AMERİKA HİNDULARININ MƏNŞƏYİ: TÜRK İZİ BARƏSİNDƏ DÜŞÜNCƏLƏR…

3) BABİL QÜLLƏSİ RUBRİKASINDAN

Yazımıza Amerika yerlilərinin nümayəndəsi, ötən əsrin 70-ci illərində keçmiş SSRİ-də olmuş Cek Raşinqin sözləri ilə başlayaq: “Mənsub olduğum mohavk qəbiləsinin mənşəyinə gəlincə, deməliyəm ki, mövcud rəvayətlərə əsasən, biz 50.000 il əvvəl (son elmi dəlillərə görə, təxminən, 23.000 il əvvəl – müəllif) Amerika qitəsinə başqa bir yerdən – indiki Azərbaycandan gəlmişik. Bunun antropoloji dəlilləri də vardır.

O zamanlar Berinq boğazından uzanan quru yol vasitəsilə ovçuların ardıcıl köçü baş verirdi. Onlar Xəzər sahillərindən, indiki Özbəkistan və Qazaxıstandan, Sibir torpaqlarından gəlirdilər. Bugünün özündə də bizdə Azərbaycan xalqının adətlərinə və Azərbaycan dilindəki sözlərə bənzəyən xeyli adət və söz qalmışdır. Aramızda müəyyən etnik uyğunluqlar da mövcuddur. Mənə elə gəlir ki, Bakıdakı dostlarıma mühüm bir siqnal vermiş oluram. Amerika hindularının mədəniyyəti ilə Azərbaycanın milli mədəniyyətinin oxşarlığı ideyası, düşünürəm ki, onlar üçün də yenidir. Azərbaycanlılar bunu tədqiq edə bilərlər. Lakin edəcəklərmi? Bunu bilmirəm!”

Haşiyə. Mohavklar məşhur ABŞ yazıçısı Ceyms Fenimor Kuperin (1789–1851) oxucularına onun əsərlərinin əsas qəhrəmanları Nataniel Bamponun və mogikan Çinqaçqukun barışmaz və amansız düşmənləri kimi tanışdırlar. Bugün Kanadada və ABŞ-ın Nyu-York ştatında 64.000 mohavk yaşayır. Onlardan cəmi 3.000 nəfəri öz doğma dilində danışa bilir.

Fikirlərindən görünür ki, Cek Raşinq öz xalqının tarixi ilə maraqlanmış, onu araşdırmağa çalışmışdır. Sözsüz ki, o, öz ehtimallarını irəli sürərkən müəyyən faktlara əsaslanmışdır. Amma bizə daha dolğun və birmənalı dəlillər lazımdır. Beləliklə, bu məsələyə elmin, daha doğrusu, onun müxtəlif sahələrinin münasibəti necədir?

Əvvəlcə arxeoloqların verdikləri məlumata nəzər salaq… Ötən əsrin 80-ci illərində Alyaskada və Mərkəzi Asiyada yerləşən qədim insan məskənlərində tapılmış artefaktlar müqayisəli şəkildə tədqiq edilmişdir. Bu zaman məlum olmuşdur ki, əmək və ov alətləri, müxtəlif amuletlər, geyim əşyaları, digər predmetlər arasında bənzərlik, bəzən isə eynilik vardır. Həmçinin müəyyən edilmişdir ki, Altay və Sibir xalqları ilə Amerika yerlilərinin qədim dəfn mərasimləri də oxşardır. Bu paralellər ayrı-ayrı qitələrdə yerləşən qədim mədəniyyətləri bir-birinə bağlayaraq sübuta yetirmişdir ki, onlar, əslində, bir zəncirin halqalarıdır.

Lakin mədəniyyətlərin bənzərliyi hələ qan qohumluğuna, genetik yaxınlığa dəlalət etmir. Eyni məkan və şəraitdə oxşar həyat tərzi, məişət əşyalarının və geyimin hazırlanmasında bənzər materiallardan (dəri, sümük, obsidian daşı və s.) istifadə yuxarıda göstərilən nəticələrə səbəb ola bilər.

Qeyd etmək lazımdır ki, bizi maraqlandıran məsələ barəsində ən dəqiq məlumatı genetika elmi verir. Belə ki, Amerika hindularının əksəriyyəti Y xromosomlu Q haploqrupunun daşıyıcısıdır. Bugün İranda, Əfqanıstanda və Özbəkistanda yaşayan türkmənlərin əksəriyyəti, kulan-kıpşak və kanqlı tayfalarından olan qazaxların 46-48%-i, azərbaycanlıların və norveçlilərin 4.8%-i (bu genin Norvegiyadakı daşıyıcıları Azərbaycandan getmişlər), hindoy, çeberloy, qordaloy, engenoy, egişbatoy, dişniy, şuonoy, noxçmaxkaxoy nəsillərindən olan çeçenlərin bir hissəsi və Aşkenazi yəhudilərinin müəyyən bir qismi Q haploqrupuna aiddir. Həmin haploqrupun daşıyıcılarına Pribaltikada, Volqaboyuda, Monqolustanda da rast gəlmək mümkündür.

Q haploqrupu, təxminən, 31.900 il əvvəl indiki Uralda və ya Sibirdə P haploqrupundan yaranmışdır. Həmin dövrdə P haploqrupundan həmçinin R haploqrupu da törəmişdir. Sonradan

R haploqrupu öz növbəsində R1 və R2 haploqruplarına, R1 haploqrupu isə, təxminən, 18.000 il əvvəl R1a və R1b haploqruplarına bölünmüşdür. R1a-nın Z93 subkladı (subclade) şərti olaraq qədim arilərin haploqrupu hesab edilir. Bunun da səbəbi odur ki, bugünkü Hindistanın brahman və kşatriya varnalarında (kastalarında) məhz R1a haploqrupunun Z93 subkladının daşıyıcılarının faizi 31–72 arasındadır. Məsələ burasındadır ki, əski mətnlərə əsasən, arilərin əsas təbəqələri məhz brahmanlar və kşatriyalar olmuşlar. Elə buna görə də R1a Z93-ə həm də ari haploqrupu deyilir. Müasir xotonların (türk xalqı) 83–87%-i, qırğızların 65%-i, Altay türklərinin 53%-i, yəhudi xalqının cəmi 4%-ni təşkil edən lavililərin 52%-i, Kuban noqaylarının 50%-i, pəncablıların 47%-i, taciklərin 30–68%-i, puştunların (Əfqanıstan) 45–51%-i, şəmmar tayfasından olan ərəblərin 43%-i, Krım tatarlarının və özbəklərin 32%-i, çuvaşların və uyğurların 30%-i, qaraçay-balkarların 28%-i, farsların 18–25%-i, kürdlərin 10–20%-i həmin haploqrupun daşıyıcısıdır.

Şərqi Avropa ölkələrində də üstünlük R1a haploqrupuna məxsusdur. Belə ki, belorusların 60%-i, polyakların 56%-i, rusların 34–55%-i, ykraynalıların 53%, latışların 40%-i, litvalıların 38%-i, həmçinin Avropanın şimalında və qərbində yaşayan norveçlilərin 26%-i, almanların 16–24%-i, avstriyalıların 19%-i bu haploqrupun müxtəlif subkladlarına aiddir. Amma bir məsələni də vurğulayaq ki, R1a Z93-dən fərqli olaraq, onların heç biri “ari haploqrupu” hesab edilmir.

Qərbi Avropada isə daha çox (50%) R1b haploqrupu yayılmışdır. İngilislərin 70–90%-i, baskların 88%-i, ispanların 70%-i, almanların 40%-i, eləcə də Altay kumandinlərinin (türk xalqı) 49%-i, kıpşak tayfasından olan qazaxların 47%-i, tabasaranlıların 45%-i, osetinlərin 43%-i, türkmənlərin 37%-i R1b-nin müxtəlif subkladlarının daşıyıcısıdır.

Sadaladıqlarımızı sadə dilə çevirək. Təxminən 44.300 il əvvəl Cənub-Şərqi Asiyada bir oğlan (P haploqrupu) doğulur. O, həyatda uğurlu olur, nəsli artır və yayılmağa başlayır. P-nin dünyaya gəlməsindən 12.400 il sonra onun nəslində R və Q adlı iki oğlan uşağı anadan olur. Ulu babaları P kimi tale onların da üzünə gülür. Beləliklə, iki yeni nəslin əsası qoyulur. Bu hadisədən təxminən 9.000 il ötür. Q-nin övladlarının bir hissəsi hansısa səbəblər üzündən (iqlim, müharibə və s.) köçə başlayır. Onlar Berinq boğazından Amerika qitəsinə keçirlər. Sonrası məlumdur.

P-nin digər “övladı” R-in Mərkəzi Asiyada yaşayan nəsli isə ondan cəmi 1.500 il sonra iki qola – R1a-ya və R1b-yə ayrılır. Əvvəlcə R1a-nın törəmələri müvəffəqiyyət qazanaraq əlverişli mövqelərə çıxırlar. Güman edilir ki, Midiya və Əhəməni hökmdarları, Hindistanın brahman və kşatriyaları, bulqar türklərinin Dulo sülaləsi və Xaqan Atilla, göytürklərin Aşina xaqan nəsli, Çingiz xan, macar kralları – Arpadlar, Osmanlı sultanları, eləcə də digər sülalələr və nəsillər məhz R1a haploqrupunun Z93 subkladının müxtəlif klasterlərinin daşıyıcıları olmuşlar.

Qeyd. Bu məlumatların çoxu dolayı dəlillərə əsaslanan ehtimallardır. Məsələn, macar kralları – Arpadlar özlərini Xaqan Atillanın nəslindən hesab etmişlər. Genetiklər müəyyənləşdirmişlər ki, Arpadların haploqrupu həqiqətən də R1a Z93-dür. Bunun əsasında güman edilmişdir ki, Xaqan Atilla da həmin haploqrupun daşıyıcısı ola bilərdi.

Lakin sonradan vəziyyət dəyişmiş, estafet R1b-nin törəmələrinə keçmişdir. Böyük Britaniya, ABŞ, Almaniya və İtaliya kimi inkişaf etmiş ölkələrin əhalisinin əhəmiyyətli bir hissəsi R1b haploqrupunun daşıyıcısıdır.

1492-ci il oktyabr ayının 12-də əksəriyyəti Q-nin “qardaşı” R-in nəslindən olan avropalılar gəmilərlə Amerika sahillərinə yan aldılar. İşğal və ağır müstəmləkəçilik dövrü başlandı. Qəsbkarlar özlərinin uzaq “əmiuşaqlarını” nəinki dəhşətli və amansız soyqırıma məruz qoydular, həm də uzun müddət ərzində onları bəşər övladı, insan kimi tanımaqdan belə imtina etdilər. Həqiqətən də, “qohumlar” arasında düşmənçilik daha şiddətli və barışmaz olur.

Beləliklə, mövzunun əvvəlindəki suala yenidən qayıdaq: Amerikanın yerli əhalisini türklərin qohumları hesab etmək olarmı? Cavab müsbətdir: Amerika hinduları Q haploqrupunun

daşıyıcıları olan türklərin, “hind-Avropalılar”ın və digərlərinin “qardaşları”, R haploqrupunun daşıyıcıları olan türklərin, “hind-Avropalılar”ın və başqalarının isə “əmiuşaqları”dır.

Indi isə bəhs etdiyimiz məsələ ilə əlaqədar dilçilərin bəzi tədqiqat və mülahizələrinə müraciət edək. R1 haploqrupu R1a və R1b haploqruplarına bölünsə də onlar, eləcə də P-nin digər törəmələri hələ 6.000 il bir-birlərinə yaxın dillərdə danışmışlar. 12.000 il əvvəl bugün şərti olaraq “nostratik” adı verilmiş vahid dil Altay, Ural, “hind-Avropa” və dravid dil ailələrinə bölünmüşdür. Linqvistlər Amerika hindularının dillərini nostratik dil ailəsinə aid etmirlər. Bu isə o deməkdir ki, misal üçün, ingilis, yaxud rus dili türk dilinə apaçi dilindən daha yaxındır. Amma qeyd etdik ki, türklərin, “hind-Avropalılar”ın və Amerika hindularının əksəriyyəti, əslində, bir nəsildən olmuşlar. Bunu nəzərə alaraq, ehtimal edə bilərik ki, ən azı 23.000–25.000 il əvvələdək onlar eyni dildə danışmışlar.

Nostratik dillər kimi, Amerika hindullarının dilləri də müxtəlif quruluşlara malikdir. Onlar arasında “hind-Avropa” dilləri tək flektiv, türk dilləri kimi aqqlütinativ (iltisaqi) olanları vardır. Yeri gəlmişkən vurğulamaq lazımdır ki, linqvistlərin ehtimalına əsasən, kök nostratik dilin quruluşu iltisaqi olmuşdur. Məlumdur ki, iltisaqi dillərdə söz şəkilçinin təsirinə daha az məruz qaldığı üçün özünün ilkin formasını daha yaxşı saxlayır. Belə dillərdə sözün kökü lokomativə, şəkilçi isə vaqona bənzəyir. Məsələn, “qalib-lər-dən-siniz-mi” sözündəki “qalib” özündən sonrakı hissələrin təsiri altına düşmür və dəyişikliyə məruz qalmır. Başqa bir misal – “arı” sözünə cəm şəkilçisi əlavə etdikdə “arılar” sözü yaranır. Lakin sözün kökü – “arı” olduğu kimi qalır. Rus dilində «пчела» sözünün cəmi «пчелы» sözüdür. Göründüyü kimi rus dilində kök söz ona şəkilçi qoşulan kimi özünün sonuncu saitini, yəni ilkin formasını itirir.

