I hissə
Tarixdən məlumdur ki, böyük türk hökmdarı Əmir Teymur Sahibkiran Barlas (1336-1405) Şah İsmayıl Səfəvinin (1487-1524) dördüncü nəsildə babası Şeyx Xacə Əliyə (1368-1424) yüksək hörmət və ehtiramla yanaşmışdır.
Məlumat üçün qeyd edək ki, Şah İsmayılın atası Şeyx Heydər (1459-1488) Şeyx Cuneydin (1429-1460), Şeyx Cuneyd Şeyx İbrahimin (1401-1447), Şeyx İbrahim isə Şeyx Xacə Əlinin övladı idi.
Əmir Teymur Azərbaycanda olarkən Şeyx Xacə Əlini ziyarət etmiş, növbəti hərbi yürüşdən əvvəl onun xeyir-duasını almışdı. Osmanlı sultanı İldırım Bəyazidlə (1354-1403) müharibədə əsir götürdüyü və Orta Asiyaya aparmaq istədiyi türkləri də məhz Şeyx Xacə Əlinin xahişilə azad etmiş, onların Ərdəbildə məskunlaşmasına icazə vermişdi.
Amma çox az adam bilir ki, Əmir Teymur eyni hörmət və ehtiramı həm də Azərbaycan xalqının digər qəhrəman oğlu Babək Xürrəminin (798-838) dördüncü nəsildə babası Əbu Muslim Xorasaniyə (718-755) göstərmişdir.
Yenə də məlumat üçün qeyd edək ki, Babəkin atası Abdullah Mütəhhər adlı şəxsin, Mütəhhər Fatimə adlı qadının, həmin Fatimə isə Əbu Muslim Xorasaninin övladı idi.
Teymurilər dövlətinin salnaməçisi Şərəfəddin Əli Yəzdi (?-1454) “Zəfər-namə” adlı əsərinin “Hökmdar Sahibkiranın Tus və Kəlata qayıtması” hissəsində yazmışdır: “Sahibkiran Heratı ələ keçirdikdən sonra Kəlat və Tus tərəfə getdi. Əbu Müslüm Mərvəzinin qəbrinə çatdıqda mükəmməl imanı və dinə bağlılığı sayəsində onu ziyarət edib ruhundan kömək və dəstək istədi”.
Özbək tarixçisi İbrahim Muminov (1908-1974) “Роль и место Амира Тимура в истории Средней Азии” adlı əsərində göstərmişdir ki, “Əmir Teymurun 1378-ci ildə Çağatay türkcəsində yazılmış fərmanı ilə Əbu Müslim Xorasaninin Xarəzmdə yaşayan törəmələrinə imtiyazlar vermişdi”.
Oxucuda sual yarana bilər ki, biz hansı əsasla Babək Xürrəminin ulu babalarından birinin məhz Əbu Muslim olduğunu iddia edirik. Bəri başdan vurğulayaq ki, iddiamız kifayət qədər əsaslıdır.
Babəkin müasiri olmuş İslam alimi Əbu Hənifə Dinəvəri (815-895) “Kitab əl-əxbar əl-tival” adlı əsərində belə bir məlumat vermişdir: “Bir çoxları Babəkin əsl-nəsəbi və məsləki haqqında müxtəlif fikirlər irəli sürürlər. Mənə məlum olan budur ki, o, Əbu Muslimin qızı Fatimənin oğlu Mütəhhərin övladlarındandır. Xürrəmiyyədən olan Fatimiyyə qəbiləsi ona məxsusdur”.
