Prezident İlham Əliyev BMT-nin Sivilizasiyalar Alyansı üzrə ali nümayəndəsi Nasir Əbdüləziz Əl-Nasiri qəbul edib.
İlham Əliyev BMT-nin Sivilizasiyalar Alyansı üzrə ali nümayəndəsinə “Dostluq” ordeni təqdim edib.
Dövlət başçısı BMT-nin Sivilizasiyalar Alyansı üzrə ali nümayəndəsi Nasir Əbdüləziz Əl-Nasirin Azərbaycanın yaxın dostu olduğunu, BMT-Azərbaycan tərəfdaşlığının genişləndirilməsində əhəmiyyətli rol oynadığını dedi.
Prezident İlham Əliyev Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Azərbaycan Respublikası ilə qarşılıqlı əlaqələrinin inkişaf etdirilməsində və mədəniyyətlərarası dialoqun qurulmasında səmərəli fəaliyyətinə görə Nasir Əbdüləziz Əl-Nasirin Azərbaycanın yüksək dövlət mükafatlarından olan “Dostluq” ordeni ilə təltif olunduğunu dedi və ordeni ona təqdim etdi.
BMT-nin Sivilizasiyalar Alyansı üzrə ali nümayəndəsi Nasir Əbdüləziz Əl-Nasir tolerantlığın və dialoqun inkişafı baxımından ölkəmizin önəmini qeyd etdi, xüsusilə Prezident İlham Əliyevin mədəniyyətlərarası dialoqun təbliğindəki liderliyini yüksək qiymətləndirdi.
Azərbaycanın yüksək dövlət mükafatlarından olan “Dostluq” ordeninə layiq görülməsinə görə dövlətimizin başçısına minnətdarlığını ifadə edən Nasir Əbdüləziz Əl-Nasir bu ordenə layiq görülməsindən qürur hissi keçirdiyini bildirdi. O, Prezident İlham Əliyevin BMT-Azərbaycan əməkdaşlığının genişləndirilməsi işində rəhbərliyini yüksək qiymətləndirdiyini vurğuladı.
Görüşdə BMT-nin Sivilizasiyalar Alyansının Bakıda keçiriləcək VII Qlobal Forumunun əhəmiyyətindən danışıldı, beynəlxalq əməkdaşlığın genişləndirilməsi baxımından tədbirin rolu xüsusi qeyd olundu, əməkdaşlığımızın müxtəlif sahələrdə inkişaf etdirilməsi ilə bağlı məsələlər ətrafında fikir mübadiləsi aparıldı.
& VƏTƏNSEVƏRLƏR
" Ermənistan hesab edirdi ki, müharibə əvvəlki kimi top və tanklardan atəş açmaqla baş verəcək. Lakin Azərbaycan spesifik taktikaya əl atdı ”.
Bu barədə Rusiyanın hərbi eksperti Aleksey Ramm “Voenni promoşlenney kuryer” saytında dərc olunan məqaləsində yazıb. Ekspert Qarabağda baş verən qısa döyüşlərdə Ermənistanın ciddi itkilər verdiyini, Azərbaycan Ordusunun öz gücünü nümayiş etdirdiyini yazıb.
“Azərbaycan 2000-ci illərdən sonra öz hərbi strategiyasını kəskin dəyişərək, əhəmiyyətsiz səngərlər və yüksəkliklər üçün qanlı döyüşlərə getməmək qərarını verdi. Yeni strategiyaya görə, əsas istiqamət düşmənin lazımlı mövqeləri bir-birindən təcrid edərək, müdafiəni yarmaq və məğlubiyyətə uğratmaqdır. Bunun üçün Azərbaycan hərbi sənayeni sürətlə inkişaf etdirməyə başladı, həmçinin, xaricdən müasir silahlar aldı. Bura Rusiyadan alınan silahlarla yanaşı, İsrail və Türkiyədən alınan pilotsuz təyyarələr, həmçinin, kamikadze raketlərlə təchiz olunmuş “Harop” təyyarəsi daxildir. Təbii ki, bütün bunlar hərbi sirr olaraq ciddi qorunur. Biz yalnız dövlət televiziyasının hərbi nümayişdən çəkdiyi videolentlərdə görünən texnikalarla kifayətlənə bilərik. Amma fakt budur ki, Azərbaycan Ordusu kifayət qədər güclənib. Misal üçün, 20 kilometrdən çox məsafədə istənilən zirehli texnikanı anında məhv etmək gücünə sahib olan “Spike-NLOS” raket kompleksi Ermənistanda vahimə yaradır”.
A. Ramm Azərbaycan xüsusi təyinatlılarının gücünə də xüsusi diqqət ayırıb.
“Azərbaycanın xüsusi təyinatlıları müasir rabitə vasitələri, müdafiə vasitələri, eləcə də gecəgörmə avadanlıqlarına sahibdir. Kəşfiyyatçıların əsas vəzifəsi düşmənin arxa cəbhəsinə keçmək və artilleriyanın məhv edilməsi, həmçinin, möhkəmlənmiş istehkamlara gecə hücumudur. Xüsusi təyinatlılara təkcə obyektiv ələ keçirmək yox, artilleriya və döyüş helikopterləri ilə əldə saxlamaq tapşırığı da verilib”, – deyə o bildirib.
Ekspert aprel döyüşündə Azərbaycan kəşfiyyatının döyüş tapşırığını uğurla yerinə yetirdiyini deyib: “Kəşfiyyat qəfil hücumla Talış kəndində bir neçə strateji yüksəklikləri ermənilərdən təmizlədi. Hətta kənddə gecə döyüşü getdiyi deyilir. Lakin kəşfiyyatçılar ustalıqla və qəfil hücumla ermənilərin mövqelərini darmadağın edib və rəqib nə baş verdiyini çox gec anlayıb”.
MİR.AZ & VƏTƏNSEVƏRLƏR
Ünlü Türk seslendirme sanatçısı Erol Eren ' in
Azerbaycan halkına armağanıdır.
& VƏTƏNSEVƏRLƏR
ORTAQ TÜRK TARİXİ
GÖNDEREN : YALQUZAQ.COM
Xronoloji gerçäk tarix - 4
(iyun 1992 – yanvar 1993 - cü illär)
Adil İrşadoğlu (Ăliyev)
Ăks hücum
1992-ci ilin ortalarına doğru müharibänin miqyası ciddi şäkildä genişländi. MDB çärçiväsindä dövlätlärarası müqavilälärin bağlanması näticäsindä Azärbaycan vä Ermänistan onların ärazisindä yerläşän Rusiyaya mäxsus texnika, silah, maddi vä tälim bazalarını özlärinä götürdülär. 1992-ci ilin sonuna qädär bu ölkälärin ärazilärindäki Rusiyaya mäxsus härbi qruplaşmalar (4-cü ordu, 7-ci qvardiya ordusu, Zaqafqaziya härbi dairäsinin 34-cü härbi hava ordusunun bir hissäsi, 19-cu hava hücumundan müdafiä ordusu, Xäzär donanması) faktiki olaraq fäaliyyätini dayandırdı. Ermänistan 15-ci (Kirovakan), 164-cü (İrävan) motoatıcı diviziyaların, 7-ci qvardiya ordusunun silah vä texnikasını, o cümlädän 250 tank, 350 digär zirehli texnika, 350 artilleriya-minaatan sistemini älä keçirdi. Ermänistan may-iyun aylarında härbi xidmätä kütlävi çağırış häyata keçirdi. Laçın dählizi vasitäsi ilä älavä qüvvälär Qarabağdakı qruplaşmaların tärkibinä göndärildi. Bunun näticäsindä ermänilär Qarabağda ordu korpus birläşmäsinä uyğun olan 70 minlik canlı qüvvä, 100 ädäd zirehli texnika cämläşdirdilär.
