"Dövlətin gənclərdən hər zaman umduğu məsələ dövlətçilik və vətənpərvərlik hissləridir"

"Bu layihə Azərbaycanın gənclər siyasəti ilə dövlətin həyata keçirdiyi sosial mili və sadalamadığım digər daxili siyasət istiqamətləri ilə tam üst-üstə düşür". 

Publika.Az-ın məlumatına görə, bunu bu gün Bakıda keçirilən Azərbaycan Respublikası Gənclər Təşkilatları Milli Şurası (ARGTMŞ) “Xətdə” Sosial Şəbəkə Akademiyasının hesabat konfransında çıxışı zamanı Prezident Administrasiyası ictimai-siyasi məsələlər şöbəsinin müdiri Əli Həsənov bildirib.

Layihənin məqsədinin hamıya məlum olduğunu vurğulayan Ə.Həsənov deyib ki, layihənin əsas məqsədi Azərbycanda, o cümlədən regionlarda yaşayan gəncləri sosial şəbəkələr vasitəsi ilə fəallaşdırmaq, Azərbaycan dövlətinin bütün sahələr üzrə yürütdüyü siyasətə qoşmaqdır: "Eyni zamanda bu layihə onların gələcək həyatları ilə bağlı olan dövlət siyasətini gənclərin təklifləri, təşəbbüslərii hesabına zənginləşdirərək gəncləri yaxınlaşdırmaq məqsədi daşıyır. Dövlət hər zaman insanların qəlbindən keçən bütün istək və arzularına çevrilmiş idaeyaları, təşbbüsləri ümüumiləşdirərək, onların ən optimallarını seçərək, qruplaşdıraraq, ictimai mahiyyət kəsb edən səviyyəyə yüksələnləri həyata keçirməkdə davam edir. Dövlət siyasəti o zaman uğuurlu olur ki, yürüdülən bu siyasətin nəticələri həmin siyasətin göndərdiyi ünvanlara çatır və onların gündəlik həyatını zənginləşdirir.

İndiki Azərbaycanın gənclər siyasətindən də, daxili milli siyasətinin, sosial siyasətinin təməlində insan amaili dayanır. Bu siyasətin təməlində Azərbaycanın ümummilli lideri Heydər Əliyevin dərin zəkası, konseptual yanaşması və təməlini qoyduğu azərbaycançılıq dayanır. 1993-2003-cü illər ərzində formalaşan və həyata keçirilən bu siyasətin bir qanadını gənclər siyasəti təşkil edir. İndi Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən siyasətin əsas qayəsini məhz Azərbyacan vətəndaşının zənginləşdiriliməsi, həyataının fəallaşdırılması, getdikcə dünyada mövcud olan texniki, sosial, mədəni və mənəvi yeniliklərlə dolğunlaşdırılması Azərbycan dövlətinin daxili həyatında əsas məsələ olaraq durur".

Ə.Həsənov qeyd edib ki, Azərbaycan dövlətinin formalaşdırdığı gənclər, sosial, daxili, milli, mətbuat siyasəti, milli dini azlıqlarla münasibətinin ümumi strategiyasl ona yönəlib ki, hər bir insan bu cəmiyətfə öz ehtiyaclarını dolğun ödəsin: "Həmçinin, onun ehtiyaclarının təmin olunması başqalarına zərər gətirməsin və bunlarn bir balansı yaransın. Azərbaycan dövlətinin gənclərdən hər zaman umduğu məsələ dövlətçilik və vətənpərvərlik hissləridir. Ölkənin hər bir gənci hər hansı bir nəslin nümayəndəsidir. Hər bir gəncin borcu daxili, xaric təqiblərdən, təhdidlərdən bizə qarşı yönələn təziqlərdən qorunma işində öz çiyinlərini bu yükün altına vermək və millətimizə sahib çıxmaqdır. Hər bir gənc milliyətindən, dinindən, irqindən asılı olmayaraq öz üzərində bir azərbaycançılıq ideyası hiss etməlidir.

İndi ölkə başçısının yürütdüyü siyasət nəticəsində ölkəmizi hansı yerdən haraya gətirdiyi hər kəsə məlumdur. Dövlət idarəçiliyində iştirak edən biz məmurlar da, sıravi azərbaycanlılar da gələcəymizdən o zaman əmin olarıq ki, siz gənclər rəqabətə davamlılıqla yanaşı milli-mənəvi keyfiyyətlərə də sahib olacaqsınız".

Vasif Həsənli

"Azərbaycan Putinlə bu oyuna girişsə, zərbə altına düşəcək"

Vəfa Quluzadə: “Çökən avtoritarizmin ətəyindən yapışmaq yaxşı nəticə verməyəcək”

“Vladimir Putinin region dövlətləri olan Azərbaycan və İrana səfərlərinin arxasında ABŞ-Rusiya münasibətlərinin gərginləşməsi dayanır”. Bunu modern.az-a açıqlamasında keçmiş dövlət müşaviri, politoloq Vəfa Quluzadə deyib. O bildirib ki, ABŞ Putindən Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin keçmiş əməkdaşı Edvard Snoudeni geri qaytarmağı tələb etdiyindən əlaqələrdə ciddi uçurum yaranıb. Politoloqun sözlərinə görə, ABŞ eyni zamanda Rusiyaya müxtəlif üsullarla təzyiqləri artırır.

“Maqnitski siyahısını genişləndirir, rus məmurlarının çoxusunu bu siyahıya daxil edir” deyən siyasi ekspert hesab edir ki, Rusiya da öz növbəsində ABŞ-a təzyiq etmək niyyətindədir: “Ona görə də Putin elan edib ki, İrana və Azərbaycana səfər edəcək. Putinin əslində bu siyasəti ABŞ-Rusiya müstəvisindədir”.

Analitikin fikrincə, Putinin Azərbaycana səfəri yaxşı heç nə vəd etmir: “ABŞ Rusiyaya geniş iqtisadi-ticari, maliyyə sanksiyaları tətbiq etməyi planlaşdırır. Əgər Azərbaycan da Putinlə bu oyuna girişsə, böyük bir zərbənin altına düşəcək. Bu tamamilə açıq və aydındır”. V.Quluzadə vurğulayıb ki, Putinin səfəri Azərbaycana yalnız zərər gətirəcək: “Bu səfər Rusiya-Azərbaycan əlaqələri müstəvisində olsa idi, bunu müsbət dəyərləndirmək olardı. Amma burda Putinin əsas məqsədi ABŞ-la çəkişmədə Azərbaycanı faktor kimi istifadə etməkdir”.
ABŞ-ın Qafqazdakı maraqlarından geri çəkilmək barədə suala isə siyasi şərhçi belə aydınlıq gətirib: “ABŞ dünyanın ən güclü dövlətidir. Rusiya isə çökür. Ona görə də çökən avtoritarizmin ətəyindən yapışmaq heç bir yaxşı nəticə verməyəcək”.

Politoloq bildirib ki, Putinin nə İrana, nə də Azərbaycana səfərinə ehtiyac yoxdur: “Ona görə ki, bu səfərlər əvvəldən planlaşdırılmayıb. Bu, yalnız ABŞ-a dirsək göstərmək kimi bir şeydir. İran onsuz da sanksiyalardan qorxmur. Amma Azərbaycana da sanksiyalar tətbiq oluna bilər”.

Xatırladaq ki, Rusiya prezidentinin gələn ay Bakıya səfəri gözlənilir.
İlham Sultanov
ANS

"Bu dəfə Putini Bakıda yola vermək mümkün olmayacaq..."

Politoloq: “Bu, Azərbaycan üçün o qədər də arzuolunan səfər deyil”

“Putinin Azərbaycana səfərini təkcə Azərbaycanda keçirilən prezident seçkiləri ilə əlaqələndirmək doğru deyil. Bu, regionda, xüsusilə Yaxın Şərq regionunda qlobal səviyyədə dünya siyasətində baş verən son hadisələrlə bağlı bir səfərdir. Açığı, bu, Azərbaycan üçün o qədər də arzuolunan bir səfər deyil”. Politoloq Natiq Miri “Yeni Müsavat”a Rusiya prezidenti V.Putinin Azərbaycana gözlənilən səfərini şərh edərkən bunları deyib. N.Miri deyir ki, bu səfər Azərbaycan üçün elə də yaxşı perspektivlər vəd etmir, çünki bu səfər zamanı Azərbaycan hakimiyyəti qarşısında konkret seçim qərarı qoyulacaq.

“Bu seçim o qədər də asan başa gəlməyəcək. Təbii ki, söhbət dünya gücləri arasındakı seçimdən gedir. Bu çərçivədə Azərbaycanın gələcək təhlükəsizliyini hansı təhlükəsizlik sistemində görəcəyi ilə bağlı Putinin qərarı ortada olacaq. Buna cavab vermək isə Azərbaycan üçün çox çətindir. Çünki Azərbaycan hakimiyyəti ölkənin gələcəyini Qərblə inteqrasiyada, eyni zamanda gələcək təhlükəsizliyini Avroatlantik güclə bir yerdə görür. O baxımdan bu strateji qərarı vermək Azərbaycan hakimiyyəti üçün çox çətindir və Azərbaycan bu gün buna hazır deyil”.

Politoloq deyir ki, paralel olaraq seçim qarşısında qoyulan Azərbaycandan Avrasiya İttifaqına üzvlük məsələsində konkretlik istəniləcək: “Azərbaycan buna da hazır deyil. Təbii ki, bunun müqabilində Azərbaycana bəzi vədlər veriləcək. O məsələlər içərisində prezident seçkilərində Rusiyanın dəstəyi, eyni zamanda Dağlıq Qarabağ probleminin həllində bəzi irəliləyişlər ola bilər. Son vaxtlar Ermənistanla Avropa Birliyi arasında assosiativ üzvlük haqqında müqavilə imzalanması prosesinə hazırlıq gedir. Rusiya da bu məsələdən çox ciddi mənada qıcıqlanıb. Ona görə də Ermənistanı bir növ cəzalandırmaq üçün cüzi də olsa, Azərbaycana müəyyən mənada reveranslar etməyə hazırdır. Ancaq bunun müqabilində Azərbaycan hakimiyyətindən istəkləri yaxın gələcəkdə Azərbaycana çox baha başa gələ bilər. O baxımdan bu, Azərbaycan üçün o qədər arzuolunan səfər deyil. Xüsusilə Azərbaycanın dövlət başçısı üçün bu səfər çox çətin keçəcək. Yəni bu səfər münasibətlərin tənzimlənməsindən çox ola bilsin ki, gələcəkdə çox ciddi şəkildə xətər almasına səbəb olacaq. Çünki Putin bu gəlişi ilə Azərbaycandan konkret qərar istəyəcək. Bakıda artıq Putini yola vermək mümkün olmayacaq".

N.Miri təsdiq edir ki, bu səfər Azərbaycan hakimiyyətindən çox Rusiya hakimiyyətinə lazımdır: “Çünki indiki ərəfədə Yaxın Şərqdə, bizim regionda, ümumiyyətlə, qlobal siyasətdə ABŞ-ın məğlub olması eyforiyası var. Rusiya belə bir situasiyadan istifadə etməklə postsovet ölkələrini özünə tərəf cəlb etmək istəyir. Təbii ki, bunun müqabilində Rusiyanın Azərbaycana və digər postsovet ölkələrinə təklif edəcəkləri də var. Ancaq Azərbaycan bu təkliflərin strateji və milli maraqlarına nə qədər uyğun olub-olmadığını götür-qoy etməlidir. Məncə, Azərbaycanın bu yöndə Rusiyaya verə biləcəyi müsbət qərarlar yoxdur. Əks təqdirdə, bu, bumeranq olaraq Azərbaycanın başına çox ağır zərbələrlə qayıda bilər. Ona görə də bu səfər Rusiyaya daha çox lazımdır. Çünki Rusiya vəziyyətdən istifadə edərək regionda daha da güclənmək istəyir”.

İlham Sultanov

ANS

« JURNALİSTLƏRİN VƏTƏNPƏRVƏRLİYİ ÇOX VACİBDİR »

«JURNALİST ŞƏHƏRCİYİ SALINACAQ»

«Dünya praktikasında ilk dəfə Azərbaycanda jurnalistlər üçün ev tikilərək istifadəyə verilib. Jurnalistlər maaşları ilə mənzil ala bilməzlər. Mətbuat təmsilçiləri ilə görüşdə ortaya çıxan təşəbbüsə dərhal dəstək verildi». Jurnalistlər üçün tikilən binanın açılışında çıxış edən prezident belə deyib:

Dövlət başçısı dövlətin mətbuata qayğısının davam edəcəyini söyləyib: «Bu gün açılışını etdiyimiz binada yaşayacaq jurnalistlərin sayı 150 nəfərdir. Ancaq dövlətin dəstəyinə ehtiyacı olan, buna layiq olan jurnalistlərin sayı çoxdur. Təşəbbüsü nəzərə alaraq, jurnalistlərə bu sahədə dəstək davam edəcək. İstisna etmirəm ki, bura gələcəkdə jurnalist şəhərciyi olacaq».

İ. Əliyev ətraf ərazilərdə yeni kompleks yaradılacağı, böyük su kompleksi və digər obyektlərin tikiləcəyini söyləyib. Onun sözlərinə görə, bu binada mənzil alanlar arasında müxtəlif mətbu orqanların, müxtəlif siyasi baxışa malik insanlar var: «Bu da göstərir ki, Azərbaycanda heç bir sahədə ayrı-seçkiliyə yol verilmir. Azərbaycanda sağlam ab-hava var, jurnalistlərin fəaliyyəti də bu ab-havanı daha da sağlamlaşdıracaq».

«AZƏRBAYCANDA SÖZ AZADLIĞI TAM TƏMİN EDİLİB»

Dövlət başçısı Heydər Əliyevin senzuranı ləğv etməsi ilə mətbuatın azadlığının genişləndiyini bildirib: «Dünyada olduğu kimi, Azərbaycanda da internet jurnalistikası inkişaf edir. İnternetin yayılması ilə bağlı dövlət tərəfindən proqramlar həyata keçirilir. Belə olan halda biz deyə bilərik ki, Azərbaycanda söz azadlığı tam təmin edilib. Bu, belə də olmalıdır. Azərbaycanda iqtisadi, sosial və ictimai proseslərin gedişi mütərəqqi ideyalar üzərində qurulmalıdır. Ölkəmizdə demokratik cəmiyyətin formalaşmasında jurnalistikanın rolu böyükdür. Gələcəkdə də Azərbaycanda söz azadlığı və digər azadlıqlar tam təmin ediləcək. Bu yaxınlarda icazəli mitinqlərin keçirilməsi üçün də yer nəzərdə tutulub, jurnalistlərə eyvandan baxaraq o aksiyaları işıqlandırması çətin olmaz».