Bu sadə misalları ona görə çəkdik ki, iltisaqi dillərdə sözün daha sabit qaldığını göstərək. Amerika hindularının əsas dillərindən olan keçua dilinin quruluşu iltisaqidir. Sözsüz ki, tədqiqat obyekti kimi məhz iltisaqi dilləri seçmək daha məqsədəuyğundur. Beləliklə, hindu dillərinin türk dilindən ayrıldığı vaxtı müəyyənləşdirmək üçün keçua dili ilə Altay–Ural dillərindəki 207 sabit və əsas sözü (Morris Svodeşin siyahısı) Sergey Starostinin metodikasına uyğun şəkildə müqayisə və təhlil edək.

Qeyd. Svodeşin siyahısı – sabit və əsas sözlərin bənzərliyi əsasında fərqli dillər arasında qohumluq dərəcəsinin təyin edilməsi üçün ABŞ dilçisi Morris Svodeş tərəfindən təklif olunmuş siyahıdır. Burada elə sözlər toplanmışdır ki, heç bir dil onlarsız keçinə bilməz. Məsələn, ata, ana, günəş, bir, iki və s. Morris Svodeşin ehtimalına görə, hər 1.000 ildə sözügedən siyahıdakı sözlərdən on dördü itir və ya dəyişir.

Morris Svodeşdən fərqli olaraq Sergey Starostin hesab edir ki, bu siyahıya alınma sözləri deyil, hər bir dilin öz (milli mənşəli) sözlərini salmaq lazımdır. Onun fikrincə, müqayisə zamanı nəzərə alınmalıdır ki, hər 1.000 ildə həmin siyahıdakı sözlərdən beşi və ya altısı itir, yaxud o qədər dəyişir ki, qohum dilin daşıyıcısı onları tanıya bilmir.

Tədqiqat. Əvvəlcə keçua və Ural-Altay dillərinə aid Svodeş siyahıları arasında müqayisə aparıb 60 bənzər sözü (onlardan bəziləri məqalənin sonunda təqdim olunmuşdur) müəyyənləşdiririk. Yerdə 147 söz qalır. Ardınca Starostinin üsulunu tətbiq edirik.

Nəticə. Əgər hər min ildə altı söz dəyişirsə, deməli, keçua dili türk dilindən təxminən 25.000 il əvvəl ayrılmışdır. Bundan 13.000 il sonra isə (bəlkə bir qədər də tez) vahid “nostratik” dil Altay, Ural, “hind-Avropa” və dravid dil ailələrinə bölünmüşdür.

ALTAY-URAL – KEÇUA PARALELLƏRİNDƏN

1. Nə – ima (keçua) – nimə (başqırd), nime (xakas), nima (özbək).

2. Yox – ama (keçua) – amas (uyğur).

3. Bir – huk (keçua) – ek, yek (İran dilləri), üks (eston), ik (mari), neq (monqol).

4. Dörd – tava (keçua) – tavatta (çuvaş).

5. Beş – pichqa (keçua) – beş (Azərbaycan), bies (saxa) , viisi (finn), pənc (fars), пять (rus).

6. Uzun – suni (keçua) – uzun (Azərbaycan), uzın (qaraqalpaq).

7. Balaca – uchuy (keçua) – üçükn (kalmık).

8. Dar – kichki (keçua) – kiçik (türk dilləri – formaca və mənaca bənzər sözdür).

9. Ana – mama (keçua) – mama (bibi – Azərbaycan).

10. Ata – tayta (keçua) – dədə (Azərbaycan).

11. Uşaq – irqi (keçua) – ür (monqol).

12. Qadın (arvad) – warmi (keçua) – vaimo (finn)

13. Balıq – challwa (keçua) – kala (finn).

14. Qurd – kuru (keçua) – kurt (Tıva), xorxa (monqol).

15. Ot – qura (keçua) – kurak (çuvaş).

16. Ət – aycha (keçua) – aş (çuvaş).

17. Saç – chukcha (keçua) – çuç (çuvaş).

18. Dil – qallu (keçua) – çelxe (çuvaş), xel (monqol), kel (finn), kieli (karel), kyal (mokşan).

19. Sinə – qasqu (keçua) – köks (Azərbaycan), köküs (Krım).

20. Sıxmaq – qapiy (keçua) – qapmaq (Azərbaycan – formaca eyni, mənaca yaxın sözdür).

21. Tikmək – siray (keçua) – sırımaq (Azərbaycan).

22. İsti – illi (keçua) – ilıq (Azərbaycan).

23. Düz – chiqa (keçua) – çike (Altay).

24. Doğru – chanin (keçua) – çın (Altay).

25. Və – wan (keçua) – uonna (saxa), ba (monqol), və (ərəb).

AZƏRBAYCAN – MAYYA PARALELLƏRİNDƏN

1. Arı – ah bool (mayya) – bal (həm forma, həç də məna baxımından bənzər sözdür).

2. Yalançı — ah tuzach (mayya) – tuzaq (tələ).

3. Altında – alan (mayya) – altında.

4. Ana bətnində uşaq – baal nak (mayya) – bala ana.

5. Dolu (çox) – balan (mayya) – bol.

6. Balta – baat (mayya) – balta.

7. Buxar – buy (mayya) – buğ.

8. Böyümək – buyul (mayya) – böyümək.

9. Bağlamaq, toxumaq – bukul (mayya) – bükmək.

10. Dolmuş, batmış – bulaan (mayya) – boğulan.

11. Maral – keh (mayya) – keyik.

12. Ağ – zak (mayya) – ağ.

13. Ögey ana – zak naa (mayya) – ağ ana (hərfi tərcümədir).

14. Külək – zulik (mayya) – külək.

15. Körpə, övlad, bala – jeje paal, paal (mayya) – cici bala, bala.

16. Əsas, səbəb – chun (mayya) – çün.

17. Mən – en (mayya) – mən.

18. Açmaq – hech (mayya) – aç.

19. Yara – ya (mayya) – yara.

20. Yaymaq – yar (mayya) – yay.

21. Yaxmaq – yach (mayya) – yax.

22. Düşmən – yakal (mayya) – yağı.

23. Yoxlamaq – yalat (mayya) – yoxla.

24. Yaşıl, göy – yash, yaash (mayya) – yaşıl.

25. Yeni, birinci – yash, yaash (mayya) – yaş.

26. İçində – ich (mayya) – iç.

27. Qala – ich paa (mayya) – iç paya.

28. Döş – im (mayya) – əmcək.

29. Ev, otaq – kaz (mayya) – qazma.

30. Əti qaxac etmək – kaklah (mayya) – qaxac.

31. Bitkinin quruması, solması – kakmal (mayya) – qaxsımaq.

32. Gün (vaxt), günəş – kin (mayya) – gün.

33. Kəsmək – koz (mayya) – kəs.

34. Lil – mum (mayya) – mum (formaca eyni, mənaca oxşar sözdür).

35. Ana – naa (mayya) – ana.

36. Çoxlu – on (mayya) – on.

37. Ev – otoch (mayya) – otaq.

38. Üç, çoxlu – osh (mayya) – üç.

39. Hasar – paa (mayya) – paya.

40. Borc almaq – pay (mayya) – pay.

41. Əvvəlinci, qabaqdakı – payan (mayya) – bayan.

42. Piy – pip (mayya) – piy.

43. Bəyaz, rəngsiz – poz (mayya) – boz (forma və mənaca bənzər sözdür).

44. Dərin – tam (mayya) – tam (formaca eyni, mənaca bənzər sözdür).

45. Ata – tat (mayya) – dədə, ata.

46. Toz – tooz (mayya) – toz.

47. Tüpürcək – tub (mayya) – tüpürcək.

48. Yalan, aldatmaq – tuz (mayya) – tuzaq.

49. Əmr vermək, qayda qoymaq – tuz (mayya) – tüzük, düz, düzmək.

50. Meyvə tumu – tun (mayya) – tum.

Yuxarıdakı 50 bənzər söz məşhur sovet tarixçisi və linqvisti Yuri Knorozovun «Письменность индейцев майя» əsərindəki qısa mayya–rus lüğətinin tədqiqi prosesində bu sətirlərin müəllifi tərəfindən müəyyən edilmiş paralellərin yalnız bir hissəsidir.

Məlumat üçün bildirək ki, mayya sivilizasiyası e.ə. 2000-ci ildə Mərkəzi Amerikada yaranmış, eramızın 250-ci ilində süquta uğramışdır. Amma mayya xalqı yox olmamışdır. Bugün Yukatan yarımadasında, Belizdə, Qvatemalada və Hondurasda altı milyondan çox mayya yaşayır.

Ardı var…

Araz ŞƏHRİLİ

Fedai.az

& VƏTƏNSEVƏRLƏR

Araşdırma 

15.02.2021.

3) ERMƏNİLƏRİN ƏSL VƏTƏNİ - HİNDİSTAN, YOXSA EFİOPİYA?

 3 HİSSƏ 

Araz Şəhrilinin 

“Səfəvilər: paralellər, ehtimallar, həqiqətlər…” əsərindəki faktlar əsasında

Araşdırmamızın birinci hissəsi hay – Efiopiya (bax: https://fedai.az/?p=26043), ikinci hissəsi hay – Hindistan (bax: https://fedai.az/?p=27548) paralellərinə həsr edilmişdir. Təqdim etdiyimiz III hissə Ermənistanın türk və fin-uqor coğrafiyası, Avropa, Yaxın və Orta Şərq ölkələri ilə paralelləri barəsindədir.

Qeyd etmək lazımdır ki, nəzərimizə düşmüş toponimlərdən bəziləri bir deyil, bir neçə ölkədə təkrarlanır. Məsələn, Abaran toponiminin paralelləri həm Hindistanda, həm Avropada, həm də türk ellərində vardır. Barana toponiminə biz Hindistanda, İranda, Tatarıstanda, Polşada və Fələstində rast gəlirik. Efiopiyada və Hindistanda Agin adlı toponimlər mövcuddur. Belə misallar kifayət qədərdir. Yer adlarının bir-birindən çox uzaqda yerləşən ölkələrdə, qitələrdə təkrarlanmasının müxtəlif səbəbləri ola bilər:

— diqqətimizi cəlb etmiş bənzərliklər təsadüflər nəticəsində ortaya çıxmışdır;

— müqayisə edilən toponimlərin əsl formaları ingilis dilli məxəzlərdə təhrifə uğramışdır;

— təkrar miqrasiyalar nəticəsində yer adları bir ölkədən digərlərinə daşınmışdır.

Bir məsələni də qeyd edək: müqayisə, əsasən, Ermənistan (Hayastan) Respublikası ərazisində bugün mövcud olan, erməniləşdirilmiş toponimlər üzrə aparılmışdır. Lakin tədqiqatın nəticələrindən göründüyü kimi, onlardan bəzilərinin, məsələn, Abaran, Ararat, İrəvan, Qapan, Mehri, Tavuş, Gümrü kimi yer adlarının hay dilinə və haylara heç bir aidiyyəti yoxdur. Daha maraqlısı odur ki, sıravi azərbaycanlının az qala haylarla, Ermənistanla eyniləşdirdiyi Ararat toponimi, əslində, türk mənşəlidir. Belə ki, bugün də qədim türk yurdu olan Xakasiyada Ararat adlı dağ zirvəsi vardır. Ararat sözünü türk dillərinin vasitəsilə çox aydın bir şəkildə izah etmək mümkündür. Daşınma toponim olan Sevanın birinci hissəsi – “se” – böyük ehtimalla, İran mənşəlidir. Onun “van” hissəsi Azərbaycanda, Orta Asiyada və Hindistanda təkrarlanır.

Digər bir maraqlı cəhət budur ki, indiki Ermənistan toponimlərindən bəzilərinin paralelləri fin-uqor xalqlarının vaxtı ilə və ya hazırda yaşadıqları ərazilərdə mövcuddur. Amma bu, təəccüblü görünməməlidir. Belə ki, uqor xalqları keçmişdə oqur türkləri (bulqarlar) ilə eyni dövlətlərin tərkibində yaşamışlar. Ehtimala görə, uqorların zadəgan nəsillərinin əksəriyyəti bulqar mənşəlidir. Məsələn, uqor (əslində, bu etnonim oqur sözünün başqa bir formasıdır) xalqlarından biri olan macarlar inanırdılar ki, onların kralları – Arpadlar sülaləsi bulqarların Dulo soyundan, Xaqan Atillanın nəslindəndir. Ermənistanın türk coğrafiyası ilə paralellərinin də əksəriyyəti məhz oqur türklərinin haçansa yaşadıqları ərazilərlə, yaxud Çuvaşıstanla əlaqəlidir. Məlumdur ki, oqur türk dilinin bugün yeganə varisi çuvaş dilidir. Yeri gəlmişkən, hayların xristianlığa qədərki dini inanclarında onların nəhəng məhsuldarlıq tanrısının adı Turk olmuşdur.

Araşdırmamız göstərir ki, bugünkü Ermənistan toponimlərinin böyük əksəriyyəti hay mənşəli deyildir. Bu isə öz növbəsində bir daha onu sübut edir ki, bədnam qonşularımız nəinki əzəli Azərbaycan torpaqlarına, hətta Anadoluya da sonradan köçürülmüşlər. Özünü hay adlandıran bu toplum Azərbaycana və Anadoluya haradan gəlmişdir sualının mümkün cavabı ilə oxucu yazımızın IV hissəsində tanış ola biləcəkdir.

TÜRK ELLƏRİ İLƏ ƏLAQƏLİ TOPONİMLƏR

1. Abaran, Aparan (Azərbaycanın qərb torpaqlarında qondarılmış Hayastanda – indiki Ermənistanda əzəli sakinləri azərbaycanlılar olmuş kənd, şəhər, yaylaq yeri, eləcə də çöl və çay) – Avar, abar, obr (VI–IX əsrlərdə Mərkəzi Avropada yaşamış və Avar xaqanlığını qurmuş türk xalqı, nüfuzlu rus linqvisti Oleq Mudrak sübuta yetirmişdir ki, avar dili türk dillərinin oqur-bulqar qrupuna aiddir);

2. Axtala (Ermənistanda şəhər) – Ağtala (Xaçmaz rayonunda kənd) – Ak-talaa (Qırğızıstanda rayon) – Ak-tal (Tıvada yer adı və kənd) – Aktal (Altayda kənd);

3. Ararat (Ermənistanda şəhər) – Ararat (Türkiyədə hündürlüyü 5165 metr olan dağın məşhur adlarından biri) – Ararat (Xakasiyanın Sayan-Altay vilayətində 1546 metr hündürlüyündə dağ, bu paralel xakas türklərinin öz əcdadlarını parıs adlandırmaları kontekstində maraq doğurur) – Qeyd: bir ehtimala görə, Türkiyədə yerləşən Ararat dağının adı bu dağın ərəb dilindəki Cəbəl əl-Harət (“cəbəl” – “dağ”, “harət” – “əkinçi”) adından götürülmüşdür. Maraqlıdır ki, türk və monqol dillərində zəhmətkeşə “arat” deyilir. Ararat adının hay dilinə heç bir aidiyyəti yoxdur, haylar bu dağı Masis adlandırırlar;

4. Artik (Ermənistanda şəhər) – Artık (Türkmənistanda yer adı) – Artık (XII əsrdə yaşamış qıpçaq xanı) – Artık (Rusiyanın Saxa Respublikasının Öymököön ulusunda qəsəbə) – Artek (Krımda çay);

5. Aştarak (Ermənistanda şəhər) – Həştərək (İranın Qərbi Azərbaycan ostanında kənd);

6. Aşxadaryan (gəlmə hayların feodal nəsli) – Aşkadar (Başqırdıstanın Sterlitamak rayonunda çay və kənd);

7. Avan (Ermənistanda əhalisi yezidi kürdlərdən ibarət kənd) – Avan (İranın Şərqi Azərbaycan və Qəzvin ostanlarında iki kənd) – avan (çuvaş dilində “yaxşı”, “gözəl”) – avand (Azərbaycan dilində “yaxşı”, “uğurlu”) – Avan (Rusiya Federasiyasının Xabarovsk diyarında kənd);

8. Ayrum (Ermənistanda şəhər) – ayrum (yarıköçəri həyat tərzi sürmüş qədim türk tayfası) – urum (əvvəllər Krımda, Osmanlı imperiyasında və Qıpçaq çölündə yaşamış, hazırda isə Yunanıstanda, Ukraynada və Rusiyada yaşayan, “türkdilli yunanlar”dan hesab edilən xristian türk tayfası);

9. Bağanis (Ermənistanın Barana rayonunda kənd) – Bağanis Ayrım (Qazax rayonunda kənd) – Bağana (türk dillərində “köhnə”, “keçmiş”, “sadəlövh”) – Baqan (türk dillərində “sütun”) – Baqan (Rusiya Federasiyasının Novosibirsk vilayətində rayon, qəsəbə, kənd və çay);

10. Balak (Ermənistanın Sünik vilayətində kənd) – Belek (Türkiyənin Antalya ilində şəhər) – Belek (Türkmənistanın Balkan vilayətində kənd);

11. Barana (Ermənistanın Noyemberyan şəhərinin keçmiş adı) – Barani (Qaraqoyunluların hakim tayfası) – baran, bərən, parən (tatar, başqırd dillərində “quzu, toğlu”… bu sözün türk dillərinə rus dilindən keçməsi barədə iddia, yəni qədimdən qoyunçuluqla məşğul olmuş türklərin baran sözünü həmin sahədən çox uzaq olan slavyanlardan götürdükləri inandırıcı deyildir) – Krasnıy Baran, Arbuzov Baran, Novıy Baran (Tatarıstanda üç kənd) – Baran Düz (İranın Qərbi Azərbaycan ostanında üç kənd) – Barancar (Volqa Bulqarıstanında tayfa) – Barangar (qədim türk dilində sağ qol) – Paran (İranın Qərbi Azərbaycan ostanında kənd) – Parni (Ərsakiləri dəstəkləmiş məşhur Parfiya tayfası);

12. Boxayetsi (gəlmə hayların feodal nəsli) – Bohay (698–926-cı illərdə Mancuriyada dövlət) – Bohai (Sakit okeanda dəniz) – Boxay quyusu (Qazaxıstanda yer adı);

13. Bujuni (hayların feodal nəsli) – Bujon (Şimali Koreyanın Hamgyong vilayətində göl) – Bujin (İranın Həmədan ostanında kənd);

14. Çambarak (Ermənistanda şəhər) – Çəmbərəkənd (Bakıda məhəllə, Laçın rayonunda kənd) – Çembar (Rusiyanın Penza vilayətində çay və əhalisinin əksəriyyəti tatarlardan və mordvalılardan ibarət olmuş Belinsk şəhərinin 1946-cı ilə kimi adı);

15. Erməni (hayların ekzonimi – başqa xalqların onlara qoyduqları ad) – Ariman, ərmən, airyaman, airyanam (ari adamı – ehtimala görə, Altay əsillli qədim köçəri xalq) –Ərmənət (Oğuz rayonunda məşhur oğuzlar qəbrinin yerləşdiyi kənd) – Armankası (Çuvaşıstanda kənd) – Arman (Qazaxıstanda kənd);

16. İrəvan (Ermənistanın paytaxtı) – Aravenyan (gəlmə hayların feodal nəsli) – Aravan (Qırğızıstanın Oş vilayətində qəsəbə və rayon) – Qeyd: göründüyü kimi Sevan, İrəvan, Aravan Şirvan, Naxçıvan, Arvan, Avan, İcevan, Sarvan və s. toponimlərin ikinsi hissəsi “van” sözüdür. Bu sözün də hay dilinə heç bir aidiyyəti yoxdur;

17. Gerikyan (hayların feodal nəsli) – Gerik (İranın Qərbi Azərbaycan ostanında kənd);

18. Gümrü (Ermənistanda şəhər) – Gimri (Dağıstanda avar kəndi, bu kəndə avarlar Qenub, qumuqlar Qamri deyirlər) – kimmer (Azərbaycana e.ə. VIII əsrdə gəlmiş köçəri xalq) – Kəmərli (Qazax rayonunda kənd) – Çörük-Qəmərli (Borçalıda keçmiş şəhər) – Qəmərli (Qərbi Azərbaycanda kənd) – Yuxarı Kəmar, Aşağı Kəmar (İranın Şərqi Azərbaycan ostanında iki kənd) – Kemer (Türkiyənin Aydın şəhərində məhəllə, Kayseri ilində əfşar məhəlləsi, Çanaqqala ilində kənd) – Seydikemer (Türkiyənin Muğla ilində ilçə) – Kemerovo (Rusiya Federasiyasında vilayət və şəhər) – Kemer, Karakemer, Akkemer, Jarkemer (Qazaxıstanın Aqtöbe vilayətində kənd) – Kemer (Qazaxıstanın Qostanay vilayətində və Cənubi Qazaxıstan vilayətinin Ordabas rayonunda iki kənd) – Karakemer (Qazaxıstanın Almatı və Jambıl vilayətlərində üç kənd);

19. Qacaran (Ermənistanda şəhər) – Qacar (qədim türk tayfası);

20. Qapan (Ermənistanda şəhər) – Qapanlı (Tərtər və Şəmkir rayonlarında iki kənd) – Kapan xana (Makedoniyada Osmanlı dövründən qalmış ticarət mərkəzi) – Kapan kan (Meksikada İnk dövründən qalmış dağ yolu) – Manko Kapan (Cənubi Amerikada ink xalqının ilk hökmdarının adı) – Kapana (Bulqarıstanın Plovdiv şəhərində məhəllə);

21. Manas, Manes (Ermənistanın Alaverdi şəhərinin qədim adı) – Manas (Rusiya Federasiyasının Altay vilayətində göl) – Manas (Dağıstanın Qarabudaq rayonunda kənd) – Manas (Qırğızıstanın Çuy və Talas vilayətlərində iki kənd) – “Manas” (qırğız dastanı) – Manas (Çinin Sincan-Uyğur MR-da çay, göl və qəza) – Manas (Çin, Hindistan və Butan ərazilərindən axan çay) – Manas (Perunun Cajatambo vilayətində dairə) – Manasarovar (Tibetdə göl);

22. Mehri, Meğri, Mığrı (Ermənistanda şəhər, toponim qədim türk dilində “dalan kimi dərə” mənasını verən “mukur” sözündən yaranmışdır 1, 2) – Mehrili (Qubadlı rayonunda kənd);

23. Mamikonyan (Movses Xorenatsiyə görə, hayların Çin əsilli feodal nəsli) – Mamukxan (XV əsrdə yaşamış Sibir xanı);

24. Şirak (Ermənistanda vilayət, XX əsrin əvvəllərinə kimi burada əsasən azərbaycanlılar yaşamışlar) – Sirak (qədim Turan və Azərbaycan tayfalarından biri) – Şirakavan (Türkiyədə qədim şəhər) – Shirak, Sirak (İranın Qəzvin və Şərqi Azərbaycan ostanlarında iki kənd) – Çiraq, Çiraqlı (Ağdam, Daşkəsən, Kəlbəcər, Laçın və Şamaxı rayonlarında beş kənd) – Çıraxlı, Çıraqlı (Qərbi Azərbaycanda beş kənd) – Çiraq (Rusiya Federasiyasının Dağıstan Respublikasının Aqul rayonunda dargin kəndi) – Çirak-Kol (Qaraçay-Çərkəz Respublikasında çay) – Çırak (Qırğızıstanın İssık-Kul vilayətində kənd);

25. Slkuni (hayların Manna əsilli feodal nəsli, bu nəslin əcdadı Cənubi Azərbaycanın sala adlı tayfasının nümayəndəsi Slak olmuşdur3) – Sala (Krımda çay);

26. Truni (hayların feodal nəsli, hay tarixçisi Movses Xorenatsiyə görə, bu nəslin əcdadı Tur adlı şəxs olmuşdur) – Tura (“Avesta”ya görə, turanlıların ulu babası) – Tura (çuvaş türklərinin dilində Tanrının adı) – tura (tatar dilində “şəhər”) – tur (başqırd türklərinin Ğəynə tayfasının bir qolunun adı) – Tura (Rusiyanın Zabaykalsk diyarında çay) – Tura (Krasnoyarsk diyarının Evenk rayonunda qəsəbə) – Nijnyaya Tura, Verxnyaya Tura (Sverdlovsk vilayətində iki şəhər) – Tura (Qərbi Sibirdə çay) – tur (ərəb dilində “dağ”) – tuu (Altay türklərinin dilində “dağ”) – tau (Şimali Qafqaz türklərinin dilində “dağ”) – tav (müxtəlif türk ləhcələrində “dağ”) – dağ (Azərbaycan dilində “yüksəklik, zirvə”);

27. Tavuş (Ermənistanda vilayət) – Tovuz (Azərbaycanda rayon) – Tauş və ya Tıuış (Başqırdıstanın İqlinsk və Ufa rayonlarında iki kənd) – Tauş (Başqırdıstanda çay) – Tauş (Tümen vilayətində çay) – Tauşkası (Çuvaşıstanın Çivil və Çeboksar rayonlarında iki kənd);

28. Turk (hayların xristianlığa qədərki inanclarında nəhəng məhsuldarlıq tanrısı) – Türk (etnos) – Turka (Buryatiya Respublikasında kənd) – Turka (Sibirdə üç çay);

29. Vaqarşapat (Ermənistanda şəhər, bu toponimin də haylara heç bir aidiyyəti yoxdur, gəlmə haylar eramızın 140-cı illərində Parfiya şahzadəsi Vaqarş tərəfindən salınmış və onun şərəfinə Vaqarşabad adlandırılmış şəhərin adını 1992-ci ildə Eçmiədzin şəhərinə vermişlər, Eçmiədzin şəhərinin 1945-ci ilədək adı isə Üçkilsə olmuşdur) – vakar (çuvaş dilində “öküz”) – üxer (monqol dilində “öküz”) – ökör (macar dilində “öküz”) – oqur (türk xalqı);

30. Vanandasi (hayların feodal nəsli, hay tarixçisi Movses Xorenatsiyə görə, bu nəslin əcdadı Vahandur Vənd adlı bulqar türküdür) – Vanand (Ermənistanda iki kənd) – Vənənd (Ordubad rayonunda kənd).