Xalq Cäbhäsinin hakimiyyätä gälmäsi ilä Azärbaycanda väziyyät däyişdi. AXC öz proqram täläblärinä uyğun olaraq härbi väziyyätin käskin şäkildä däyişdirilmäsi xättini elan etdi. Müdafiä Nazirliyi Zaqafqaziya härbi dairäsinin 23, 60, 75, 295-ci motoatıcı diviziyalarının silah vä texnikası äsasında yeni hissälärin yaradılması prosesini sürätländirdi. Silahlı qüvvälärin vahid ştat strukturunun, idaräetmä sisteminin, rabitä, arxa cäbhä ilä älaqälärin yaradılması istiqamätindä müäyyän iräliläyişlär äldä olundu. Keçmiş SSRİ-nin müxtälif yerlärindän äsgär vä zabitlär geri çağırıldılar. 1993-cü ilin yanvar ayına qädär Rusiya Federasiyasından 1200 zabit Azärbaycana qayıtdı. Rusiya härbi komandanlığı silah vä texnikanın Azärbaycana verilmäsini här vasitä ilä längidirdi. Avropada qoşun vä silahların mähdudlaşdırılması vä ixtisarına dair müqaviläyä älavä olaraq qäbul edilmiş Daşkänd protokolunun täläblärinin äksinä Azärbaycan härbi aviasiya kvotasından (100 täyyarä) mährum edildi. İyunun 9-dan 10-na keçän gecä RF müdafiä naziri P. Qraçevin ämri ilä 60-cı aviasiya polkunun (Sitalçay) SU25 hücum täyyaräläri, 936-cı aviasiya polkunun (Kürdämir) SU24 bombardmançı täyyarälärinin hamısı Rusiya ärazisinä keçirildilär. Ruslar bu bazaları tärk edärkän bütün texnika vä avadanlığı mähv etdilär. Bundan sonra Azärbaycan digär aerodromlara näzaräti gücländirdi. Qala härbi bazasına 8 vertolyotdan desant endirildi vä näzarätä götürüldü. Dällär aerodromunda 16 MİQ 25 vä SU24 täyyaräsi, 1 ädäd İL76 näqliyyat täyyaräsi älä keçirildi. Rus komandanlığı texnika vä ämlakı sıradan çıxarır, silahları respublikadan känara çıxarmağa çalışırdılar. Güzdäkdä sursat anbarı diversiya näticäsindä partladıldı. Bu häräkätlärlä Azärbaycana ciddi zärär yetirildi.
Ermänistanın härbi komandanlığı iyunun optalarına Ağcakänd istiqamätindän Xanlara doğru hücum ämäliyyatı planlaşdırmışdı. Hämin ärazilärin minadan tämizlänmäsinä başlamışdılar. Azärbaycan ordusu düşmänin niyyätini başa düşäräk, onu qabaqlaya bildi. Azärbaycanın härbi-siyasi rähbärliyi irimiqyaslı äks-hücuma keçmäk haqqında qärar qäbul etdi. Härbi ämäliyyata baş qärargah räisi general Valeh Bärşadlı rähbärlik edirdi. İyunun ävvälindä Milli Ordunun xeyli qüvväsi (3-cü xüsusi motoatıcı briqada, 4-cü tank briqadası, Tärtär, Goranboy, Xanlar, Mingäçevir, Länkäran, Yevlax ärazi batalyonları, “Qurtuluş” batalyonu, daxili qoşun hissäläri) cäbhä xättinä yeridilmiş vä gizli şäkildä çıxış mäntäqälärindä cämläşdirilmişdilär.
İyunun 12-dä sähär Azärbaycan ordusunun hissäläri Xanlar vä Naftalan rayonları täräfdän Şaumyan rayon märkäzinä doğru güclü zärbä vurdular. Eyni vaxtda Ağdärädän cänuba, Äsgärandan şimala vä cänuba doğru, hämçinin Hadrut istiqamätindä zärbälär vuruldu. Härbi hissälärimiz yüksäk hücum sürätini saxlamaqla 48 saat ärzindä Şaumyan möhkämländirilmiş müdafiä xättini yardılar, düşmäni cänub istiqamätindä geri çäkilmäyä mäcbur etdilär, hämçinin Äsgäran şähärini iki täräfdän mühasiräyä aldılar. İyunun 15-dä ermäni komandanlığı bir qädär özünä gäldikdän sonra äks-zärbä endirmäyä, väziyyäti bärpa etmäyä cähd göstärdi. Äsgäran istiqamätindä ağır döyüşlärdän sonra Azärbaycan ordusu daha 6 yaşayış mäntäqäsini azad etdi, lakin ermänilär milli ordumuzun hücumlarını bu häddä dayandıra bildilär. Şimal sektorunda Azärbaycan ordusu härbi ämäliyyatları Ağdärä rayonunun içärilärinä doğru davam etdirdi. İyunun 17-dän iyulun 9-na qädär Milli Ordunun hissäläri düşmänin müqavimätini qıraraq Ağdärä (4 iyul), Marquşevan, Marağa, Aterk yaşayış mäntäqälärini azad etdilär, Särsäng su anbarının şimal sahilinä näzaräti bärpa etdilär. Münaqişänin nizama salınmasına dair danışıqların yeni märhäläsinin başlanması ilä älaqädar iyulun 9-da Azärbaycan härbi ämäliyyatları dayandırdı.