«SON İLLƏR JURNALİSTLƏR MƏSULİYYƏTLƏRİNİ DAHA ÇOX HİSS EDİRLƏR»

İlham Əliyev jurnalistlərin məsuliyyətinin də daim müzakirə mövzusu olduğunu bildirib: «Azad mətbuat olan yerdə jurnalist məsuliyyəti önə çıxır. Son illər jurnalistlər məsuliyyətlərini daha çox hiss edirlər. Mətbuatda təhqiramiz yazılara çox az rast gəlinir. Digər tərəfdən, müasir internet dövründə yalan informasiyanın ömrü uzun ola bilməz. Mətbuat Şurasının da bu məsələləri daim diqqət mərkəzində saxladığını bilirəm. Jurnalistlərin peşəkarlığı barədə heç nə demək istəmirəm, siz özünüz vaxtaşırı bu barədə danışırsınız. Əgər dövlət tərəfindən hər hansı dəstək lazımdırsa, biz bu dəstəyi verəcəyik ki, gənc, peşəkar kadrların hazırlanması prosesi sürətlə getsin. Bütövlükdə jurnalistikamız xalqına, dövlətinə bağlıdır. Bəzən şəxsi, partiya, korporativ maraqlar ortaya çıxır. Buna yol vermək olmaz. Xüsusən gənc dövlətlərdə vətənpərvərlik hissi güclü olmalıdır. Bu, sadəcə şüar deyil. Gənclərimiz vətənpərvər ruhda böyüməli, tərbiyə almalıdır və jurnalistikamızın bu sahədə böyük rolu var. Müstəqillik bizim xoşbəxtliyimiz, böyük dəyərimizdir. Ona görə də jurnalistlərin vətənpərvərliyi çox vacibdir. Dövlət maraqları müdafiə edilməli, dövlətə zərər verən addımlara yol verilməməlidir. Eyni zamanda cəmiyyətdə mövcud olan problemlər ölkə daxilində həllini tapmalıdır».

«VƏTƏNPƏRVƏRLİK ÖNDƏ OLMALIDIR»

Dağlıq Qarabağ məsələsinə toxunan dövlət başçısı bu məsələnin xüsusən xarici mətbuatda işıqlandırılmasını zəruri sayıb: «QHT-lər bu sahədə fəaldır, mətbuat nümayəndələri də xarici mətbuata çıxır. Bu iş daha da genişlənməlidir. Dövlət qrant və digər formalarda bu işə dəstək verməyə hazırdır. Son illər bir neçə ölkə Xocalı soyqırımını tanıyıb. Çünki dövlət və cəmiyyət bu məsələni diqqətdə saxlayır. Dövlət və cəmiyyətin reallıqlarını jurnalistlərdən yaxşı heç kim çatdıra bilməz. Azərbaycan böyük uğurlar qazanıb və bu reallıqları görməməzliyə vurmaq mümkün deyil. Ancaq erməni lobbisi gücləri olan bütün ölkələrdə Azərbaycana qarşı mübarizə aparırlar. İstəyirlər ki, ermənilərin Azərbaycan daxilində yaşaya bilməyəcəkləri barədə təəssürat yaratsınlar. Biz bunu nəzərə almalıyıq. Bu gün internetin resurslarından istifadə edərək tolerantlıq, dini dözümlülük və digər sahələrdəki reallığı dünyaya çatdırılmalıdır».

Prezident çıxışında bir daha vətənpərvərlik məsələsini önə çəkib: «Vətənpərvərlik öndə olmalıdır. Siyasi baxışların toqquşması təbiidir, ancaq biz dövlət maraqlarımızı şəxsi ambisiyalara qurban verməməliyik. Çünki müstəqillik ən böyük dəyərdir və biz müstəqilliyimizi qorumalıyıq. Əfsus ki, hələ də qul psixologiyası ilə yaşayanlar, xaricdə dayaqlar axtaranlar var. Xaric dedikdə onun hansı qütbdə yerləşməsinin mənim üçün fərqi yoxdur. Dünyanın bir çox yerlərində proseslər mənfi istiqamətə gedir, qarşıdurmalar yaşanır. Bizdən çox maraqlarımızı müdafiə edən olacaqmı? Yox».

Tədbirin sonunda Bibiheybət qəsəbəsində jurnalistlər üçün yeni yaşayış binasının təməli qoyulub. Bu mərasimdə də dövlət başçısı iştirak edib.

RUSİYA VƏ AZƏRBAYCAN ARASINDAKI GƏRGİNLİYİN KÖKÜNDƏ ƏSASƏN ÜÇ PROBLEM DAYANIR...

GünAz TV mətbuat mərkəzinin növbəti müsahibi İqtisadi və Sosial İnnovasiyalar (yeniliklər)  İnstitutunun rəhbəri, millət vəkili Əli Məsimlidir.

- Hazırda Rusiya ilə Azərbaycan arasında münasibətlərə birmənalı baxışın olmamasını nə ilə izah edərdiniz?

- Hazırda Rusiya ilə Azərbaycan arasında münasibətlərə birmənalı baxışın olmaması xeyli dərəcədə yeni dünya düzənin məntiqindən və qeyri-müəyyənliklərindən qaynaqlanır. Rusiya ilə Azərbaycan arasında münasibətlərə prizmanın(baxışın) müxtəlif tərəflərindən baxdıqda, bir-biri ilə daban-dabana ziddiyyət təşkil edən çox fərqli və mürəkkəb bir mənzərə alınır. Bir tərəfdən, rəsmi səviyyələrdə hər iki tərəf bildirir ki, Azərbaycanla Rusiyanın əlaqələri strateji əməkdaşlıq səviyyəsinə yüksəlib. Ekspert (karşünasi) qiymətləndirmələri səviyyəsində yanaşmaların bir hissəsində isə Rusiya ilə Azərbaycan arasında münasibətlərin az qala“soyuq müharibə” mərhələsində olduğu bildirilir.

- Sizcə, hansı düzdür: “strateji tərəfdaşlıq”, yoxsa “soyuq müharibə”? 

- Fikrimizcə, daha dolğun həqiqət bu iki kənar baxış bucağının arasındadır.

- Niyə orta mövqenin həqiqətə daha yaxın olduğunu qənaətindəsiniz?

- Çünki bir tərəfdən Azərbaycanla Rusiya arasında iqtisadi, elmi-texniki, mədəni və sair sahələrdə əlaqələr artan xətlə inkişaf edir. Həmin sahələrdə əməkdaşlığı genişləndirmək və dərinləşdirməkdən ötrü 110-dan artıq dövlətlərarası, hökumətlərarası və bölgələrarası sazişlər bağlanmışdır. İki ölkə arasında xaici ticarət dövriyyəsi və qarşılıqlı sərmayə qoyuluşları ildən ilə artır. Azərbaycanla Rusiya arasında xarici ticarət dövriyyəsi 2,3 milyard doları ötmüşdür. Bu sahədə Rusiya Azərbaycanın 2-ci xarici ticarət tərəfdaşıdır. Azərbaycanın xarici ticarət dövriyyəsinin 7 faizi, o cümlədən idxalın 14 faizi, ixracın isə 4 faizi Rusiyanın payına düşür. Hazırda Azərbaycan Rusiyanın 83 federal subyektindən 71-i ilə əməkdaşlıq edir. Əlaqələrin daha da genişləndirilməsi üçün qarşılıqlı səfərlər, biznes forumlar, işgüzar görüşlər təşkil edilir.
Rusiyanın ali məktəblərində 5755 Azərbaycan vətəndaşı təhsil alır. Bakıda M.V.Lomonosov adına MDU-nun filialı açılıb.  Azərbaycanın ali məktəblərində rus dilində 15 mindən artıq tələbə təhsil alır. Azərbaycanda rus dilində 50-dən artıq məcmuə nəşr olunur və 12 informasiya agentliyi xəbər yayır. “Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi və Rusiya Federasiyasının Federal Məclisi arasında əməkdaşlıq haqqında” sazişə əsasən Parlamentlərarası Komissiya təsis edilmiş və əməkdaşlıq əlaqələri yetərincə inkişaf edib. Rusiyada milyonlarla azərbaycanlı yaşayır. Onların bir hissəsi artıq Rusiya vətəndaşlıarıdır. 
Digər tərəfdən isə Azərbaycanla Rusiya arasında maraqların üst-üstə düşmədiyi sahələrdə gərginlik davam edir. 