İslam məzhəbşünası Əbulfəth Muhəmməd Şəhristani (1086-1153) “Kitab əl-miləl vən-nihal” adlı əsərində yazmışdır: “Rizamilər Rizam ibn Rəzmin davamçılarıdır. Onlar hesab edirdilər ki, imamət Əli ibn Əbu Talibdən onun oğlu Muhəmməd Hənəfiyyəyə, Muhəmməd Hənəfiyyədən onun oğlu Muhəmmədə, Muhəmməddən onun oğlu Əbu Haşimə, ondan isə Muhəmməd Peyğəmbərin əmisi Abbasın oğlu Abdullahın oğlu Əliyə keçmişdir. Həmin Əli imaməti oğlu Muhəmmədə, o isə, öz növbəsində oğlu İbrahimə ötürmüşdür. İbrahim Əbu Muslimin ağası idi. Əbu Muslim insanları təşviq edirdi ki, onlar İbrahimin imamətini tanısınlar.
Bu adamlar Xorasanda Əbu Muslimin zamanında peyda oldular. Hətta deyirdilər ki, Əbu Muslim də həmin təlimə etiqad edirmiş. Çünki onlar Əbu Muslimin imamətdə payı olduğunu bəyan edərək, imaməti ona bağlamışdılar. Həmin adamların iddiasına görə, İlahi ruh Əbu Muslimdə təcəlla etmiş və Əməvilərə qarşı mübarizədə ona kömək olmuşdu. Məhz bu yardımın sayəsində Əbu Muslim Əməviləri sonuncu nəfərinədək qətlə yetirmişdi. Onlar ruhun bir bədəndən digərinə keçməsinə də inanırdılar.
(Haşim ibn Hakim) Muğanna (?-783) da əvvəlcə bu təlimə etiqad edirmiş. Lakin sonradan hasil etdiyi boş fikirlərə arxalanaraq ilahlıq iddiasına başladı. Mavəraunnəhrin mubəyyidləri onun arxasınca getdilər. Bu, ardıcılları İslam dininin ehkamlarına laqeyd yanaşan xürrəmi təriqətlərindən biridir. Onlar iddia edirdilər ki, din yalnız imamın elmidir. Onlardan bəziləri isə belə deyirdilər: Din imamın elmi və ona sədaqətdən ibarətdir. Bu iki dəyər kimə nəsib olsa, həmin şəxs kamillik dərəcəsinə çatar və üzərindən dini vəzifələr götürülər”.
İslam məzhəbşünası Həsən ibn Musa Nəubəxti (IX-X əsrlər) “Firəq əl-şiə” adlı kitabında yazırdı: “Əbu Muslimin tərəfdarlarının təriqəti əbu muslimiyyə adlandı. Onlar Əbu Muslimin imamətinə inanır və iddia edirdilər ki, o, ölməyib, həyatdadır. Onlar haramı halal bilir, dini vəzifələri icra etmir və deyirdilər ki, iman yalnız imamı tanımaqdan ibarətdir. Onları xürrəmdinlər adlandırırdılar. Xürrəmilər təriqəti öz mənbəyini məhz onlardan götürüb”.
Səlcuqilər dövlətinin baş vəziri Nizam əl-Mulk (1018-1092) “Siyasətnamə” adlı əsərində yazırdı: “(Xürrəmilər) məclis qurduqda hər şeydən əvvəl Əbu Muslimin qətlinə təəssüflənərək, onu öldürəni lənətləyirlər. Mehdi Firuza və Əbu Muslimin qızı Fatimənin oğlu Haruna rəhmət oxuyurlar. Ona bilikli uşaq və gənc alim deyirlər”.
Beləliklə, tarixi mənbələrdən aydın şəkildə görünür ki, xorasanlı sərkərdə Əbu Muslimlə azərbaycanlı Babək Xürrəmi arasında həm qohumluq əlaqəsi, həm də əqidə bağlılığı olmuşdur. O da məlumdur ki, Babəkin etiqad etdiyi keysaniyyə məzhəbilə Şah İsmayılın etiqad etdiyi On İki İmam məzhəbi üçün xarakterik olan ümumi bir cəhət vardır. Amma bu barədə yazımızın növbəti hissəsində...
Ardı var...
Müəllif: Milli Kimlik Araşdırmaları Qrupunun üzvü Araz Şəhrili.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder