Qədim Türk cəmiyyətlərində ailə ən əhəmiyyətli ictimai birlik olduğundan, ailənin təməlini təşkil edən qadın, Türk dastanlarında və Türk fəlsəfəsində elə uca bir mərtəbəyə qoyulmuşdur ki, qadını bir yüksək varlıq halına gətirən törəyə və mədəniyyətə heyran olmamaq mümkün deyil. Qadın, kişinin yeganə yoldaşı və uşaqlarının anası olduğundan başqa həm də əhəmiyyətli bir vəzifə ilə vəzifələndirilmişdir. O, Türk Millətinin tək bərəkət mənbəyi kimi dəyərləndirilmişdir. Qadına verilən bir sıra hüquqlardan bəhrələnərək Türk xanımı xanların, xaqanların, cəngavərlərin qarşısında ona hörmətlə tezim olunduğu bir şərəf abidəsi kimi baxılmışdır. Türk dastanlarında qadın ilahi bir varlıq mövqeyinə yüksəldilmişdir. Belə ki, əlçatmazlığı, toxunulmazlığı, qürur və şərəf qaynağı olması, onu hər zaman istər ailə, istərsə də cəmiyyət içində yüksək dəyərə sahib etmişdir.
Ən qədim Türk inancına görə, "Xan ilə Xatun" göy ilə yerin övladları olmuşdur. Qadın burada yeddinci qat göyə yüksələn bir varlıq kimi səciyyələndirilmişdir. Qadına, belə bir müqəddəslik verən törədə onun döyülməsi, xor görülməsi əsla mümkün olmayıb. Türk mədəniyyətində və dastanlarında qadın kişinin daim yanında, onun güc və ilham qaynağı olmuşdur. Dədə Qorqud hekayələrindən olan "Dəli Domrul"da, Domrul canının əvəzini qadınından tapmış, qadın ona heç çəkinmədən canını verəcəyini söyləmişdir. Yenə Türk mədəniyyətində dastan qəhrəmanlarından biri yaxşı at minən, qılınc istifadə edən, döyüşə bilən qadınlarla evlənmək istəməsi qeyd olunmuşdur. Necə ki, Dədə Qorquddakı Bamsı Beyrək hekayəsində iştirak edən "Banu Çiçək" bunun ən gözəl və bariz nümunəsi kimi göstərilə bilər.
Qırğızların Manas Dastanında qadın, evinin, namusunun qoruyucusudur. Qazaxlarda qadına verilən dəyər bu atalar sözüyle çox gözəl izah edilmişdir: "Birinci zənginlik səhiyyə, ikinci zənginlik isə qadındır." Bütün Türk dastanlarında Qadına sarsılmaz bir hörmət, sevgi və sədaqət ən üstün dərəcədə vurğulanmışdır. Gərdəyə girdiyi gün muradına çatmayıb öz ərəni döyüşə yola salıb, yalnız qalan qadın əri ölənə qədər onu gözləyəcəyini və üzərinə heç bir kişi tanımayacağına and içərmiş. Qadınların döyüşdə düşmənin əlinə keçməsi isə Türk kişisi üçün böyük bir zillət sayılardı. Oğuz Kaqan Dastanında qadına təcavüz edənlərin öldürüldüyü və ya gözlərinə mil çəkildiyi ifadə edilməkdədir. İran tarixçilərindən biri olan Gərdizi belə demişdir: "Məlumdur ki, Türk qadınları çox iffətlidirlər." Burda iffət deyərkən Gərdizi məhz Türk qadınının əxlaqi təmizliyini tərənnüm etmişdir. Bu tərif boşuna deyil. Necə ki, qadın adları arasında təmiz, fəzilətli mənasına gələn "Hun, Sabir, Arik, Arig, Uyğur" kimi adların olması səbəbsiz deyil. Eyni şəkildə İbn Batuta öz Şahnaməsində Krımdakı xatirələrini izah edərkən belə demişdir: "Burada qəribə bir hala şahid oldum ki, o da Türklərin qadınlarına göstərdiyi hörmətdir. Burada qadınların qiyməti və dərəcəsi kişilərdən daha üstündür." İslamiyyətdən əvvəl Türk toplumlarında qadınsız bir iş görülməzdi. Qadın kişinin tamamlayıcısı idi. O, davamlı olaraq kişinin yanında onunla çiyin-çiyinə mübarizə aparardı. Xarici dövlətlərin elçilərinin qəbulunda Xatun da Xaqanla bərabər olardı. Mərasim və şölənlərdə qadın, Xaqanın solunda oturar siyasi və inzibati söhbətlərdə sərbəst şəkildə iştirak edər və öz fikirlərini azad bəyan edərdi. Məsələn, böyük Hun İmperatorluğu adından Çin ilə ilk sülh anlaşmasını Mete Xanın xatunu imzalamışdır.