- Hansı sahələri nəzərdə tutursunuz?

- Fikrimizcə, Rusiya və Azərbaycan arasındakı gərginliyin kökündə əsasən üç problem dayanır:
Birincisi, Azərbaycanın yerləşdiyi geopolitik bölgə Rusiya üçün çox böyük strateji əhəmiyyətə malikdir. Ona görə də ən əsas məsələ Azərbaycanın zəngin enerji resusrları(qaynaqları) və ölkəmizin transit ərazidə yerləşməsidir. Rusiya bilir ki, Azərbaycana nəzarəti itirmək- nəinki Cənubi Qafqazda, bütövlükdə Qafqaz bölgəsində nəzarəti itirmək deməkdir. Ona görə də Rusiya Azərbaycanı müxtəlif yollarla öz nəzarəti altına salmağa çalışır. Azərbaycan isə postsovet(kecmiş Şürəvi) məkanında həm iqtisadi, həm də siyasi məsələlərdə özünü müstəqil siyasəti ilə daha çox fərqlənən yeni müstəqil dövlət yolunu tutmuşdur.
İkincisi, bu gərginlik daha çox Azərbaycan ərazilərinin işğalında Rusiya faktorunun aparıcı rol oynaması və münaqişənin ədalətli həllində əsas maneəyə çevrilməsindədir. Rusiya Dağlıq Qarabağ münaqişəsində Ermənistana yönəlik siyasət yürüdür. Rusiya istəyir ki, ”Qarabağ kartı” həmişə Azərbaycana təsir rıcaqını öz əlində saxlasın və digər faktorları da bura qoşa-qoşa Azərbaycanı özünə tabe eləsin. 
Üçüncüsü, NATO-nun Rusiya sərhədlərinə yaxınlaşması Rusiyanı Azərbayacan təzyiqlərini artıran amillərdən biridir. Son vaxtlar bu amil özünü bir neçə istiqamətdə daha qabarıq göstərməyə başlamışdır. Rusiya Azərbaycanı Rusiya, Belarusiya və Qazaxıstanın da daxil olduğu "Avroasiya" ittifaqına və ümumi gömrük ittifaqına cəlb etmək istəyir. Təbii ki,bu ittifaqların pərdəarxası məqamlarından doğan problemlər Azərbaycanın müstəqilliyinə təhdiddir və ona görə də Azərbaycan buna getmir.

- Sizcə, daha hansı amillər önə çıxmağa başlaya bilər?

- Bütün bunlarla yanaşı eyni zamanda Avropa ilə Azərbaycanın qaz sahəsindəki əməkdaşlığına Rusiya qısqanclıqla yanaşır. Azərbaycan tərəfinin Avropa bazarına çıxmaq məsələsındə “Nabucco”-ya yox, TAP-a üstünlük verməsi gərginliyi bir qədər səngitsə də, Rusiyanın Avropa bazarında inhisarçı mövqe maraqları baxımından, münasibət tam müsbətə doğru yönəlməyib və Rusiyanın bu məsələdə sindrom(aşma) xarakrerli əsl mövqeyinın sərgilənməsi hələ qabaqddır. Bundan başqa, Rusiyanın Xəzərlə bağlı siyasəti Azərbaycanla üst-üstə düşmür. Rusiyanın Qəbələ radiolokasiya stansiyasının (istqahe radar) istismarını dayandırması və Bakı-Novorossiysk kəməri ilə nəqlə dair sazişə xitam verməsi Azərbaycan-Rusiya münasibətlərinə münasibətlərinin gərgnləşməsinə yeni çalalar gətirib. Azərbaycanda prezident seçkiləri ərəfəsində Azərbaycan- Rusiya münasibətlərində qeyri-müəyyənlik daha da artmaqdadır. Postsovet məkanı ölkələrindən, o cümlədən Azərbaycandan Rusiyaya işləməyə gedənlərin bir hissəsinin həmin ölkədən çıxarılması əlavə gərginlik mənbəyi yaradır... Son vaxtlar, xüsusən də prezident seçkiləri yaxınlaşdıqca, Rusiya ilə Azərbaycan arasındakı münasibətlərdə gərginliyin yaşandığı açıq şəkildə hiss olunur. Belə davam edərsə, iki ölkə arasında münasibətlərin daha da gərginləşəcəyi ehtimalı gələcəkdə reallığa çevrilə bilər.

- Və nəhayət sonuncu sual: belə şəaritdə nə təklif edərdiniz?

- Bu sualın fundamental (köklü) cavabı xeyli dərcədə ondan asılıdır ki, əvvəla yaxın və orta gələcəkdə xarici faktorların hesabına yaşadığımız Cənubi Qafqaz bölgəsinin mənzərəsi necə dəyişəcək? İkincisi, Rusiya-Azərbaycan münasibətlərin pərdəarxsı tərəflərinin doğurduğu gərginlik əsaslı surətdə yalnız “motiv(əngizə)-uğur” nəzəriyyəsinin məntiqinə uyğun surətdə inkişaf etdiyindən, həmin prinsip üzrə də qabarıb-çəkilməklə, mütləq sonda zəifləyəcək. Yəni Rusiyanın mahiyyətindən qaynaqlanan motivi tükənənə qədər davam edib, sonra səngiyəcək. Ona görə də orta və yaxın perspektivə(çeşməndaz) belə bir şəraitdə fikrimizcə, hələlik ən optimal variant (seçənək) Azərbaycanın Cənubi Qafqazda gərginliyin azaldılması və mehriban qonşuluq şəraitinin yaradılması naminə Rusiya ilə iqtisadi, siyasi, ictimai və mədəni sahələrdə qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığın daha da təkmilləşdirilməsi istiqamətlərində səylərini artırması, müstəqilliyimizə xələl gətirən sahələrdə isə təzyiqlərə tab gətirməkdə davam etməsi olardı. Rusiyanın mütərəqqı qüvvələri ilə əməkdaşlıq əlaqələri maksimimum dərinləşdirilməli və yeni səviyyəyələrə daşınmalı, ambisiyaları(maraqlar, cahtələbi) ilə bağlı məqamlardan isə bacardıqca uzaq durmaq lazımdır. Konstruktiv (düzgün, yararlı) siyasi dialoqun, müxtəlif sahələrdə praktiki əməkdaşlığın daha da genişləndirilməsi yolu ilə çalışmaq lazımdır ki, Rusiya tərəfi nə qədər geç deyil Qafqaz siyasətinə (axı, unutmaq olmaz ki, Qarabağ münaqişəsi SSRİ-nin(Şürəvi) dağılmasını sürətləndirən əsas amillərdən biri oldu) yenidən baxsın ki, qarşılıqlı faydalılıq və bərabərhüquqluluq prinsiplərinə əsaslanan əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi, təkcə yaşadığımız bölgənin geosiyasi mənzərəsinin sabitliyi, bölgəsəl təhlükəsizliyin möhkəmlənməsi, baxımından deyil, həm də Rusiyanın geosiyasi maraqları baxımından da, eləcə də xalqlarımızın əmin-amanlıq və firavanlığına şərait yaradacaq ən perspektivli yoldur.

 Elnur Eltürk

AŞ PA-da Ermənistana “təcavüzkar dövlət” damğası vuran sənəd

İşğalçı ölkənin AŞ Nazirlər Komitəsinə sədrlik etməsi ciddi narazılıq doğurub. 
Ekspert: “Qərb Ermənistanı tədricən Rusiyanın orbitindən çıxarmağa çalışır”.