FİN-UQOR ELLƏRİ İLƏ ƏLAQƏLİ TOPONİMLƏR

1. Ara (mifik hay çarı, digər mifik hay çarı Aramın oğlu) – Ara (Ermənistanda kənd, əvvəlki adı Bazarcıq olmuş, 1828-ci ildən sonra Türkiyədən gəlmiş haylar tərəfindən dəyişdirilmişdir) – Ara (Ermənistanda əvvəlki adı Qarnıyarıq olmuş dağ) – Ara (Rusiya Federasiyasının Kola yarımadasında ərazi);

2. Artik (Ermənistanda şəhər) – Artık (Udmurtiyada kənd);

3. Avatsatsi (gəlmə hayların feodal nəsli) – Vatsa (Rusiya Federasiyasının Arxangelsk vilayətində qəsəbə, sakinləri finlər olmuşlar) – Vatsa (Estoniyada kənd);

4. Barana (Ermənistanın Noyemberyan şəhərinin keçmiş adı) – Baran (Rusiyanın Kostroma vilayətində çay və kənd) – Baran (Polşada iki kənd);

5. Çambarak (Ermənistanda şəhər) – Çembar (Rusiyanın Penza vilayətində çay və əhalisinin əksəriyyəti tatarlardan və mordvalılardan ibarət olmuş Belinsk şəhərinin 1946-cı ilə kimi adı);

6. Dvin (Qərbi Azərbaycanda qədim şəhər) – Divin (Slovakiyanın Banska Bystrica bölgəsinin Lucenec dairəsində macar kəndi);

7. Muratsyan (hayların feodal nəsli) – Muratsi (Estoniyanın Saaremaa qəzasında kənd);

8. Şirak (Ermənistanda vilayət, XX əsrin əvvəllərinə kimi burada əsasən azərbaycanlılar yaşamışlar) – Sirak (Macarıstanda şəhər);

9. Slkuni (hayların Manna əsilli feodal nəsli, bu nəslin əcdadı Cənubi Azərbaycanın sala adlı tayfasının nümayəndəsi Slak olmuşdur4) – Sala (RF-nin Leninqrad vilayətində kənd, Arxangelsk vilayətində çay);

10. Talin (Ermənistanda şəhər) – Tallin (Estoniyanın paytaxtı);

11. Tavuş (Ermənistanda vilayət) – Tauş, Tauşka (Rusiyanın Perm diyarında kənd və çay);

12. Truni (hayların feodal nəsli, hay tarixçisi Movses Xorenatsiyə görə, bu nəslin əcdadı Tur adlı şəxs olmuşdur) – Tura (Macarıstanda şəhər) – Tura (Udmurtiyanın Krasnoqorsk rayonunda kənd) – Tura (Slovakiyanın Nitra diyarında macar kəndi) – Stara Tura (Slovakiyanın Trençin diyarında macar şəhəri) – Tur (Rumıniyanın Transilvaniya bölgəsində macar kəndi) – Tur (Macarıstanda çay) – Tura (Rusiyanın Arxangelsk və Tomsk vilayətlərində iki çay);

13. Turk (hayların xristianlığa qədərki inanclarında nəhəng məhsuldarlıq tanrısı) – Turku (Finlandiyada şəhər) – Turka (Rusiya Federasiyasının Perm diyarında çay və qəsəbə, Kursk vilayətində iki kənd);

14. Vaqarşapat (Ermənistanda şəhər, bu toponimin haylara heç bir aidiyyəti yoxdur, gəlmə haylar eramızın 140-cı illərində Parfiya şahzadəsi Vaqarş tərəfindən salınmış və onun şərəfinə Vaqarşabad adlandırılmış şəhərin adını 1992-ci ildə Eçmiədzin şəhərinə vermişlər, Eçmiədzin şəhərinin 1945-ci ilədək adı isə Üçkilsə olmuşdur) – Vakari (Estoniyada qəsəbə);

15. Vanadzor (Ermənistanda şəhər) – Vana-Vigala, Vana-Kaiu (Estoniyanın Raplamaa vilayətində iki kənd).

AVROPA ÖLKƏLƏRİ İLƏ ƏLAQƏLİ TOPONİMLƏR

1. Abaran, Aparan (Azərbaycanın qərb torpaqlarında qondarılmış Hayastanda – indiki Ermənistanda əzəli sakinləri azərbaycanlılar olmuş kənd, şəhər, yaylaq yeri, eləcə də çöl və çay) – Abaran (İspaniyanın Mursiya vilayətində kənd – ehtimal edilir ki, bulqarların bir qolu olan avarlar “xalqların böyük köçü” zamanı İspaniyaya da gedib çıxmışlar);

2. Ara (mifik hay çarı, digər mifik hay çarı Aramın oğlu) – Ara (Ermənistanda kənd, əvvəlki adı Bazarcıq olmuş, 1828-ci ildən sonra Türkiyədən gəlmiş haylar tərəfindən dəyişdirilmişdir) – Ara (Ermənistanda əvvəlki adı Qarnıyarıq olmuş dağ) – Ara (Norveçdə göl) – Ara (İrlandiyada çay);

3. Avan (Ermənistanda əhalisi yezidi kürdlərdən ibarət kənd) – avan (fransız dilində “öndə”, “qabaqda”) – Awan (Belçikanın Lej vilayətində kommuna);

4. Ayrum (Ermənistanda şəhər) – arum, arumın, arumani, armani (yarıköçəri həyat tərzi sürən rumın tayfası);

5. Balak (Ermənistanın Sünik vilayətində kənd) – Belek (Polşada kənd);

6. Barana (Ermənistanın Noyemberyan şəhərinin keçmiş adı) – Baran (Belarusda çay və şəhər) – Baran (Polşada iki kənd) ;

7. Dvin (Qərbi Azərbaycanda qədim şəhər) – Divin (Bosniyada kənd) – Divin (Belarusun Brest vilayətində kənd);

8. Erməni (hayların ekzonimi – başqa xalqların onlara qoyduqları ad) – Arman, Armin (Avropada kişi adı) – Arminius (I əsrdə romalılara qarşı üsyana başçılıq etmiş german qəbilə başçısı);

9. Keşkənd (Ermənistanın Yeğeqnadzor şəhərinin 1935-ci ilə qədərki adı, bu toponim “Keşişkənd deyil, Keşkənd formasında idi”5) – Kesh (Şimali İrlandiyada kənd);

10. Manas, Manes (Ermənistanın Alaverdi şəhərinin qədim adı) – Manas, Manas-Bastanous (Fransanın Drome və Gers departamentlərində iki kommuna);

11. Muratsyan (hayların feodal nəsli) – Muras (İspaniyanın Lugo vilayətində kənd);

12. Şirak (Ermənistanda vilayət, XX əsrin əvvəllərinə kimi burada əsasən azərbaycanlılar yaşamışlar) – Sirak (Fransanın Auch və ya Ash dairəsində kommuna);

13. Slkuni (hayların Manna əsilli feodal nəsli, bu nəslin əcdadı Cənubi Azərbaycanın sala adlı tayfasının nümayəndəsi Slak olmuşdur) – Sala (İsveçdə ada və kommuna) – Sala Bolognese (İtaliyada kommuna) – Sala Consilina (İtaliyada şəhər) – Sala (Latviyanın Salas diyarının inzibati mərkəzi) – Sala (Fransada çay);

14. Truni (hayların feodal nəsli, hay tarixçisi Movses Xorenatsiyə görə, bu nəslin əcdadı Tur adlı şəxs olmuşdur) – Tur (qədim skandinaviyalılarda Tanrı) – Tura (Fransada şəhər) – Tur (Fransada şəhər, dairə) – Tur (Polşanın Lodzin və Kuyav-Pomor voyevadalıqlarında iki kənd) – Tur (Ukraynanın Volın vilayətində kənd) – Tur (İsveçrədə çay) – Tur (X əsrdə Belarus dövlətçiliyinin əsasını qoymuş şəxsin adı) – Tur (Belarusda çay);

15. Tavuş (Ermənistanda vilayət) – Tauscha (Almaniyanın Saksoniya federal torpağında kommuna) – Tausch (Almaniyada nəsil və ya soyad);

16. Turk (hayların xristianlığa qədərki inanclarında nəhəng məhsuldarlıq tanrısı) – Türk (etnos) – Turka (Ukraynanın Lvov vilayətində şəhər və rayon, İvano-Frankovsk vilayətində kənd) – Turka (Ukraynada, Moldovada, Rumıniyada çay) – Turka (Polşanın Lublin voyevodalığının Lublin və Chelm dairələrində iki kənd);

17. Vaqarşapat (Ermənistanda şəhər, bu toponimin haylara heç bir aidiyyəti yoxdur, haylar eramızın 140-cı illərində Parfiya şahzadəsi Vaqarş tərəfindən salınmış və onun şərəfinə  Vaqarşabad adlandırılmış şəhərin adını 1992-ci ildə Eçmiədzin şəhərinə vermişlər, Eçmiədzin şəhərinin 1945-ci ilədək adı Üçkilsə olmuşdur) – Vagar (Danimarkanın Farer adalarına daxil olan ada).

YAXIN ŞƏRQ ÖLKƏLƏRİ İLƏ ƏLAQƏLİ TOPONİMLƏR

1. Abelyan (gəlmə hayların feodal nəsli, Movses Xorenatsiyə görə, bu nəslin əcdadı Abel adlı şəxsdir) – Habil (ərəb şəxs adı) – Hebel (yəhudi şəxs adı);

2. Ara (mifik hay çarı, digər mifik hay çarı Aramın oğlu) – Ara (Ermənistanda kənd, əvvəlki adı Bazarcıq olmuş, 1828-ci ildən sonra Türkiyədən gəlmiş haylar tərəfindən dəyişdirilmişdir) – Ara (Ermənistanda əvvəlki adı Qarnıyarıq olmuş dağ) – Ara (İsraildə kənd);

3. Aram (hayların mifik əcdadı Haykın nəticəsi) – Aram (“Tövrat”a görə, Nuh Peyğəmbərin nəvəsi) – Aram (Suriyanın qədim yəhudi dilində adı);

4. Aştarak (Ermənistanda şəhər) – Ashtar, Astar (İordaniyanın qərbində mövcud olmuş qədim Moab ölkəsində və Efiopiya ilə Eritreyanın ərazilərində mövcud olmuş Aksum krallığında ən çox pərəstiş edilmiş tanrılardan biri);

5. Avan (Ermənistanda əhalisi yezidi kürdlərdən ibarət kənd) – Avan (“Tövrat”a görə, Adəm və Həvvanın qızı) – Avana (Suriya ərazisindən axan Bərədə çayının “Tövrat”dakı adı);

6. Barana (Ermənistanın Noyemberyan şəhərinin keçmiş adı) – Paran (Ptolemeyə görə, Misirin Sinay yarımadasındakı Feiran vadisinin keçmiş adı) – Paran (İsraildə kənd);

7. Cermuk (Ermənistanda şəhər və mineral bulaq) – Yarmuk (Suriyada və İordaniyada çay);

8. Elar, Ellər (Ermənistandakı Abovyan şəhərinin qədim adı – XIII əsrdən) – Ellar (Fələstində kənd);

9. Gümrü (Ermənistanda şəhər) – Deir El Kamar (Livanda kənd);

10. Truni (hayların feodal nəsli, hay tarixçisi Movses Xorenatsiyə görə, bu nəslin əcdadı Tur adlı şəxs olmuşdur) – Tura əl-Gharbiya (Fələstində şəhər).

İRAN, TACİKİSTAN, ƏFQANISTAN VƏ PAKİSTAN İLƏ ƏLAQƏLİ TOPONİMLƏR

1. Ara (mifik hay çarı, digər mifik hay çarı Aramın oğlu) – Ara (Ermənistanda kənd, əvvəlki adı Bazarcıq olmuş, 1828-ci ildən sonra Türkiyədən gəlmiş haylar tərəfindən dəyişdirilmişdir) – Ara (Ermənistanda əvvəlki adı Qarnıyarıq olmuş dağ) – Ara (İranın Mazandaran ostanında kənd);

2. Aram (gəlmə hayların mifik əcdadı Haykın nəticəsi) – Aram, Tul Aram, Pole Aram (İranın Xuzistan ostanında bir, Gülüstan ostanında iki kənd);

3. Avan (Ermənistanda əhalisi yezidi kürdlərdən ibarət kənd) – Avan (İranın Kerman ostanında kənd) – Awan (İranda qədim Elam şəhəri) – Awan (qədim Elam ölkəsində şah sülaləsi) – Awan (Pakistanın Pəncab ştatında etnik qrup);

4. Balak (Ermənistanın Sünik vilayətində kənd) – Balak (İranın Kerman və Kürdüstan ostanlarında iki kənd) – balak (kürd tayfası);

5. Barana (Ermənistanın Noyemberyan şəhərinin keçmiş adı) – Baran (Pakistanın Bəlucistan vilayətində kənd) – Baran, Borje Baran (İranın Xuzistan və Mərkəzi ostanlarında iki kənd) – Paran (Mazandaran ostanında iki kənd);

6. Çambarak (Ermənistanda şəhər) – Chambara (Əfqanıstanın Qəznə vilayətində yer adı);

7. Cermuk (Ermənistanda şəhər, mineral bulaq) – Charmuk (İranın Buşehr ostanında kənd);

8. Dilican (Ermənistanda şəhər) – Dilican (İranın Mərkəzi ostanında şəhər, Şimali Xorasan və Gilan ostanlarında dörd kənd);

9. Erməni (hayların ekzonimi – başqa xalqların onlara qoyduqları ad) – Ermən (orta pars dilində “icma, tayfa üzvü” mənasını ifadə edən söz, faktiki olaraq, qədim parsların özlərini adlandırmaq üçün istifadə etdikləri etnonimlərdən biri);

10. Gümrü (Ermənistanda şəhər) – Kemari (Pakistanda şəhər) – Kamar (Əfqanıstanda kənd) – Kamar (Tacikistanda şəhər);

11. Xorxoruni (hayların hurri əsilli feodal nəsli, bu nəslin əcdadının adı Xor olmuşdur) – Korkhor-e Sofla (İranın Kermanşah ostanında kənd);

12. Qavar (Ermənistanda şəhər) – Gavar (İranın Mərkəzi ostanında kənd);

13. Qukan (hayların feodal nəsli) – Gukan (İranın İsfahan ostanında kənd);

14. Mehri, Meğri, Mığrı (Ermənistanda şəhər, “mehr” sözü İran dillərində “günəş”, “sevgi” mənalarını ifadə edir);

15. Nor-Açin (Ermənistanda şəhər) – Achin (Əfqanıstanın Nanqarhar vilayətində rayon);

16. Saaruni (hayların feodal nəsli) – Saruni-ye Sofla (İranın Kerman ostanında kənd);

17. Şirak (Ermənistanda vilayət, XX əsrin əvvəllərinə kimi burada əsasən azərbaycanlılar yaşamışlar) – Deh Shirak, Shirag (İranın Kerman və Cənubi Xorasan ostanlarında üç kənd) – Sirak (İranın Luristan və Fars ostanlarında iki kənd, Çaharmahal və Bəxtiyar ostanında bir kənd);

18. Slkuni (hayların Manna əsilli feodal nəsli, bu nəslin əcdadı Cənubi Azərbaycanın sala adlı tayfasının nümayəndəsi Slak olmuşdur6) – Sala (İranın Kürdüstan ostanında kənd);

19. Taşir (Ermənistanda şəhər) – Tashar (İranın Kerman və Kermanşah ostanlarında iki kənd);

20. Truni (hayların feodal nəsli, hay tarixçisi Movses Xorenatsiyə görə, bu nəslin əcdadı Tur adlı şəxs olmuşdur) – Tura (İranın Xuzistan ostanında kənd) – Tur (İranın Cənubi Xorasan ostanında kənd);

21. Tavuş (Ermənistanda vilayət) – Tawus Khel, Sang-e Tawus, Tawus Malang (Əfqanıstanda yer adları).

Araz ŞƏHRİLİ

Fedai.az

& VƏTƏNSEVƏRLƏR

Araşdırma

  08.02.2021.

QAZAXISTANDAN RUSİYAYA XƏBƏRDARLIQ : TÜRKİYƏYƏ BAZA VERƏRİK !

KAZAKİSTAN’DAN RUSYA’YA UYARI : TÜRKİYE’YE ÜS VERİRİZ !

2) BABİL QÜLLƏSİ - ÇİNGİZ XAN VƏ SEYİDLƏR

 2 HİSSƏ

Araz Şəhrilinin 

“Səfəvilər: paralellər, ehtimallar, həqiqətlər…” əsərindəki faktlar əsasında

Bütün dövrlərdə müsəlman cəmiyyətinin Muhəmməd Peyğəmbərə və onun nəslindən olan şəxslərə münasibətinin əsas xəttini dərin sevgi və ehtiram hissi təşkil etmişdir. Xüsusi ilə Azərbaycanda, İranda, Orta Asiyada, Qazaxıstanda və indiki Pakistan torpaqlarında belə davranış özünü həmişə daha bariz şəkildə göstərmişdir. Bugün də bu ölkələrdə seyidə əl qaldırmaq, onu təhqir etmək bir yana, hətta xətrinə dəymək belə el arasında ən ağır günahlardan hesab olunur. İndinin özündə də qazax xalqının ən nüfuzlu iki təbəqəsindən biri seyidlərdir.

Türklər və orta əsr monqolları seyidlərə həmişə xüsusi hörmətlə yanaşmışlar. Çingiz xan “Yasa”sının birinci qanunu Yeri və Göyü yaratmış Tanrının təkliyini, ikinci (və ya onuncu) qanunu isə Əli bəy Əbu Talibin övladlarından heç bir vergi və xəracın alınmayacağını bəyan edir. 

Böyük fateh Əmir Teymur isə qələbələrinin sirrini Muhəmməd Peyğəmbərin nəslinə olan məhəbbətində bilirdi:  “Hansı vilayətin camaatının etiqadı Peyğəmbər xanədanının əqidəsindən fərqlənərsə, əsl padşahın həmin vilayəti basıb alması və oranın əhalisini pozğun əqidəsindən döndərməsi vacibdir. Buna misal - Şamı tutdum və oradakı pozğun etiqadlı adamları cəzalandırdım”.  “Muhəmməd övladlarının mərtəbəsini başqalarından yuxarı qaldırıb, onlara çatacaq hörmət-izzəti yerinə yetir. Onlara nə qədər çox məhəbbət bəsləmiş olsan, düşünmə ki, israfçılıq edirsən, çünki Allah yolunda görülən işdə israf yoxdur”.  “Bir məsələni anladım ki, seyidlərin xahişlərini sözsüz yerinə yetirmək və onlara ehtiram göstərmək vacibdir”. 

Qeyd etmək lazımdır ki, rusların “святой”, «свято», «свят» (“müqəddəs”), «свет» (“işıq”), xorvatların “svetac” (“müqəddəs”), litvalıların “sviesa” (“işıq”), latışların “svetais” (“müqəddəs”), farsların “setayeş” (“ibadət”), ukraynalıların “svit” (“dünya”), qədim keltlərin “sidhe” (kelt mifologiyasına görə, insandan gözəl, hündür və güclü varlıqlar), polyakların “swiety” (“müqəddəs”), boşnakların “sviyet” (“dünya”), ərəblərin “seyid” (“cənab”), qədim sakaların “sayi” (böyük ehtimalla, “zadəgan”, “cənab”), türklərin “sayın” (“hörmətli”, “cənab”), monqolların «сайн» (“yaxşı”), ingilislərin “saint” (“müqəddəs”), bretonların və katalanların “sant” (“müqəddəs”), türklərin “san”, “şan” (“ad”, “şöhrət”, “şərəf”), rusların «сан» (dini rütbə), yaponların “san” (sayğı suffiksi), frizlərin “soan” (“oğul”), ingilislərin “son” (“oğul”),  rusların və belorusların «сын» (“oğul”), serblərin və ukraynalıların “sin” (“oğul”), vallonların, pəncablıların və sindhilərin “sint” (“müqəddəs”), türklərin “çin” (“doğru”, “gerçək”), rusların «чин» (“dərəcə”, “rütbə”), ingilislərin “shine” (“işıq”, “parıltı”) sözlərinin bir-birinə bənzədiyini və bəlkə də hamısının bir-birindən törədiyini görmək üçün peşəkar linqvist olmağa ehtiyac yoxdur. 

Haşiyə. Qədim keltlərin “sidhe” adlandırdıqları ucaboylu mifik varlıqlara qədim skandinavlar “alv” deyirdilər. Əfsanələrə görə, “sidhe”lər və “alv”lar həm yaxşı süvarilər, həm də sərrast oxçulardır. Bəllidir ki, qədim türk bahadırlarının bir adı da “alp” olmuşdur. “Alp” həm də Qərbi Avropanın ən hündür dağ sisteminin adıdır. Amma qeyd etməliyik ki, bu oronimin mənşəyinə aydınlıq gətirilməmişdir.

E.ə. 250-ci ildən eramızın 224-cü ilinədək Azərbaycanı, İranı və Yaxın Şərqin böyük bir hissəsini idarə etmiş Ərsakilərə də əhali yüksək ehtiram hissi ilə yanaşırdı. Ammian Marsellin yazır: “İranda Ərsakilər bütün nəsillərdən üstün sayılır. Hər bir iranlı hətta daxili qarşıdurmalar zamanı belə, döyüşçü və ya sadə insan olmasından asılı olmayaraq, bu nəslin istənilən nümayəndəsinə  əl qaldırmağı ən böyük günah hesab edir”.  

Yazımızın bu yerində bir məsələni xatırlamaq yerinə düşərdi: Ərsakilər dövlətinin qurulmasında məhz sakaların (skiflərin) day tayfasının böyük rolu olmuşdur. Onu da vurğulamaq lazımdır ki, e.ə. III əsrə aid “Protogenin şərəfinə Olviya dekreti”nə əsasən, “çar skifləri (sakalar) özlərinə “sayi” deyir, digər skiflər isə onlara müxtəlif hədiyyələr verirdilər”. 

B.N.Qrakovun fikrincə, skiflərin “sayi” sözü qədim “hşaya” (şah) titulundan törəmişdir. Zənnimizcə, ərəb “seyid”inin və yuxarıda sadaladığımız digər oxşar sözlərin mənşəyi həmin “sayi” və “hşaya” titulları ilə əlaqəlidir. Böyük ehtimalla, “şah” sözü də “hşaya” sözündən əmələ gəlmişdir. Həm məna, həm də leksik forma baxımından qədim “şah” titulu ilə ərəblərin “şeyx” titulu arasında yaxınlıq aydın sezilir.

Orta Asiyanın türk xalqları Qureyş əsilli şəxslərə, müqəddəslərə və alimlərə xoca, xoja və ya hoca, Muhəmməd Peyğəmbərin nəslindən olan şəxslərə isə seyid xoca deyirlər.

 

Hindistanın Bihar, Madhya-Pradeş, Racastan və Uttar-Pradeş ştatlarında, eləcə də Nepalda brahman, kahin kastasının nümayəndələrini ojha adlandırırlar.

Ehtimal ki, Azərbaycan dilində pir, ziyarətgah, müqəddəs yer, müqəddəs insan mənalarını ifadə edən ocaq sözü və anlayışı Orta Asiya xalqlarının hoca, hindistanlıların və nepallıların ojha sözləri və anlayışları ilə eyni mənşəyə malikdir.

Ardı var...

Araz ŞƏHRİLİ

Moderator.az

& VƏTƏNSEVƏRLƏR

Araşdırma 

30.01.2021.

1) BABİL QÜLLƏSİ - DİLLƏRİN HAMISININ KÖKÜ EYNİDİR

 1 HİSSƏ

Araz Şəhrilinin 
“Səfəvilər: paralellər, ehtimallar, həqiqətlər…” əsərindəki faktlar əsasında 

2020-ci ilin statistikasına əsasən, dünyada 7174 dil mövcuddur. Yer kürəsi əhalisinin 80 %-i ünsiyyət vasitəsi kimi cəmi 80 dildən, 0,2 %-i isə 3.500 dildən istifadə edir. Dillər müxtəlif dil ailələrində birləşir. Hind–Avropa dillərində 2,5 milyard, Çin–Tibet dillərində 1,2 milyard, Ural–Altay dillərində isə təxminən 500–600 milyon insan danışır.

Dini təsəvvürlərə görə, qədim dövrlərdə yalnız bir dil olmuş, lakin zaman və məkan amillərinin təsiri altında ayrı-ayrı dillər yaranmışdır. “Qurani-Kərim”in “Hucurat” (“Otaqlar”) surəsinin 13-cü ayəsində deyilir: “Ey insanlar! Biz sizi bir kişi və bir qadından yaratdiq. Sonra bir-birinizi tanıyasınız deyə, sizi xalqlara və qəbilələrə ayırdıq. Allah yanında ən hörmətli olanınız Allahdan ən cox qorxanınızdır. Həqiqətən, Allah biləndir, xəbərdardır”. 

“Tövrat”ın “Yaradılış kitabı”nın 11-ci fəsli: “Nuh tufanından sonra bütün bəşəriyyət eyni dildə danışırdı. Bir müddət belə davam etdi. Sonra insanlar şərqdən Şinar (Mesopotamiya) torpaqlarına gəldilər. Onlar təkəbbürə qapılaraq qərara aldılar ki, Babil adlı nəhəng bir şəhər, həmçinin göylərədək ucalan bir qüllə (Babil qülləsi) inşa etsinlər. Lakin Tanrının iradəsi ilə fərqli dillərdə danışmağa başladılar. Bir-birlərini anlamayan adamlar qüllənin inşasını dayandırmağa məcbur oldular və yer üzünə səpələndilər”. “Tövrat”ın “Babil qülləsi” hekayəsi Nuh tufanından sonra fərqli dillərin yaranmasını belə izah edir.

Məşhur linqvistlərdən H.Pederson (Danimarka), A.R.Bomhard (ABŞ), B.M.İlliç-Svitıç (SSRİ), A.P.Dolqopolski (İsrail), B.A.Dıbo (Rusiya), S.A.Starostin (Rusiya) hesab edirlər ki, Ural (fin, eston, macar, mordvin, udmurt və s.), Altay (türk, monqol, mancur, Koreya və yapon) və hind-Avropa (hind, İran, german, kelt, slavyan və s.) dillərinin kökü eynidir. S.A.Starostinin hesablamalarına görə, bu dillər bir-birlərindən təxminən 12.000 il əvvəl ayrılmışlar. Ehtimala əsasən, sözügedən dillərin ümumi əcdadı aqqlütinativ quruluşa malik olmuşdur. Qeyd etmək lazımdır ki, bugün Azərbaycan dilinin də daxil olduğu Altay, eləcə də Ural dilləri aqqlütinativ, hind-Avropa dilləri isə flektiv tiplidir. Flektiv dillərdən fərqli olaraq, aqqlütinativ dillərdə şəkilçi kök sözün formasını dəyişdirə bilmir.

Linqvistlər bu qədim dili şərti olaraq “nostratik dil” adlandırırlar. B.M.İlliç-Svitiç “nostratik dil”ə aid etdiyi sözlərdən istifadə etməklə dörd misralıq şeir də yazmışdır:  

K̥elHä wet̥ei ʕaK̥un kähla

k̥aλai palhʌ-k̥ʌ na wetä

śa da ʔa-k̥ʌ ʔeja ʔälä

ja-k̥o pele t̥uba wete

Dil – zaman  axarından keçid yeridir,

Əcdadların dövrünə aparır bizi,

Amma o kəs ki, qorxur dərin sulardan

Ora gedib çıxa bilməyəcəkdir.

Beləliklə, “Babil qülləsi” (dillərin hamısının kökü eynidir) adlı yeni rubrikamızı oxucuya təqdim edirik.

Birinci yazımız “canavar” sözünün etimologiyası barədədir. Bu söz özündə əcdadlarımızın müəyyən məqamlarda keçirdikləri həyəcan, qorxu, dəhşət hisslərini əks etdirir. Amma canavar (qurd) həm də cəsarət və qorxmazlıq rəmzidir. Bu mənada o türkdilli və bəzi digər xalqların məşhur totemi kimi tanınmışdır.

Talış və gilək dillərində canavara "vərg", isveç dilində "varg" deyilir. Bu sözlər rus dilindəki «волк», ingilis və alman dillərindəki "wolf", qədim türk dilindəki "börik", müasir türk dillərindəki "bure", "bori", "börö", uqor (Ural) dillərindəki "vrqaz", "farkas", "vergiz", osetin dilindəki "birəg", zaza (kürd dilinin dialekti) dilindəki "verg" sözləri ilə eyni mənşəlidir. 

Fars dilindəki "canavar" və latın dilindəki "carnivore" sözlərinin "var" və "vare" hissələri də həmin sözlə əlaqəlidir. 

Yeri gəlmişkən, monqol dilində canavara "şono" və ya "çono" deyilir.

Beləliklə, aydın olur ki, hind–Avropa və türk dillərinə "canavar" ("carnivore") sözünün ikinci – "var" hissəsi, monqol və ola bilsin ki, bəzi digər dillərə isə birinci – "cana" hissəsi keçmişdir.

Ehtimal edirik ki, qədim türk dillərindəki "börk" (papaq), Avropa dillərindəki "parik" və rus dilindəki «вор» (“oğru”) sözləri də "börik" və "varq" sözlərindən törəmişdir. Maraqlıdır ki, oğruya fin və eston dillərində “varas”, çuvaş dilində “vərə”, qazax dilində isə “ürı” deyilir. Gəlin çuvaş və qazax dillərindəki “vərə” və “ürı” (“oğru”) sözlərini digər dillərdəki “büre”, “börik”, “vərg”, “verg” (“canavar”) sözləri ilə müqayisə edək! Məsələn: latın dilində oğruya “fur” deyilir, island dilində oğru “bjofur”, canavar isə “ulfur” adlanır. Digər misal: fin və eston dillərində oğru “varas”, macar  dilində isə canavar “farkas”dır. 

Qeyd olunanları nəzərə alaraq, güman edə bilərik ki, Azərbaycan dilindəki “oğru” sözü də məhz ilkin “canavar” sözünün ikinci – “var” hissəsindən törəmişdir.

Lakin “canavar”ın səyahəti bunlarla bitmir. Qədim kelt mifologiyasının əsas personajlarından biri “ogre” adlı nəhəng bədheybət məxluqdur. “Ogre” adamyeyəndir, əsasən uşaqları oğurlayır, çox güclü və yırtıcıdır. Güman ki, “ogre” sözü Avropaya hansısa türk dili vasitəsi ilə gedib çıxmışdır. Amma bu çox qədim zamanlarda baş vermişdir. Elə bir dövrdə ki, o vaxt canavarı və oğrunu ifadə edən sözlər məna baxımından hələ bir-birlərinə çox yaxın idilər.

“Carnivore” (“yırtıcı”) – “canavar” (“yırtıcı”) – “varg” (isveç: “qurd”) – “verg” (zaza: “qurd”) – “vergiz” (erzyan: “qurd”) – “vərg” (talış və gilək: “qurd”) – “vərə” (çuvaş: “oğru”) – “varas” (fin və eston: “oğru”) – “farkas” (macar: “qurd”) – “vor” (rus: “oğru”) – “bori” (özbək: “qurd”) – “borz” (çeçen: “qurd”) – “bordz” (inquş: “qurd”) – “bats” (avar: “qurd”) – “barts” (lak: “qurd”) – “börö” (saxa: “qurd”) – “börü” (tuva: “qurd”) – “böri” (qazax: “qurd”) – “büre” (başqırd: “qurd”) – “bjofur” (island: “oğru”) – “ulfur” (island: “qurd”) – “fur” (latın: “oğru”) – “ürı” (qazax: “oğru”) – “ogri” (özbək: “oğru”) – “ogre” (kelt: “adamyeyən”, “uşaq oğrusu”) – “oğru” (Azərbaycan: “oğru”) – “börik” (qədim türk: “qurd”) – “börk” (türk: “baş geyimi”) – “peruqque” (fransız: “parik”) – “pire”, “pirı” (mari: “qurd”) – “birəg” (osetin: “qurd”).

Qeyd: Yuxarıdakı siyahı sözlərin bir-birindən törəməsinin ehtimal edilən ardıcıllığı üzrə deyil, zahiri bənzərlik əsasında tərtib edilmişdir.

Ardı var…

Araz ŞƏHRİLİ

Moderator.az

& VƏTƏNSEVƏRLƏR

Araşdırma 

18.01.2021.

2) ERMƏNİLƏRİN ƏSL VƏTƏNİ - HİNDİSTAN, YOXSA EFİOPİYA?

2 HİSSƏ

Araz Şəhrilinin 

“Səfəvilər: paralellər, ehtimallar, həqiqətlər…” əsərindəki faktlar əsasında 

Yazımızın I hissəsində (bax: Araz Şəhrili. “Ernənilərin əsl vətəni: Hindistan, yoxsa Efiopiya”. https://fedai.az/?p=26043) qeyd etdik ki, Azərbaycan torpaqlarında qondarılmış Hayastanın – indiki Ermənistan Respublikasının 47 şəhərinin hazırkı və keçmiş adlarından 38-nin eynisi və ya çox oxşarı Afrika və Cənub-Şərqi Asiya ölkələrində mövcuddur. Yerdə qalan 9 şəhərdən yeddisi öz adını son iki əsrdə aldığına görə həmin şəhər adlarının heç bir tarixi dəyəri yoxdur.

Beləliklə, paralel toponimlərin faizinə görə (95%) bütün Qafqazın şəksiz lideri Ermənistandır. Bu məsələdə Gürcüstan Ermənistandan ən azı iki dəfə geridədir (bax: Araz Şəhrili. “Gürcüstan və Hindistan: düşündürücü faktlar”. https://fedai.az/?p=10914).

Apardığımız təhlilə əsaslanaraq ehtimal edə bilərik ki, müasir hayların etnogenez prosesi kifayət qədər mürəkkəb olmuşdur. Onların əcdadlarının bir hissəsi Sibir, Volqaboyu, Altay, Orta Asiya, Pamir, İran və Hindistandan, digər hissəsi, xüsusi ilə aşağı təbəqələri isə, çox güman ki, Efiopiyadan və semit xalqlarının yaşadıqları başqa ərazilərdən gəlmişlar.

Hindistanda və Nepalda təkrarlanan toponimlərdən bəzilərini Dara–Qaumata qarşıdurmasından sonrakı köçlərlə (bax: Araz Şəhrili. “Qədim azərbaycanlıların izi ilə”. https://fedai.az/?p=6715; Араз Шахрили. «Кем был Будда? Спустя века обретший бессмертие». https://fedai.az/?p=13818), Afrikadakı paralellərdən bir neçəsini isə “Tövrat”ın təsiri ilə əlaqələndirsək belə, onların hamısını, xüsusilə Efiopiya ilə bağlı olanlarını bu amillərlə izah etmək mümkün deyil.

Qeyd etməliyik ki, ümumi mənzərə oxucuya yalnız III yazıdan sonra aydın ola bilər. Elə buna görə də müvafiq fərziyyə və mülahizələr növbəti hissələrdən birində təqdim ediləcəkdir.

ERMƏNİSTANIN HİNDİSTANLA ƏLAQƏLİ TOPONİMLƏRİ

1) Abaran, Aparan (Azərbaycanın qərb torpaqlarında qondarılmış Hayastanda – indiki Ermənistan Respublikasında əzəli sakinləri azərbaycanlılar olmuş şəhər və kənd, yaylaq yeri, eləcə də çöl və çay, Aparan şəhərinin adı qədim mənbələrdə Kasax kimi keçir) – Gadi Abaran (Hindistanın Uttar-Pradesh ştatının Firozabad dairəsində kənd);

2) Abelyan (gəlmə hayların feodal nəsli, saxta hay tarixçisi Movses Xorenatsiyə görə, bu nəslin əcdadı Abel adlı şəxsdir) – Abel (Hindistanda şəxs adı) – Abela (Hindistanın Madhya-Pradesh ştatının Vidisha dairəsində kənd) – Abela (Haryana ştatının Karnal dairəsində kənd);

3) Aravenyan (hayların feodal nəsli) – Aravan (Hindistanın Uttar-Pradesh ştatının Allahabad dairəsində kənd);

4) Ağin (Ermənistanda hay kəndi) – Agin Darengre (Hindistanın Meghalaya ştatının Şərqi Garo Hills dairəsində kənd);

5) Amasiya (Ermənistanda rayon və kənd) – Amasya (Türkiyənin Qaradəniz bölgəsində il və şəhər) – Amasi Kottai (Hindistanın Tamil Nadu ştatının Krishnagiri dairəsində kənd) – Amas (Bihar ştatının Gaya dairəsində kənd);

6) Amatuni (hayların Midiya və ya Manna əsilli feodal nəsli) – Amatun (Hindistanda və Banqladeşdə ad və soyad);

7) Ani (Türkiyənin Anadolu bölgəsində qədim şəhər, 961–1045-ci illərdə Ani çarlığının paytaxtı olmuşdur) – Ani (Hindistanın Karnataka ştatının Kannad dairəsində kənd) – Ani (Rajasthan ştatının Jaipur dairəsində kənd) – Ani (Chhattisgarh ştatının Koriya dairəsində kənd) – Ani (Himachal-Pradesh ştatının Kullu dairəsində şəhər və inzibati ərazi vahidi) – Ani (Uttar-Pradesh ştatının Mainpuri dairəsində kənd) – Bishanpur Ani (Bihar ştatının Samastipur dairəsində kənd);

8) Ara (mifik hay çarı, digər mifik hay çarı Aramın oğlu) – Ara (Ermənistanda kənd, əvvəlki adı Bazarcıq olmuş, 1828-ci ildən sonra Türkiyədən gəlmiş haylar tərəfindən dəyişdirilmişdir) – Ara (Ermənistanda əvvəlki adı Qarnıyarıq olmuş dağ) – Ara (Hindistanın Jharkhand ştatının Hazaribag dairəsində kənd) – Arrah, Ara (Bihar ştatının Bhojpur dairəsində şəhər);

9) Arma (hayların mifik əcdadı Haykın nəticəsi) – Arma Konda (Hindistanın Andhra-Pradesh ştatında dağ) – Arma (Andhra-Pradesh ştatının Visakhapatanam dairəsində kənd) – Arma (Qərbi Benqal ştatının Medinipur dairəsində kənd);

10) Armavir (Ermənistanda 1931-ci ildə salınmış şəhər) – Armavir (Azərbaycanın qərb torpaqlarında V əsrədək mövcud olmuş şəhər) – Armoor (Hindistanın Telangana ştatının Nizamabad dairəsində şəhər);

11) Erməni (hayların ekzoetnonimi – başqa xalqların onlara qoyduqları ad) – Ariman Chelka (Hindistanın Andhra-Pradesh ştatının Mahbubnagar dairəsində yer adı) – Arman Tola, Arman Patti (Uttar-Pradesh ştatının Gorakhpur və Sant Ravidas Nagar dairələrində iki kənd) – Arman Pura (Pəncab ştatının Firozepur dairəsində kənd);

12) Avatsatsi (hayların feodal nəsli) – Vatsa (qədim hind dövləti və onun paytaxtı);

13) Ayas (Kilikiyada mövcud olmuz hay şəhəri) – Ayas (Hindistanın Qərbi Benqal ştatının Birbhum dairəsində kənd);

14) Bakan (hayların feodal nəsli) – Bakan (Hindistanın Himachal-Pradesh ştatının Chamba dairəsində kənd) – Bakan (Rajasthan ştatının Bhilwara dairəsində kənd) – Bakan (Bihar ştatının Aurangabad dairəsində kənd);

15) Baqaran (Ermənistanda kənd) – Baqaran (Anadoluda qədim şəhər) – Bagaran Purwa (Hindistanın Madhya-Pradesh ştatının Chhatarpur dairəsində kənd) – Bagaran, Bagran (Pəncab ştatının Doda və Hoshiarpur dairələrində iki kənd) – Bakaran (Himachal-Pradesh ştatının Mandi dairəsində kənd);

16) Baqratuni (hayların feodal nəsli) – Bagrat, Bagrat Nagar (Hindistanın Haryana ştatının Kurukshetra və Mumbai dairələrində iki kənd);

17) Balak (Ermənistanın Sünik vilayətində kənd) – Balak (Hindistanın Haryana ştatının Hisar dairəsində kənd) – Balak (Jharkhand ştatının Giridih dairəsində kənd);

18) Barana (Ermənistanın Noyemberyan şəhərinin keçmiş adı) – Barana (Hindistanın Haryana ştatının Panipat və Karnal dairələrində iki kənd) – Barana (Rajasthan ştanın Uniara və Bhilwara dairələrində iki kənd) – Barana (Odisha ştatının Puri dairəsində kənd) – Baran (Hindistanın Rajasthan ştatında dairə və şəhər, Bhilvara dairəsində kənd) – Paran Pula (Cammu və Kəşmir ştatının Baramula dairəsində kənd) – Chak Baran (Qərbi Benqal ştatının Birbhum dairəsində kənd) – Pure Purai Paran (Uttar-Pradesh ştatının Sultanpur və Jaunpur dairələrində iki kənd) – Parana, Parna (Uttar-Pradesh ştatının Agra və Bahraich dairələrində iki kənd) – Ram Paran, Ganga Paran, Jagdis Paran, Parna (Bihar ştatının Samastipur dairəsində üç, Begusarai dairəsində bir kənd) – Baran (Pakistanın Bəlucistan vilayətində kənd);

19) Basenatsi (hayların Urartu əsilli feodal nəsli) – Basen, Avaşin-Basyan (Türkiyədə tarixi ərazi) – Basen, Basena (Hindistanın Uttar-Pradesh ştatının Kanpur Nagar və Lucknow dairələrində iki kənd) – Basen (Chhattisgarh ştatının Surguja və Jashpur dairələrində iki kənd) – Basyan Khera (Madhya-Pradesh ştatının Chhatarpur dairəsində kənd);

20) Bavra (Ermənistanda kənd) – Bavra (Hindistanın Gujarat ştatının Kheda dairəsində kənd) – Bawara (Uttar-Pradesh ştatının Ghazipur dairəsində kənd);

21) Benuni (hayların Urartu əsilli feodal nəsli) – Benun (Hindistanın Cammu və Kəşmir ştatının Kishtwar və Doda dairələrində iki kənd) – Benun (Himachal-Pradesh ştatının Solan dairəsində kənd);

22) Bjni (Ermənistanda əsl adı Biçni olmuş kənd) – Bijni (Hindistanın Assam ştatının Chirang dairəsində şəhər);

23) Boquni (hayların feodal nəsli) – Bogun (Hindistanın Arunachal-Pradesh ştatının Upper Subansiri dairəsində kənd) – Boguni (Hindistanda ad və ya soyad);

24) Bujuni (hayların feodal nəsli) – Bujon Ka Khera, Bujon Ka Padla (Hindistanın Rajasthan ştatının Pratapgarh dairəsində kəndlər);

25) Dvin (Azərbaycanın qərb torpaqlarında mövcud olmuş qədim şəhər) – Divin (Hindistanın Himachal-Pradesh ştatının Solan dairəsində kənd);

26) Erivan, İrəvan (Ermənistanın paytaxtı) – Eriwang, İriwang (Nepalın Rolpa dairəsində kənd) – İravan (Hindistanın Kerala ştatının Pathanamthitta dairəsində kənd) – İravan (qədim hind eposu “Mahabharata”nın qəhrəmanı);

27) Gegham (hayların mifik əcdadı Haykın nəvəsi) – Geghamabak (Ermənistanın əvvəlki adı Basarkeçər olmuş Vardenis rayonunda kənd, 1991-ci ilədək adı Qayabaşı, əhalisi azərbaycanlılardan ibarət olmuşdur) – Gegam (Hindistanın Rajasthan ştatının Bhilwara dairəsində kənd);

28) Gorus (Ermənistanda şəhər) – Gorus (Hindistanın Madhya-Pradesh ştatının Sheopur dairəsində panchayat);

29) Gümrü (Ermənistanda şəhər) – Gumru (Hindistanın Jharkhand ştatının Khunti və Ranchi dairələrində iki kənd) – Gumri (Cammu və Kəşmir ştatının Doda və Kishtwar dairələrində iki kənd) – Gumri (Uttar-Pradesh ştatının Balrampur dairəsində kənd) – Gamri (Haryana ştatının Sonipat dairəsində kənd) – Gamri (Delhi ştatında kənd) – Gamri (Rajasthan ştatının Bharatpur, Rajsamand, Udaipur və Dungarpur dairələrində dörd kənd) – Gamri (Uttarakhand ştatının Uttarkashi dairəsində kənd);

30) Xorxoruni (hayların hurri əsilli feodal nəsli, bu nəslin əcdadının adı Xor olmuşdur) – Khor (Hindistanın Haryana ştatının Gurgaon dairəsində kənd) – Khor (Rajasthan ştatının Chittorgarh dairəsində kənd);

31) İcevan (Ermənistanda şəhər) – Jeevan (Hindistanın Maharashtra ştatında kənd) – Jeevan Wala (Uttarakhand ştatının Dehradun dairəsində kənd);

32) Kadmyan (hayların feodal nəsli) – Kadmi (Hindistanın Qərbi Benqal ştatının Darjiling dairəsində kənd) – Kadmi, Chandbad Kadim, Pipaliya Kadim (Madhya-Pradesh ştatının Shajapur və Bhopal dairələrində üç kənd) – Baopur Kadim, Khokhar Kadim, Passan Kadim, Ratta Kadim, Wadhel Kadim (Pəncab ştatının Kapurthala dairəsində beş kənd) – Shahapur Kadim (Maharashtra ştatının Aurangabad dairəsində kənd);

33) Karin (Ermənistanda kənd) – Karin (Hindistanın Cammu və Kəşmir ştatının Reasi və Udhampur dairələrində iki kənd) – Karin (Uttar-Pradesh ştatının Chandauli dairəsində kənd) – Karinkallathani (Kerala ştatının Malappuram dairəsində kənd);

34) Kiçan (hayların feodal nəsli) – Khichan (Hindistanın Rajasthan ştatının Jodhpur dairəsində kənd);

35) Qabelyan (hayların feodal nəsli) – Gabel Rongmasu (Hindistanın Meghalaya ştatının Şərqi Garo dairəsində kənd) – Kabel Pur (Uttar-Pradesh ştatının Ballia dairəsində kənd);

36) Qacaran (Ermənistanda şəhər) – Gajhar, Gajhara, Gajhar Mau (Hindistanın Uttar-Pradesh ştatının Siddharth Nagar dairəsində iki, Jaunpur dairəsində bir kənd) – Gajhar, Gajhara (Bihar ştatının Katihar və Madhubani dairələrində iki kənd) – Gajhar (Uttarakhand ştatının Pauri Garhwal dairəsində kənd) – Gajar (Uttarakhand ştatının Nainital, Almora dairələrində iki kənd) – Gajar (Madhya-Pradesh ştatının Rewa, Sidhi, Vidisha, Sagar dairələrində dörd kənd) – Gajar (Chhattisgarh ştatının Surguja dairəsində kənd) – Gajar Gota (Gujarat ştatının Narmada dairəsində kənd) – Kajar Sagalhan (Himachal-Pradesh ştatının Sirmaur dairəsində kənd) – Kajhar, Barka Kajhar, Chhotka Kajhar (Bihar ştatının Kaimur dairəsində üç kənd);

37) Qapan (Ermənistanda şəhər) – Kapan (Nepalda dağ və kənd) – Kapan (Hindistanın Chhattisgarh ştatının Janjigir dairəsində kənd) – Kapan (Odisha ştatının Kendujhar dairəsində kənd) – Gapan Talai (Rajasthan ştatının Barmer dairəsində kənd) – Gapan (Filippinin Nueva Echija vilayətində şəhər);

38) Qavar (Ermənistanda şəhər) – Gawar (Hindistanın Rajasthan ştatının Rajsamand və Pali dairələrində iki kənd) – Gavar (Odisha ştatının Baleshwar dairəsində kənd) – Gawar (Haryana ştatının Hisar dairəsində kənd) – Gawar (Uttarakhand ştatının Chamoli və Garhwal dairələrində iki kənd) – Gawar (Himachal-Pradesh ştatının Mandi dairəsində kənd) – Gawar (Cammu və Kəşmir ştatının Dumana dairəsində kənd) – Gawar (Maharashtra ştatının Yavatmal dairəsində kənd);

39) Qukan (hayların feodal nəsli) – Gukan (Hindistanın Tamil-Nadu ştatının Erode dairəsində kənd) – Rajinder Kukan Dhani (Pəncab ştatının Firozepur dairəsində kənd) – Kotli Kukan (Cammu və Kəşmir ştatının Cammu dairəsində kənd) – Kukanwali (Rajasthan ştatınının Nagaur dairəsində kənd);

40) Quqaratsi (hayların feodal nəsli) – Gugara (Hindistanın Cammu və Kəşmir ştatının Doda dairəsində kənd) – Gugara (Bihar ştatının Pashchim Champaran dairəsində kənd) – Gugara Pur (Uttar-Pradesh ştatının Kannauj dairəsində kənd);

41) Lori (Ermənistanda vilayət) – Lori (Hindistanın Uttar-Pradesh ştatının Sonbhadra dairəsində kənd) – Lori Bandh (Bihar ştatının Rohtas dairəsində kənd) – Chapa Lori (Uttarakhand ştatının Garhwal dairəsində kənd) – Lori (Himachal-Pradesh ştatında vilayət) – Loru (Cammu və Kəşmir ştatının Pulwama dairəsində kənd);

42) Mamikonyan (Movses Xorenatsiyə görə, hayların Çin əsilli feodal nəsli) – Mamik (Hindistanda şəxs adı);

43) Manas, Manes (Ermənistanın Alaverdi şəhərinin qədim adı, qeyd etmək lazımdır ki, nə Alaverdi, nə də Manas toponimlərinin haylara aidiyyəti var) – manas (hind fəlsəfəsində və psixologiyasında anlayış) – Manas (Nepalda çay və milli park) – Manas (Butanda milli park) – Manas (Çin, Hindistan və Butan ərazilərindən axan çay) – Manaslu (Nepalda dağ) – Manas (Hindistanda çay) – Manasa (Hindistanın Madhya-Pradesh ştatında şəhər) – Manas (Haryana ştatının Kaithal dairəsində kənd) – Manas (Assam ştatında milli park) – Manas (Rajasthan ştatının Udaipur dairəsində kənd) – Manis Nagar (Tamil-Nadu ştatının Coimbatore dairəsində kənd);

