RUSİYA TÜRK BİRLİYİNDƏN EHTİYAT EDİB TURAN BİRLİYİNƏ QOŞULACAQ

 

© Adil Irshadoqlu / QARABAĞ EŞQİMİZ, ETİBARIMIZ... (4-cü söhbət).

"SƏMİMİ SÖHBƏT"İN QONAĞI JURNALİST ADİL İRŞADOĞLUDUR

 Bu gün - 01.11.2021-ci il tarixində tanınmış yazar Təranə Məmməd Facebook profilində "Səmimi söhbət" layihəsinə tanınmış jurnalist Adil İrşadoğlunu qonaq çağırıb. Bizimlə söhbətə qoşulanların hamısına əvvəlcədən təşəkkür edirik.

Sual 1:

- Adil müəllim, hər şeydən əvvəl sizi doğum gününz münasibətilə təbrik edir, sizə uzun ömür və can sağlığı arzu edirəm. Arxada nə az, nə çox 68 il var. Ömür karvanında özünüzü necə hiss edirsiniz?

Cavab:

- Bu keşməkeşli dünyamızda diqqət göstərib məni yada saldığınıza görə, doğum günüm münasibətilə məni təbrik etdiyinizə görə çox sağolun. Sizə və oxucularınıza minnətdaram. Ömür karvanımda özümü ruhən cavan, cismən yaşlı, qəlbiqırıq, müqəddəs arzularından çoxuna çata bilməyən bir insan kimi hiss edirəm. Ancaq buna baxmayaraq Tanrıya - Allaha daim şükür edirəm. Ümidlə yaşayıram. Allah heç kimi ümidsiz buraxmasın.

Sual 2:

- Siz Ağdamda sayılan seçilən ailələrdən birində anadan olmusunuz. Valideynlərinizdən aldığınız tərbiyəni öz övladlarınıza ötürə bildinizmi?

Cavab:

- Valideynlərimdən aldığım tərbiyəni öz övladlarıma ötürməyə çalışdım, ancaq onlar başqa bir zamanda yaşayırlar, həmin tərbiyəni qismən qavradılar. Hər bir ailə, hər bir xalq özünün xoşbəxt gələcəyi naminə ümidlərini ilk növbədə, gənc nəslə bağlayır. Gənc nəslin bilikli, vətənpərvər, diqqətli, məsuliyyətli, xeyirxah, halal və haramı başa düşən kimi yetişdirilməsi hər bir ailə üçün, hər bir ölkə üçün ən başlıca məsələdir.

Sual 3: 

- Dostumuz və sevimli şairimiz  Adil Cəmilin bir şeiri var “Mən yaşamaq istədim, mən yaşaya bilmədim"... Bu sözlər sizə nə dərəcədə aiddir?

Cavab:

- Allah tələbə yoldaşım, dostum və Azərbaycan xalqının sevimli şairi Adil Cəmilə cansağlığı, uzun ömür versin. Onun rəhmətlik oğlu Orxanla da dost idim. Orxan mənim oğlum Elşadla universitetdə birlikdə təhsil almışdılar. Onlar da dost idi. Ancaq heyf ki, indi Orxan bu dünyadan köçüb... Qaldı ki, Adil Cəmilin “Mən yaşamaq istədim" şeirinə, bu şeir qismən mənə aiddir. Mənə aid olan Adil Cəmilin bax, bu şeiridir : 

MƏN DÜNYANI DUYAN GÜNDƏN

Mən dünyanı duyan gündən

Taleyimə biçilmədim.

Böyük-kiçik şahiddir ki,

Böyümədim, kiçilmədim.

Yenə qaldım mənliyimdə -

Yeyilmədim, içilmədim.

Nə yaxşı ki, "pay verilən

Qismətimlə" ölçülmədim.

Özgə qismət qismətimmiş -

Bu fürsəti keçirmədim.

Ürəyimin yanğısını 

Boş günlərə içirmədim.

Dünya mənə çox yalvardı,

Ürəyimə köçürmədim...

Sual 4:

- Gəlin həyatımızın ən gözəl anlarına, uşaqlığa qayıdaq. Ağdam şəhəri, armudlu həyət, qonaqlı-qaralı baba evi... Nələr düşür yadınıza?

Cavab: 

- Həmin həyətin ağdamlıların və Ağdama gəlib-gedənlərin dilindən səslənən məşhur bir adı var idi, "Armudun dibi". Bu barlı-bəhərli həyətin, evin bünövrəsini mənim rəhmətlik babalarım, ...Məhəmmədəli bəy, Mikayıl bəy, Məhəmməd bəy qoymuşdur. Soruşursunuz ki, nələr düşür yadınıza? Yadıma çox şey düşür. "Armudun dibi"ndə Əsgərana, Xankəndinə, Şuşaya gedən avtobusların stansiyası var idi. Rəhmətlik Əmir kişi avtobus stansiyasında çayxana açmışdı. Çayxanaya yaxın əkilmiş armud ağacının hacalanmış gövdəsində oturub armud yeyərdim və armudun qalığını erməninin başına atardım. İndi fikirləşirəm ki, o vaxt lap düz etmişəm...   Valideynlərim ailə quranda həmin ünvanda yaşayıblar. Mən doğulandan 6 yaşıma qədər valideynlərimlə bu evdə yaşamışam. Bu məkanla bağlı xatirəm çoxdur. Sonra ailəmiz baba yurdundan başqa bir evə köçdü.

Sual 5:

- Siz jurnalistsiniz. 1980-ci ildən Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvüsünüz. Nə vaxt və harada başladınız, bu işə?

Cavab:

- Bəli, mən Azərbaycan Respublikasının ahıl jurnalistlərindən biriyəm. Jurnalistikaya uşaqlıqdan böyük həvəsim olub. Hələ Ağdam şəhər 1 saylı orta məktəbdə 5-6-cı siniflərdə oxuyanda məktəbimizin ictimai həyatından yazılar yazar və fotolar çəkib rayon qəzetimizdə çap etdirərdim. Çapdan çıxan qəzeti səhər tezdən köşkdən alıb evimizə gətirərdim. Atam, anam, bacım və qardaşım mənim uğuruma sevinərdilər. Bu da məni çox ruhlandırırdı. Orta məktəbi əla qiymətlərlə bitirdim. Fikirləşirdim ki, ya şərqşünas olacam, ya da jurnalist. Jurnalist olmaq qismətimdəymiş. Azərbaycan Dövlət Universiteti (BDU) Jurnalistika fakültəsinin telejurnalist bölməsini əla qiymətlərlə bitirdim. Məni Azərbaycan Respublikası Nazirlər Sovetinin yanında Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Komitəsinə redaktor işləməyə göndərdilər. 25 il (5 il ştatdankənar, 20 il ştatda) bu məbədgahda, əsl həyat məktəbində nöqsansız, şərəflə  çalışdım. Sonra digər mətbuat orqanlarında fəaliyyətimi uğurla davam etdirdim. Bu vaxtadək sevimli peşəmdən ayrılmamışam.

Sual 6:

- Birinci Qarabağ müharibəsinin iştirakçısısınız. O vaxtlar səngərdə döyüşcülərimizin yanında olur, cəbhə xəbərlərini mütəmadi olaraq xalqa çatdırırdınız. Qəhrəman əsgər və zabitlərimizdən verilişlər hazırlayırdınız. Həmin günləri necə xatırlayırsınız?

Cavab:

- Bu barədə danışmaq üçün gərək dərinə gedəm. Ancaq bu, sizin ‎layihənizə uyğun gəlmir. Qısaca deyim ki, ölkədə müharibə gedirdi, ancaq o boyda Dövlət Televiziyasıının hərblə bağlı bircə proqramı - "Hünər" verilişləri proqramı var idi. Mən Şöbə müdirliyini buraxdım, dövlət televiziyasının “Hərbi Vətənpərvərlik və Salnamə Baş Redaksiyası”nın təşkil olunmasında və fəaliyyət göstərməsində əlimdən gələni əsirgəmədim. Fikrim-zikrim Qarabağda qalmışdı, Bakıda dözə bilmədim, yenə könüllü cəbhəyə yollandım. 1996-ci ilin axırınadək cəbhənin müxtəlif bölgələrində oldum və tamaşaçıların intizarla gözlədikləri maraqlı verilişlər hazırlayıb efirdə göstərdim. Həmin verilişlər mənim və çəkiliş qrupumun canı və qanı bahasına başa gəlmişdir. Kim idi çəkiliş qrupumun üzvləri? Jurnalist Adil İrşadoğlu, kinooperatorlar Tahir Qarayev, Fikrət Hüseynov, Ramiz Rüstəmov, Əlövsət Aslanov və Şakir Məmmədov, rejissorlar Taleh İsmayılov, Tofiq Gülməmmədov və Rövşən Əliyev Birinci Qarabağ müharibəsinin acı dəhşətlərini görmüş və həmin hadisələrin işıqlandırılmasında yaxından iştirak etmiş vətən fədailəridirlər. Çəkiliş qrupumun üzvləri ilə Ağdamın Güllücə, Ağdərənin Şıxarx (Cənubi Azərbaycanın Marağa bölgəsindən Qarabağa köçürülmış ermənilər Şixarxın adını dəyişib Marquşavan qoymuşdular), Goranboyun Gülüstan yaşayış qəsəbələri uğrunda gedən qanlı döyüşlərdə mühasirəyə düşmüş və igid əsgərlərimizin qəhrəmanlığı sayəsində mühasirədən qurtulmuşuq. Allah şəhidlərimizə rəhmət eyləsin. Allah qazilərimizə ağrısız-acısız uzun ömür qismət eyləsin.