Ermänistan rähbärliyi operativ pauzadan istifadä edäräk härbi hissälärini gücländirdi, Laçın dählizi vasitäsi ilä älavä qüvvälär gätirdi. Bundan sonra ermänilär iyulun 15-dä äks-hücuma keçdilär. Näticädä onlar ärazilärin bir hissäsini yenidän zäbt edä vä Ağdäräyä yaxınlaşa bildilär. Avqustun ävvälindä Azärbaycan ordusu bu istiqamätdä cavab zärbäsi vurdu. Uğurlu ämäliyyat näticäsindä silahlı qüvvälärimiz düşmäni darmadağın etdilär, Särsäng su anbarı zonasına näzaräti tam älä keçirdilär, Ağdärä-Kälbäcär avtomobil yolunun 121 km-lik hissäsini düşmänin näzarätindän çıxardılar vä Tärtär çayını keçäräk cänub istiqamätindä irälilädilär. Sentyabrın 2-dä Azärbaycan härbi hissäläri 83 günlük hücum ämäliyyatını başa vuraraq Çıldıran yaşayış mäntäqäsinä çıxdılar. Bu ämäliyyat näticäsindä Dağlıq Qarabağın ärazisinin 13 hissäsi ermäni işğalından azad edildi. Sentyabrın ävvälindä bu sahädä cäbhä xätti Xaçınçay vadisi boyunca müäyyänläşdi. Ermänistan işğalçı ordusu böyük itkilär verdi. Ämäliyyat zamanı täkcä 3-cü xüsusi motoatıcı briqadanın hücum sektorundan ermänilär ölän vä yaralananlarla 2 min näfärä qädär canlı qüvvä, 50 ädäd zirehli texnika, 16 artilleriya-minaatan sistemi itirdilär. 5 tank, 8 PDM, 3 artilleriya sistemi älä keçirildi.
Yay kampaniyası zamanı digär istiqamätlärdä äsasän mövqe döyüşläri aparılırdı. Täräflär Dağlıq Qarabağın şärq vä cänub-şärq perimetri ilä yaşayış mäntäqäläri uğrunda ämäliyyatlar häyata keçirirdilär. Ermänistanla särhäd zonasında härbi hissälärimiz avqustun 8-dä ermäni birläşmälärini Başkänd anklavından vurub çıxardı. Ermäni täräfi müxtälif sektorlarda, birinci növbädä Laçın dählizi ärazisindä därininä eşalonlaşdırılmış müdafiä sistemi yaradırdı. Azärbaycanın Härbi Hava Qüvväläri SU25 hücum, MİQ21, MİQ25 qırıcı, L29 tälim-döyüş täyyarälärindän istifadä edäräk avqustun ortalarından etibarän düşmänin Xankändi rayonundakı mövqelärinä havadan zärbälär endirmäyä başladılar.
General-leytenant V. Bärşadlı baş qärargah räisi väzifäsindän istefa verdikdän sonra, sentyabrın ävvälindä Azärbaycanın härbi rähbärliyi Qarabağın şimalında härbi ämäliyyatları dayandıraraq, äsas zärbäni Laçın dählizi istiqamätinä yönältdi. Sentyabrın 18-dä bir briqadanın qüvväläri ilä Laçın dählizinin şimal hissäsinä doğru hücum başladı. Eyni vaxtda 3-cü dağ atıcı alayın hissäläri paraşüt-desant dästäsinin kömäyi ilä Şuşa şähäri istiqamätindä häräkät etdi. Üçüncü zärbä Dağlıq Qarabağın cänub-şärq sektorunda, Xocavänd rayon märkäzi istiqamätindä vuruldu. İki gün ärzindä Milli Ordumuzun hissäläri ermäni müdafiä sisteminin içärilärinä doğru xeyli irälilädilär. Laçın dählizi zonasında ermänilärin älaqä imkanları faktiki olaraq käsildi, Xocavänd şähäri azad edildi. Härbi hissälärimiz Laçın şähärinin birbaşa yaxınlığına çıxdılar. Hücumu inkişaf etdirmäk üçün bütün imkanlar var idi, lakin Rusiyanın därhal Azärbaycan hakimiyyätinä täzyiqlär göstärmäsi näticäsindä ämäliyyatlar dayandırıldı. Bununla da härbi baxımdan särfäli olmayan pauzanın yaranması ilä Azärbaycan müharibänin gedişindä hälledici dönüş yaratmaq imkanını itirdi.
Yay kampaniyası zamanı här iki täräf ciddi itkilärlä üzläşdi. Azärbaycan 70, ermänilär isä 30 döyüş maşını itirdilär. Azärbaycanın çox itki vermäsi hücum edän täräf olması, hämçinin näyin bahasına olursa-olsun yaxşı näticänin äldä edilmäsi ämri ilä bağlı idi.
Payızda täräflär äsasän mövqe döyüşläri ilä kifayätlänir, daha çox atäş nöqtälärinin mähv edilmäsinä, käşfiyyat-diversiya qrupları, snayperlärdän istifadä olunmasına üstünlük verirdilär. Ermänilär väziyyätdän istifadä edäräk äks-hücumlar täşkil etdilär, näticädä Ağdam rayonunun bir neçä yaşayış mäntäqäsini, Xocavänd şähärini (oktyabr) älä keçirdilär. Noyabrın 16-da ermäni birläşmäläri Dağlıq Qarabağın şärq sektorunda hücuma keçäräk cänub istiqamätindän Ağdama yaxınlaşdılar. Bakı härbi mäktäbinin kursantlarından ibarät batalyon düşmänin hücumunu dayandırdı vä onları geriyä atdı. Noyabrın 23-dä Azärbaycanın daxili qoşunlar alayı şimal sektorunda hücum ämäliyyatına başladı vä ermänilärin Sırxavänd müdafiä xättini tutdu, lakin bir gündän sonra älavä kömäk gälmädiyinä görä geri çäkilmäli oldu.
Daha çox fäallıq Laçın dählizi zonasında hiss olunurdu. Oktyabr-dekabr ayları ärzindä här iki täräf däfälärlä dählizin cänub vä şimal sämtlärindäki hälledici mövqeläri älä keçirmäyä cähdlär göstärdilär. Ermänistanın işğalçı qüvväläri Laçın dählizindäki härbi hissälärimizin diqqätini yayındırmaq mäqsädi ilä dekabrın 10-12-dä Zängilan rayonu ärazisindä fäallaşdılar vä hämin rayonun 8 yaşayış mäntäqäsini zäbt etdilär. Düşmänin bu häräkätläri näticäsindä härbi ämäliyyatlar Azärbaycan-Ermänistan särhädlärinä keçdi. Azärbaycanın härbi rähbärliyi düşmänin särhädboyu vä Ermänistanın içärilärinä doğru mövqelärinä raket-artilleriya vä aviasiya zärbäläri vurmaq mäcburiyyätindä qaldı. Bu zärbälär näticäsindä Qafan, Gorus, Vardenis, Krasnoselsk, İcevan şähärlärinä xeyli zärär yetirildi. Härbi hissälärimiz Qafan rayonuna doğru hücuma da keçdi.
1992 vä 1993-cü ilin soyuq qış şäraitindä Azärbaycan ordusu cäbhänin şimal sektorunda geniş härbi ämäliyyata başladı. Yanvarın 15-dä härbi hissälärimiz Çıldıran, Sırxavänd istiqamätindä häräkät etdilär. Mäqsäd burada möhkämländikdän sonra Xankändinä doğru irälilämäk idi. Färrux yaşayış mäntäqäsi vä “Qlobus” yüksäkliyi yaxınlığında gärgin döyüşlär getdi. Lakin qarşıya qoyulmuş väzifäni yerinä yetirmäk mümkün olmadı. Yaranmış väziyyätdä Azärbaycan härbi rähbärliyi müdafiäyä keçmäk haqqında ämr verdi. Bu qärar 1993-cü il yaz-yay kampaniyasındakı uğursuzluqların äsasını qoydu.
