliama, soyqırımlarına məruz qalması, yüz minlərlə insanımızın yurdundan zorla didərgin salınaraq məcburi köçkünə çevrilməsi ilə yanaşı, yenicə müstəqilliyini qazanmış ölkəmizin daxilindəki parçalanmalar, hökm sürən siyasi hərc-mərclik, xüsusilə AXC-Müsavat cütlüyünün hakimiyyət davası, vətəndaş müharibəsinin astanasında olmağımız faktiki olaraq Azərbaycanı bir dövlət olaraq yox olmaq qarşısında qoymuşdu.

Azərbaycanın bu böhranlı çağında Ulu Öndər Heydər Əliyev xalqın təkidli tələbi ilə ölkəmizdə ikinci dəfə hakimiyyətə gələrək qurtuluş, xilaskarlıq missiyasını böyük müvəffəqiyyətlə  yerinə yetirməyə başladı. Öncə ölkədə daxili sabitliyi təmin edən, tədricən respublikamızı hərtərəfli inkişaf mərhələsinə çıxaran Ulu Öndər hərbi sahədə mühüm islahatlara start verdi, ordu quruculuğunda əhəmiyyətli addımlar atmağa başladı.

 2003-cü ildən ötən 20 il müddətində isə cənab Prezident İlham Əliyev Ulu Öndər Heydər Əliyevin vaxtilə dövlətçiliyimizin var olması naminə uğurlu təməlini qoyduğu bütün işləri müvəffəqiyyətlə başa çatdırdı, məntiqi sonluğuna yetirdi. 

Cənab İlham Əliyevin yorulmaz fəaliyyətinin, uğurlu siyasətinin nəticəsində çox qısa zamanda Azərbaycan diplomatik, iqtisadi cəhətdən güclənərək dünyanın sayılıb seçilən ölkəsi oldu. Nəhəng enerji layihələrinin gerçəkləşdirildiyi ünvana, qlobal nəqliyyat qovşağına çevrilən respublikamız bu gün dünyada ən etibarlı tərəfdaş, güvənli ölkə kimi tanınır. 

Dövlət başçısı İlham Əliyevin məqsədyönlü və yorulmaz fəaliyyətinin ən başlıca istiqaməti torpaqlarımızın işğaldan azad edilməsi yönündə idi. Buna görə idi ki, daim hərbi sahədə mühüm islahatlar aparılır, ordumuzun maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi, kadr potensialının yaxşılaşdırılması üçün effektiv işlər həyata keçirilirdi. Təsadüfi deyildi ki, az müddət ərzində Azərbaycan Ordusu dünyanın ən güclü orduları sırasında qabaqcıl sıralara yüksəlmişdi.

Amma bütün dünya, eləcə də mənfur düşmən ən müasir silahlarla silahlandırılmış Azərbaycan Ordusunun potensialını və nələrə qadir olduğunu real müstəvidə 2016-cı ildə Lələtəpə qələbəsi, eləcə də 2018-ci ildə Günnüt əməliyyatı zamanı görüb bilmiş oldu. 

Bu parlaq qələbələr Azərbaycan xalqının illərdir qəlbində yaşatdığı yurdlarımıza qayıdış inamını dirçəltdi. 

2020-ci il sentyabrın 27-də Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi altında torpaqlarımızın işğaldan azad edilməsi üçün irəli atılan rəşadətli ordumuz "dəmir yumruğ"a dönərək cəmi 44 gün ərzində düşməni qarşısında diz çökdürdü və müqəddəs missiyasını tamamlayaraq noyabrın 8-də Azərbaycana Şuşa zəfəri yaşatdı.

Prezident, Ali Baş Komandan 

İlham Heydər oğlu Əliyev

Prezident İlham Əliyevin siyasi, diplomatik, eləcə də hərbi sahədə yürütdüyü mahir strategiyası, davamlı və sarsıdıcı zərbələri təcavüzkar Ermənistanı 2020-ci il noybarın 10-da kapitulyasiya aktı imzalamağa məcbur etdi. Bu həm də düşmən tərəfindən başdan-başa mina tarlasına çevrilmiş Ağdamı, olduqca çətin coğrafi relyefə malik olan Kəlbəcər və Laçını döyüşsüz almağımıza imkan yaratdı. Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin siyasi, hərbi manevrləri və həmlələri sayəsində labüd itkilərdən də yayınmış olduq. 

Vətən müharibəsinin getdiyi həmin 44 gün ərzində qazanılan qələbələrin, işğaldan azad edilən kənd, qəsəbə və şəhərlərimizin xoş xəbərlərini Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevdən almağımız isə xalqımız üçün böyük fərəh oldu.

Prezident İlham Əliyev Zəfərdən ötən üç ili - 2020-2023-cü illəri də, Azərbaycan üçün xeyli qələbələrlə zəngin zaman salnaməsinə çevirdi. 

44 günlük müharibədən dərhal sonra Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda geniş bərpa-quruculuq işlərinə start verən dövlət başçımız tarixi ərazilərimizdə öz əlləri ilə qədim kəndlərimizin, qəsəbələrimizin, şəhərlərimizin təməllərini yenidən qoydu. Birbaşa Prezident İlham Əliyevin şəxsi nəzarəti altında bu ərazilərdə aparılan sürətli quruculuq-bərpa işləri Böyük qayıdış prqramının da uğurla həyata keçirilməsinə şərait yaradıb. 

Zəfərdən iki il sonra - 2022-ci il iyulun 19-da Zəngilan rayonunun Ağalı kəndinin sakinlərinin timsalında Azərbaycan xalqı illərlə yurd həsrəti çəkən insanlarımızın qayıdış sevincinə şərik oldu. Daha sonra Tərtərin Talış kəndinə, Laçın şəhərinə, Zabux kəndinə, Füzuli şəhərinə köç karvanları yola salındı və bu qayıdış köçləri mərhələli şəkildə uğurla davam etdirilir.

Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda müasir yaşayış məskənləri salınmaqla, infrastruktur qurulmaqla yanaşı, erməni vəhşiliyinə tuş gələn abidələrimiz də Birinci vitse-prezident, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın rəhbərliyi ilə bərpa edilir.

Vətən müharibəsindən ötən üç il müddətində milli maraqlarımızın təmini istiqamətində ard-arda qələbələr qazanan dövlət başçımız İlham Əliyev növbəti tarixi missiyasını 2023-cü il aprelin 23-də həyata keçirdi. Həmin gün Laçın sərhəd-buraxılış məntəqəsinin təsis edilməsi ilə bütün sərhədlərimizdə bayrağımız dalğalandırıldı. Sentyabrın 19-20-də keçirilən lokal xarakterli antiterror tədbirləri sayəsində isə Qarabağda suverenliyimiz tam bərpa edildi. 

Mükəmməl siyasəti, hərbi strategiyası ilə erməni faşizminin başını əzən Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyev erməni separatçılarının "miatsum" kitabını birdəfəlik bağlayaraq tarixin tozlu zirzəmilərinə tolazladı. Xalqımızın qanına susamış erməni canilərinin, separatçıların bir çoxu hazırda Bakıda istintaq təcridxanasındadırlar və Azərbaycan qanunları qarşısında cavab verirlər. 

Oktyabrın 15-də - Prezident seçilməsinin 20-ci ildönümündə isə Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyev Xankəndidə, Əsgəranda, Xocalıda, Ağdərədə, Xocavənddə üçrəngli ay-ulduzlu bayrağımızı əbədi dalğalandıraraq bir daha xalqımıza bütöv Azərbaycanın qürurunu yaşatdı.

Biz də daim öz fəaliyyətimizdə Prezident İlham Əliyevin Azərbaycanın inkişafı, xalqımızın tərəqqisi, rifahı naminə yürütdüyü məqsədyönlü siyasəti nümunə götürür, əməllərimizlə bunu həyata keçirməyə çalışırıq. 

Qeyd etmək istərdim ki, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının əməkdaşlarından I Qarabağ müharibəsində 63 nəfər iştirak edib, 1 nəfər şəhid olub, 7 şəhid ailəsi var. II Qarabağ müharibəsində isə 37 nəfər iştirak edib, 2 nəfər şəhid olub, 4 şəhid ailəsi var. AMEA rəhbərliyi və Azad Həmkarlar İttifaqı tərəfindən şəhid ailələrinə, savaş iştirakçılarına daim diqqət, qayğı göstərilir.

 Onlar daim diqqətdə saxlanılır, mütəmadi maddi yardımlar, pul mükafatları, ərzaq yardımları verilir. Həmçinin işə götürülərkən və struktur dəyişiklikləri edilərkən qanunvericiliyə əsasən bu kateqoriyadan olan ailələrə üstünlük verilir.

2023-cü il noyabrın 7-də AMEA-da Azad Həmkarlar İttifaqının təşkilatçılığı ilə Zəfər Gününə həsr edilmiş tədbir keçiriləcək, I və II Qarabağ savaşının iştirakçılarına, şəhid ailələrinə dəstək göstəriləcək.

Habil QURBANOV,

AMEA Azad Həmkarlar İttifaqının sədri, hüquq üzrə elmlər doktoru, professor.

"Azərbaycan" qəzeti. / 08.11.2023.

АЗЕРБАЙДЖАН ПОДАРИЛ МИРУ МНОГИХ ВЕЛИКИХ ДЕЯТЕЛЕЙ

Габил Сурхай оглу Курбанов 

доктор юридических наук, профессор

Фундаментальные проблемы права в разработках академика Д.А. Керимова

Общеизвестно, что Азербайджан богат своими природными контрастами - это и Каспийское море, и покрытые льдом вершины Кавказа, и пустынные степи и субтропические леса. О богатом же культурном наследии нашей страны свидетельствуют не только древние наскальные рисунки или караван-сараи Шелкового пути, но и знаменитые деятели науки и искусства, родившиеся в этой стране. 

Одним из них конечно же, является российский юрист азербайджанского происхождения, доктор юридических наук, профессор Джангир Аббасович (Али-Аббасович) Керимов. Скупые сведения из интернет-пространства Википедии излагают нам, что он родился в городе Баку 18 июля 1923 года, является советским и российским правоведом, доктором юридических наук, профессором. Также он являлся член-корреспондентом АН СССР (1966) и РАН (1991), академиком Академии наук Азербайджана (1967), лауреатом Государственной премии Азербайджанской ССР (1980), главным научным сотрудником Института социально-политических исследований РАН, членом Отделения общественных наук РАН.

Академик Джахангир Керимов - один из известнейших специалистов по философским проблемам юридической науки, социального планирования и управления, теории государства и права. Также им написано более 800 научных статей и брошюр, 40 индивидуальных монографий. В его исследованиях исследуются вопросы общей теории права, в том числе такие важные аспекты, как социология и философия права. Научные труды ученого глубоко освещают темы комплексной профилактики правонарушений, социального управления и планирования. Философия права не входит в общую теорию права, а обозначает ей направления познания права, методологию права, формулирует подходы и фундаментальные проблемы права, ищет пути их решения. Тогда получается, что в предмет философии права входят основополагающие вопросы правового бытия, сущности права, методологии познания права, ценностей права, осознания права, логики права, места человека в правовых отношениях.

В свою очередь, академик Д.А. Керимов шел к философии права от юриспруденции, показав пример оригинального соединения философии и права. На наш взгляд, современная философия права в настоящее время находится в состоянии становления и развития. Такое утверждение обуславливается тем обстоятельством, что авторы того или иного учебника или учебного пособия по данной дисциплине по-разному определяют их содержание, зачастую ориентируясь на свои научные интересы. Если сравнивать подобные работы по теории государства и права, то, несмотря на научный плюрализм, наблюдается однообразие рассматриваемых тем: понятие государства и права, их признаки, функции, формы и так далее. И конечно же академик Д.А. Керимов внес свой неоспоримый вклад в дело становления и развития современной философии права.

Академик Джахангир Керимов 

Если обратиться к официальному сайту Российской Академии Наук (РАН), то можно проследить эволюцию трудов академика Д.А. Керимова как советского периода, так и постсоветского времени. Среди таковых отметим следующие работы «мэтра» отечественной юриспруденции: Законодательная деятельность Советского государства (Основные принципы и организационные формы). - М., 1955; Свобода, право и законность. - М., 1960; Кодификация и законодательная техника. - М., 1962; Философские проблемы права. - М., 1972; Общая теория государства и права: предмет, структура, функции. - М., 1977; Конституция СССР и развитие политико-правовой теории. - М., 1979; Философские основания политико-правовых исследований. - М., 1986; Культура и техника законотворчества. - М., 1991; Основы философии права. - М., 1992; Проблемы общей теории прав и государства» в трёх томах. Т. 1 - Социология права. - М., 2001; Т. 2 - Философия права. - М., 2002, Т. 3 - Правовое государство. - М., 2003; Методология права: Предмет, функции, проблемы философии права. - М., 2003; Проблемы общей теории права и государства. В трёх томах. - Тюмень, 2005; Избранные произведения» в трёх томах. - М., 2007.

Среди наград последних лет жизни легендарного академика следует отметить премию РАН имени А.Ф. Кони, которой он был награжден в 2009 году за работу «Избранные произведения» (в трёх томах). В 2012 году Джахангир Керимов за вклад в развитие юридической науки России был удостоен высшей юридической премии страны «Юрист года». Вручение премии «Юрист года» стало главным событием Дня юриста, праздника, ежегодно отмечаемого в России 3 декабря. Эта высшая профессиональная премия вручалась Ассоциацией юристов России за значительный вклад в формирование правового государства, укрепление правопорядка, защиту прав и интересов граждан, за вклад в развитие юридической науки. 

Как утверждалось выше, Азербайджан подарил миру многих великих деятелей культуры, политики и науки получивших всеобщее признание. А когда, один из таких великих деятелей начинает опекать другую величину в своей сфере деятельности, это заслуживает отдельного упоминания. Конечно же, речь идет об опеке Общенационального лидера Гейдара Алиева над академиком Джахангиром Керимовым. Основа нашей современной идеологии прежде всего в наследии великого лидера Г.А. Алиева, патриотизме как части исторической памяти, в рациональной трактовке и развитии его идей уже в новых условиях. Вопрос этот отнюдь не прост. Мир меняется и будет меняться все быстрее, а идеи Гейдара Алиева, составляющие суть и смысл нашей идеологии, объединяющей прошлое и настоящее, проясняют глубинные мотивации к знанию и жизнедеятельности граждан. Мыслящий человек всегда задумывается о жизни, о судьбе, о том, как провести отведенные ему в этом мире дни.

В своих работах ученый отмечал, что основы права заложены именно в существующих правоотношениях, общественной жизнедеятельности. Право, с точки зрения Д. А. Керимова, «это не только юридический, но и социальный феномен. Оно определяется, в конечном счете, экономическими отношениями, испытывает на себе прямое воздействие политики, морали, культуры, - одним словом, всей духовной жизни общества». Как общественные отношения влияют на нормы права, так и нормы права, в свою очередь, влияют на социальную реальность. Право преобразует действительность с целью достижения общественного прогресса. Однако право, утверждал ученый, не есть правовой порядок, так как правопорядок есть конечная цель права. 

Академик Д.А. Керимов подчеркивал, что правовые предписания реализуются, воплощаются в регулируемых общественных отношениях. Само действие права растворяется в общественной жизни, действует через правовые принципы, правовую политику, правосознание, правоотношения, законность и т.д. Можно сказать, что академик Д.А. Керимов поддерживал идею, что право есть фактор общественной и частной жизни. К проявлениям права учёный относил: процесс правообразования и правотворчества; характер самих правовых норм, ненормативных правовых предписаний и иных правовых актов; их восприятие, уяснение и оценку людьми; этапы правореализации; результаты правового регулирования общественных отношений; укрепление законности и правопорядка; воспитание членов общества в духе правовой культуры. Другими словами, к проявлениям права, с точки зрения Д.А. Керимова, можно отнести всё, что имеет правовой характер.

Также академик Д.А. Керимов одним из первых, начал исследовать возможности и проблемы использования компьютерной техники в сфере управления и права. Значительное внимание уделял комплексной профилактики правонарушений, культуры законотворчества и др. В области социологии долгое время возглавлял творческие коллективы по подготовке методических рекомендаций для разработки планов социального развития производственных коллективов, отраслей народного хозяйства и городов.

К приятным для нас событиям его автобиографии, можно причислить и родившегося в 1963 году сына Александра, который пошел по стопам именитого отца, и стал доктором юридических наук, профессором РАНХиГС и МГУ.

В памяти всех, кто работал с Джангиром Аббасовичем, учился у него, сотрудничал с ним, он останется творческим, жизнерадостным, деятельным и доброжелательным коллегой, учителем и плодотворным ученым, чьи идеи и дела навсегда останутся в истории науки и нашей памяти. Скончался легендарный ученый 22 февраля 2015 года в Москве, а похоронен на Троекуровском кладбище Москвы. На учебниках и научных трудах академика Д.А. Керимова выросли целые поколения политиков и юристов России, и Азербайджана. Светлая и добрая память остается в душах тех, кто близко знал Джангира Аббасовича или знаком с его выдающимися трудами.

Габил Сурхай оглу Курбанов

Председатель Независимого Профсоюза НАНА

доктор юридических наук, профессор. 

ALEKSANDR NEVZOROV: “Həyatımda gördüyüm ən cəsur insan azərbaycanlı olub”

Azərbaycan Respublikasının Milli Qəhrəmanı 

Vəzir Surxay oğlu Orucovun komandanlığı altında 

Ermənistanda 3 günlük matəm elan edilməsinə səbəb 

olan böyük döyüş olub...

“ŞAHIN OĞLUNUN BAŞINI KƏSİB SÜFRƏYƏ QOYDULAR”

İngilislər Moğol imperiyasında 

2 milyon müsəlmanı qətlə yetirdi.

Böyük Moğol İmperiyasının sonuncu hökmdarı II Bahadır Şah həm də şair və xəttat olaraq tanınırdı. Bir çoxları onu siyasi liderdən daha çox sənətçi kimi qəbul edirdi.

Bilməyənlər üçün deyim ki, Böyük Moğol İmperiyasını Teymurilər dövlətinin banisi Əmir Teymurun (1370-1405) torunları yaradıb. Böyük Moğol imperiyası hazırda mövcud olan Hindistanın ərazisini ehtiva edirdi. 1526-1857-ci illər arasında mövcud olmuş bu imperiyanın əsasını isə Qazi Zahirəddin Məhəmməd Babur (1494-1500) qoyub. Baburun Çağatay türkcəsində yazdığı və həyatından xronoloji olaraq bəhs etdiyi Baburnamə əsəri Türk ədəbiyyatı tarixində önəmli yerə sahibdir. Babur eyni zamanda Çağatay türkcəsində yazılmış ədəbiyyatın Əlişir Nəvaidən sonra ən böyük şairi hesab olunur...

II Bahadır Şah isə urdu dilində yazıb. Urdu anlamı türk dillərində olan ordu sözündən gəlir. Moğollar (moğol sözü də monqol sözünün hind dilindəki tələffüzündən yaranıb) müxtəlif xalqların qarışığından yaratdıqları orduda süni yaradılmış urdu dilindən istifadə edirdilər. Urdu dili bəzən Laşkari dili olaraq da adlandırılır. Ləşkər sözü də fars dilindən gəlir və ordu anlamını verir. Urdu dili hazırda Pakistan və Hindistanda rəsmi dövlət dillərindən biridir. Bu dil türk, monqol, fars, sanskrit, ərəb, hind dillərindən çox söz alıb. Urdu əlifbası ərəb əlifbasına əsaslanır. Hazırda bu dil 70 milyon adamın ana dilidir. Ancaq bu dil geniş yayılıb və 230 milyondan çox insan bu dildə danışa bilər.

II Bahadır Şah Zəfər zəfərin yox, məğlubiyyətin rəmzidir.

İngilislər Hindistana hücum edəndə o, qocalıb əldən düşmüşdü, ömrünün qürub çağını yaşayırdı. İngilis tarixçiləri yazır ki, Moğolların sonuncu imperatorunu bir gecədə taxtdan saldılar. 1857-ci ildə Dehlidə şahın qeyd-şərtsiz təslim olması üçün onun kiçik oğlunun başını kəsib səhər yeməyi verilən boşqabın içində qarşısına qoydular. Şahın digər oğullarını da güllələdilər.

O günlərdə II Bahadır Şah Zəfərin tərəfdarları ingilislərə qarşı vuruşurdu. Həmin döyüşlərdə 2 milyondan çox müsəlman qətlə yetirildi. Böyük Moğol İmperiyasını ingilislər qan içində basdırdılar...

Tarixçilər onu da yazır ki, ingilislər Hindistanı özlərinə tabe etmək məqsədi ilə qədim Romadan qalmış “Parçala, hökm sür” siyasətini işə saldılar. Hinduizmə tapınan insanlarla müsəlmanlar arasında düşmənçilik toxumu səpildi. Bu bəla bu gün də davam edir, hər il Hindistan, Pakistan və Banqladeşdə dini zəmində minlərlə insan qətlə yetirilir. Halbuki Moğollar dönəmində Hindistan fərqli dinlərin harmoniyasına köklənmişdi.

İngilislərin sürgünə göndərdiyi 87 yaşlı şah 1862-ci ilin noyabrında Rangune şəhərində vəfat etdi. Britaniya imperiyası onun qəbrinin yerini uzun müddət gizli saxladı. Yalnız 1991-ci ildə II Bahadır Şah Zəfərin qəbri təsadüf nəticəsində aşkara çıxdı.

O da maraqlıdır ki, 1975-ci ildə Hindistanda II Bahadır Şahın dünyaya gəlişinin 200 illiyi ilə bağlı poçt markası buraxılıb. Markanın üzərində isə şahın urdu dilində yazdığı şeir yer alıb...

Onu da deyim ki, Bahadır Şahın 4 xanımı olub. Türk törəninə uyğun olaraq onların dördünün də adı “bəyim” müraciəti ilədir. Sonuncu xanımının adı isə Tac Mahal bəyimdir.

22 oğlu, 32 qızı olmuş şah sufi düşüncəsinə sahib idi. O, sufilikdə ən yüksək məqam olan pir kimi tanınırdı. Çoxsaylı müridləri vardı. Daha çox kasıb alim və dərviş kimi görünürdü. Dini baxımdan xüsusi statusda olması ona imperator kimi müqəddəslik məqamı qazandırmışdı.

Şah Zəfər bir misrasında həm hinduizm, həm də islam eyni mahiyyəti bölüşür, deyir. Bu yanaşma çox mədəniyyətli Hindu-İslam Moğol mədəniyyətini özündə cəmləşdirirdi. Şah öz sarayında Rakhi, Holi, Divali kimi bir çox hindu bayramlarını qeyd edərdi. Şah Zəfər şiə müsəlmanlara qarşı da dözümlü idi və onun sarayında şiələrə də ehtiram göstərilirdi.

İngilislər Şahı onlara qarşı qiyam təşkil etməkdə suçlayırdılar. Bununla bağlı 21 gün davam edən məhkəmə quruldu.

19 dinləmə keçirildi, 21 şahid ifadə verdi. Məhkəmənin gedişi fars və urdu dillərində qeydə alındı, ingilis dilinə tərcümələri ilə birlikdə yüzdən çox sənəd məhkəməyə təqdim olundu. Şah Dehlidəki Qırmızı Qala adlanan yerdə mühakimə olundu. Onun haqqında ölüm hökmü çıxarıldı, ancaq hökm icra olunmadı. Şahı Ranquna sürgünə göndərdilər. Xanımları və sağ qalan iki oğlu onunla birlikdə sürgünə yollandı...

İngilislər Moğol imperiyasının idarə etdiyi Hindistanı 2 milyondan çox insanı qətl edərək ələ keçirdilər. Və möhtəşəm bir ölkə ingilislər tərəfindən vəhşicəsinə qarət olundu...

Bu gün də Böyük Britaniya qeyri-rəsmi şəkildə Hindistan, Pakistan və Banqladeşi öz təsir dairəsində saxlayır. Balaca Britaniya yeritdiyi siyasətin hesabına bu nəhəng ölkələrin hələ də öz cazibəsindən qopmasına imkan vermir...

Elbəyi HƏSƏNLİ, SÜRİX.

MİLLİ KİMLİK. Beş tarixi şəxsiyyətin bir ümumi cəhəti - II hissə

II hissə

"Babək Xürrəmi, Əmir Teymur və Şah İsmayıl üçün ümumi olan cəhət Muhəmməd Peyğəmbərin Əhli-Beytinə məhəbbət idi".

Əmir Teymur Barlas İslam dininin Yəsəviyə və Kubrəviyə sufi təriqətlərinə etiqad edirdi. Kubrəviyə təriqətinin qurucusu böyük sufi şeyxi Nəcməddin Kubra (1145-1221) idi. Ürgənc şəhərinin mühasirəsi zamanı Çingiz xan (1155-1227) onun amanda olduğunu bildirsə də, Şeyx Nəcməddin Kubra ölümə məhkum edilmiş camaatı tərk etməyərək monqollarla döyüşdə şəhid olmuşdu. Şeyxin məzarı Türkmənistanın Daşoğuz vilayətinin Köhnə Ürgənc şəhərindədir.

Rəvayətə görə, Şeyx Nəcməddin Kubranın mürşidi azərbaycanlı Baba Fərəc Təbrizi (?-1173) idi. Şeyx Nəcməddin Kubranın özü isə Xarəzmşah Cəlal əd-Din Mənquberdinin (1199-1231) atası Xarəzmşah Əla əd-Din Muhəmmədin (1169-1220), eləcə də Mövlanə Cəlal əd-Din Ruminin (1207-1273) atası Sultan Bəha əd-Din Muhəmmədin (1152-1231) mürşidi olmuşdur. Amma əvvəlcə Xarəzmşah Muhəmməd haqqında danışaq.

İslam tarixçiləri İzz əd-Din Əbu əl-Həsən Əli ibn Əsirin (1160-1233) “Əl-kamil fi-tarix”, Əla əd-Din Ata Məlik ibn Muhəmməd Cuveyninin (1226-1283) “Tarixi-Cahanquşə”, Fəzlullah Rəşidəddinin (1247-1318) “Cəmi ət-təvarix”, Həmdullah ibn Əbu Bəkr Mustaufi Qəzvininin (1281-1350) “Tarixi guzidə” adlı əsərlərində maraqlı bir məlumat təsbit edilmişdir:

“Təxminən 1217-ci ildə Xarəzmşah Əla əd-Din Muhəmməd ibn Təkəşin tələbilə onun dövlətinin imamları belə bir fətva verdilər ki, xilafət və imamət Muhəmməd Peyğəmbərin əmisi Abbasın nəslinə deyil, Allah Elçisinin qızı Həzrəti Fatimə ilə İmam Əlinin oğlu İmam Huseynin nəslinə məxsusdur. Bundan sonra Xarəzmşahlar dövlətinin ərazisində Abbasi xəlifəsi Əhməd ibn Həsən ən-Nasir li-Din-Allahın (1158-1225) adına xütbə oxunması dayandırıldı. Tirmiz şəhərindən olan Seyid Əla əl-Muluk Tirmizi İslam dünyasının xəlifəsi elan edildi”.

1218-ci ildə isə Xarəzmşah Əla əd-Din Muhəmməd Abbasilər xilafətinin paytaxtı Bağdad üzərinə yürüşə başladı. Lakin dağlıq ərazidən keçərkən onun qoşunu qar uçqununa düşüb xeyli tələfat verdi. Xarəzmşah Əla əd-Din Muhəmməd Səmərqəndə qayıtmağa məcbur oldu. Buna baxmayaraq, o, ruhdan düşməmişdi. Növbəti ildə həmin yürüşü təkrarlamaq niyyətində idi. Amma 1219-cu ildə monqol ordularının Xarəzmə soxulması sözügedən planı alt-üst etdi.

İndi isə Şeyx Nəcm əd-Din Kubranın digər müridi 

Sultan Bəha əd-Din Vələddən bəhs edək:

Sultan Bəha əd-Din Vələd monqol istilası zamanı Orta Asiyanı tərk edib mühacirətə getmişdi. Rəvayətə görə, o, 1221-ci ildə Bağdad şəhərinin Cümə məscidində xütbə oxuyaraq Xəlifə ən-Nasiri tənqid etmişdi. Sonra isə oğlu Mövlanə Cəlal əd-Dinlə birlikdə Konyada məskunlaşmış, mövləvilik təriqəti burada formalaşmışdı. Həmin təriqətin “qızıl silsilə”sinə nəzər salaq:

Muhəmməd Peyğəmbər (570-632) - I İmam Əli (600-661) - II İmam Həsən (625-670) - III İmam Huseyn (626-680) - IV İmam Əli Zeyn əl-Abidin (659-713) - V İmam Muhəmməd Bagir (676-732) - VI İmam Cəfər Sadiq (702-765) - VII İmam Musa Kazim (745-799) - VIII İmam Əli Rza (766-818) - Şeyx Maruf Kərhi (750-820) - Şeyx Səri Səqati (772-867) - Şeyx Cuneyd Bağdadi (830-910) - Şeyx Əbu Osman Məğribi (857-983) - Şeyx Əbu Əli Rubari (?-951) - Şeyx Əbu Əli Katib - Şeyx Əbul Qasim Gurganî - Şeyx Əbul Nəcib Əbdul Qəhar Suhrəvərdî - Şeyx Əmmar Yasir Bitlisi (?-1253) - Şeyx Nəcm əd-Din Kubra (1145-1221) - Sultan Bəha əd-Din Vələd (1152-1231) - Seyid Burhan-əd-Dîn Tirmizi (1166-1241) - Şəms əd-Din Təbrizi (1185-1247) - Mövlanə Cəlal əd-Din Rumi (1207-1273) - Sultan Vələd (1226-1312)

Mövlanə Cəlal əd-Din Rumi Əhli-Beyti vəsf edən 

gözəl şeirlər yazmışdır. Onlardan birinə diqqət yetirək:

مرتضی علی ای بگشا راز

القضا حسن القضا سوه از پس ای

Aç sirri, ey Əliyyi Murtəza,

Ey pis hökm verənlərdən sonra yaxşı hökm verən.

Haşiyə. XV əsrdə Kubraviyə təriqətindən nurbəxşiyə və zəhəbiyə təriqətləri ayrılmışdır. Nurbəxşiyə sufi təriqətinə görə, imanın əsaslarından biri “On Dörd Məsumu” və “On İki Həqiqi İmamı” qəbul etməkdir. Muhəmməd Peyğəmbərin Əhli Beytinə məhəbbət Zəhəbiyə təriqətinin də ən vacib prinsiplərindən biridir.

Kubrəviyyə təriqətinin digər məşhur ardıcılı Əmir Teymur Barlas idi. O, hesab edirdi ki, qazandığı bütün qələbələrin sirri Muhəmməd Peyğəmbərin Əhli-Beytinə olan məhəbbətindədir. Dahi sərkərdənin “Əmir Teymurun tüzükləri” adlı kitabda təsbit olunmuş fikirləri:

- Hansı vilayətin əhalisinin etiqadı Peyğəmbər xanədanının əqidəsindən fərqlənərsə, əsl padişahın həmin vilayəti basıb alması və oranın əhalisini pozğun əqidəsindən döndərməsi vacibdir. Buna misal - Şamı tutdum və oradakı pozğun etiqadlı adamları cəzalandırdım.

- Muhəmməd övladlarının mərtəbəsini başqalarından yuxarı qaldırıb, onlara çatacaq hörmət-izzəti yerinə yetir. Onlara nə qədər çox məhəbbət bəsləmiş olsan, düşünmə ki, israfçılıq edirsən, çünki Allah yolunda görülən işdə israf yoxdur.

- Birinci təbəqə. Seyidləri, ruhaniləri, şeyxləri və alimləri özümə yaxınlaşdırdım. Sərbəst şəkildə sarayımı ziyarət etmələri üçün imkan yaratdım, məclislərimi onların iştirakı ilə bəzədim. Dini, hüquqi və elmi məsələləri onlarla müzakirə etdim. Dəyərli fikirlərini dinlədim. Halalı, haramı onlardan öyrəndim.

- İlk növbədə tapşırdım ki, tayfa və təbəqə mənsubiyyətindən asılı olmayaraq seyidlərə və alimlərə hörmət, ehtiram və qayğı göstərilsin, onların hər bir istəyi dərhal yerinə yetirilsin.

- Bir məsələni anladım ki, seyidlərin xahişlərini sözsüz yerinə yetirmək və onlara ehtiram göstərmək vacibdir.

Beləliklə, bütün bu faktlar onu göstərir ki, Babək Xürrəmi, Xarəzmşah Əla əd-Din Muhəmməd, Mövlanə Cəlaləddin Rumi, Əmir Teymur və Şah İsmayıl üçün ümumi olan cəhət Muhəmməd Peyğəmbərin Əhli-Beytinə məhəbbət idi.

Müəllif: Milli Kimlik Araşdırmaları Qrupunun üzvü Araz Şəhrili

MİLLİ KİMLİK. Beş tarixi şəxsiyyətin bir ümumi cəhəti - I hissə

I hissə

Tarixdən məlumdur ki, böyük türk hökmdarı Əmir Teymur Sahibkiran Barlas (1336-1405) Şah İsmayıl Səfəvinin (1487-1524) dördüncü nəsildə babası Şeyx Xacə Əliyə (1368-1424) yüksək hörmət və ehtiramla yanaşmışdır.

Məlumat üçün qeyd edək ki, Şah İsmayılın atası Şeyx Heydər (1459-1488) Şeyx Cuneydin (1429-1460), Şeyx Cuneyd Şeyx İbrahimin (1401-1447), Şeyx İbrahim isə Şeyx Xacə Əlinin övladı idi. 

Əmir Teymur Azərbaycanda olarkən Şeyx Xacə Əlini ziyarət etmiş, növbəti hərbi yürüşdən əvvəl onun xeyir-duasını almışdı. Osmanlı sultanı İldırım Bəyazidlə (1354-1403) müharibədə əsir götürdüyü və Orta Asiyaya aparmaq istədiyi türkləri də məhz Şeyx Xacə Əlinin xahişilə azad etmiş, onların Ərdəbildə məskunlaşmasına icazə vermişdi.

Amma çox az adam bilir ki, Əmir Teymur eyni hörmət və ehtiramı həm də Azərbaycan xalqının digər qəhrəman oğlu Babək Xürrəminin (798-838) dördüncü nəsildə babası Əbu Muslim Xorasaniyə (718-755) göstərmişdir.

Yenə də məlumat üçün qeyd edək ki, Babəkin atası Abdullah Mütəhhər adlı şəxsin, Mütəhhər Fatimə adlı qadının, həmin Fatimə isə Əbu Muslim Xorasaninin övladı idi. 

Teymurilər dövlətinin salnaməçisi Şərəfəddin Əli Yəzdi (?-1454) “Zəfər-namə” adlı əsərinin “Hökmdar Sahibkiranın Tus və Kəlata qayıtması” hissəsində yazmışdır: “Sahibkiran Heratı ələ keçirdikdən sonra Kəlat və Tus tərəfə getdi. Əbu Müslüm Mərvəzinin qəbrinə çatdıqda mükəmməl imanı və dinə bağlılığı sayəsində onu ziyarət edib ruhundan kömək və dəstək istədi”.

Özbək tarixçisi İbrahim Muminov (1908-1974) “Роль и место Амира Тимура в истории Средней Азии” adlı əsərində göstərmişdir ki, “Əmir Teymurun 1378-ci ildə Çağatay türkcəsində yazılmış fərmanı ilə Əbu Müslim Xorasaninin Xarəzmdə yaşayan törəmələrinə imtiyazlar vermişdi”.

Oxucuda sual yarana bilər ki, biz hansı əsasla Babək Xürrəminin ulu babalarından birinin məhz Əbu Muslim olduğunu  iddia edirik. Bəri başdan vurğulayaq ki, iddiamız kifayət qədər əsaslıdır.

Babəkin müasiri olmuş İslam alimi Əbu Hənifə Dinəvəri (815-895) “Kitab əl-əxbar əl-tival” adlı əsərində belə bir məlumat vermişdir: “Bir çoxları Babəkin əsl-nəsəbi və məsləki haqqında müxtəlif fikirlər irəli sürürlər. Mənə məlum olan budur ki, o, Əbu Muslimin qızı Fatimənin oğlu Mütəhhərin övladlarındandır. Xürrəmiyyədən olan Fatimiyyə qəbiləsi ona məxsusdur”.

İslam məzhəbşünası Əbulfəth Muhəmməd Şəhristani (1086-1153) “Kitab əl-miləl vən-nihal” adlı əsərində yazmışdır: “Rizamilər Rizam ibn Rəzmin davamçılarıdır. Onlar hesab edirdilər ki, imamət Əli ibn Əbu Talibdən onun oğlu Muhəmməd Hənəfiyyəyə, Muhəmməd Hənəfiyyədən onun oğlu Muhəmmədə, Muhəmməddən onun oğlu Əbu Haşimə, ondan isə Muhəmməd Peyğəmbərin əmisi Abbasın oğlu Abdullahın oğlu Əliyə keçmişdir. Həmin Əli imaməti oğlu Muhəmmədə, o isə, öz növbəsində oğlu İbrahimə ötürmüşdür. İbrahim Əbu Muslimin ağası idi. Əbu Muslim insanları təşviq edirdi ki, onlar İbrahimin imamətini tanısınlar.

Bu adamlar Xorasanda Əbu Muslimin zamanında peyda oldular. Hətta deyirdilər ki, Əbu Muslim də həmin təlimə etiqad edirmiş. Çünki onlar Əbu Muslimin imamətdə payı olduğunu bəyan edərək, imaməti ona bağlamışdılar. Həmin adamların iddiasına görə, İlahi ruh Əbu Muslimdə təcəlla etmiş və Əməvilərə qarşı mübarizədə ona kömək olmuşdu. Məhz bu yardımın sayəsində Əbu Muslim Əməviləri sonuncu nəfərinədək qətlə yetirmişdi. Onlar ruhun bir bədəndən digərinə keçməsinə də inanırdılar.

(Haşim ibn Hakim) Muğanna (?-783) da əvvəlcə bu təlimə etiqad edirmiş. Lakin sonradan hasil etdiyi boş fikirlərə arxalanaraq ilahlıq iddiasına başladı. Mavəraunnəhrin mubəyyidləri onun arxasınca getdilər. Bu, ardıcılları İslam dininin ehkamlarına laqeyd yanaşan xürrəmi təriqətlərindən biridir. Onlar iddia edirdilər ki, din yalnız imamın elmidir. Onlardan bəziləri isə belə deyirdilər: Din imamın elmi və ona sədaqətdən ibarətdir. Bu iki dəyər kimə nəsib olsa, həmin şəxs kamillik dərəcəsinə çatar və üzərindən dini vəzifələr götürülər”.

İslam məzhəbşünası Həsən ibn Musa Nəubəxti (IX-X əsrlər) “Firəq əl-şiə” adlı kitabında yazırdı: “Əbu Muslimin tərəfdarlarının təriqəti əbu muslimiyyə adlandı. Onlar Əbu Muslimin imamətinə inanır və iddia edirdilər ki, o, ölməyib, həyatdadır. Onlar haramı halal bilir, dini vəzifələri icra etmir və deyirdilər ki, iman yalnız imamı tanımaqdan ibarətdir. Onları xürrəmdinlər adlandırırdılar. Xürrəmilər təriqəti öz mənbəyini məhz onlardan götürüb”.

 Səlcuqilər dövlətinin baş vəziri Nizam əl-Mulk (1018-1092) “Siyasətnamə” adlı əsərində yazırdı: “(Xürrəmilər) məclis qurduqda hər şeydən əvvəl Əbu Muslimin qətlinə təəssüflənərək, onu öldürəni lənətləyirlər. Mehdi Firuza və Əbu Muslimin qızı Fatimənin oğlu Haruna rəhmət oxuyurlar. Ona bilikli uşaq və gənc alim deyirlər”.

Beləliklə, tarixi mənbələrdən aydın şəkildə görünür ki, xorasanlı sərkərdə Əbu Muslimlə azərbaycanlı Babək Xürrəmi arasında həm qohumluq əlaqəsi, həm də əqidə bağlılığı olmuşdur. O da məlumdur ki, Babəkin etiqad etdiyi keysaniyyə məzhəbilə Şah İsmayılın etiqad etdiyi On İki İmam məzhəbi üçün xarakterik olan ümumi bir cəhət vardır. Amma bu barədə yazımızın növbəti hissəsində...

Ardı var...

Müəllif: Milli Kimlik Araşdırmaları Qrupunun üzvü Araz Şəhrili.

QARABAĞDA, ŞUŞADA ADİL İRŞADOĞLUNUN FƏDAKAR FƏALİYYƏTİNİN ŞAHİDİYƏM

Şaiq Rəşid oğlu Bəşirov

Göstərilən tarixdə - 1989-cu ilin oktyabr, noyabr, dekabr aylarında 

mən də Şuşada idim, DİO da işləyirdim.

Adil İrşadoğlunun həmin vaxt Şuşada, eyni zamanda Qarabağda ardıcıl olaraq qorxmaz, fədakar jurnalist kimi fəaliyyətinin şahidiyəm. Şuşa yerli telestudiyasında hazırladığı ruhlandırıcı verilişlərin fəal tamaşaçısı olmuşam.

Həmin vaxtlar ətraf rayonlar da həmin verilişlərə baxa bilirdilər.

Adil müəllimi hamı çox sevirdi və onunla fəxr edirdi.

Mənim də Adil İrşadoğluna və onun kollektivinə rəğbətim vardı. Ona görə də onları süfrəyə dəvət etdim və orada ürəkdən gələn səmimi, yaddaqalan söhbətlərimiz oldu.

Adil müəllimin Facebook sosial şəbəkəsindəki profilində "Gecikməyin səbəbi bağışlanmazdır və onun haqqını yeyənlər utanmalıdır" adlı yazısını oxuyanda təəssüf hissi keçirdim. Buvaxtadək belə bir fədaiyə "Müharibə Veteranı" adı verilməyib. Əlbəttə, dövlətin qayğısına ehtiyacı olan belə bir şəxsə diqqət gərəkdir, təminatı yüksək səviyyədə olmalıdır. Çox məyus oldum, həm də  qəzəbləndim.

Gec də olsa əlaqədar təşkilatlar bu haqsızlığı aradan qaldırsınlar!

Bir belə əzab, əziyyət çəkən, həyatına risq edib odlu-alovlu müharibədən verilişlər və reportajlar hazırlayan bir şəxsiyyətə hələ də "Əməkdar Jurnalist" adı verilməyib.

Niyə?

Səbəb nədir?

İnsan 70 yaşa çatıb, ömrünün 47 ilini jurnalistliyə qurban verib!

Hanı ədalət?

İstərdım jurnalistlər, bu peşəni sevənlər, bu peşəyə hörmət edənlər səsimə səs versinlər ki, Adil İrşadoğlu layiq olduğu adları alsın!

ƏLBƏTTƏ Kİ, QARABAĞ AZƏRBAYCANDIR !

Hörmətlə, Şaiq Rəşid oğlu Bəşirov.

Daxili İşlər Nazirliyinin sabiq əməkdaşı. 

06.06.2023.