Sual 7:

- Adil müəllim,  qardaşınız - təhlükəsizlik mayoru Oqtay İrşad oğlu Əliyevin vaxtsız ölümü sizə çox pis təsir etmişdi. Hətta “mən qanadlarımı itirdim” demişdiniz, o vaxt. Oqtay müəllim sizinçün kim idi?

Cavab:

- Oqtay mənim kiçik qardaşım idi. Oqtay mənim döyüş yoldaşım idi. Oqtay mənim dostum idi. Bu dünyanı cavan ikən, 45 yaşında tərk etdi. Bizi ağlar qoydu... Oqtay çox ağıllı, təmkinli, vətənpərvər, diqqətli, məsuliyyətli, istiqanlı və ailəcanlı bir insan, bir zabit idi. Heyf Oqtaydan. Arzularını həyata keçirə bilmədi, onları özü ilə apardı. 

Sual 8:

- 30 ilə yaxın Azərbaycan xalqı Qarabağ həsrəti yaşadı. Siz bir ağdamlı olaraq o illəri necə yaşadınız?

Cavab:

- Mən bu 30 il heç yaşamadım ki... Ah-nalə içərisində üzüldüm. Ruhum Qarabağda, Ağdamda idi, cismim isə Bakıda. Dostum, Qarabağ Azadlıq Təşkilatı İdarə Heyyətinin sədri Akif Nağı vaxtilə mənə belə tərif vermişdi: 

"Ağdam şəhəri ayrıca planet idi, ağdamlıların balaca bir planeti. Mən kənd uşağı idim, şəhəri yaxşı tanımırdım, kənddə məktəbi bitirəndən sonra Bakıya çıxıb gəlmişəm. İndi də Ağdam şəhərini o qədər də tanımıram. Yanımda Ağdamdan danışanda çox yerini, çox adamlarını tanımıram. Amma Ağdam şəhərlilərinin Ağdamın hər xırda detalından, döngəsindən, tinindən, məhəlləsindən, adamlarından necə danışdıqlarına heyranlıqla qulaq asıram. Heç kəsin xətrinə dəyməsin, amma bu, ağdamlılardan başqa heç kimdə yoxdur. Ağdam bəlkə də dövlət içərisində bir şəhər-dövlət, Azərbaycan içərisində Azərbaycanın özündən böyük bir meqapolis idi. “İdi” deməyə də adamın dili gəlmir.

Xeyli ağdamlı tanıyıram ki, onların sözü-söhbəti, hərəkəti və ruhi vəziyyətinə baxanda məndə elə təsəvvür yaranır ki, onlar Ağdamdan çıxmayıb, çıxmaq istəmirlər, hələ də Ağdamdadırlar, orda yaşayırlar.

Belə insanlardan biri də dostum, tanınmış jurnalist Adil İrşadoğludur. O, Bakıya qaçqınlıq vaxtı gəlməyib, universitet təhsilindən sonra burda çalışıb, amma sovet dövrünün assimilyasiya maşını Adilin də ağdamlılığını əlindən ala bilməmişdir. Onunla oturub söhbət eyləyəndə, daim hiss edirsən ki, o, burda deyil, Ağdamdadır. Onun Ağdama belə bir təmənnasız, sözlə deyilə bilməyən bir sevgisi var".  

Sual 9:

- Adil müəllim, bilirəm ki, çox kövrək ürəkli insansınız, Şuşa alınan günü göz yaşlarınızı saxlaya bildiniz?

Cavab:

- Ulu babalarımızdan bizə miras qalan qədim mədəniyyət mərkəzimiz Şuşa erməni və rus işğalından azad edilən gün az qaldı ki, sevincdən ürəyim partlasın. O qədər ağladım ki... Təzyiqim yüksəldi, evdəkilər təcili müdaxilə etməsəydilər mən bu gün sizə müsahibə verə bilməzdim. Hələ ki, yaşayıram. Bütün günü yazıram, çalışıram. Görəcəyim çox işlər var. Allah bunları həyata keçirməyimə imkan versin, yardımçım olsun.

Sual 10:

- Şuşa demiş, Sizin Şuşayla bağlı çöxlu xatirələriniz olmalıdır. Bu gün Şuşada olsaydınız ən birinci hara gedərdiniz?

Cavab:

- Bir gün Şuşanı yenidən görmək mənə nəsib olsa birinci məscidə gedib dualar oxuyardım, doyunca ürəyimi boşaldardım. Sonra hər il yay fəslində 3 ay qonağı olduğumuz evə gedərdim. Həmin ev Molla Pənah Vaqifin məqbərəsi ilə üzbə-üz dayananda məqbərənin sol tərəfində yerləşirdi. Həmin evdə ailəmizin bütün üzvlərinin xatirələri yaşayır. O evin, o ailənin başçısı Muxtar əmiyə, onun həyat yoldaşı Mehri xalaya və bu unudulmaz ailənin dünyasını dəyişmiş digər üzvlərinə dualar oxuyardım, rəhmətlər diləyərdim. Qonşumuz Gülbuta xalanı, görkəmli sənətçimiz Flora Kərimovanın əmisigili xatırlayardım. Öz ailə üzvlərimin, uşaqlıq dostlarım Zahid Tağıyevin, Fikrət Xudatzadənin, Təranə Məmmədin, Habil Qurbanovun, İlham Qurbanovun, Nurəddin Süleymanovun, Çingiz Tağıyevin, İbrahim Rüstəmovun, Kamil Hüseynovun, Əli İsmayılovun, Şaiq Bəşirovun, Nizami Aslanovun, Tahir Qarayevin, Malik həkimin (İsmayılov), Zahid Qarayevin yanımda olmasını istəyərdim.

Sual 11:

- Adil müəllim, Zəfərimiz möhtəşəmdir. İndi biz ancaq irəli addımlayırıq. Siz Ağdama həmişəlik yaşamağa gedəcəksiniz? Bu qayıdışı necə təsəvvür edirsiniz?

Cavab:

- Mən, 1972-ci ildə ali təhsil ocağı olan Azərbaycan Dövlət Unuversitetinə daxil olduğum və 1977-ci ildə ali təhsili başa vurub təyinatla Nazirlər Soveti yanında Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Komitəsinə işləməyə göndərildiyim üçün o vaxtdan Bakı şəhərində yaşayıram, məcburi köçkün deyiləm. Ancaq dünyasını Bakı şəhərində dəyişən rəhmətlik atam, rəhmətlik anam, rəhmətlik qardaşım ailəsilə birlikdə məcburi köçkün idilər...

Mən məcburi köçkün olmasam da, Bakıda atamın evlənib ailə qurduğum zaman mənə aldığı darısqal mənzilimi oğullarımdan birinə verib Ağdam şəhərində məskunlaşmağı arzu edirəm. Soruşursunuz ki, Qarabağa qayıdacaqsınızmı? Əlbəttə qayıdacam! Ömrümün qalan hissəsini dünyaya gəldiyim, gözümü açdığım doğma Ağdamda ləzzətlə yaşamaq istəyirəm. Dövlətimiz məni 6 sot torpaq sahəsində evlə təmin etsə elə sevinərəm ki... Keçmiş köçkünləri də bu qayıdışa qoşulmağa dəvət edirəm. Biz hamımız uzun illərdir ki, ata-baba yurdumuza, əzizlərimizin doğulduğu, yaşadığı, uyuduğu yerlərə həsrətik. Şərait yaradılan və təhlükəsizliyimiz təmin edilən zaman dövlətimizin “geri qayıt” əmrini canla-başla yerinə yetirməyə hazıram. Siz də hazır olun. Qayıtmaq istəməyənləri isə məcbur qaytaqmaq lazımdır. Biz işğal altındakı torpaqlarımızı geri qaytarmaq üçün müharibə aparmışıq. Bu qədər şəhid vermişik. Biz o torpaqları azad edib ərazi bütövlüyümüzü təmin etmişik. Bəs, torpaqlarımız nə üçün azad olunub?

Sual 12:

- Deyirəm, kaş burda bir piano, ya da tar olaydı. Sizin musiqi duyumunuz, bir neçə alətdə ifa edə bildiyiniz mənə məlumdur. Nə ifa edərdiniz indi burda?

Cavab:

- 1993-cü ildən bu yana nə tarda, nə pianoda, nə də gigər alətdə heç bir ifa etmədim. Yalnız ürəyim oxuyurdu, ağlayırdı, ancaq musiqi alətinə yaxın dura bilmirdim. Elə həmişə ürəyimdə bunu ifa etmişəm:

Azad bir quşdum,

Yuvamdan uçdum,

Bir bağa düşdüm

Bu gənc yaşımda.

Bir ovçu gördüm,

Köksümdən vurdu,

Torpağa düşdüm

Bu gənc yaşımda.

Azad bir quşdum,

Yuvamdan uçdum,

Bir bağa düşdüm

Bu gənc yaşımda.

Sözlər və musiqi: Cəfər Cabbarlı.

Nota köçürən: Əfrasiyab Bədəlbəyli.

İfaçısı: Səxavət Məmmədov.

Sual 13:

- Musiqi insanın ruhunun qidasıdır, deyirlər. Ruhunuzu daha nə qidalandırır?

Cavab:

- Mənim ruhumu birinci qidalandıran dünya şöhrətli sənətçi professor Arif İmran oğlu Babayevin, Əbülfət Əliyevin, Əhsən Dadaşovun, Habil Əliyevin, Mənsum İbrahimovun ifalarıdır. Məni həm də sevdiyim işlərlə məşğul olmaq, ailəmin və övladlarımın xoşbəxtliyi, məni sevən, hörmət edən səmimi dostlarımla görüşmək, onlarla birlikdə məclis qurub yeyib-içib şənlənmək, keçmişi xatırlayıb gələcəyin planlarını qurmaq qidalandırır.

Sual 14:

- Siz indi də internetdə, Facebookdakı səhifələrinizdə jurnalist işinizi davam etdirirsiniz, maraqlı məlumatlar, yazılar və videolar hazırlayıb paylaşırsınız. Müasir jurnalistlərə nə tövsiyyə edərdiniz?

Cavab:

- Onlara heç nə tövsiyyə etmirəm. Çünki onlar bizim tövsiyyəmizi bəyənmirlər. Bizi keçmişin qalığı hesab edirlər. Kinayə ilə bizə Sovetdən qalma insan olduğumuzu xatırladırlar. Ancaq bu, belə deyil. Düşündüyümə görə jurnalistika çoxplanlı, çoxmənalı, çoxüzlü kütləvi informasiya vasitəsi olub, “dördüncü hakimiyyət”, cəmiyyətin güzgüsüdür.

Əfsuslar olsun ki, bizi keçmişin qalığı hesab edib yalan yazanlar azlıq təşkil etsələr də, sadəcə reytinq xətrinə, “filankəsi filankəslə filan yerdə gördülər” kimi sensasiyalı “hekayə”lər yazanlar, evinə “çörək pulu” aparmaq üçün insanları şantaj eləyib “hörmət” qazananlar da var. Amma fəxrlə deyə bilərik ki, ömrünü bu sahəyə həsr edən, həqiqi, vicdanlı, obyektiv, qərəzsiz qərarlar verən qələm sahiblərimiz reket jurnalistlərə qarşı uğurla mübarizə aparmaq, onlara qalib gəlmək və cəmiyyətimizi parlaq ayna kimi əks etdirmək əzmindədirlər.

Əsl Jurnalistlər dövlətin sütunlarıdır. Onları böyük bir okeanda üzən gəminin kapitanları adlandırmaq olar: hansı istiqamətə getsələr, nə yazsalar, xalq da onlarla gedəcək, həmin məlumatı oxuyacaq. Ona görə də, jurnalistlər çalışmalıdırlar ki, öz şərəfli vəzifələrinin öhdəsindən ləyaqətlə gəlsinlər, Azərbaycan həqiqətlərini dünyaya tanıtsınlar. Çox sevindiricidir ki, Azərbaycan jurnalistləri bunu böyük əzmkarlıqla həyata keçirməyə çalışırlar.  

Sual 15:

- Adil müəllim, bu gün 68 yaşınız tamam olur. Arzulardan doğan arzunuz varmı?

Cavab:

- Əlbəttə var. İnsan ölənədək nələri isə arzulayır və arzulardan arzular doğur. Çox arzulayıram ki, xalqımızın və millətimizin düşmənlərindən başqa bütün  insanların, eləcə də mənim xoş niyyətli arzularım çin olsun. Yaxşı arzular həyata, yaşamağa və insanlara sevgidən yaranır. Ürəyində sevgi hissi olmayan insan heç vaxt xoş niyyətli arzu arzulaya bilməz. Çünki bunu yalnız sevgi bacarır.

Sual 16:

- Bir Qarabağ atı olsaydı və onu saxlamaq imkanınız olsaydı neyləyərdiniz? Heç özünüzü at belində Qarabağda təsəvvür etmisinizmi?

Cavab:

- Bir Qarabağ atını saxlamaq imkanım olsaydı onu saxlayardım. Həmişə özümü Qarabağ atının yanında və tərkində hiss etmişəm. Ata məhəbbət mənə gen yaddaşımdan miras qalıb. Ulu babam Allahverən oğlu Mehdi bəyin Qarabağ cinsli böyük milli at ilxısı olub. Bu ilxı ona ulu babalarından yadigar qalıbmış. Azərbaycanda Sovet Hakimiyyəti qurulanda bolşeviklər digər bəylər kimi babam Mehdi bəyi də çox sıxışdırıblar. Onun bütün varidatını əlindən almaq istəyiblər. Mehdi bəy yaşadığı kəndini və kəndinin əhalisini qorumaq üçün Qarabağ cinsli böyük milli at ilxısını və xeyli qızılını Sovet hökumətinə bağışlayıb. Bir müddətdən sonra həmin hökumət babamın bütün varidatını müsadirə edib...

Sual 17:

- Adil müəllim, jurnalist olaraq çox söz demisiniz. Nələri deməmisiniz? Nədən yazmamısınız və yazmaq istəyərdiniz?

Cavab:

- Hörmətli jurnalist, yazıçı Seymur Baycan deyir ki, "yazılanlara inansaq, belə bir əhvalat olub. Bir gənc qız gəlir Dostoyevskinin yanına. Əsər yazmaq firkirində olduğunu bildirir, məsləhət istəyir. Dostoyevski deyir ki, get öz həyatını yaz. Heç nə uydurma. Sən öz həyatından maraqlı heç nə uydura bilməzsən…İlk baxışdan sadə görünən bu sözdə böyük bir həqiqət, böyük bir hikmət var. 

Bütövlükdə həyat təcrübəm sayəsində deyə bilərəm ki, bu, çox faydalı bir məsləhətdir. Bizim jurnalistikamızın, ədəbiyyatımızın ən böyük problemlərindən biri də odur ki, yazarlarımız öz həyatlarını, qəhrəmanlarının həyatlarını dəqiq və açıq yazmaqdan utanırlar. Ola bilsin, buna cəsarətləri çatmır. Mentalitetdən, arvad-uşaqdan, qohumlardan utanırlar və ola bilsin, həm də qorxurlar. 

...İkinci böyük problem odur ki, yazarlarımız sadə görünməkdən qorxurlar. Taqor deyirdi ki, sənətdə öz gücünü dəqiq hesablamaq çox böyük şərtdir. Təəssüf ki, bizim jurnalistlər, yazarlar öz güclərini dəqiq hesablaya bilmirlər.

...Bizim yazıçılar yazıçı kimi yox, tacir kimi, bankir kimi, müdir kimi danışırlar. Zatən elə sifətdən də çoxu müdirə oxşayır. Onların müsahibələri çox quru olur". 

Hörmətli Seymur Baycanın bu fikirləri ilə tam şərikəm. Təranə xnım, siz həyatda və öz yaradıcılığınızda tam səmimisiniz. Mən də həyatda və yaradıcılığımda tam səmimi olmağa çalşmışam və çalışıram. Bugünədək demədiklərimi indi sizə dedim. Hazırda ilk kitabımı çox məsuliyyətlə çapa hazırlayıram. İnşallah tezliklə kitabsevərlərə təqdim edəcəm. 

Sual 18:

- Sizi bir daha təbrik edib, ailə səadəti və sağlam uzun ömür arzu edirəm. Ümid edirəm ki, bir zaman atalarımızın dostcasına yaşadığı Ağdamda görüşəcəyik sizinlə. Şuşanın dumanlı dağlarını seyr edəcəyik. Dəvətimi qəbul edib mənimlə səmimi söhbət etdiyinizə görə təşəkkürümü bildirirəm.

Cavab:

- İnşallah. Allah qismət eyləsin. Təranə xanım, siz sağ olun ki, diqqət göstərmisiniz, məni yada salmısınız, müraciət etmisiniz, “Səmimi söhbət”in qonağı olmuşam. Sizinlə təmasda olmaqdan, bu layihənin - rubrikanın qonağı olmaqdan qürur duydum. Sizə yeni yaradıcılıq uğurları arzulayıram. Çox sağolun.

Sual 19:

- Sonda mənə və “Səmimi söhbət”in oxucularına deyəsi sözünüz varmı?