Fransa hökuməti Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllində vasitəçi kimi fəallığını artırır. Rəsmi Paris Azərbaycan prezidentinə Azərbaycan və Ermənistan dövlət başçılarının görüşünün keçirilməsini təklif edib. Bu barədə Fransanın Azərbaycandakı səfiri Paskal Mönye ötən gün jurnalistlərə açıqlamasında deyib. APA-nın məlumatına görə, səfir bildirib ki, Azərbaycan və Ermənistan prezidentlərinin iyun ayında görüşü nəzərdə tutulsa da, sonra bu baş tutmayıb: “Bu yaxınlarda Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədrləri ilə görüşü oldu. Burada Azərbaycan və Ermənistan prezidentlərinin görüşünün vacibliyi önə çəkildi və irəliləyişlərin əldə edilə biləcəyi vurğulandı. Bir sözlə, prezident İlham Əliyev tərəfindən yaxın gələcəkdə prezidentlərin görüşünün həyata keçirilməsi təklif olundu”.
Səfir deyib ki, bu məsələ ilə əlaqədar ötən ilin sentyabrında prezident İlham Əliyevlə görüş olub: “Görüşdə Fransanın üzərinə hansı öhdəliyin düşməsi ilə bağlı məsələ müzakirə olundu. Ermənistan prezidenti Serj Sərkisyanla da görüşdə öhdəliklərin başlıca olaraq nədən ibarət olduğu diqqətə çatdırıldı. Fransa digər dövlətlər kimi, münaqişənin həllində öz səylərini göstərib və bundan sonra da prosesə öz töhfəsini verəcək”.

ABŞ isə yeni həmsədr göndərməyə tələsmir

ABŞ-ın Azərbaycandakı səfiri Riçard Morninqstar isə bildirib ki, ATƏT-in Minsk Qrupuna yeni daimi həmsədrin təyin olunmasını səbirsizliklə gözləyirlər. Ancaq səfir təyinatın nə zaman gerçəkləşdiriləcəyini deməyib: “Bu baş verəcək, lakin mən sizə dəqiq vaxtı deyə bilmərəm. ABŞ-ın yeni həmsədri kimi çoxlu namizədlər var. Amma mən onlar barəsində dəqiq məlumat verə bilmərəm”. Səfir bildirib ki, ABŞ-ın hazırkı müvəqqəti həmsədri öz işinin öhdəsindən məharətlə gəlir.

Avropalı deputatlardan Ermənistana ağır zərbə

Avropa Şurasının Parlament Assambleyası (AŞ PA) Avropa Şurası Nazirlər Komitəsində sədrliyin Ermənistana keçməsi ərəfəsində həmin ölkəyə rüsvayçı “təcavüzkar dövlət” damğası vuran sənəd qəbul edib. Modern.az-ın «AzərTAc»a istinadən verdiyi xəbərə görə, sənədi imzalayan deputatlar Avropa Şurasının Nazirlər Komitəsinə Ermənistanın sədrlik etməsinin məqsədəuyğunluğunu şübhə altına alıb.
Sənəddə deyilir: “Ermənistanın bu cür münasibəti nümayəndələri o dərəcədə narahat edir ki, onlar 2013-cü il mayın 16-dan Ermənistanın sədrliyi ilə bağlı ciddi düzəlişlər təklif edirlər. Hesab edirik ki, sədrlik çərçivəsində Ermənistanın mövqeyinin yenidən gözdən keçirilməsini və təcavüzkar dövlət kimi Ermənistanın mövqeyinin neytrallaşdırılmasına yönəldilmiş təcili addımların atılması və təmin olunması tələbi ilə Ermənistan Respublikasına təzyiq göstərilməsini Nazirlər Komitəsinə təklif etmək düzgün olardı”.
Nümayəndələr məruzə hazırlanmasını və Nazirlər Komitəsində Ermənistanın sədrliyinin etibarsız sayılması məsələsinin müzakirə olunmasını büroya təklif edib. Məruzə Parlament Assambleyası tərəfindən təqdim olunmuş qiymətləndirmə barədə təklifləri də ehtiva etməlidir. Məruzədə maneələr, siyasi faktorlar və məsuliyyət məsələləri dəqiq əksini tapmalı, müvafiq fikirlər müəyyən olunmalıdır.
Sənədi Böyük Britaniya, Finlandiya, Belçika, İtaliya, İspaniya, Polşa, İrlandiya və Bolqarıstandan olan deputatlar imzalayıblar. Diqqətəlayiq haldır ki, sənədi imzalayanlar arasında Türkiyə və Azərbaycan parlamentinin üzvü olan bir deputat da yoxdur. Bu, bütünlüklə Avropa İttifaqı ölkələrindən olan deputatların təşəbbüsüdür. Maraqlıdır ki, 2008-ci ildə BMT-nin Baş Məclisi “Azərbaycanın işğal edilmiş ərazilərində vəziyyət haqqında” A/RES/62/243 nömrəli qətnaməni qəbul edəndə Ermənistan XİN-in o zamankı başçısı Vardan Oskanyan sanki özünə bəraət qazandırırmış kimi demişdi ki, bu qətnaməyə əsas etibarilə “müsəlman ölkələri” səs veriblər.
Maraqlıdır, ermənilər bu dəfə nə deyəcəklər... Sənədi imzalayanlar arasında bir nəfər də müsəlman yoxdur!

AB deputatı: “Ermənistan hərbi qüvvələri Azərbaycan ərazilərini tərk etməlidir”

“Azərbaycanın ərazi bütövlüyü mümkün qədər tez bir zamanda bərpa olunmalıdır. Bu baxımdan Ermənistan hərbi qüvvələri işğal edilmiş Dağlıq Qarabağ və ətraf rayonları tərk etməlidir”. Bu barədə Avropa Parlamentinin Vətəndaş Azadlığı, Ədalət və Daxili İşlər Komitəsinin üzvü, Sənaye, Araşdırma və Energetika Komitəsi sədrinin müavini, Rumıniyadan olan deputat Loan Enciu Avropa-Azərbaycan Cəmyyətinin (AAC) Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə dair sorğusunu cavablandırarkən bildirib.
“Trend”in məlumatına görə, Enciu qeyd edib: “BMT Təhlükəsizlik Şurasının Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə dair 4 məlum qətnaməsi Azərbaycan torpaqlarının Ermənistan hərbi qüvvələri tərəfindən işğalına və beynəlxalq hüququn pozulmasına dəlalət edir. Avropa Şurasının Parlament Assambleyası, eləcə də Avropa Parlamenti bu məsələdə aydın yanaşma sərgiləyib”.
O vurğulayıb ki, beynəlxalq aləmdə Dağlıq Qarabağın müstəqilliyi tanınmayıb: “Nəticə etibarilə, Avropa İttifaqı (Aİ) bu bölgədə keçirilən heç bir ”parlament seçkisi"ni tanımayıb. Münaqişəsinin sülh yolu ilə həlli, qaçqın və məcburi köçkünlərin geri qayıtması yalnız Azərbaycan torpaqlarının işğalına son qoyulması ilə mümkün ola bilər".
Deputat deyib ki, Aİ ilə Azərbaycan arasındakı əlaqələr Avropa Qonşuluq Siyasəti və Şərq Tərəfdaşlığı təşəbbüsü nəticəsində əhəmiyyətli dərəcədə formalaşıb: “Genişlənmə və Qonşuluq Siyasəti üzrə Aİ komissarı Ştefan Füle 3 may 2013-cü ildə Bakıda bəyan edib ki, bu tərəfdaşlıq daha da inkişaf etdirilməlidir. Bu, yalnız Avropa enerji təhlükəsizliyi və ”Cənub dəhlizi"nin genişləndirilməsi məsələsini əhatə etmir. Bura iqtisadi, mədəni və təhlükəsizlik məsələləri də daxildir. Cənubi Qafqazda sabitliyin təmin olunması üçün Azərbaycanın ərazi bütövlüyü beynəlxalq hüquq çərçivəsində bərpa olunmalıdır".
Avropa Parlamentinin üzvü həmçinin bildirib ki, Azərbaycanın işğal olunmuş torpaqlarından Ermənistan hərbi qüvvələrinin çıxarılması ilə yanaşı, sülh və sabitliyin ilk şərti kimi, münaqişəyə cəlb olunmuş hər iki tərəfin istəyi, hər şeydən öncə, danışıqlar olmalıdır: “BMT və ATƏT-in Minsk Qrupu münaqişənin həllinə müxtəlif səviyyələrdə cəlb olunub. Aİ sözsüz ki, Şərq Tərəfdaşlığı kontekstində məsələnin siyasi yolla həllinə cəhd etməlidir. Dağlıq Qarabağ münaqişəsi iyirmi ildir ki, öz həllini tapmayıb. Odur ki, qüvvələri səfərbər edərək, səylərin danışıqların davam etdirilməsinə yönəldilməsi vacibdir”.

Erməni ekspert: “Ermənistan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin tez bir zamanda həlli üçün güzəştə getməlidir”

Anspress-in məlumatına görə, ABŞ-ın Ermənistandakı səfiri Con Heffern Vaşinqtonun yaxın gələcəkdə İrəvanın davranışına dair öz istəklərini çatdırıb. Amerika Ermənistanın Avropa Birliyi ilə siyasi yaxınlaşmasını və Rusiya ilə normal münasibətlər qurmasını istəyir. Erməni politoloq Armen Badalyan bildirib ki, bu da Qərbin təsirini gücləndirəcək və paralel olaraq Rusiyadan asılılığı azaldacaq.
Ekspertin fikrincə, Türkiyə münasibətlərin normallaşdırılması barədə ayrıca bənd - amerikalıların nöqteyi-nəzərindən Qarabağ münaqişənin nizamlanmasında erməni tərəfinin güzəştə getməsinin vacibliyinə işarədir. “Kim nə deyir-desin, amma erməni-türk münasibətləri və Dağlıq Qarabağ münaqişəsi bir medalın iki tərəfidir”.

“Ermənistan eyni anda iki stulda oturmağa çalışır "

“Əgər Cənubi Qafqazda yaranmış vəziyyəti nəzərə almasaq, biz belə bir təsvirlə qarşılaşa bilərik - ABŞ və Qərb Azərbaycandan tam razıdır: orada neft, qaz, Əfqanıstana hərbçilərin tranziti və təchizatı və başqa şeylər var. Gürcüstan - tamamilə Qərbə oriyentasiya olunmuş ölkədir. Ancaq Ermənistanda Rusiya hakimlik etməyə davam edir və görünüşə görə, məhz o, bu Cənubi Qafqaz ölkəsindəki parada rəhbərlik edəcək ki, bu da təbii olaraq Ermənistanın Qərb dünyası ilə münasibətlərinin yoluna qoyulmasında ciddi baryer olacaq”, deyə ekspert izah edib.
Siyasi şərhçi Natiq Miri Qarabağ münaqişəsi ətrafında son prosesləri “Yeni Müsavat”a şərh edərkən bildirdi ki, prezident seçkilərindən sonra ABŞ tərəfindən Ermənistan prezidentinə verilən kart-blanşın müqabilində bəzi istəklərini ortaya qoyduğu hiss olunur. Ekspertin fikrincə, Ermənistanın Gömrük İttifaqına girməyə razılıq verməməsi kimi siyasi hadisələr bu kontekstdə dəyərləndirilməlidir: “Dağlıq Qarabağ probleminin həllində bəzi irəliləyişlər əldə etməklə status-kvonu dəyişmək fikrindədirlər. Bunun arxasınca Ermənistanın Türkiyə ilə münasibətlərinin normallaşması və sərhədlərin açılması problemi ortaya qoyulacaq. Bu isə nəticədə Ermənistanın tədricən Rusiyanın orbitindən çıxarılmasına xidmət edir. Hiss olunur ki, Ermənistanı siyasi və maliyyə təzyiqləri ilə bəzi problemlərin həllinə vadar etmək istəyirlər. Nəzərə alın ki, bu il Azərbaycanda da prezident seçkiləridir və hakimiyyət üçün bu qədər həssas vəziyyətdən istifadə edərək bəzi güzəştlərə vadar etmək istəyirlər. Bu, həmsədr dövlətlərin prezidentlərinin son bəyanatında da özünü göstərdi. O sənəddə balanslaşdırılmış bir razılıq sənədindən söhbət gedirdi. Bu isə ərazi müqabilində referenduma razılığı nəzərdə tutur. Ermənistan konkret tarixin göstərilməsində israr edir. Ona görə də bu şərtlər Azərbaycan üçün qəbuledilməzdir və İlham Əliyev hakimiyyətinin buna gedəcəyinə inanmıram. Ermənistanın durumu da o qədər ürəkaçan deyil. Çünki Rusiya Ermənistan hakimiyyətinə ciddi təzyiqlər edir. Qazın qiymətinin qaldırılması, Azərbaycana bir milyardlıq silahların satılması Rusiyanın Ermənistana hədə mesajı kimi dəyərləndirilməlidir”.
Ancaq ekspert hazırkı mərhələdə Qərbin bütün istəklərinə rəğmən hər hansı bir irəliləyişlərin olacağını gözləmir: “Çünki Rusiya hələlik bu problemin həllinə, xüsusilə də Qərbin moderatorluğu ilə həllinə hazır və maraqlı deyil”.


KƏNAN

ÇİNİN İQTİSADİ İNKİŞAF FENOMENİ

Son onillikdə iqtisadi sahədə baş verən əsas hadisələr arasında Çinin qlobal iqtisadi oyunçuya çevrilərək bütün dünyanın diqqətini özünə cəlb edə bilməsi xüsusi yer tutur. Çin böyük yanacaq-enerji ehtiyatlarına və insan resurslarına malik nəhəng bir ölkədir. Çində dünya əhalisini 20 faizə yaxını yaşayır, dünyanın təbii sərvətlərinin 7 faizi bu ölkənin ərazisində yerləşir.Lakin 1978-ci ilədək Çin, marksizizm təliminə söykənərək ifrat dərəcədə mərkəzləşdirilmiş və özünü dünya iqtisadiyyatından təcrid edən siyasəti ilə iqtisadiyyatını durğunluq dalanına gətirib çıxarmışdı.1978-ci ildən başlayaraq, Den Siyaopin marksizim təlimini inkar etmədən, həm də onu fetişləşdirmədən Çini A.Smitin "Xalqların sərvətinin təbiəti və səbəbləri haqqında tədqiqat" adlı əsərində irəli sürülən əsas prinsiplərə əsaslanaraq inkişaf etdirməyə başladı. A.Smitin "Liberalizmin incili" adlanırılan bu əsərin əsas tədqiqat predmeti xalqların sərvəti və onun artırılmasının mənbə və yolları, stimulları və qanunlarıdır. Adam Smitin iqtisadi sisteminin kökündə insanın təbiəti və mənafeyi durur,həmin nəzəriyyənin əsasını isə rəqabət azadlığı prinsipi təşkil edir. A.Smit azad rəqabətin söndürülməsini iqtisadiyyatın sərbəst inkişafı üçün böyük fəlakət hesab edir. A.Smit insana cəmiyyətin inkişafının hərəkətverici qüvvəsi kimi baxmış və qeyd etmişdir ki, insanlar öz mənafelərini güdməklə eyni zamanda cəmiyyətin inkişafına, onun məhsuldar qüvvələrinin artmasına əhəmiyyətli şərait yaratmış olurlar. Onun fikrincə əgər hər bir fərdə öz mənafeyini, öz qazancını ağıllı surətdə güdmək imkanı verilsə, onda bu, bütün cəmiyyətin sərvətinin artmasına, çiçəklənməsinə kömək edər. Ona görə, əməyin əlavəsi olmadan, nə torpaq, nə də kapital nə isə istehsal edə bilməz. Əgər hər bir şəxsin iqtisadi fəaliyyəti nəticə etibarı ilə cəmiyyətin rifahına aparıb çıxarırsa, onda bu fəaliyyəti heç bir şeylə məhdudlaşdırmaq lazım gəlmir.Ona görə də A.Smit insanın "təbii azadlığını" yəni, işçi tutmaq, istehsal və istehlak etmək, almaq və satmaq azadlığını məhdudlaşdırılmasını qəbul etmirdi.
Həmin prinsiplər əsas tutularaq Çində iqtisadiyyatın transformasiyası aqrar islahatlardan başladı.Kommunalar buraxıldı və torpaqlar ailə podryadı əsasında kəndlilərin istifadəsnə verildi.Kəndli vergi ödəmək öhdəliyini yerinə yetirməklə istehsal etdiyi məhsulun üzərində istədiyi kimi sərəncam vermək hüququ əldə etdi.Nəticədə Çində həyata keçirilən islahat əhalisi 1,4 milyard nəfərə çatan ölkəni ərzaqla təmin edə bildi.
”Əmək vasitəsilə əhalinin güzəranını yaxşılaşdırmaq” Çinin milli ideyasının prioritetinə çevrildi. Eyni zamanda dövlət “Konvergensiya Nəzəriyyəsi”nin əsasını təşkil edən sosializm və kapitalizmin üstünlüklərini bacarıqla əlaqələndirə bildi. İqtisadi siyasətdə köklü dəyişikliklər edilməsi, o cümlədən iqtisadiyyatda bazar elementlərinin tətbiqi,iqtisadi liberallaşma sahəsində addımlar,qarışıq mülkiyyətə üstünlük verilməklə mülkiyyət münasibətlərinin təkmilləşdirilməsi, xarici ticarət və investisiyalar(“açıq qapı”siyasəti) sahəsində həyata keçirilən islahatlar nəticəsində Çin iqtisadiyyatı sürətli artım tepmlərilə inkişaf etməyə başladı.SSRİ-nin və Şərqi Avropanın postkommunust ölkələrindən fərqli olaraq,Çin bazar elemntləri təqbiq edərkən şok terapiyasından (əsas istiqamətləri qiymətlərin,xarici ticarətin,iqtisadiyyatın liberallaşdırılması,büdcə kəsirini məhdudlaşdırmaqla iqtisadiyyatın balanslaşdırılması və özəlləşdirmə olub) yox, mövcud olanı dağıtmamaq və tədricilik prinsipindən istifadə etdi.Dövlət tərəfindən tənzimlənən,müqavilə əsasında formalaşan və bazarda formalaşan bazar qiymətlərinin kombinasiyasından istifadə etdi. Yəni Çində həm dövlət tərəfindən müəyyənləşdirilən qiymətlər,həm müqavilə qiymətləri,həm də bazar qiymətləri fəaliyyət göstərir.Təkcə büdcənin yox, bütövlükdə maliyyə və real sektorun balansını təmun etmək yolunu tutdu. Digər postkmmunust ölkələrdən fərqli olaraq, xüsusi mülkiyyətin əsas mənbəyi təkcə özəlləşdirmə yox,daha çox xüsusi sektorun münbit şəaitdə özünün inkişafı variantı oldu.
Həmin üsulla Çin məhsuldar qüvvələrin inkişaf etdirilməsi,Çinin ümüumi qüdrətinin artırılmaı və əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi kimi üç fundamental hədəfə döğru hərəkət etməyə başladı.
Den Syaopin tərəfindən 1978-ci ildən həyata keçirilməyə başlanılan islahatlar artıq 2000-ci ilə qədər çox böyük müsbət nəticələrə gətirib çıxarıtdı.Belə ki,əgər postkommunust məkanında islahatların ilk 20 ili ərzində əksər ölkələr hələ ÜDM-in həcminə görə islahatlardan əvvəlki səviyyəyə yeni-yeni çatmağa başlamışsa, Çində isə yüksək dinamika hesabına islahatların ilk 20 ilində, yəni 2000-ci ilə qədər ölkənin ÜDM-i 4 dəfə artdı. Ondan sonrakı dövrdə də iqtisadi artım templəri əsasən qorunub saxlanıldı.Belə ki, 1979-cu ildən 2012-ci ilə kimi Çinin real ÜDM-i illik ortalama 10 faiz həcmində artmışdır.Nəticədə 1989 -cu ildə ÜDM-in həcminə görə dünyada 5-ci yeri tutan Çin hazırda 2-cidir. Bu da yüz milyonlarla insanın sosial iqtisadi hüquqlarının inkişafına,o cümlədən yoxsulluqdan çıxmasına imkan vermişdir.
Çinin iqtisadi uğurlarının hərəkətverici qüvvəsi qısa tarixi zaman kəsiyində iqtisadiyyatı sürətlə yenidən qura bilməsi bacarığıdır.İqtisadiyyatının uğurlu şəkildə modernləşdirilməsində investisaya siyasəti xüsusi yer tutur.Çinin iqtisadi modelinin ən böyük özəlliklərindən biri ondan ibarətdir ki, bu modeldə bazar qanunları inkar edilməsə də, iqtisadiyyat dolayı yolla dövlət tərəfindən güclü şəkildə tənzimlənir.Bununla belə Çin bu yüksəlişə nail olarkən müəyyən mənada Yapon modelinin fəlsəfəsindən də bacarıqla istifadə edə bilmişdir.
Çin modelinin nəzərəçarpan cəhətlərindən biri-iri dövlət müəssisələrinin iqtisadiyyatda böyük paya sahib olmasıdır. Bununla belə Çin Konstitusiysasıda iqtisadi hüquqların əsasını təşkil edən xüsusi mülkiyyət hüququ da ictimai mülkiyyətin davamı, əlavəsi kimi öz əksini tapmış və xüsusi mülkiyyətə təminat verilmişdir.Çin Konstitusiyasına görə,dövlət vətəndaşların şəxsi mülkiyyət və varislik hüquqnu qoruyur. Çində dünya miqyaslı dövlət korporasiyalarının yaradılması və onların çərçivəsində iqtisadi artımın və eksportun stimullaşdırılması son 20 ildə özünün şəksiz üstünlüklərini sübüt elədi.Bununla belə lüzumsuz xərcləri azaltmaq və gəlirliyi yüksəltmədən ötrü, indi bu siyasətdə müəyyən dəyişikliklər edilərək,sərmayələrin bir hissəsinin xüsusi şirkətlərə yönəldilməsi ideyası özünə yer tapmağa başlayır.Bu ideyanın həyata keçirilməsi Çində iqtisadi islahatların daha dərinləşməsi vasitəsilə iqtisadi dayanıqlığın artırılmasında mühüm rol oynaya bilər.
Çində yığım norması çox yüksəkdir.Ailə əmanətlri ailənin sərəncam verdiyi gəlirlərin 30 faizə qədərin təşkil edir.Müqayisə üçün deyək ki,Yaponiyada bu göstərici 21 faiz, Tayvanda 18 faiz,ABŞ-da 8 faizdir.
Çində reallaşdırılan iqtisadiyyatın transformasıyası modeli öz nəticələrinə görə keçid iqtisadiyyatlı ölkələrin nəticələri ilə müqayisədə daha uğurlu oldu.Son 3 onillik ərzində Çin ən yüksək iqtisadi inkişaf templərinə nail oldu,xarici ticarət dövriyyəsi(3,9 trilyon dollar) və valyuta ehtiyatlarının həcminə(3,4 trilyon dollar) görə isə dünyada 1-ci yerə çıxdı.Əhalinin sosial-iqtisadi hüquqlarının inkişafı, o cümlədən güzəranı sahəsində əhəmiyyətli yaxşılaşmaya nail ola bildi.İqtisadi hüquqlar içərisində sahibkarlıq fəaliyyəti hüququ, o cümlədən onun mühüm tərkib hissəsi olan xarici iqtisadi fəaliyyətlə məşğul olmaq hüququ mühüm yer tutur.Çinin eksport sahəsində 20 milyon nəfər çalışır. Bu hüququn realləşdırılması Çin iqtisadiyyatının yüksəlişində aparıcı rollardan birini oynamağa başlamışdır.25-30 il əvvəl Çin ixracın əsas hissəsi xammal və ucuz istehlak mallarından ibarət idi. Hazırda Çin ixracını 60 faizə yaxını maşın avadanlığın, 30 faizə yaxını isə yüksək texnoloyi məhsulların payına düşür. Eyni zamanda Çin ixraca görə dünyanın aparıcı ölkəsinə çevrilmişdir. 2008-ci ilin qlobal maliyyə-iqtisadi böhranından əvvəl ixrac sahəsində dünyada 3-cü olan Çin 2012-ci ildə birinci yerə çıxdı.
Çinin iqtisdi yüksəlişi ölkədə sosial təminat, əmək,təhsil, mənzil və sair bu kimi sosial hüqquqların da inkişafına ciddi təkan vermişdir.Yoxsul əhalinin sayı 1981-ci ildəki 64 faizdən 10 faizə enib. Dünya əhalisiniz 20 faizini təşkil edən Çində işsizliyin səviyyəsi 4 faizdir. Son 30 ildə Çində aparılmış islahatların ən fundamenal nəticəlrindən biri ölkədə ərzaq bolluğunun yaradılması və ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsidir.Hər bir ailə 4-6 faizlə 20-30 il müddətinə mənzil,avtomobil,mebel və sair almaqdan ötrü kredit götürə bilər.
Bununla belə Çin həmin islahatlar hesabına bütün sahələrdə ciddi irəliləyişlərə,eləcə də sosial-iqtisadi hüquqların reallaşdırılması sahəsində nəzərəçarpan inkişafa nail ola bilsə də,ÜDM-in həcminə görə dünyanın 5-ci ölkəsindən 2-ci ölkəsinə çevrilməyi bacarsa da, əhalinin adambaşına düşən gəlirlərinə görə hələ də o, aşağı gəlirli ölkələr sırasında qalmaqdadır. Belə ki, alıcılıq qabiliyyəti pariteti üzrə hesablamaya görə,adambaşına ÜDM-in həcminə görə Çin 7400 dollarla(dünya klassifikasiyasında orta göztəricinin aşağı pilləsi) dünyanın 194 ölkəsi arasında 100-cü yeri tutur. BMT-nin İnsan İnkişafına dair hesabatında Çin müəyyən qədər irəliləyişə nail olsa da, 186 ölkə arasında 101-ci yer tutmuş və “orta insan inkişafı ölkələri” qrupundadır. Ona görə də Çinin dövlət sənədlərində qeyd olunduğu kimi Çin "üç addım" proqramının birinci və ikinci mərhələsinin vəzifələrinin öhdəsindən müvəffəqiyyətlə gəlmişdir. Bu da xalqı "isitmək və doydurmaq" vəzifəsini həll etməyə və əhalinin yaşayış səviyyəsini yüksəltməyi təmin etməyə imkan vermişdir.
Son illər Çində həmin proqramın iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrlə bir səviyyəyə çıxmaq məqsədi daşıyan üçüncü mərhələsinin həyata keçirilməsinə başlanmışdır. Ona görə də Çin iqtisadi islahatları bu gün də davam etdirir. Amma hələlik Çində insan hüquqları bütövlükdə yox, onun bir hissəsi-əhalinin güzəranının yaxşılaşdırılması məsələsi prioritet götürülmüşdür.Bu mərhələni müəyyən ardıcıllıqla reallaşdırmaq planlaşdırılır.
Cədvəl
Çinin iqtisadi artım templəri və proqnozlar
Illər İqtisadi artım templəri,faiz
2000 10, 4
2000-2010 10
2011 9,3
2012 7,8
Proqnozlar
2013 8
2010-2020 6,5
2030-cu ilə qədər orta hesabla 5,5
2040-cı ilə qədər orta hesabla 4, 5
2050-ci ilə qədər orta hesabla 3, 5
Məsələn, 2020-ci ilə qədər ÜDM-u 2000-ci ilə müqayisədə 4 dəfə artırmaq nəzərdə tutulur. Sonraqkı illərdə yüksək artım templəri yavaşısa da,bu öz növbəsində ölkənin ümumi qüdrətini və beynəlxalq rəqabət qabiliyyətini xeyli gücləndirəcək və sənayeləşməni həyata keçirməyə, mükəmməl və azad bazar iqtisadiyyatı sistemi yaratmağa, şəhər əhalisinin xüsusi çəkisinin artmasına, sənaye və kənd təsərrüfatı, şəhər və kəndlər, ayrı-ayrı regionlar arasında fərqin dərinləşmə tendensiyasını aradan qaldırmağa, sosial təminat sistemini təkmilləşdirməyə, əhalinin gəlirlərini artırmağa və xalqın rifah halını qaldırmağa kömək edəcəkdir. 2050-ci ilə qədər Çində aşağıdakı strateji məqsədlərə nail olunmalıdır:
- sosial-iqtisadi inkişafın kamilliyə çatması üçün hərtərəfli sosialist modernizasiyanı təmin etmək;
- beynəlxalq arenada ölkənin statusunu əhəmiyyətli dərəcədə artırmaq və dövləti ümumi qüdrətinə görə dünyada birinci yerə çıxarmaq;
- ölkənin, əhalinin adambaşına düşən ÜDM-un həcminə görə orta səviyyəli dövlətlərlə bir sıraya çıxmasını təmin etmək;
- xalq üçün varlı, xoşbəxt həyat yaratmaq;
- ölkəni yüksək maddi, hüquqi və mənəvi sivilizasiya səviyyəsi olan qüdrətli dövlətə çevirmək.
Beləliklə, ABŞ-ın 2008-ci il qlobal maliyyə-iqtisadi böhrandan əvvəlki 3 faizlik artım tempinin bərpası və saxlanılması şəraitində, Çində 2050-ci ilə qədər cədvəldə göstərilən kimi. Rəsmən nəzərdə tutulan ÜDM-in yüksək artım templəri yerinə yetirilərsə, XXI əsrin 30-cu illərinə Çin ÜDM-in həcminə görə ABŞ-a çatmaq,əsrin ortalarına isə ABŞ-ı ötmək iqtidarında olacaq.Bununla belə Çin 2050-ci ildən sonra belə sosial-iqtisadi inkişafın əsas inteqral göstəricisi olan adambaşına ÜDM-ə görə ABŞ-dan və dünyanın digər inkişaf etmiş ölkələrinin göstəricisindən xeyli dərəcədə geri qalmaqda davam edəcəkdir.
Çinin iqtisadi fenomeni geniş şəkildə öyrənilib, tətbiq olunmağa cəhdlər edilsə də, hələlik heç kəs onu dolğun şəkildə öz ölkəsində tətbiq edə bilməmişdir.Çox sadə səbəbə görə: Çin iqtisadi fenomenini nüvəsini bütün parametrlərinə görə öz işgüzarlığı ilə nümunə ola biləcək ÇİNLİ təşkil edir və heç bir ölkədə bu fenomeni yenidən raellaşdırmaqdan örtü lazım olan qədər bu cür çinli (Sinqapur istisna olmaqla) yaşamır.

Əli Məsimli,
İqtisadi və Sosial İnnovasiyalar İnstitutunun rəhbəri.