Əbülqazi Bahadır Xan "Şəcərəyi tərakimə” (1659) və “Şəcərəyi türk” (1663) əsərlərində bir sıra türk xalqlarının tarixi haqqında qiymətli məlumatlar, həmçinin xalq əfsanələri, rəvayətlər, atalar sözü və s. haqqında xeyli yazılar yazmışdır. O, Oğuz elində, yeddi qızın uzun illər boyu bəylik etdiyini izah etmiş və bu qızların adlarını belə sıralamışdır: "Boyu Uzun Burla, Barçın, Salur, Şənbə Hatun, Küni Körkli, Kerç buladı, Kuğatlı xanım. Bu əsərlərdə Türk qadını, digər cəmiyyətlərdə olduğu kimi təzyiq altında tutulmur, aşağılanmırdı. Altay dağlarının ən yüksək zirvəsinə "Qadınbaşı" adı verilərək, sanki əsrlər sonrasına qadının ucalığı haqqında bir mesaj verilirdi.
Türk millətinin İslamdan əvvəl öz qadınına verdiyi dəyər heç də digər millətlərdə eyni deyildi. Onlarda qadına münasibət tamamilə fərqli və acınacaqlı halda idi.
Cahiliyyə dövründə Ərəblərdə qadının ərinin yanındakı dəyəri, alınıb satılan bir maldan fərqsiz idi. Ərəb kişisi heç vaxt qadını ilə bir yerdə oturmaz, onunla yeyib içməz və qərarlar qəbul etməzdi. Eyni zamanda qadının heç bir miras haqqı yox idi. Halbuki, Türk toplumunda qadın miras hüququna malik idi. Məsələn; Yakutlarda qadının özünə aid mülkü mövcud olmuşdur. Buna "and" və ya "nəmsiz" adı verilmişdi. Qadının bunu istədiyi kimi istifadə etmək hüququ vardı. Çində isə, boşanma haqqı yalnız kişiyə məxsus idi. Qadınların belə bir haqqı yox idi. Halbuki Türk toplumunda qadın bütün bu hüquqlara sahib idi. "Ər arvadını, qadın da ərini boşaya bilərdi. Ər arvadının gətirdiyi cehizin əvəzini verər, qadın isə pul vermək və ya mehrindən imtina etməklə ərindən boşana bilirdi."
Qədim Türk qadını tam hüquqlu bir fərd kimi, Roma qadınından daha çox hüquqlara sahib idi. Roma hüquq qaydalarına görə qadın öz malı, mülkü üzərində hökm və ya vəsiyyət edə bilməzdi. Roma qanunları qadını tam hüquqlu qəbul etmirdi. Onu nöqsan ağıllı sayırdı. Romada dul qadının evlənməsi cinayət sayılırdı. Çində yeni doğulan uşaq oğlan olduğu təqdirdə bahalı parçalara, qız olduqda isə bez parçalarına sarılırdı. İranda isə qanları dəyişməmək üçün yaxın qohumlarla evlilik uyğun görülmüşdür. Bu səbəbdən zamanla ana və bacıları ilə evlənənlər də ortaya çıxmışdır. Eyni şəkildə Cahiliyyə Ərəblərinin qız uşaqlarını diri-diri basdırmağı zamanın ən acı bir həqiqəti olmuşdur. Qız uşağına sahib olmaq ata üçün şərəfsizlik sayılmışdır. Bundan yüz il əvvələ qədər qadın kişinin süfrəsinə oturma haqqına sahib olmadığı kimi, soruşulmadan sözə başlaması da caiz deyildi. Əri başının ucuna böyük bir çubuq asardı ki, arvadı nə zaman bir əmrini yerinə yetirməzsə onu istifadə etsin. Qadının sözü öz qızı yanında da keçərli sayılmazdı. Oğlan uşaqları isə analarına ev içində bir xidmətçi qadından çox dəyər verməzdilər.
Məhz belə bir dövrlərdə başqa millətlərin qadınlarından fərqli olaraq Türk qızları və qadınları cəmiyyətin şərəfli bir fərdi olaraq etibar görmüşlər. Türk qadınının belə ehtişam içində, hörmət görərək yaşaması Türk xarakter və mədəniyyətinin yüksək dəyərlərə layiq olduğunun bariz nümunəsidir. Qadın bəşəriyyətin anasıdır. Ona dəyər vermək bütün toplum və cəmiyyətlərin ən ümdə vəzifəsi və borcudur!
Umuxanım Hüseynzadə
& VƏTƏNSEVƏRLƏR
MÜSAHİBƏ
9 Dekabr 2016
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ictimai-siyasi məsələlər üzrə köməkçisi Əli Həsənov “Əl-Cəzirə” telekanalına müsahibə verib.
"VƏTƏNSEVƏRLƏR" AZƏRTAC-a istinadən müsahibəni təqdim edir :
Müxbir: Bugünkü müsahibimiz Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ictimai-siyasi məsələlər üzrə köməkçisi Əli Həsənovdur. Biz onunla Azərbaycanda mövcud vəziyyət və beynəlxalq arenada son vaxtlar özünün balanslaşdırılmış siyasəti və inkişaf etməkdə olan iqtisadiyyatı ilə ön plana çıxan bu ölkənin gələcəyi barədə söhbət edəcəyik.
-Sualımıza Azərbaycanda hökm sürən siyasi vəziyyətlə başlayaq. Azərbaycan bir neçə ölkə ilə əhatə olunub. Onların arasında dostlar da, düşmən də var. Həmçinin bu ölkələrin bəziləri siyasi dəyişikliklər fonunda müxtəlif mövqe sərgiləyirlər. Azərbaycan bu cür müxtəlif siyasət yeridən ölkələrlə balanslaşdırılmış siyasəti necə qoruya bilir?
- Əsası Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş balanslaşdırılmış xarici siyasət kursu bu gün də dövlətimiz üçün strateji xətt olaraq qalır. Azərbaycan dünyanın ayrı-ayrı güc mərkəzləri, dövlətləri, habelə böyüklüyündən, kiçikliyindən asılı olmayaraq region ölkələri ilə də balanslaşdırılmış, həssas siyasətini qoruyur. Ona görə ki, ölkəmiz sivilizasiyaların qovuşduğu, islam aləminin başa çatdığı və xristian dünyasının başladığı coğrafiyada yerləşir. Yerləşdiyimiz region hər iki aləm üçün müştərəkdir. Tranzit dəhlizlərin çoxu Gürcüstan və Azərbaycan ərazisindən keçərək Asiya qitəsinə doğru, həmçinin Asiyadan başlayaraq Avropaya doğru gedir.
Azərbaycan bölgədə üç böyük və əhəmiyyətli ölkə ilə həmsərhəddir: Türkiyə, İran və Rusiya. Həmçinin Azərbaycan dünyadakı iki nəhəng gücün arasında yerləşir ki, bunlar da NATO ölkələri və Müstəqil Dövlətlər Birliyidir. Münasibətlərin əsas təyinedici amili isə maraqların uzlaşdırılmasıdır. Buna görə də uzun müddətdir Qərb və İran, həmçinin Qərb və Rusiya arasında davam edən gərginlik Azərbaycana heç vaxt təsir göstərməyib. Biz müstəqil Azərbaycanın qurucusu Heydər Əliyevin siyasi kursuna əsaslanaraq, bu yolla inamla gedirik.
- Biz Azərbaycan dedikdə, Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ problemi dərhal yada düşür. Bu problemin həqiqəti nədir? Həqiqətənmi torpaqlar işğal olunub? Burada, real şəkildə, Qarabağ adlı bir bölgənin problemi varmı? Yoxsa, bu problem böyük qüvvələrin regiondakı güc balansı fonunda oyunundan ibarətdir? Bu Qarabağ probleminin həqiqəti nədir?
- Sovet ittifaqı keçən əsrin iyirminci illərində Dağlıq Qarabağda məskunlaşmış ermənilərin mədəniyyət və xüsusiyyətlərini qorumaq üçün həmin bölgəyə Azərbaycanın tərkibində muxtar vilayət statusu verdi. 1980-ci illərin sonlarında, Sovet İttifaqı dağılmağa başlayanda Ermənistan Azərbaycana təzyiq göstərərək həmin regionu öz suverenliyi altına almaq niyyətini açıq ortaya qoydu. Ermənistan xüsusi xidmət orqanları oradakı erməniləri silahlandırmağa başladılar və 1990-cı illərin əvvəllərində Sovet İttifaqından qalan hərbçilərin köməyi ilə Dağlıq Qarabağı və əlavə olaraq Azərbaycanın Dağlıq Qarabağa bitişik 7 rayonunu da istila etdilər. Bu, Azərbaycan ərazisinin təxminən 20 faizi qədərdir. Ermənistandan qovulan 300 min azərbaycanlı da nəzərə alınmaqla işğal nəticəsində bir milyondan çox azərbaycanlı qaçqın və məcburi köçkün vəziyyətinə düşdü. Təbii ki, bu, ermənilərin təkbaşına görə biləcəkləri bir iş deyildi. Müəyyən xarici dairələr də həmin dövrdə onların işğalçılıq siyasətinə dəstək verir və bəraət qazandırırdılar. Erməni silahlı birləşmələri Xocalı şəhərinin əhalisini qətlə yetirərək soyqırımı həyata keçirildi və beləcə Dağlıq Qarabağın bütün ərazisi azərbaycanlılardan tamamilə təmizləndi. Onu da qeyd edim ki, artıq dünyanın 10 ölkəsi Xocalı faciəsini soyqırımı kimi tanıyıb.
Bu problemlə bağlı BMT Təhlükəsizlik Şurasının qəbul etdiyi 4 qətnamədə Azərbaycanın ədalətli tələbləri dəstəklənir, Ermənistandan işğalçı qoşunlarını Azərbaycan ərazilərindən dərhal və qeyd-şərtsiz çıxarılması tələb olunur. Həmçinin ATƏT, Avropa Şurası, Avropa İttifaqı, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı, Qoşulmama Hərəkatı və bir sıra digər nüfuzlu beynəlxalq təşkilatlar öz qərar və qətnamələrində Azərbaycanın tələbinə haqq qazandırıblar. Lakin çox təəssüf ki, hazırda dünyada hökm sürən ikili standartlara görə, Ermənistan bu qətnamələrə əməl etmir. Bəzi hallarda beynəlxalq təşkilatların, o cümlədən BMT-nin qərarları dərhal icra edildiyi halda, Azərbaycanla bağlı çoxsaylı sənədlər 25 ildir ki, kağız üzərində qalır.
Buna görə də işğal hələ də davam edir. Azərbaycanın işğal altında olan Dağlıq Qarabağ bölgəsində və digər ərazilərdə bütün evlər, infrastruktur, tarixi abidələr, o cümlədən məscidlər dağıdılıb. Problem humanitar fəlakət həddinə çatıb.
- Bəziləri deyirlər ki, sizin də bəhs etdiyiniz kimi, Azərbaycan Ermənistan tərəfindən işğal edilmiş torpaqlarını, Qarabağ bölgəsini geri almağa qadirdir. Lakin buna digər güclər mane olur. Həqiqətən də bu problemin həllində söz sahibi həmin dövlətlərdir? Yoxsa, siz işğal altındakı ərazilərinizi azad etməyi bacarmırsınız?
- Həqiqət budur ki, münaqişənin həlli ilə bağlı yaradılmış, Rusiya, ABŞ və Fransanın həmsədrlik etdiyi ATƏT-in Minsk qrupu Ermənistanın işğal olunmuş Azərbaycan torpaqlarından çıxarılmasını istəsə, buna qısa zamanda nail ola bilər. Həmsədrlər düzgün və qəti qərar qəbul etsələr, heç olmasa bu günə kimi qəbul olunmuş çoxsaylı qərarların icrası istiqamətində real addımlar atsalar, problem aradan qaldırılar. Nəzərə alınmalıdır ki, bu problem bütün region, hətta Avropanın təhlükəsizliyinə təhdiddir. Azərbaycan Dağlıq Qarabağda yaşayan ermənilərə azad, öz mədəniyyət və adət-ənənələrini qoruyaraq yaşamaq imkanı verdiyini dəfələrlə bəyan edib.
Azərbaycan öz ərazilərinin Ermənistan tərəfindən işğal altında saxlanmasına sonsuza qədər səbir göstərməyəcək. Əksinə, vaxt gələcək ki, Azərbaycan təkbaşına, öz gücü ilə ərazilərini işğaldan tamamilə azad edəcək. Bizim dövlətimiz buna hazırdır.
- İki ay bundan əvvəl, Azərbaycanda Konstitusiyaya əlavə və dəyişikliklərlə bağlı referendum keçirildi. Azərbaycan xalqının 86 faizinin razılıq verdiyi konstitusiya dəyişiklikləri arasında prezidentin səlahiyyətlərinin genişləndirilməsi, prezidentlik müddətinin 5 ildən 7 ilə artırılması, həmçinin fərdi və özəl mülkiyyətlər barədə və digər məsələlərə dair dəyişikliklər var. Həmçinin gənclərin ölkənin siyasi həyatında daha çox iştirakını təmin edən imkanlar yaradılıb. Eyni zamanda, bəzi ittihamlar da var ki, bu dəyişikliklər Azərbaycanı demokratik inkişaf yolundan çəkindirir. Bu barədə nə deyə bilərsiniz?
- Azərbaycanda həyata keçirilən Konstitusiya islahatlarının başlıca məqsədi müasir dövrün reallıqları nəzərə alınmaqla dövlət idarəetmə sistemini daha da təkmilləşdirmək, mərkəzi icra hakimiyyətinin səmərəli fəaliyyətini təmin etmək, iqtisadi sahədə islahatlar kursuna uyğun yeni çevik və effektiv idarəetmə mexanizmi formalaşdırmaq, insan hüquq və azadlıqlarının qorunması üçün daha etibarlı mexanizm yaratmaq olmuşdur. Bununla yanaşı, hesab edirəm ki, hazırda dünyada iqtisadi böhranın hökm sürməsi, neft hasil edən dövlətlərin bu prosesdən ciddi əziyyət çəkməsi iqtisadi idarəetmə sisteminin daha da təkmilləşdirilməsini, rəqabət qabiliyyətli, güclü, neft amilindən azad iqtisadiyyatın formalaşdırılmasını zəruri etmişdir. Konstitusiya dəyişiklikləri də ilk öncə iqtisadi sahəni hədəfləyir.
Azərbaycan neftdən gələn gəlirlərinin bir hissəsini iqtisadiyyatın inkişaf etdirilməsinə, ölkənin ümumi inkişafına sərf edib. Bunun nəticəsində biz iqtisadiyyatın qeyri-neft sektorunu inkişaf etdirməyə, müasir infrastruktur yaratmağa, şəhər və rayonların simasını dəyişdirməyə və müasirləşdirməyə nail olduq. Lakin hazırda neftin qiymətinin kəskin şəkildə aşağı düşməsi, milli gəlirin azalması mövcud itkiləri kompensasiya edə biləcək qərarların qəbulunu və müvafiq tədbirlərin görülməsini zərurətə çevirmişdir. Onu da qeyd edim ki, Prezident İlham Əliyev 2016-cı ili həm də iqtisadi islahatlar ili kimi xarakterizə etmiş, bu istiqamətdə çox mühüm addımlar atılmaqdadır.
Beləliklə, referendumun iqtisadi idarəetmənin daha fəal şəkildə həyata keçirilməsini və iqtisadi həyatın daha da optimallaşdırılmasını hədəfləyir. Digər tərəfdən, islahatlar xalqın, xüsusilə gənclərin siyasi proseslərdə daha fəal iştirakına yeni imkanlar yaradacaqdır. Dəyişikliklər sayəsində istər Azərbaycanda, istərsə də xarici ölkələrdə ali təhsil almış və uğurlara imza atmış gənclər dövlət quruculuğunda, ölkənin siyasi həyatında daha yaxından iştirak etmək imkanı əldə edirlər.
Prezidentin səlahiyyətlərinin 5 ildən 7 ilə artırılmasına gəlincə, bu, beynəlxalq praktikada da geniş yayılmış təcrübədir. Mövcud dəyişikliklər imkan verəcək ki, dövlət idarəçiliyi sahəsində əldə olunmuş təcrübə praktikada tətbiq edilsin və ölkəni daha sürətlə inkişaf etdirmək mümkün olsun.
Buna görə də əminliklə bildirirəm ki, Azərbaycan xalqının tam dəstəyi ilə həyata keçirilmiş dəyişikliklər qarşıdan gələn dövrdə Azərbaycanın hərtərəfli inkişafına şərait yaradacaqdır. Buna görə də guya bu dəyişikliklərin Azərbaycanda demokratiyanın geriləyəcəyinə səbəb olacağına dair iddiaları əsassız hesab edirəm. Azərbaycan demokratik ölkədir və burada azadlığın sərhədləri çox genişdir.
- Avropa və beynəlxalq insan haqları təşkilatları ittihamlar irəli sürürlər ki, Azərbaycan medianı, müxalifətin səsini boğur, təqib edir və daim çalışır ki, daxili siyasətdə təkhakimiyyətlilik olsun. Həmçinin bu ittihamlar arasında insan hüquq və azadlıqları, söz azadlığının pozulması da var. Bu ittihamlara necə cavab verərdiniz?
- Azərbaycanda media və söz azadlığının olmaması iddiası yalandır və müəyyən maraqlı dairələrin Azərbaycana qarşı apardıqları kampaniyanın tərkib hissəsidir. Bircə Azərbaycanda deyil, müsəlman ölkələrinin əksəriyyətində əhalini, xüsusilə gəncləri müəyyən məqsədlərə uyğun istiqamətləndirməyə cəhdlər edilir. Gəncləri inandırmağa çalışırlar ki, guya onlar sıxışdırılır, guya İslam aləmində demokratiya yoxdur. Bir sıra tanınmış beynəlxalq təşkilatlar və KİV-lər də bu iddiaları həqiqət kimi təqdim edirlər.
Azərbaycanda 3 min 500-dən çox vətəndaş cəmiyyəti təşkilatı var. Bizdə yüzlərlə qəzet, jurnal, onlarla televiziya və radio kanalı fəaliyyət göstərir. Ölkədə internet tam azaddır. Azərbaycanda media azadlığının səviyyəsini görmək üçün gündəlik çıxan qəzetlərə və internetə nəzər salmaq kifayətdir. Bu zaman görəcəksiniz ki, Azərbaycanın media məkanı azad və plüralistdir.
- Asiya, Avropa, Yaxın Şərq və regionun başqa ölkələri arasında tranzit mərkəzə çevrilməyə, həmçinin enerji tranziti mərkəzi olmağa çalışır. Azərbaycan bunu necə həyata keçirir və bu sahədə hansı işləri görüb?