Cavab:

- Bəli, sizə və oxucularınıza deyəsi sözüm var. Hamının xəyalı, arzuları var və bunlar gizlidir. Çox vaxt bu xəyal və arzular gerçəkləşmir. Buna görə ruhdan düşmək olmaz. İrəliyə baxmaq, çalışmaq, səbrli olmaq, Allaha dua etmək lazımdır. Vətəni sevmək hamımızın müqəddəs borcudur. Vətənin bütövlüyünü qorumaq üçün xalqın birliyi çox vacibdir. Qüdrətli və bütöv Azərbaycan naminə hamımız öz işimizdə məsuliyyətlə çalışmalı, bir-birimizə qarşı diqqətli və qayğıkeş olmalı, canımızı fəda etməyi bacarmalıyıq. 

Hazırladı: Təranə Məmməd.

Bakı, 01.11.2021. / 01-00.

ŞAMİLİN HƏDİYYƏSİ

Hikmət İslamoğlu (Əliyev)

Sizə kimdən xəbər verim? Şamildən. Kafirləri Qafqaza ayaq basmağa aman verməyən Şamildən danışmıram. Söhbət yeniyetmə çağı gördüyüm ütük fərasətli Şamildən gedir. 

Şamilin dünəndən evinə alıb gətirdiyi kərə yağı bir  çətən külfətin illik azuqəsinə də  bəs edərdi. Onun  bu qədər yağ almağını bəlkə də qonum-qonşusu da  qınamazdı. Axı kərə yağı o vaxt qəhətə çəkilmişdi. Dünən axşam çağı aldığı kərə yağını arvadı Toma (əsl adı tünzalə idi) deyəsən, tez-bazar əritmişdi. Şamil dəmir  darvazanı itələyib həyətə keçəndə ayaq saxlayıb təzəcə yaşıl dona, örpəyə bürünmüş ərik ağacının, sanki çətir açmış qol-budağının altından mətbəxin pəncərəsinə tərəf  boğazını  uzadıb boylanaraq yağın ətrafı bürümüş ətrini qoxudu...

Günorta gözünün acısını alıb mətbəxə girər-girməz qəflətən tappıltı səsinə diksindi. Bu, özünü su qarışıq  yağlı tiyanın içinə çırpan bülbül idi. Hansısa yırtıcı bir quşun caynağından qurtulub, nazik dəmir barmaqlı məhəccərin arasından zorla keçərək canını güc-bəlaynan xilas edə bilmişdi. Şamil bir an xatirəyə daldı. Gör ey! Meşədə, çəməndə, bulaq başında görə bilmədiyi bülbülü indicə tiyanın içində üzbəsurət halda tortaya düşmüş halda gördü. Şamil bülbülü əlinə aldı və həyəcanla  Tomanı səslədi:

-Ay Toma, bir bura gəl!..

Şamil arvadını ev dustağı etsə də, Toma elə də bədbəxt görünmürdü. Bəlkə də  bunun bir sirri-səbəbi arvadını daş-qaşla, qızılla təmin etməsi idi. Ev-eşiyində hər cürə  şəraiti, xalısı-xalçası, gəbəsi, necə deyərlər ağzınacan tıxılı-təpəli idi. Lap top vursan da dağılmazdı. Şamil Tomaya tərəf: 

-Toma, sən ateyin goru bir bura bax. 

Əlini arvadına uzadaraq yağa bulaşmış bülbülü ona göstərdi. Şamil ovcunun  içində köksündə ürəyi çırpınan bu zərif quşun ürək döyüntüsünü sanki hiss edirdi. Təbiətin sehrinə bir bax. Zalım, həriskar, yaramaz, xeyriaz üzüdönüklər də təbiətin ən zərif quşunun  nəğməsini, kim bilir, bəlkə də naləsini dinləməkdən yəqin ki, heç imtina  etməzlər. 

Şamil  çoxdan bəri həyətdə ağacdan asılı qalmış köhnə  qəfəsin içini, yan-yörəsini silib təmizlədi. Bülbülü qəfəsə saldı. Ağlına belə bir fikir gəldi: çağırılmayan qonağı cavanlıq dostu Əjdərə sürpriz etsin. Əjdər Şamilin təzəcə yağlı, yüksək  vəzifəyə  keçmiş  yeznəsi Qulamla son vaxtlar lap cici-bacı olmuşdu. Bu da səbəbsiz deyildi. Axı Qulam  həm də Əjdərin müdiri idi. Təzə müdir də Əjdərin işinə yaxşı yarıyırdı. 

Təzə yeznə Qulamın bəxti ayaq üstə imiş. O, neçə illərdi ki, bir qulluqda qalıb pas atmışdı. Böyük bacanağının güclü təkanı hesabına yeri indi olub cənnət-məkan. Bu işləri həll edən, Şamilə düzüb-qoşan bacısı idi. Məqamı gələndə bacısının  ərinə qarşı  ədası-nidası, hökmü-hikkəsi, bu yandan da qardaşı Şamilin min bir hiyləsi önündə  nəinki yeznə, heç xanın vəziri də duruş gətirə bilməzdi. 

Şamilin güvəndiyi böyük yeznəsi nazirlikdə yüksək çinli rütbə, rəhbər işdə artıq uzun müddət idi ki, yerini möhkəmləndirə bilmişdi. Şamil yeznəsinin sayəsində yaranmış fürsətdən mahir ovçu kimi istifadə edərək şikarından bəhrələnmiş, özünə yaxşıca gün ağlamışdı. Nə isə...

Əjdər həvəslə Şamildən qəfəsi qəbul etdi, onu evinə gətirdi. Pilləkənlə eyvan arasında boy atıb ucalan gilas ağacının heç uf da demədən cavan budağını dəhrə ilə kəsdi. Qəfəsi kəsdiyi yerdən asdı. Bəlkə də Əjdər ömrü boyu torpağa heç bir kol da basdırmayıb. Hər şənbə-bazar Əjdərgildə müdiri Qulamla yeyib-içər, nərd şaqqıldadardılar. Əjdərin oğlu Vəli də onlara xidmət edərdi. Vəli yuxarı sinif şagirdi idi. O, həvəslə dədəsinin qonağına kabab çəkər, samovar qaynadar, pürrəngi çay dəmləyərdi. Dik pilləkənlərlə üzü yuxarı elə hey qabırğa və quyruq kababı, Ağ göl balığı, göy-göyərti, ardınca da xrustal stəkanda çay daşıyardı. Hərdən oğrun nəzərlərlə dədəsi ilə yeyib-içən bu pəzəvəng xaşalqarına baxar, gülməkdən özünü birtəhər saxlayardı. Nədənsə elə o an Vəlinin xəyalına bəyəsilli Köçəri müəllimin işlətdiyi kəlmələr düşdü: - Harın, danaqarın, el malını yeyib-eşən, boynuyoğun, kəlpeysər pəzəvənglər deyərək, belə ünsürləri elə hey dönə-dönə lənətləməkdən yorulmazdı. Elə bil hədəfə aldığı, lənətlədiyi o tipin biri də dədəsinin müdiri Qulama bənzəyirdi. Öz-özünə sanki sual edirdi: “Yemək-içmək, bəlkə də müftədir deybən bu xaşalqarın Qulamın qarnı qalxıb stola dəysə də,  hələ də nə gözü, nə də qarnı doymaq bilirdi.”

Dədəsi Vəlini səslədi: - “Adə, a bala” - səsinin tonunu bir az da artıraraq: sənnən deyiləm? - başını oğluna sarı çevirib: arabir o bülbülə bir bax gör. Nəsə səsi gəlmir, oxumur-deyə dilləndi. Pəzəvəng qonaq da donquldanaraq xırıltılı səslə:

-Doğrudan ey, görəsən niyə oxumur?

Bülbülün oxumağı, guya Vəlinin istəyi, sifarişi ilə idi? Vəli ona verilən belə boş və dayaz suala cavab vermədi. Bu pəzəvəng qonağın gəlişi Vəliyə yamanca sərf edirdi.  Dədəsinin onunla yeyib-içib kefi saz, məst olan məqamını gözləyirdi. Dədəsi  məst olan kimi dərhal başının üstünü kəsdirib ondan maşının açarını  alaraq əylənməyə gedirdi.Vəlinin bu dəfə maşın sürməyi, əylənməyi çox çəkdi. Evə qayıdarkən dədəsinin həyətdə əl-qolunu yellədərək hirslə danışdığını gördükdə elə o an gözünü gilasdan asılmış qəfəsə zillədi. Qəfəs boş idi. Zəriflik çiləyən şeyda bülbülün köksündəki al-əlvan naxışlı çəmən-çiçəyinə bənzər tükləri ətrafa səpələnmişdi...

Yırtıcı quşun  caynağından qurtulan bu bağrı qan, zərif quş bu dəfə pişiyin pəncəsinə qurban getmişdi. 

HİKMƏT ƏLİYEV 

mart, 2017-ci il, Bakı. 

& VƏTƏNSEVƏRLƏR

ONUNLA AĞDAMDAN TANIŞIQ

 

 

"BU GÜN ŞƏHİD VERƏN AZƏRBAYCANIN

                BİR GÜN AMANSIZCA İNTİQAMI VAR"! 

1-ci Qarabağ Müharibəsinin iştirakçısı və şəhid atası Hacı Əkbər Rüstəmovun döyüş gündəliyindən... 

Onunla Ağdamdan tanışıq... 