44) Mandakuni (hayların feodal nəsli, əcdadı Miandak adlı mannalı olmuşdur) – Mandakini (Hindistanın Uttarakhand ştatının Kedarnath şəhərinin yaxınlığından axan çay) – Mandaki (Maharashtra ştatının Solapur, Pune dairələrində iki kənd) – Mandak Ka Guda (Rajasthan ştatının Rajsamand dairəsində kənd) – Mandak (Uttar-Pradesh ştatının Jattari və Aligarh dairələrində iki kənd);

45) Mehri, Meğri, Mığrı (Ermənistanda şəhər, toponim qədim türk dilində “dalan kimi dərə” mənasını verən “mukur” sözündən yaranmışdır 1, 2, amma nəzərə almaq lazımdır ki, “mehr” sözü İran dillərində “günəş”, “sevgi” mənalarını ifadə edir) – Mehrili (Qubadlı rayonunda kənd) – Mehri, Mehri Rajviyan, Mehri Purohitan (Hindistanın Rajasthan ştatının Mandi və Churu dairələrində üç kənd) – Sia Mehri (Cammu və Kəşmir ştatının Udhampur dairəsində kənd) – Mekri (Chhattisgarh ştatının Raipur və Champa dairələrində iki kənd) – Mukur Pura (Madhya-Pradesh ştatının Dewas dairəsində kənd);

46) Maralik (Ermənistanda şəhər) – Mərəlik (Şahbuz rayonunda kənd) – Marali (Hindistanın Maharashtra ştatının Satara və Kolhapur dairələrində iki kənd) – Marali (Andhra-Pradesh ştatının Kurnool dairəsində kənd) – Marali (Karnataka ştatının Koppal dairəsində kənd) – Marali (Odisha ştatının Nabarangpur dairəsində kənd) – Marali (Pakistanın Pəncab vilayətində məntəqə);

47) Mokatsi (hayların feodal nəsli) – Moka (Hindistanın Karnataka ştatının Bellary dairəsində kənd);

48) Muratsyan (hayların feodal nəsli) – Muras (Hindistanın Bihar ştatının Khagaria dairəsində kənd);

49) Nor-Açin (Ermənistanda şəhər) – Achin Nagar (Hindistanın Chhattisgarh ştatının Uttar Bastar Kanker dairəsində kənd);

50) Paluni (hayların feodal nəsli) – Paluni (Türkiyənin Siirt ilində ərazi) – Paluni (Hindistanda ad, soyad) – Paluni (Hindistanın Uttarakhand ştatının Tehri Garhwal dairəsindəki Ghansali şəhərinin Magron qəsəbəsində yer adı) – Baluni (Uttarakhand ştatının Pauri dairəsində kənd);

51) Razdan və ya Hrazdan (Ermənistanda şəhər) – Rasthan və ya Rasadhan (Hindistanın Uttar-Pradesh ştatının Kanpur Dehat dairəsində kənd) – Razdan (Hindistanda şəxs adı);

52) Saaruni (hayların feodal nəsli) – Sarauni (Hindistanın Bihar ştatının Bhagalpur, Madhubani, Nawada, Saharsa dairələrində dörd kənd) – Sarauni Kalan (Bihar ştatının Madhepura dairəsində kənd) – Sarauni (Uttar-Pradesh ştatının Varanasi dairəsində kənd) –

Sarauni Purab Patti (Uttar-Pradesh ştatının Jaunpur dairəsində kənd) – Sarauni (Qərbi Benqal ştatının Bardhaman dairəsində yer adı);

53) Sevan (Ermənistanda şəhər və gəlmə hayların Göycə gölünə verdikləri ad) – Sevan Kheri (Hindistanın Rajasthan ştatının Baran dairəsində kənd) – Sevan (Madhya-Pradesh ştatının Sagar dairəsində iki kənd) – Sewan (Haryana ştatının Jhajjar dairəsində kənd) – Sewan (Jharkhand ştatının Palamu dairəsində kənd) – Sewan (Madhya-Pradesh ştatının Shivpuri dairəsində kənd) – Sewan (Pəncab ştatının Hoshiarpur dairəsində kənd) – Sewan Majra (Haryana ştatının Ambala dairəsində kənd) – Siwan (Bihar ştatında dairə);

54) Şirak (Ermənistanda vilayət, XX əsrin əvvəllərinə kimi burada əsasən azərbaycanlılar yaşamışlar) – Sirak (Hindistanın Uttarakhand ştatının Uttar Kashi dairəsində kənd);

55) Sis (Türkiyənin Kozan şəhərinin keçmiş adı, 1186–1375-ci illərdə Kilikiya haylarının paytaxtı) – Sispur (Banqladeşin Comilla dairəsində qəsəbə) – Sispur (Nepalda yer adı) – Sispur (Hindistanın Madhya-Pradesh ştatının Patna dairəsində yer adı);

56) Sisakan (Azərbaycanın Zəngəzur bölgəsinin orta pars dilində adı) – Sisakhane (Nepalda kənd) – Sisahanu (Budda Qautamanın ata babası);

57) Sisian (Ermənistanda şəhər və rayon) – Sisiyan (Hindistanın Rajasthan ştatının Jhunjhunu dairəsində kiçik şəhər) – Sisia (Bihar ştatının Kathar dairəsində kənd);

58) Siunia (hayların feodal nəsli) – Siuni (Hindistanın Odisha ştatının Kalahandi və Nabarangpur dairələrində iki kənd) – Siuni (Himachal-Pradesh ştatının Kangra və Hamirpur dairələrində iki kənd) – Siuni (Madhya-Pradesh ştatında ərazi) – Syuni (Uttarakhand ştatının Pithoragarh, Rudraprayag və Bageshwar dairələrində üç kənd);

59) Slkuni (hayların Manna əsilli feodal nəsli, bu nəslin əcdadı Cənubi Azərbaycanın sala adlı tayfasının nümayəndəsi Slak olmuşdur) – Silak (Hindistanın Jharkhand ştatının Godda dairəsində kənd) – Sala (Madhya-Pradesh ştatının Dhar və Khargone dairələrində iki kənd) – Sala Khedi, Bamori Sala (Madhya-Pradesh ştatının Ratlam və Vidisha dairələrində iki kənd) – Sala Bhari (Uttar-Pradesh ştatının Barabanki dairəsində kənd) – Barangay Sala (Filippində şəhər) – Sala (“Tövrat” personajı);

60) Sodatsi (hayların feodal nəsli) – Soda, Sodat (Hindistanın Rajasthan ştatının Tonk və Jaisalmer dairələrində iki kənd) – Sodat (Gujarat ştatının Chhota Udaipur və Vadodara dairələrində iki kənd);

61) Talin (Ermənistanda şəhər) – Talin Purva (Hindistanın Uttar-Pradesh ştatının Sitapur dairəsində kənd);

62) Tambaratsi (hayların feodal nəsli) – Tambar (Hindistanın Himachal-Pradesh ştatının Kangra dairəsində kənd);

63) Taşir (Ermənistanda şəhər) – Tashar (Hindistanın Manipur ştatının Ukhrul dairəsində iki kənd) – Dashir (Himachal-Pradesh ştatında göl);

64) Truni (hayların feodal nəsli, Movses Xorenatsiyə görə, bu nəslin əcdadı Tur adlı şəxs olmuşdur) – Tur (Hindistanın Pəncab ştatının Tarn Taran, Hoshiarpur, Amritsar dairələrində üç kənd) – Tura (Meghalaya ştatının Qərbi Garo Hills dairəsində şəhər) – Tura (Odisha ştatının Jajapur dairəsində kənd) – Tura (Maharashtra ştatının Parbhani dairəsində kənd) – Tura (Rajasthan ştatının Jalore dairəsində kənd) – Tura (Qərbi Benqal ştatının Paschim Medinipur dairəsində kənd);

65) Trpatuni (hayların feodal nəsli) – Tirupati (Hindistanın Andhra-Pradesh ştatının Chittoor və Şərqi Godavari dairələrində qədim şəhər və kənd);

66) Turk (hayların xristianlığa qədərki inanclarında nəhəng məhsuldarlıq tanrısı) –Turk Diha, Lakhnauti Turk, Chandat Turk, Jalalpur Turk, Sheh Pura Turk (Hindistanın Uttar-Pradesh ştatının Kushinagar və Saharanpur dairələrində iki, Bijnor dairəsində üç kənd) – Khan Pur Dhanimir Pur Turk (Delhi ştatında kənd) – Rendayal Turk, Mikpur Turk (Rajasthan ştatının Sawai Madhopur və Alwar dairələrində iki kənd) – Turka, Turku (Qərbi Benqal ştatının Medinipur və Purulia dairələrində iki kənd) – Turka, Turka Deh, Turka Lahchura (Uttar-Pradesh ştatının Lalitpur, Gonda və Jhansi dairələrində üç kənd) – Turka Gori, Turka Tisor (Uttarakhand ştatının Udham Singh Nagar dairəsində iki kənd) – Turka (Cammu və Kəşmir ştatının Baramula və Shopian dairələrində iki kənd) – Turka Wali (Pəncab ştatının Fazilika dairəsində kənd) – Turka (Jharkhand ştatının Dumka dairəsində kənd) – Turka (Madhya-Pradesh ştatının Jabalpur dairəsində kənd);

67) Ucan (Ermənistanda kənd) – Ujhan (Hindistanın Himachal-Pradesh ştatının Hamirpur dairəsində kənd) – Ujhan-a (Cammu və Kəşmir ştatının Rajauri dairəsində kənd) – Ujan (Bihar ştatının Darbhanga və Samastipur dairələrində iki kənd) – Ujan (Assam ştatının Cachar dairəsində kənd);

68) Vaqarşapat (Ermənistanda şəhər, bu toponimin haylara heç bir aidiyyəti yoxdur, gəlmə haylar eramızın 140-cı illərində Parfiya şahzadəsi Vaqarş tərəfindən salınmış və onun şərəfinə Vaqarşabad adlandırılmış şəhərin adını 1992-ci ildə Eçmiədzin şəhərinə vermişlər, Eçmiədzin şəhərinin 1945-ci ilədək adı isə Üçkilsə olmuşdur) – Vagar (Hindistanın Karnataka ştatının Chikmagalur dairəsində kənd) – Radha Vagar (Uttar-Pradesh ştatının Bahraich dairəsində kənd);

69) Vanadzor (Ermənistanda şəhər) – Vana (Hindistanın Rajasthan ştatının Udaipur dairəsində iki kənd) – Vana (Gujarat ştatının Surendranagar dairəsində kənd);

70) Vanandasi (hayların feodal nəsli, Movses Xorenatsiyə görə, bu nəslin əcdadı Vahandur Vənd adlı bulqar türküdür) – Vanand (Ermənistanda iki kənd) – Vənənd (Ordubad rayonunda kənd) – Vanand (Hindistanın Maharashtra ştatının Ratnagiri dairəsində kənd);

71) Vank (Ermənistanın Sünik vilayətində kənd) – Vank (Hindistanın Gujarat ştatının Sabar Kantha və Surat dairələrində iki kənd) – Terhawa Tappa Vank, Vank Bhawanipur (Uttar-Pradesh ştatının Bairampur dairəsində iki kənd);

72) Varnuni (hayların feodal nəsli) – Varnun (Hindistanın Gujarat ştatının Kachchh dairəsində kənd);

73) Vedi, Vedibasar (Ermənistanda şəhər, çay, mahal) – Vedi (Hindistanın Uttar-Pradesh ştatının Varanasi dairəsində kənd) – Vedi Theru, Vedi Nagar (Tamil Nadu ştatının Salem və Vellore dairələrində iki kənd) – Mithi Vedi (Gujarat ştatının Sabar Kantha dairəsində kənd) – Vedi Malli (Uttarakhand ştatında kənd);

74) Vijanuni (hayların feodal nəsli) – Baramai Nagla Vijan (Hindistanın Uttar-Pradesh ştatının Mahamaya Nagar dairəsində kənd);

75) Zandalan (hayların feodal nəsli) – Sandalan (Filippinin Calabarzon bölgəsində yer adı) – Sandlana (Hindistanın Haryana ştatının Hisar dairəsində kənd).

Ardı var…

Araz ŞƏHRİLİ

Fedai.az

P.S. Bu araşdırmada müəllif apardığı paralellərdə ermənilərin soy və yer adlarının Hindistandakı etnonim və toponimlərlə oxşarlığı hay-boşların Hindistandan Kiçik Asiyada müqəddəs fahişəliklə məşğul olan hiyeredulların nəsilləri olmasını bir daha sübut edir. Bu gün ermənilər hay yyhəyasızlığı ilə və utanmadan Babur imperiyasının xanımı, əslən Qaraqoyunlu xanədanından olan Əncümənt Banunu erməni elan ediblər.. Buyurun erməniliyin mahiyyəti Artemid məbədində qaraçı taboru kimi gəlib müqəddəs məbəd fahişəliyi ilə məşğul olmalarının genoloji izləri kimi bu paralellər çox dəyərlidir…

& VƏTƏNSEVƏRLƏR

Araşdırma 

24.01.2021.