Ardı olacaq...
Mänbä: Arxiv sänädläri, qäzet, jurnal materialları, televiziya, radio verilişläri vä şäxsi müşahidälärim. İlk däfä “Azad Qarabağ” qäzetindä çap edilib (16.03.2006. N-05).
VÄTÄNİ SEVMÄK İMANDANDIR ! İMANLI OLAQ ! VÄTÄNİ SEVÄK !
ORTAQ TÜRK TARİXİ
GÖNDEREN : YALQUZAQ.COM
Xronoloji gerçäk tarix - 3
(avqust 1991 – may 1992 - ci illär)
Adil İrşadoğlu (Ăliyev)
Müdaxilä
1991-ci ilin avqust çevrilişi, SSRİ rähbärliyindä baş verän siyasi däyişikliklär Qarabağda härbi ämäliyyatların gedişinä hälledici täsir göstärdi. Sonrakı bir neçä ay ärzindä böhran därinläşdi vä lokal toqquşmalardan intensiv silahlı münaqişäyä keçid baş verdi.
Avqustun sonlarından etibarän märkäzin daxili qoşun qüvväläri faktiki olaraq Dağlıq Qarabağda FV rejimini häyata keçirmäkdän imtina etdi. Dağlıq Qarabağdakı ermäni qüvväläri yaranmış väziyyätdän istifadä edäräk açıq fäaliyyätä keçdi vä 1991-ci il sentyabrın 2-dä “Dağlıq Qarabağ Respublikası” deyilän oyuncaq qurumu yaratdıqlarını elan etdi. Bütün silahlı qruplaşmalar (yerli dästälär, partiya birläşmäläri, Ermänistandan gälän dästälär) “DQR-in özünümüdafiä qüvväläri” (sonralar “DQR-in müdafiä ordusu” adlandırıldı) adı altında birläşdirildi, onların ümumi sayı 15 min näfärä çatdırıldı.
Sentyabrın ortalarında ermänilär Goranboy rayonunun qärb hissäsindä XTMD-nin mövqelärinä hücum edäräk, ävväl itirdikläri bäzi yaşayış mäntäqälärinä näzaräti bärpa etdilär. Oktyabrın ävvällärindä ermäni quldur dästäläri Dağlıq Qarabağın bütün ärazisindän Azärbaycanlıları sıxışdırıb çıxarmağa başladılar. Bu vaxt SSRİ DİN-in qoşunları açıq şäkildä ermäni birläşmälärinä yardım göstärirdilär. Oktyabrın 28-dä ermänilär daxili qoşunların zirehli texnikasından istifadä edäräk Xocavänd rayonunun yaşayış mäntäqälärinä hücumlara başladılar. Nöyabrın 16-da härbi ämäliyyatlar Hadrut rayonu ärazisinä dä keçirildi. 1991-ci il noyabrın 24-ä qädär ermäni işğalçıları Qarabağın iri yaşayış mäntäqälärinin - Şuşa vä Xocalının ätraf ärazilärlä älaqäsini tamamilä käsdilär. Dağlıq Qarabağdan demäk olar ki, Azärbaycanlıların hamısı çıxarıldı. SSRİ DİN-in daxili qoşunları ermänilär täräfindän çıxış etdiyinä görä Azärbaycan DİN-in Xüsusi Täyinatlı Milis Dästäläri ilä toqquşmalara girir, itkilärä märuz qalırdı. Onların Qarabağda 1991-ci ildä 19 näfär äsgäri ölmüş, 34 näfär yaralanmışdı. SSRİ DİN daxili qoşunları dekabrın ortalarında regionu tärk etmäyä başladılar. Bu qoşunlar çıxarkän härbi texnika, silah-sursatının böyük bir hissäsini ermänilärä bu vä ya digär adlar altında tähvil verirdi. Mäsälän, Daxili Qoşunların 81-ci operativ polku 10 ädäd zirehli texnikanı, 1000-dän artıq atıcı silahı ermäni täräfinin näzarätinä verdi.
SSRİ-nin läğvi, Azärbaycan vä Ermänistanın müstäqillik äldä etmäsi ilä münaqişänin yeni märhäläsi başlandı. Azärbaycan bu märhäläyä hazırlıqsız daxil oldu. DİN vä DTK-nın härbläşdirilmiş birläşmäläri azsaylı vä zäif idi, onların dağ şäraitindä döyüş täcrübäsi yox idi. 1991-ci ilin sentyabrından 1992-ci ilin yanvarına qädär Müdafiä Şurası, Müdafiä Nazirliyi, Baş Qärargah yaradıldı. Lakin ordunun yaradılması üçün konkret addımlar atılmadı, 150 näfärdän ibarät bir batalyon formalaşdırıldı. Müxalifätin säyläri ilä könüllülärdän, AXC fäallarından ibarät bir neçä batalyon yaradıldı vä cäbhä bölgäsinä göndärildi. Artıq keçmiş SSRİ-nin Azärbaycanda olan härbi hissäläri qeyri-müäyyän väziyyätdä qalmışdılar.
Azärbaycandan färqli olaraq Ermänistan yaranmış yeni väziyyätdän daha çox yararlandı. Hämin ana qädär o, Azärbaycanı härbi quruculuq baxımından 3 il qabaqlayırdı. Ermänistanda vä Qarabağda 30 minlik ordu artıq formalaşdırılmışdı. 1991-ci ilin payızında Ermänistan rähbärliyi öz vätändaşlarının yenidän SSRİ silahlı qüvvälärinä härbi çağırışını bärpa etdi. Bu çağırışçılar härbi hazırlıq keçmäk üçün Zaqafqaziya härbi dairäsinin tälim märkäzlärinä, härbi hissälärinä göndärilir, sonradan isä Ermänistan silahlı qüvvälärinin tärkibinä qaytarılırdı. Ermänistan Moskvada siyasi hakimiyyätin bäzi yeni xüsusiyyätlärindän istifadä edäräk, härbi xarakterli bir sıra mäsäläläri öz xeyrinä häll edä bildi.
SSRİ daxili qoşunlarının çıxarılması qısa bir müddätä Qarabağda qüvvälär nisbätinin balanslaşdırılması ilä näticäländi. Bu şäraitdä Azärbaycanın könüllü dästäläri äks hücuma keçäräk Xankändi yaxınlığında Kärkicahan yaşayış mäntäqäsini azad etdilär vä Xankändindäki ermäni mövqelärinä ciddi täzyiqlär göstärmäyä başladılar. Bu vaxt şähärdän cänub vä qärbä doğru yüksäkliklärdän BM-13 “Katyuşa”, BM-21 “Qrad”, tank äleyhinä T-12 “Rapira” topları vä digär qurğulardan istifadä olunurdu. Eyni zamanda Ağdam rayonunda qüvvälärin cämläşdirilmäsinä cähd göstärilirdi, burada Qarabağın içärilärinä doğru hücum etmäk mäqsädilä DİN bölmäläri, ärazi batalyonları, AXC dästälärindän ordu birläşmäläri yaradıldı. Lakin bu väzifänin yerinä yetirilmäsi vahid rähbärliyin, märkäzläşdirilmiş idaräetmä sisteminin, rabitä vä arxa ilä älaqälärin olmaması ilä çätinläşirdi. Orduya çağırış kampaniyasının pozulması (1991-ci ilin dekabrından 1992-ci ilin martına qädär näzärdä tutulan 20 min näfär äväzinä 3614 näfäri orduya çağırmaq mümkün olmuşdu) yeni yaradılan hissälärin komplektläşdirilmäsinä imkan vermädi. Yuxarıda deyilän säbäblärdän Ağdam härbi qruplaşması yanvar-fevral aylarında faktiki olaraq fäaliyyätsiz qaldı, yalnız bir neçä uğursuz hücum cähdi ilä kifayätländi. Yanvarın 25-26-da 1-ci käşfiyyat batalyonunun da Daşaltıda ämäliyyat keçirmäk cähdi uğursuzluqla näticäländi, 100 näfärä yaxın ölän vä yaralanan oldu.
Yanvarın sonunda ermäni işğalçı dästäläri Dağlıq Qarabağda azärbaycanlıların son yaşayış mäntäqälärini zäbt etmäyä başladılar. Bu vaxt onlar 23-cü motoatıcı diviziyanın 366-cı polkunun, keçmiş Sovet Ordusunun Xankändi qarnizonunun älahiddä kimyävi müdafiä batalyonunun, hämçinin 42-ci särhäd dästäsinin kömäyindän istifadä edirdilär. Fevral ayının ilk yarısında ermänilär Kärkicahanı, Şuşa-Xocalı yolu vä Şuşa ätrafındakı yaşayış mäntäqälärini älä keçirdilär. Xocalı şähäri tam mühasiräyä alındı, ermäni artilleriyasının daimi atäşläri ilä hava älaqäsi dä käsildi. Şähärin azsaylı qarnizonu XTMD-nin rotası, ärazi batalyonu vä mina atanlar batareyasından ibarät idi. Fevralın 25-dän 26-na keçän gecä ermänilär 366-cı motoatıcı polkun bölmälärinin iştirakı ilä hücuma keçdilär, Xocalını vä yaxınlıqda yerläşän aeroportu zäbt etdilär. Bu hücum zamanı ermänilär xüsusi qäddarlıqla dinc ähalini qätlä yetirdilär, 613 näfär öldürüldü, 1000-dän artıq adam yaralandı. Azärbaycan härbi dästäläri martın 5-6-da Äsgäran, Xocalı istiqamätindä äks hücum keçirmäyä cähd göstärdilär, bir neçä tank Äsgäranın hüdudlarına çıxa bildi. Lakin hücum dayandırıldı, dästälär ävvälki yerlärinä qaytarıldı. Bu vaxt Zaqafqaziya härbi dairäsinin rähbärliyi täläsik 366-cı polkun şäxsi heyätini münaqişä zonasından çıxardı, hämin polkun 25 tank, 87 BMP, 28 BTR vä BRDM, 45 artilleriya-minaatan sistemi ermäni täräfinä verildi. Polkun 180 härbi qulluqçusu, o cümlädän 22 zabiti ermäni birläşmälärinin tärkibinä keçdi.
Qarabağda ermänilärin böyük härbi qüvväsi formalaşdırıldı, şärq vä cänub-şärq istiqamätlärindä (Äsgäran, Martuni, Hadrut) möhkämländirilmiş ärazilär yaradıldı.
Möhkämländirilmiş ärazilär bir neçä müdafiä hüdudundan, uzunmüddätli atäş qurğularından, mühändis istehkamlarından ibarät idi. Qarabağdakı işğalçı qruplaşmaların silah, sursat, yanacaqla täminatı, şäxsi heyätin rotasiyası hava yolu ilä Ermänistandan täyyarä vä vertolyotlarla (helikopterlärlä) tämin olunur, Xocalı aeroportundan, Xankändi vä Kolataqdakı vertolyot meydançalarından istifadä edilirdi.
May ayının ävvälindä Şuşanın müdafiäsi xeyli zäiflädi, şäxsi heyätin bir hissäsi şähärdän çıxarıldı. Şähärdä qalan qüvvälär Şuşa briqadasının qärargahı, reyd dästäsi, 3 tankı olan “Säbayıl” tank batalyonu, respublikanın 5 rayonundan gälmiş könüllülärin dästälärindän vä yerli milislärdän ibarät idi. Ermänilär mayın 7-dän 8-nä keçän gecä Şuşa üzärinä hücuma keçdilär. Düşmän hücuma çoxlu sayda canlı qüvvä cälb etmäklä, artilleriya, tank vä PDM-lärdän geniş şäkildä istifadä edirdi. Şuşanın müdafiäçiläri bir neçä däfä äks hücuma keçmäyä cähd göstärdilär, lakin 3 täräfdän mühasiräyä alındıqlarına görä şähäri tärk edib Laçına täräf çäkilmäli oldular. Sonrakı 7 gün ärzindä ermänilär hücumlarını davam etdirdilär. Mayın 18-dä ermäni qüvväläri Ermänistanın Gorus rayonu täräfdän vä Şuşa istiqamätindän eyni vaxtda häräkätä başlayaraq Laçını zäbt etdilär. Laçın ärazi müdafiä alayı döyüşä-döyüşä cänub istiqamätindä geri çäkildi. Bununla ermäni işğalçıları Ermänistanla Qarabağ arasında 20 km enindä dählizi älä keçirdilär. Ermänilär Naxçıvanın Sädäräk rayonu istiqamätindä hücuma keçäräk älavä gärginlik mänbäyi yaratdılar.
Cäbhädäki mäğlubiyyätlär Azärbaycanda hakimiyyät böhranına säbäb oldu, siyasi rähbärlikdä däyişikliklär baş verdi.
Ardı var...
Mänbä: Arxiv sänädläri, qäzet, jurnal materialları, televiziya, radio verilişläri vä şäxsi müşahidälärim.İlk däfä “Azad Qarabağ” qäzetindä çap edilib (02.03.2006. N-03).
VÄTÄNİ SEVMÄK İMANDANDIR ! İMANLI OLAQ ! VÄTÄNİ SEVÄK !