1988-ci ildən başlayan əvvəl ixtişaş, sonra isə dəhşətli müharibənin əngəlləri görüşməyimizə mane olurdu. Nəhayət ki, 27 oktyabr 1993-cü il tarixində, Ağdam şəhəri və şəhərin ətrafındakı kəndlərin xeyli hissəsi işğal olunandan 5 ay sonra Ağdamın Cəvahirli kəndində səngərdə görüşdük. O, çox mərd, hazırcavab, cəsarətli insandır. Səngərdə görüşəndə həm sevindik, həm də kövrəldik. Müxtəlif vaxtlarda onun videoçəkilişlərinə, televiziya verilişlərinə həvəslə baxırdım, qəzetlərdə yazdığı məqalələri oxuyurdum. İndi isə səngərdə oturub üzbə-üz söhbət edirdik... 

O, verilişlərini həmişə yurdsevərlik, vətənsevərlik ruhunda hazırlayırdı. Bu da çox effektli alınırdı. Onun sərrast sualları, suallarda sual doğuran məqamları tərəf müqabilini daha yaxşı danışmağa sövq edirdi. O, həm də əsgər və zabitlərimizlə çiyin-çiyinə səngər həyatı yaşamaqdan zövq alırdı. Onların döyüş və səngər həyatından aktual verilişlər hazırlamaq bacarığına malik bir şəxsiyyət idi. 

Mən jurnalist və kinooperatorlardan Seyidağa Mövsümovla, Babək Quliyevlə, Ağasəf bəylə, Rəhbər Bəşiroğlu ilə, Türkiyənin "Zaman"qəzetinin müxbiri İrfan Sapmazla, Sarvan Şamiloğlu ilə, Salman Alıoğlu ilə, Allahverdi Əsədovla, İsa Dadaşoğlu ilə də səngərlərdə görüşüb dərdləşmişəm, söhbətləşmişəm. Ancaq onunla dərdləşib, söhbətləşməyin ayrı bir aləmi var. O, neçə-neçə döyüşçüdən, onların səngər həyatından, şəhidlərimizdən maraqlı, yaddaqalan veriliş hazırlamışdı və bu işini həvəslə davam etdirirdi. O, həm də yeri gələndə əlindəki qalın dəftərini, kamerasını səliqə ilə bir küncə qoyurdu və əsgərin avtomatını əlindən alıb düşmənlə özü vuruşurdu. Onun bu hərəkəti qəlbindən gəlirdi, bir əsgər kimi Vətənə vəfa borcu idi. Bütün bunları təmənnasız edirdi, Vətənə vətəndaş borcu bilirdi. O, təkcə jurnalist-operator deyil, o, həm də Vətənin hər qarışını sevib qoruyan şəxsiyyətli vətəndaşdır. Mən bu yazımı çox sonralar gündəliyimin içərisindən tapdım və yazını köçürüb təqdim etdim ki, siz də qürurlanasınız. Arzu edirəm ki, belə vətənpərvər, belə xalqsevər, millətsevər insanları unutmayasınız. Gələcək nəsillərə tanıtmaq üçün belə insanları axtarıb tapasınız, onların qayğıları ilə ilgilənəsiniz, onların haqqında maraqlı yazılar yazasınız, öz fikirlərinizi bildirəsiniz.  Bağışla Adil İrşadoğlu. Gec də olsa gündəliyimdən bu yazını tapdım və onu sənə indi - Qarabağın, Ağdamın işğaldan azad edilməsindən sonra hədiyyə etdim. Var olasan səni gözəl insan !

Qarabağda baş verən olaylar, amansız qətllər və işğallar Adil İrşadoğlunun da həyat yolunu səngərlərdən keçirdi. O, cəbhədə baş verən hadisələri izləmək, məlumat toplamaq, öyrənmək, hadisələrin operativ videoçəkilişini etmək üçün ömrünün gənclik çağını cəbhənin müxtəlif bölgələrində keçirdi. Jurnalist Adil İrşadoğlu 1-ci Qarabağ müharibəsində səngərlərə gəlir, döyüşən əsgərlərlə görüşür, bizə mənəvi dəstək və ruh verirdi. O, cəbhənin qaynar nöqtələrindən çəkdiyi süjetləri dövlətin televiziyasında göstərir, qəzetlərdə cəbhə ilə bağlı məqalələrlə çıxış edirdi. Döyüşən hərbi hissələrimizə, əsgər və zabitlərimizə, onların ailələrinə ehtiyac olduğu zaman yardımlar təşkil edirdi, heç vaxt cəbhəyə köməyini əsirgəmirdi...

Adil İrşadoğlunun fədakarlığını tək mən yox, çəkdiyi videokadrlar və verilişlər də sübut edir. Adil İrşadoğlu yorulmaz, son dərəcə çevik, dinamik, təhsil görmüş siyasətçi və jurnalistliyini bütün diplomatik istedadı ilə nümayiş etdirən, müsbət keyfiyyətlərə malik insandır. O, qaydalara sistemli riayət etməkdə bütün jurnalistlərə nümunədir. 

Haşiyə: Son illərin birində 20 yanvar metrosunun yanında mərhum şair Fazil Fəxrinin yubiley gecəsini qeyd etməyə toplaşmışdıq. Adil İrşadoğlu ilə Mustafa Çəmənli də burada idilər. Vaxtilə Fazil Fəxrinin mənə yazdığı şeirdən 2 misranı Adil İrşadoğlu böyük hərflərlə vatman kağızına yazaraq məclisin baş tərəfində asmışdı :

<< Bu gün şəhid verən Azərbaycanın 

     Bir gün amansızca intiqamı var >>!

Sözüm həm də ondadır ki, Azərbaycan nəhayət amansız intiqamını aldı ! 

Sağ ol, Adil İrşadoğlu ! Allah sənə sağlam uzun ömür versin, qardaşım !

Hacı Əkbər,

Həmişə əsgər.

27 oktyabr 1993-cü il, Ağdamın Cəvahirli kəndi.

GÖRKƏMLİ JURNALİST VƏ PUBLİSİST ƏLƏKBƏR ABBASOVUN 80 İLLİYİNƏ

ONUN USTAD DƏRSLƏRİ - QULU MƏHƏRRƏMLİ YAZIR 

Qulu Məhərrəmli, Professor.

Jurnalistikadakı ürək döyüntüləri

Bütün yaradıcılıq sahələrində, o cümlədən, jurnalistikada da belədir: yaş və iş təcrübəsi artdıqca, fərqli situasiyalarıdan keçib bərkidikcə insanın müqayisə imkanları da çoxalır. Bu imkanların hesabına təkcə yaxşıları və pisləri, ağ və qara rəngləri deyil, həm də ilk baxısda gözlə görünməyən incəlikləri, alt qatları, çoxlarının mahiyyətini dərhal qavraya bilmədiyi meylləri duyursan. Sahənin fədakarlarını və başgirləyənlərini, peşə namusunu qoruyanları və ləyaqətsizləri tanıyırsan, çevrəndəki səmimiyyəti, saxta təbəssümləri, gedişatdakı zəif və güclü nöqtələri asanlıqla tutursan. Təbii ki, qazandığın bilik və təcrübənin hesabına həm də dünənlə bu günü bir tərəziyə qoyub saf-çürük edə bilirsən, "hər cür müqayisə  qüsurludur" deyiminə baxmayaraq, gerçək mənzərəni məhz bu müqayisədə aydın görə bilirsən. 

Jurnalistikamızın dünəni azad düşüncəyə əngəl olan "ideologiya" adlı sədlərlə əhatə olunmuşdu. Hər şey bu ideologiyaya tabe edilmişdi. Amma əsl istedadlar təbliğat tozanağına bürünmüş həmin sovet mətbuatına insani sifət verməklə bu sədləri darmadağın edə bilirdilər. Onlar barmaqla sayılacaq qədər az idilər, amma çox yerdə görünürdülər. Həmin peşəkar qələm sahiblərindən biri də adı telejurnalistika tariximizdə iri hərflərlə yazılmış, yaradıcılığı, sözün əsl mənasında bir məktəb olan və bu günlər 80 yaşını qeyd etməyə hazırlaşan görkəmli publisist, Əməkdar jurnalist, yazılarının altında çox vaxt Şəhrili imzası olan Ələkbər Abbasovdur.

Ələkbər Abbasov, Əməkdar Jurnalist.

Mən çox az jurnalist tanıyıram ki, Ələkbər Abbasov qədər həm yazılı mətbuatda, həm də televiziya və radio sahəsində eyni dərəcədə ciddi uğurlar qazanmış olsun. Jurnalistikanın hər iki boyunda vicdanla külüng çalmış Ə.Abbasov publisistika tariximizdə iz qoymuş məqalələrin, maraqlı reportajların, aktual yazıların, araşdırma materiallarının, verilişlərin, sənədli filmlərin və ciddi maraq doğuran kitabların müəllifidir. Çoxlarının hafizəsində Ə.Abbasov xoş aurası olan bir televiziya aparıcısı və istedadlı şərhçi kimi hələ də qalmaqdadır. 

Ələkbər müəllim jurnalist fəaliyyətinə Azərbaycan televiziyasında başlayıb, hazırladığı parlaq verilişlərlə bu televiziyanın inkişafına ciddi töhfələr verib. Sonra eyni uğurla yazılı mətbuatda da çalışıb, bir müddət "Bilik" cəmiyyətinin "Dalğa" qəzetini buraxıb, daha sonra mətbuat tariximizdə özəl yeri olan "Günay" qəzetinin baş redaktoru olub. Həmin qəzetdə öz kreativliyi ilə, sanki elə anadan qəzetçi kimi doğulduğunu göstərmişdi. Əslində, o, elə əvvəldən - hələ tələbə ikən ölkənin ən nüfuzlu mətbu orqanı olan "Kommunist" qəzetində çap edilmiş ilk yazısı ilə sözün gücünü qəzetdə sınamışdı. O vaxtlar mətbuat aləmində ciddi reaksiya doğurmuş həmin yazının adı "Ürək döyüntüləri" idi və gələcəyin tanınmış jurnalisti bu adı, bir növ özünün jurnalist taleyinin məramı kimi seçmişdi, çünki uzun illər  jurnalistikamızda Ə.Abbasovun ürək döyüntüləri çox aydın eşidilmişdi. Həmin döyüntülər bu gün də jurnalistikamızın nəbzi kimi vurur. 

24 yaşında direktor və futbol şərhçisi

Onun Azərbaycan televiziyasına gəlişi bir meteor effekti yaratdı. Gənc jurnalistin yaratdığı efir adamı obrazı o  vaxtlarda televiziyanın ilk və hələlik ən görkəmli sədri Teymur Əliyevin (şair Teymur Elçin) müəyyən etdiyi parlaq yaradıcılıq meyarlarına çox uyğun gəlirdi. İstedadı, yazısı, ekran görünüşü, gözəl nitqi, efir davranışı, şəxsiyyətinin bütövlüyü, insanlarla ünsiyyət qurmaq bacarığı ilk addımlarını atan AzTV-də diqqəti dərhal cəlb edirdi. Yeni düşüncə tərzi, intellektual səviyyəsi, işgüzarlığı, böhran anında dəqiq qərar vermək qabiliyyəti onu başqalarından çox fərqlənirirdi. Buna görə də qısa müddətdən sonra 24 yaşlı Ə.Abbasovu çox məsul bir posta, televiziya işinin ürəyi sayılan "Proqram" redaksiyasının baş redaktoru vəzifəsinə təyin ediblər. 

Bu illərdə o, həmçinin, futbol şərhçiliyi edirdi. Valid Sənani, Sabutay Quliyev kimi peşəkarlarla yanaşı, canlı  futbol reportajlarında Ələkbər Abbasovun da səsi eşidilirdi. Onun həm futbolu, həm də dilin incəliklərini gözəl bilməsi, üstəlik, ürəyəyatımlı səsi və diksiyası o vaxt tamaşaçılarda başqa bir ovqat yaradırdı. Təbii ki, onun xüsusi ovqat yaradan intellektual şərhləri özünəməxsusluğu ilə seçilirdi və yəqin ki, o illərdə "Neftçi"nin ölkə çempionatındakı çıxışlarını izləyənlər  "oyunu Ələkbər Abbasov şərh etdi" sözlərini unutmayıblar.  

Ümumiyyətlə, idman sahəsi Ələkbər müəllimin əsas mövzularından olub,  həmin dövrdə də, sonralar da idmandan, ayrı-ayrı idman ustalarından yazıb və verilişlər çəkib, hətta "Parol Moskvadır!" adlı oçerklər kitabı da çap olunub. Amma düzü, mən onun idman mövzusunu  və futbol şərhçiliyini davam etdirməməsinə sevinirəm. Düzdür, o, futbol şərhçiliyinin ardınca getsəydi, birmənalı şəkildə bizim öz parlaq Ozerovumuz və Maxaredzemiz olacaqdı, amma təbii ki, ciddi bir jurnalist itkisinə məruz qalacaqdıq. 

Reportajı Ələkbər Abbasov aparır 

70-ci illərin ortalarında Azərbaycan televiziyasının cəmiyyətə təsiri güclənməyə başlayırdı və bunun əsas səbəblərində biri TV-də xəbərlərin xüsusi çəkisinin və keyfiyyətinin artması ilə bağlı idi. "Günün ekranı" adlı əsas xəbər buraxılışında təkcə təbliğat materialları getmirdi, həm də maraqlı süjetlər və reportajlar göstərilirdi. Baş redaktor Ənvər Qafarlı istedadlı gəncləri cəlb etməklə yaxşı komanda formalaşdıra bilmişdi. Mübaliğəsiz demək olar ki, Ələkbər Abbasov bu komandanın döyünən ürəyi idi. O, unudulmaz Tofiq Axundovla birlikdə həm də baş redaktorun müavini kimi yaradıcılıq prosesini tənzimləyir və özü də çox maraqlı və bənzərsiz süjetləri ilə xəbərlər proqamına can verirdi.

Dördüncü kursda bizi bu proqrama istehsalat təcrübəsinə göndərmişdilər və orada müşahidə etdiklərim heç yadımdan çıxmır. Görürdüm ki, Ə.Abbasovun işə gəlişi ilə bütün otaqlarda canlanma yaranırdı, böyüklü-kiçikli hamı özünü yığışdırdı. Sən deyən, elə bir zəhmi və  inzibatçı davranışı yox idi, amma hamı ondan bir az çəkinir, amma çox hörmətlə yanaşırdı, redaktorlar da, operatorlar da, diktorlar da. Kim nəyi bilmirdisə, Ələkbər müəllimdən soruşurdu, o da təmkinlə, rahat-rahat hamının suallarına cavab verirdi. Bütün mətnləri diqqətlə oxuyurdu, yalnız onun imzasından sonra material montaj oluna bilərdi.

Onun yaradıcılığıni, reportaj və söhbətlərini izləmək və ondan öyrənmək ayrıca bir zövq idi. Olduqca maraqlı mövzular seçir, xeyli cazibədar ifadə tərzi və təqdimat üsulları tapır, haqqında danışdığı məsələni anlatmaq üçün çox oynaq formalardan istifadə edirdi. O, bir-birindən maraqlı süjetləri ilə  hamını, o cümlədən də biz tələbələri heyrətləndirməyi bacarırdı. Bir dəfə onun "Şənbə reportajında" ovçulardan bəhs edən bir süjetinə baxdım, çəkilişlər çox qeyri-adi idi, Ələkbər müəllimin öz səsi ilə oxuduğu mətn də adamı ovsunlayırdı. Televiziya yaradıcılığına hələ az bələd olan bir adam kimi onun gölün ortasında etdiyi stəndapı necə çəkməsi üzərində xeyli baş sındırası oldum. 

Ələkbər müəllim bizləri çox ruhlandırır, maraqlı süjetlər hazırlamağa həvəsləndirirdi, süjeti mövzudan asılı olaraq necə başlamağı, çəkiliş texnikasının incəliklərini izah edir, "daim axtarın, müşahidəniz iti olsun, hər şeydə nəsə bir qeyri-adilik tapın, onda tamaşaçı sizin materiala baxacaq" deyirdi. Onun xəbərin quruluşuna, lidlərin seçilməsinə yanaşması da mənim üçün maraqlı idi. Hələ Sovet dövründə belə bir fikri tez-tez vurğulayırdı ki, informasiya bizə xoş gəlmirsə, deməli, bu, təbliğatdır. Sonralar - 90-cı illərin əvvəllərində dediyi bir aforizm də yadımdan çıxmır: jurnalistika siyasətə xacəlik etməli deyil. 

Ötən əsrin 60-80-ci illərində telepublisistikamızın formalaşması və inkişafı, xüsusən Azərbaycan televiziyasında reportyorluq peşəsinin formalaşması məhz onun adı ilə bağlıdır. Mənim üçün o, televiziyamızın ilk peşəkar reportyorudur. Saysız-hesabsız  analitik verilişlərin, sənədli publisistik proqramların, ciddi araşdırmaların, problem mövzulara həsr olunmuş müəllif söhbətlərinin, tənqidi  süjetlərin, sənədli filmlərin müəllifidir. TV tarixini az-çox tədqiq edən adam kimi deyə bilərəm ki, Ələkbər Abbasov bir çox ilklərə imza atıb. O, Azərbaycan televiziyasında hadisə yerindən reportaj, eləcə də problem reportaj janrının yaradıcısıdır. 

Onun redaktorluq və aparıcılıq dərsləri

Müəyyən bir müddətdə Ə.Abbasovla eyni baş redaksiyada çalışmaq fürsətim olub. Onun intellektindən, adamlarla davranışından, redaktəsindən, veriliş hazırlama texnologiyasından çox şey öyrənmişəm. Redaktə zamanı onun bir sözü dəyişməklə mətnə necə aydınlıq gətirməsini, mətləbi daha dəqiq və dolğun ifadə etmək bacarığını sözlə ifadə etmək mümkün deyil. Məsələn, tələbə vaxtı Xəzər gəmiçiliyindən bir reportaj hazırlamışdım. O vaxt süjet və reportajlara ad (qəzetdəki sərlövhə kimi) qoymaq dəbdə idi və mən də İranda səfərdə olmuş bir gəmi haqqında reportajıma "Gəmi səfərdən gəlir" tipli poetik bir ad qoymuşdum. Ələkbər müəllim materialı diqqətlə oxudu, görüntüyə də baxandan sonra başlıqdakı "gəlir" sözünü "qayıdır"la əvəz elədi. İlk baxışdan adi bir düzəliş kimi görünürdü, amma mənanı çox dəqiq ifadə edirdi.  

Onun hazırladığı bir çox verilişlər indi də gözümün qabağındadır: Mingəçevirdən silsilə reportajlar, Xəzər dənizinin ekoloji problemləri, "Üç axşam balıq haqqında" silsilə söhbətləri, istehlak malları niyə tapılmır, neft sənayesində israfçılıq, qaz itkisi nədən yaranır və başqa mövzularda apardığı araşdırmalar, sözün əsl mənasında, televiziya tariximizdə bir keyfiyyət mərhələsidir. Bu verilişlər həm forma, həm də məzmun baxımından, ekranda yeni yaradıcılıq ənənəsinin formalaşmasından xəbər verirdi.

1992-ci ilin iyunu idi və AzTV-də prezidentliyə namizədlərlə görüş-müsahibə keçirilirdi. 6-7 namizəd var idi və onlardan biri - Tamerlan Qarayevlə müsahibə aparmaq mənə həvalə olunmuşdu. Bu proseslərə sədr müavini kimi Ələkbər Abbasov rəhbərlik və redaktorluq edirdi. Demədi ki, "bu sualı ver, o sualı səsləndir", amma bunu tövsiyə etdi: adiyyət üzrə və etika çərçivəsində istədiyin sualı ver, amma müsahibinin adına və vəzifəsinə baxma, onun qarşısında şax otur, verilişin yiyəsi sənsən, tamaşaçı səni müstəqil və situasiyanın sahibi kimi görməlidir. O vaxtdan bü günəcən mən özümü elə aparmağa çalışıram. 

Şəxsiyyətin gücü

Qələm əhlinin, xüsusən ekranda görünən aparıcının parlaq şəxsiyyəti, güclü mənəvi keyfiyyətləri olmalıdır, təbii ki, əgər bu aparıcı özünü müstəqil adam kimi görə bilirsə. Ə.Abbasovu güclü və populyar edən həm də onun şəxsi ləyaqəti, yüksək mənlik hissidir. Ələkbər müəllimin içində haqsızlığa, ədalətsizliyə qarşı həmişə bir üsyan var. Dilimizdə geniş işlənən "qabağından yeməmək" ifadəsi, sözün həqiqi mənasında Ələkbər Abbasova aiddir. O, hər vaxt həqiqət hesab etdiyinin müdafiəsinə qalxıb, heç nədən və heç kimdən qorxmayıb, sözünü deməkdən çəkinməyib, "birdən bunu desəm, mənə ziyan dəyər" fikrini özünə yaxın buraxmayib. Əslində, onun şəxsiyyətə çevrilməsində xarakterinin bu çaları da müəyyən rol oynayıb. Məhz bu kişi xarakterinə görə o, hamının səmimi hörmətini qazanıb, xüsusən gənclərin sevimlisi olub. 

Ələkbər Abbasov və Adil İrşadoğlu

Ə.Abbasov televiziyada çox vəzifələrdə çalışıb, baş redaktor və sədr müavini də olub, amma heç bir vəzifə onun xarakterini və həyat prinsiplərini dəyişə bilməyib. Bu da təbiidir, daxilən dolğun, özünə inamı olan yetkin və kamil insanları heç bir vəzifə havası dəyişə bilməz. Hamı onu mənəviyyat adamı kimi tanıyıb, heç kimdən və heç nədən təmənnası olmayıb. O, ibrətamiz fəaliyyəti ilə hamıya sübut edib ki, dürüst adam bütün şəraitlərdə elə dürüstdür. Hansı şəraitə düşməsindən asılı olmayaraq Ələkbər müəllim üçün mənəvi təmizlik bir  kredo olub. Televiziya adamı üçün, ekrana çıxan hər kəs üçün bu, böyük mənəvi gücdür. Onun ustad dərslərindən biri də bu mənəvi gücə sahib olmağın vacibliyi haqqındadır. 

525.az 

18.09.2021. / 17-30.

& VƏTƏNSEVƏRLƏR

AZƏRBAYCANIN SALYAN RAYONU İLƏ TALİBAN ARASINDA HANSI ƏLAQƏ VAR?

“Əfqanıstanın oğuz xələc(!) türkləri orta əsrlərin ən döyüşkən və sərt xalqlarından biri sayılırdılar...”

 “Tarixi mənbələrə görə, abdal tayfasının bir qolu XVI əsrin əvvəllərində Qarabağdan indiki Salyan rayonuna köçmüş və orada Qarabağlı kəndini salmışdır. Puştunların abdal tayfasının ən böyük qruplarından biri sarbani adlanır...”

Milli Kimlik Araşdırmaları qrupunun üzvü 

Araz Şəhrilinin növbəti yazısını təqdim ediik. 

2021-ci il avqustun 15-də Taliban hərəkatı Kabil şəhərini ələ keçirdikdən sonra dünya ictimaiyyətinin diqqəti Əfqanıstana yönəldi. O cümlədən Azərbaycan vətəndaşları da Əfqanıstanda cərəyan edən hadisələrə biganə qalmadılar. Bunun da müəyyən səbəbləri var :

- Əfqanıstan coğrafi baxımdan Azərbaycan üçün çox da uzaq ölkə deyil;

- Əfqanıstan milyonlarla soydaşımızın yaşadığı İranla həmsərhəddir;

- Əfqanıstan Azərbaycanın strateji müttəfiqi Pakistanın qonşusudur;

- Əsrlər boyunca Əfqanıstan yüz minlərlə azərbaycanlının da vətəni olmuşdur və vətənidir;

- Əfqanıstanla Azərbaycan arasında tarixi və mədəni əlaqələrin kökü çox qədim zamanlara gedib çıxır;

- Əfqanıstanın coğrafi mövqeyi bölgənin gələcək taleyi baxımından həlledici rola malikdir.

Qeyd olunanlar kifayət qədər ciddi və diqqətəlayiq məsələlərdir. Lakin bu yazını qələmə almağımızın səbəbi başqadır.

 

Bir neçə gün əvvəl sosial şəbəkədə zarafat xarakterli bir paylaşım edilmiş, Talibanın hazırki lideri Mövləvi Heybətullah Axundzadənin (1961) əslən guya Salyan rayonunun Xələc kəndindən olduğu göstərilmişdir.

Bəri başdan qeyd edək ki, həmin yazının naməlum müəllifi, çox güman ki, tarixçi, yaxud tarixlə maraqlanan şəxsdir. Amma hədəfdən bir qədər yayınmışdır. Bu barədə az sonra...

Məsələ bundadır ki, Talibanın digər rəhbərləri kimi Mövləvi Heybətullah Axundzadə də puştundur. Puştunlar Əfqanıstanın əsas xalqıdır. Bu xalq bir neçə böyük qəbilədən ibarətdir. Ən iri puştun tayfası dürrani adlanır. Əfqanıstan dövlətçiliyinin əsasını 1747-ci ildə Nadir şah Əfşarın (1698–1747) sərkərdəsi, dürrani tayfasından olan Əhməd şah Abdalı (1722–1772) qoymuşdur. Həmin ilədək bu tayfanın adı abdalı idi. Ehtimala görə, abdalılar qədim eftalitlərin törəmələridir. Əski mənbələrdə eftalitlərin adı hepftallar, yeoptallar, ağ hunlar, hunlar, hionit hunları kimi keçir. Tədqiqatçıların əksəriyyətinin fikrincə, ağ hunlar türkdilli olmuşlar. Amma onları monqoldilli, yaxud irandilli hesab edənlər də vardır. Bəzi tarixçilər isə güman edirlər ki, eftalit tayfa ittifaqına həm türkdilli, həm monqoldilli, həm də irandilli tayfalar qoşulmuşdular. Bəllidir ki, eftalitlər 450-ci ildə Orta Asiyada və Əfqanıstanda nəhəng bir imperiya qurmuşdular. 563-cü ildə həmin dövləti indiki Monqolustandan gəlmiş göytürklər darmadağın etmişdilər. Hesab olunur ki, puştunların abdalı tayfası ilə yanaşı, türkmənlərin məşhur abdalı tayfası da eftalitlərin törəməsidir. Bugün türkmən abdalıları (özlərinə apdal deyirlər) əsasən Stavropol diyarında və Həştərxanda yaşayırlar.

Haşiyə. Abdallar (Laçın qəsəbəsinin qədim adı) – Abdaldağ (Zəngəzurda dağ) – Abdallar (Xocavənddə qışlaq) – Abdal (Ordubad rayonunda dağ) – Abdallı (Borçalıda kənd) – Abdal (Ağdam rayonunda kənd) – Abdal (Tovuz rayonunda dağ və çay) – Abdallı (Oğuz rayonunda kənd) – Abdallar-Ulya, Abdaloğlu (Qərbi Azərbaycanda kəndlər) – Avdal (Tovuz rayonunda kənd) – Avdalar (Qərbi Azərbaycanda kənd) – Boz Abdal (Qərbi Azərbaycanda dağ) – Abdal (Krımda tatar kəndi). Ehtimala əsasən, sadaladığımız yer adlarının əksəriyyəti eftalit etnoniminin müxtəlif formalarıdır. VII əsr alban tarixçisi Moisey Kalankatlının əsərində bu tayfanın adı heptal şəklindədir.

Qeyd. Tarixi mənbələrə görə, abdal tayfasının bir qolu XVI əsrin əvvəllərində Qarabağdan indiki Salyan rayonuna köçmüş və orada Qarabağlı kəndini salmışdır.

 Puştunların abdal tayfasının ən böyük qruplarından biri sarbani adlanır. Tədqiqatçıların əksəriyyətinin fikrincə, bu qəbilənin mənşəyi bilavasitə eftalitlərə və qədim sakalara bağlıdır. 

 Haşiyə. Sarvan (Salyan və Şabran rayonlarında iki kənd) – Sarvan (Borçalı şəhərinin köhnə adı və Borçalı mahalında kənd) – Sarvanlar (Ağcabədi rayonunda və Qərbi Azərbaycanın Zəngibasar mahalında iki kənd, Naxçıvanda məhəllə) – Sarban-e Damuyi (İranın Sistan və Bəlucistan ostanında kənd).

Qeyd. X əsr müəllifi əl-Məsudi yazır ki, “Qafqazda – alanların qonşuluğunda sarban adlı xalq yaşayır”.

Taliban liderlərinin əhəmiyyətli bir hissəsi, o cümlədən, Mövləvi Muhəmməd Axundzadədən sonra bu hərəkatın ikinci əsas rəhbəri sayılan Molla Əbdulqəni Bəradər (1968) puştunların abdalı tayfasındadır. Abdalılar Əfqanıstanda və Pakistanda məskunlaşmışlar. 

Azərbaycanın abdal tayfasının bir qolu Salyanın Qarabağlar kəndində yaşasa da, bu kəndlə həmin rayonun Xələc kəndi arasında birbaşa bağlılıq yoxdur. Məhz bunu nəzərdə tutaraq əvvəldə qeyd etdik ki, zarafat xarakterli paylaşımın müəllifi hədəfdən bir qədər yayınmışdır. Ümumiyyətlə isə, qədim abdallar və qədim xələclər ayrı-ayrı tayfalar, yaxud xalqlardır. Amma gəlin nəticə çıxarmağa tələsməyək.

Puştunların ikinci böyük tayfasının adı gilzaydır. Yeri gəlmişkən, Əfqanıstanın qərbpərəst sonuncu prezidenti Əşrəf Qəni Əhmədzay (1949) gilzay tayfasındandır. Taliblərin (abdalıların) hücumu nəticəsində süquta uğramış hökumət də əsasən gilzaylardan təşkil edilmişdi. Maraqlıdır ki, Əfqanıstanın oyuncaq kommunist rejiminin rəhbərləri – Nur Muhəmməd Tərəki (1917–1979), Həfizullah Əmin (1929–1979), Bəbrək Karməl (1929–1996) və Muhəmməd Nəcibullah (1947–1996) da gilzay tayfasından idilər. Həmçinin sovet işğalına qarşı müqavimət hərəkatının liderlərindən biri olmuş Gülbəddin Hikmətyar (1947) və Talibanın qurucusu, bu hərəkatın ilk rəhbəri Molla Muhəmməd Ömər (1960–2013) də gilzay tayfasının nümayəndələridir.

Gilzay bu etnonimin qərb dillərindəki yazılış formasıdır. Gilzaylar özləri isə onu ğilci şəklində tələffüz edirlər. Puştun ğilciləri XIV–XVI əsrlərədək türk dilinin xələc ləhcəsində danışmışlar. Sonra onların tam assimilyasiyası baş vermiş, Əfqanıstanda yaşayan xələclər hamılıqla puştu dilinə keçmişlər. Qeyd etmək lazımdır ki, Hindistanda xələc türklərinə xilci deyirdilər.  

Haşiyə. Xələc (Salyan rayonunda üç kənd) – Xələc (Qubadlı, Şərur, Ucar rayonlarında və Zəngəzurda dörd kənd) – Xələc (İranda dörd kənd) – Xələc (Türkmənistanda inzibati-ərazi vahidi) – Xələclər (1290-cı ildən 1320-ci ilədək Hindistanı idarə etmiş türk sülaləsi) – xələc (Əfqanıstanda və Pakistanda yaşamış türk xalqı) – xələc (bugün İranda yaşayan kiçik türk tayfası).

Qeyd. Əfqanıstanın oğuz xələc türkləri orta əsrlərin ən döyüşkən və sərt xalqlarından biri sayılırdılar. Xələclərin həyatı müharibələrdə, arasıkəsilməyən basqın və döyüşlərdə keçirdi. Onlar soyuğa, istiyə, aclığa, susuzluğa dözümlü idilər. Ciddi və intizamlı döyüşçülər kimi tanınırdılar. Xələclər monqollara çox şiddətli müqavimət göstərmiş və sonda qalib gəlmişdilər. Yeri gəlmişkən, XIX əsrdə (1838–1842) Əfqanıstana soxulmuş Böyük Britaniya ordusunu da, faktiki olaraq, xələclərin (xilcilərin) törəmələri – ğilcilər məğlub etmişdilər. Bəzi salnaməçilərin ehtimalına görə, xələc sözü “qal ac” mənasını verir. Digər tarixçilər isə bu fikirdədirlər ki, o, əslində, “qılınc” sözüdür.

1722-ci il oktyabrın 23-də qızılbaşlara qarşı qiyam qaldırmış əfqan ğilciləri (assimilyasiyaya uğramış xələc türkləri – oğuzlar) İsfahan şəhərini ələ keçirdilər. Bu məşum hadisə Azərbaycan Səfəvilər imperiyasının süqutuna səbəb oldu. 1729-cu il sentyabrın 24-də şanlı sərkərdə Nadir şah Əfşar Şiraz yaxınlığında baş vermiş Zərgan döyüşündə ğilciləri darmadağın etdi.

Bəhsimizi burada yekunlaşdıra bilərdik. Amma daha bir maraqlı faktı oxucu ilə bölüşmək istədik.

XVIII əsr salnaməçilərindən biri yazır: “Əfqan tayfasının əsli Qafqazdan – Alan ölkəsindəndir. Onlar mənşəcə aqvandırlar (albanlardır). Bu günədək öz adlarını daşıyırlar. Əvvəllər xristian olublar. Sonra Əmir Teymur onları özünə tabe edib 25 tüstü sayında (yəqin ki, 25 ailəni və ya nəsli Əfqanıstana) köçürdü. Orada həmin aqvanlar İslam dinini qəbul etdilər və artıb-çoxaldılar”.

Bu məlumatla bağlı aşağıdakıları qeyd edə bilərik :

 

1. Məlumdur ki, puştunların ən iri qollarından biri sarbani adlanır. O da bəllidir ki, orta əsrlərdə Qafqazda – alanların qonşuluğunda sarban adlı xalq yaşamışdır.

 2. Nəzərə almaq lazımdır ki, əfqan bu xalqın ekzoetnonimidir, yəni qonşu xalqların onlara qoyduğu addır. Əfqanlar özlərini pəştun və ya pəxtun adlandırırlar. Əfqan adı isə ilk dəfə VI əsrə aid hind mənbəyində avaqan formasında xatırlanmışdır.

 3. Maraqlıdır ki, qədim eftalitlər arasında xristianlığın nestorian məzhəbi yayılmışdı. Eftalitlərin öz yepiskopu da var idi. Sasanilərlə apardıqları müharibələri isə xristian–zərdüşti qarşıdurması hesab edirdilər.

 4. 1395-ci ilin payızında Əmir Teymur Alan ölkəsinə böyük yürüş təşkil etmiş, bundan sonra alan xalqı tarixin səhnəsindən tədricən itmişdir.

 5. İyirmi beş ailə və ya nəsil üç əsr ərzində böyük bir xalqa çevrilə bilərdimi?

Məlumatın doğruluq dərəcəsi barədə mühakiməni qoy oxucu özü yürütsün.

 P.S. Puştunlar qəbiləyə qövm deyirlər. Qövmə xan rəhbərlik edir. Hər bir qövm nəsillərə bölünür. Nəsil xel adlanır. Nəslin başçısı məlikdir. Hər bir nəsil ailələrdən ibarətdir. Ailənin böyüyü spinjiray (spin–ağ, jiray–saqqal), yəni ağsaqqaldır.

Müəllif:

Milli Kimlik Araşdırmaları

Qrupunun üzvü Araz Şəhrili. 

& VƏTƏNSEVƏRLƏR