ORTAQ TÜRK TARİXİ
GÖNDEREN : YALQUZAQ.COM
Xronoloji gerçäk tarix - 2
(yanvar 1990 - avqust 1991 – ci illär)
Adil İrşadoğlu (Ăliyev)
Partizan müharibäsi
Ermäni täräfi Azärbaycanda situasiyanın däyişmäsini diqqätlä izläyir vä yararlanmağa çalışırdı. Fövqäladä Väziyyät (FV) rejimi Ermänistana aid edilmämişdi. Müxalifätin härbi qruplaşmaları bu väziyyätdän istifadä edäräk Daxili İşlär Nazirliyi vä digär qrumların bütün silah arsenalını älä keçirmişdi. Onlar 1990-cı ilin yanvar-fevral ayları ärzindä 6179 atıcı silah, 19 zirehli texnika, 133 doluvuran qurğu, 17 “Alazan” qurğusu, 3 minaatan, 13 min märmi vä raket, 1921 ton partladıcı maddä, çoxlu sayda näqliyyat vä rabitä vasitälärinä näzarat edirdilär. Bu qruplaşmalar mart ayından başlayaraq SSRİ daxili qoşun hissälärinin dä bir hissäsini tärksilah etmişdilär. Zaqafqaziya härbi dairäsinin älahiddä alovvuran batalyonu da tärksilah edilmişdi. Dämiryol stansiyalarının birindä 15 ädäd T-72 tankını älä keçirmişdilär, lakin sonradan geri qaytarmalı oldular.
1990-cı ilin yanvarında Dağlıq Qarabağda FV rejiminin gücländirilmäsi ermäniläri öz fäaliyyätlärini bir qädär mähdudlaşdırmağa mäcbur etdi. Onlar särhäd boyu ärazilärdä fäallıqlarını artırdılar. Mart ayında ermäni dästäläri Qazax rayonunun yaşayış mäntäqälärinä qarşı ilk ämäliyyatı keçirdilär. Bu ilin yaz-yay aylarında ermänilärin doluvuran topların istifadäsilä edilän hücumları näticäsindä Azärbaycanın 7 särhäd rayonunda, hämçinin Naxçıvanda dinc sakinlär içärisindä täläfat oldu, dağıntılar törädildi.
1990-cı ilin ortalarında Ermänistanda 15 min näfärin daxil olduğu härbi qruplaşmalar mövcud idi. 10 min näfärin daxil olduğu ermäni milli ordusu deyilän qruplaşma äsasän särhädboyu ärazilärdä, qismän Qarabağda fäaliyyät göstärirdi. Muş, NART, Adana, Aydat, Tiqran, Mes vä digär qruplaşmalarda 50-dän 700-ä qädär ermäni döyüşçüsü iştirak edirdi. Bu qruplaşmaların ixtiyarında 30-a qädär zirehli texnika, 150-yä yaxın doluvuran qurğu, 20-dän artıq Mi-4, Mi-8 vertalyotları (helikopterläri) vä s. var idi.
1990-cı ilin avqustunda Ermäni Milli Ordusu (EMO) Ermänistan-Azärbaycan särhädlärinin şimal-qärb hissäsindä härbi ämäliyyatları intensivläşdirdi. Avqustun 19-22-dä düşmän Qazax vä Tovuz rayonlarının yaşayış mäntäqälärinä geniş hücum täşkil etdi. Bu açıq hücum cähdindän sonra Zaqafqaziya härbi dairäsinin rähbärliyi äks zärbälärin vurulması ilä bağlı qärar qäbul etdi. Näticädä ermänilär ciddi itkilärä märuz qaldılar. Bu uğursuzluq EMO-nun sıralarında ciddi sarsıntılara säbäb oldu. Prezident L.Ter-Petrosyan yaranmış väziyyätdän ölkädä öz mövqeyini gücländirmäk üçün istifadä etdi. O, İrävanda FV rejimi tätbiq etdi, EMO rähbärliyini neytrallaşdıraraq onların tabeliyindä olan härbi birläşmäläri özünün härbi hissälärinin tärkibinä daxil etdi.
Münaqişänin 3-cü ilindä ermäni täräfi silahlı mübarizänin aparılması üçün terrordan geniş şäkildä istifadä etmäyä başladı. Terror aktları Qarabağdan känar ärazilärdä, hämçinin Şimali Qafqazın vä Zaqafqaziyanın yaxın rayonlarında häyata keçirildi. Bu zaman müasir partlayıcı vasitälärdän geniş istifadä olunurdu. 1990-1991-ci illärdä Rostov-Bakı dämiryolunda, Tiflis-Bakı avtomobil magistralında, Bakı-Krasnovodsk bärä näqliyyatında däfälärlä diversiyalar törädildi, çoxlu sayda särnişin bu aksiyaların qurbanı oldu.
Azärbaycan rähbärliyi bu şäraitdä müäyyän tädbirlär häyata keçirmäyä, müstäqil härbi qüvvälär yaratmağa cähdlär göstäräräk, 1990-cı ilin ortalarından etibarän, Qarabağın tählükäsizliyinin tämin olunması üçün bäzi addımlar ata bildi.
Payızda Respublika Daxili İşlär Nazirliyi näzdindä Xüsusi Täyinatlı Milis (Polis) Dästäsi yaradıldı. Ermäni täcavüzünä qarşı yaradılmış bu qruplaşmaya ilk vaxtlar üç mindän artıq döyüşçü daxil idi. Onlara mähdud miqdarda, äsasän köhnälmiş texnika verildi.
1991-ci ilin yanvarında ermäni härbi qruplaşmaları yenidän fäallaşdılar. Daxili Qoşunların postlarını daha tez-tez atäşä tutmağa başladılar, fövqäladä väziyyät rayonu komendaturasının bir neçä zabiti öldürüldü. Azärbaycanlıların yaşadıqları mäntäqälärin üzärinä hücumların sayı artdı. Daha çox fäallıq Qarabağın şimal hissäsindä müşahidä olunurdu. Burada, Şaumyan-Gülüstan-Aterk möhkämländirilmiş härbi bazasında 5 min näfärlik ermäni birläşmäläri yerläşdirilmişdi. Härbi mühändis qurğuları ilä tämin edilmiş bu baza çätin keçilän dağ zonasında yaradılmışdı. Onun ärazisindä härbi sursat anbarları, rabitä şäbäkäsi, vertolyotların enmäsi üçün meydançalar mövcud idi. Buradakı härbi birläşmälärin tächizatı hava ilä Ermänistandan tämin edilirdi. Digär baza rayonu Qarabağın cänubunda, Hadrut rayon märkäzindän qärbä doğru ärazidä yaradılmışdı. 1991-ci ilin yazında SSRİ rähbärliyi Qarabağda härbi bazaların läğvi ilä bağlı qärar qäbul etdi. Bizdä ämäliyyatlara Zaqafqaziya härbi dairäsinin 23-cü motoatıcı alayı, SSRİ DİN Daxili Qoşunlarının 19-cu diviziyasının ayrı-ayrı xüsusi täyinatlı dästäläri, Azärbaycan XTMD-si cälb edilmişdi. Bu birläşmälär aprelin 30-da Çaykänd istiqamätindä ämäliyyata başladılar. Mayın 3-dä gärgin döyüşlärdän sonra ermäni dästäläri bu mäntäqälärdän çıxarıldılar. Cänub bölgäsindä dä (Hadrut ätrafında) Azärbaycan XTMD-läri mayın 1-dän 10-däk düşmänin bir sıra dayaq mäntäqälärini läğv etdilär. Ermänilär ciddi itkilär veräräk geri çäkilmäli oldular. Ämäliyyat näticäsindä Çaykänd vä onun ätrafı düşmänlärdän tämizländi. Lakin SSRİ rähbärliyi axıra qädär prinsipial mövqedä qalmadı. Mayın 15-dä ämäliyyat yarımçıq dayandırıldı.
Yaranmış operativ sakitlikdän ermäni täräfi qüvväläri yenidän qruplaşdırmaq vä itkilärin yerini doldurmaq üçün istifadä etdi. İyulda Goranboy rayonunun içärilärinä doğru irälilämäk istäyän Xüsusi Täyinatlı Milis Dästälärimiz ermäni bandqruplaşmalarının ciddi müqavimäti ilä rastlaşdılar.
Ağır döyüşlärdän sonra Azärbaycan XTMD-si Manaşid, Buzluq, Erkäc dayaq mäntäqälärini düşmändän tämizlädi.
Ardı var...
Mänbä: Arxiv sänädläri, qäzet, jurnal materialları, televiziya, radio verilişläri vä şäxsi müşahidälärim. İlk däfä “Azad Qarabağ” qäzetindä çap edilib (23.02.2006. N-02).
VÄTÄNİ SEVMÄK İMANDANDIR ! İMANLI OLAQ ! VÄTÄNİ SEVÄK !
ORTAQ TÜRK TARİXİ
GÖNDEREN : YALQUZAQ.COM
Xronoloji gerçäk tarix – 1
Adil İrşadoğlu (Ăliyev)
Azärbaycan Respublikası 1988-ci ildä Ermänistan täräfindän täcavüzä märuz qalmış, torpaqları işğal olunmuşdur. Täcavüz näticäsindä Azärbaycan ärazisinin 20 faizi zäbt edilmişdir. Bu müharibädä 20.000-dän artıq adam hälak olmuş, 50.000-dän çox insan yaralanmış, 5000 näfärä qädär adam äsir, girov götürülmüş, yaxud itkin düşmüşdür. Bir milyon yüz mindän artıq azärbaycanlı öz yaşayış yerlärindän zorla çıxarılmışdır.
Müharibä Azärbaycan iqtisadiyyatına real hesablanması mümkün olmayan zärär yetirmişdir. Bu müharibä geosiyasi anlamda birmänalı däyärländirilmir. Dünyanın aparıcı dövlätläri, beynälxalq täşkilatlar bu müharibäni münaqişä kimi täqdim edäräk onu Cänubi Böhran Qövsü deyilän münaqişälär qrupuna daxil etmişlär. Mälumat üçün bildiririk ki, bu qrupa hämçinin Äfqanıstan, Tacikistan, Rus-Çeçen, Gürcü-Abxaz, Gürcü-Osetin, Osetin-İnquş, Krım-Dnestryanı, Balkan münaqişäläri dä daxil edilmişdir.
Ermänistan-Azärbaycan münaqişäsi bir sıra dövlätlärin, o cümlädän ABŞ, Rusiya, Türkiyä, İranın maraqlarına birbaşa toxunur. Bu dövlätlär isä daim regionda täsir vä enerji daşıyıcıları mänbäläri vä marşrutları üzärindä näzarät uğrunda mübarizä aparırlar. BMT Tählükäsizlik Şurasının bu münaqişä ilä bağlı 4 qätnamäsi yerinä yetirilmämiş qalır. Näticädä Azärbaycan çox müräkkäb şäraitdä müttäfiqlär vä kifayät qädär täsirli xarici dästäkdän mährum olduğu bir zamanda mübarizä aparmaq mäcburiyyätindädir. Lakin bu müharibä Azärbaycan üçün ädalätli müharibädir.
Bu yazıda Ermänistan-Azärbaycan müharibäsi, härbi ämäliyyatların gedişi märhälälär üzrä izlänilir.
Birinci märhälä : Başlanğıc (fevral 1988 – yanvar 1990 - ci illär)
Azärbaycanlılarla ermänilär arasında ilk toqquşmalar 1988-ci ilin fevral ayında Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayäti rähbärlärinin Azärbaycanın tärkibindän çıxmaqla bağlı cähdlärindän sonra baş verdi: Ermänistanın emissarları Dağlıq Qarabağda iğtişaşlar törätmäklä täcavüz üçün şärait hazırlayırdılar. Därhal bir sıra yerlärdä, o cümlädän Xankändindä, Äskäranda, Sumqayıtda insan täläfatı ilä näticälänän iri miqyaslı iğtişaşlar törädildi. Münaqişänin qarşısının alınması mäqsädi ilä regiona SSRİ DİN-in älavä qüvväläri göndärildi. 1988-ci il fevralın sonu üçün Azärbaycan vä Ermänistan ärazilärindä daxili qoşunların sayı 13 min näfärä çatdırıldı.
Fevral hadisälärindän sonra Ermänistanda ilk härbiläşdirilmiş dästälär yaradıldı. Onlar “Qarabağ” komitäsinin rähbärliyinä tabe idilär. Mitinqlärin genişländiyi dövrdä (aprel-iyul, 1988) bu dästälär täşkilati strukturlarını formalaşdırdı, şäxsi heyäti komplektläşdirdi, hämçinin ovçu vä döyüş silahları ilä tämin olundular. Bu qruplarla eyni vaxtda Ermänistanın känd rayonlarında özünümüdafiä dästäläri yaradıldı. Hämçinin cinayätkar ünsürlärdän ibarät quldur dästäläri dä yaradıldı. Hämin ilin yay-payız ayları ärzindä bu härbiläşdirilmiş dästälär millätçi häräkatın liderlärinin näzaräti altına keçdi.
1988-ci ilin payızında Dağlıq Qarabağda növbäti toqquşmalar väziyyäti käskin şäkildä pisläşdirdi. Noyabrın sonu, dekabrın ävvälindä Ermänistanın silahlı qruplaşmaları ilk iri miqyaslı härbi ämäliyyat keçirmäklä 200 mindän artıq azärbaycanlını Ermänistandan çıxardı. Bu, Azärbaycanda sabitliyi käskin şäkildä pozdu, bir sıra şähärlärdä etiraz aksiyaları keçirildi. Sovet rähbärliyinin situasiyanı nizama salmaq cähdläri näticä vermädi. 1989-cu ilin yanvar ayından Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayäti faktiki olaraq Azärbaycanın inzibati näzarätindän çıxarıldı.
1988-ci ilin qışında Dağlıq Qarabağda härbi ämäliyyatların genişländirilmäsi üçün hazırlıq işlärinä başlanıldı. Dağlıq Qarabağın ucqar dağ ärazilärindä silahlı qruplaşmalar üçün bazalar yaradılırdı. Ermänistandan gizli yolla silah vä sursat Dağlıq Qarabağa ötürülürdü. 1988-ci ilin yayında Ermänistanın silahlı dästäläri Dağlıq Qarabağdan azärbaycanlıları sıxışdırıb çıxarmağa başladılar, onlar ayrı-ayrı vätändaşları öldürmäklä kifayätlänmir, böyük yaşayış mäntäqälärinä hücumlar täşkil edirdilär. Bu ämäliyyatların gedişindä ermänilär avtomat silahlardan, payızdan etibarän isä doluvuran toplardan (KS-19 topları) vä “Alazan” raketlärindän, kiçik çaplı minaatanlardan istifadä edirdilär.
SSRİ DİN-in daxili qoşunları (xüsusi täyinatlı hissälär, älahiddä operativ polklar, milis batalyonları, DİN mäktäbinin kursantları – cämi 15 min näfär) onların üzärinä qoyulmuş väzifänin öhdäsindän gälä bilmädilär. Bununla da az vaxt ärzindä separatçı häräkatın qarşısının alınması imkanı äldän buraxıldı. Azärbaycan rähbärliyi Ermänistandan färqli olaraq hadisälärä läng reaksiya verdi, bu isä ölkädä müxalifät qüvvälärinin täşäbbüsü öz älinä almasına gätirib çıxardı.
1988-ci ilin avqustundan etibarän Azärbaycan Xalq Cäbhäsi täräfindän könüllü dästälär yaradılır vä münaqişä zonasına göndärilirdi. Qarabağın azärbaycanlılar yaşayan mäntäqälärindä dä özünümüdafiä dästäläri yaradılır vä müdafiä qurğuları tikilirdi. Azärbaycanlılar ermänilärdän färqli olaraq silah vä sursat cähätdän çox çätinlik çäkirdilär. Avqust ayından başlayaraq Azärbaycan Xalq Cäbhäsinin ayrı-ayrı qrupları Ermänistana gedän näqliyyat vä enerji älaqälärinin dayandırılmasına çalışırdılar.
1990-cı ilin yanvarında Ermänistan täräfi Azärbaycanın Goranboy rayonunda yaşayış mäntäqälärini havadan atäşä tutmaq üçün ilk däfä Mİ-8 mülki vertalyotlarından istifadä etdi. Yanvarın 11-dä Goranboy rayonunda Xalq Cäbhäsinin yaratdığı silahlı dästälärlä SSRİ Daxili Qoşunlarının Xüsusi Täyinatlı dästäläri arasında toqquşma halları baş verdi. Yanvarın 15-dä Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayätindä vä 10-a yaxın rayonda fövqäladä väziyyät rejimi tätbiq olundu, buraya älavä qüvvälär göndärildi. Eyni vaxtda särhädin Naxçıvan sahäsindä Azärbaycan vä Ermänistan silahlı qruplaşmalarının intensiv toqquşmaları baş verdi.
Qarabağ vä Naxçıvanda härbi ämäliyyatların gedişi Azärbaycanda siyasi böhranın käskinläşmäsi ilä müşahidä olunurdu. Müxalifätlä qarşıdurma näticäsindä respublika iflic väziyyätinä düşdü. Bir sıra cänub rayonlarında (Länkäran, Cälilabad) AXC-nin härbiläşdirilmiş qrupları yerli hakimiyyäti näzarätä götürdülär. Respublikanın böyük şähärlärindä AXC-nin iştirakı ilä yaradılmış Müdafiä Şurası dästälär täşkil edäräk Qarabağa göndärdi. Bu dästälärin silahlandırılması üçün Sovet Ordusunun härbi hissälärinä hücumlar täşkil edilirdi. İranla särhäddä baş verän hadisälär näticäsindä 200 kilometrlik sahädä särhädlär açıldı. Respublikanın paytaxtında kütlävi mitinqlär keçirilir, dövlät müässisälärinin, härbi hissälärinin fäaliyyäti iflic väziyyätinä salınırdı. SSRİ rähbäri M.Qorboçov Azärbaycanda şäraiti näzarät altına almaq mäqsädi ilä iri miqyaslı härbi ämäliyyat keçirmäk qärarına gäldi. 1990-cı il yanvarın 16-dan 19-na qädär Bakı ätrafında 50.000 näfärdän ibarät härbi birläşmälär yerläşdirildi. Bu härbi qruplaşma Zaqafqaziyadan, Moskvadan, Leninqraddan gätirilmiş härbiçilärdän, o cümlädän 295 saylı motoatıcı diviziyadan, 76, 104, 106 saylı hava desant diviziyalarının 3 alayı, Xüsusi Täyinatlı 22-ci briqadadan, Qara Däniz Donanmasının 882 saylı däniz piyada batalyonundan, Daxili Qoşunların bir neçä operativ qruplarından, Xäzär Donanmasının hissälärindän, “Alfa” xüsusi täyinatlı qrupundan vä digär härbi hissälärdän täşkil olunmuşdu. Bakı Qarnizonunun bütün härbi hissälärindä vä bölmälärindä Azärbaycan millätindän olan zabitlär, gizir vä digär härbi qulluqçular täcrid edilmişdi. Tabel silahının inventarlaşması bähanäsi ilä respublika DİN vä Milli Tählükäsizlik Komitäsinin bütün ämäkdaşlarının silahları alınmışdı.
Yanvarın 19-dan 20-nä keçän gecä qoşunlar şähärä yeridildi. Qoşunların müdaxiläsi geniş miqyasda iri çaplı silahlardan istifadä olunması ilä müşaiyät olunurdu. Sovet Ordusu şähärä girärkän vä ondan sonrakı bir neçä gün ärzindä 29 näfär itirdi vä 98 näfär yaralı verdi. Sovet ordusunun dinc ähaliyä atäş açması näticäsindä 131 näfär öldürüldü, 1000-dän artıq adam yaralandı. Respublikanın bir sıra rayonlarında bu ämäliyyatlar fevralın sonuna qädär aparıldı. Yaranmış väziyyätlä älaqädar olaraq AXC-nin härbiläşdirilmiş qrupları qismän buraxıldı, bäziläri isä qeyri leqal väziyyätä keçdi.
Ardı var...
Mänbä: Arxiv sänädläri, qäzet, jurnal materialları, televiziya, radio verilişläri vä şäxsi müşahidälärim. İlk däfä “Azad Qarabağ”qäzetindä çap edilib: 09.02.2006. N-01.
VÄTÄNİ SEVMÄK İMANDANDIR ! İMANLI OLAQ ! VÄTÄNİ SEVÄK !