- Qeyd etdiyim kimi, Azərbaycan Şərq ilə Qərb, Şimal ilə Cənuba gedən yolların qovuşuğunda yerləşir. O, İran vasitəsilə Fars körfəzinə, Rusiya vasitəsilə Şimala, Xəzər dənizi vasitəsilə Asiyaya və Mərkəzi Asiyaya, Gürcüstan vasitəsilə Türkiyə və oradan da Qərbə çıxır. Ötən dövr ərzində Azərbaycan transmilli enerji və nəqliyyat-kommunikasiya layihələrinin həyata keçirilməsi, ölkənin beynəlxalq tranzit mərkəzinə çevrilməsi sahəsində çox mühüm nailiyyətlər əldə edib. Ölkədə hava, dəniz, dəmir yolu nəqliyyatı infrastrukturu ən müasir standartlara uyğun yenidən qurulub.
Hazırda Azərbaycan ildə 30 milyon ton yükü Çindən Avropaya və Avropadan Çinə, İrandan və Şərqdən Şimala və Rusiyaya, Rusiyadan da Yaxın Şərqə daşımaq imkanına malikdir. Burada ciddi rəqabət vardır və Azərbaycan da beynəlxalq tranzit sistemində yer tutmaq üçün lazımi tədbirlər görür. Bu məqsədlə Azərbaycandan keçən Şərq-Qərb və Cənub-Şimal nəqliyyat dəhlizlərinin yaradılması istiqamətində işlər gedir. Ölkəmizdə artıq beynəlxalq səviyyəli yeni hava limanları, dəniz limanı tikilib. Gələn il Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu layihəsinin başa çatması ölkəmizin tranzit imkanlarını kifayət qədər genişləndirəcək, Asiya ilə Avropa arasında yük daşımalarını və kommunikasiyaları asanlaşdıracaqdır.
Həmçinin Azərbaycan özünün enerji ixracı marşrutlarını formalaşdırmış, Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft, Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəmərləri uğurla fəaliyyət göstərir. Eyni zamanda, ölkəmiz böyük təbii qaz hasilatçısıdır və buna görə də Azərbaycan qazının Avropa bazarına çıxarılması üçün “Cənub qaz dəhlizi”nin reallaşdırılmasına - TANAP və TAP layihələrinin tikintisinə başlanılıb.
Beləliklə, Azərbaycan iqtisadiyyatın qeyri-neft sektorunu, daxili istehsalı gücləndirməklə, həmçinin enerji və nəqliyyat layihələrini gerçəkləşdirməklə öz gələcək inkişafını təmin etməyə çalışır.
- Neft-qaz gəlirlərinin azalması, qiymətlərin böyük dərəcədə aşağı düşməsi Azərbaycan iqtisadiyyatına necə təsir edib? Azərbaycan neft-qaz gəlirlərinin azalmasından sonra öz iqtisadiyyatını çevik və davamlı saxlamaq üçün nə etdi?
- Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev çıxışlarının birində deyib ki, neft dövrü artıq bitib və Azərbaycanın inkişafı qeyri-neft iqtisadiyyatının inkişafı ilə bilavasitə bağlıdır.
Neft-qaz gəlirlərinin azalması başqa dövlətlər kimi Azərbaycan iqtisadiyyatına da təsir edib. Təbii ki, hökumət qənaət rejiminə keçib, ikinci planda olan bir sıra layihələrin icrası dayandırılıb. Bununla yanaşı, ölkəmiz üçün strateji əhəmiyyət kəsb edən məsələlərin həlli davam etdirilir, əhalinin sosial təminatında hər hansı problem yaranmayıb.
Yeni şəraitdə Prezident İlham Əliyev dərin iqtisadi islahatların həyata keçirilməsini elan etdi, gəlirlərin neft-qazdan asılılığının tədricən azalmasına əsaslanan yeni iqtisadi siyasətin reallaşdırılmasına başlandı. Beləliklə, Azərbaycan üçün 3 sektorun inkişaf etdirilməsi prioritetdir: beynəlxalq nəqliyyat-tranzit şəbəkəsinin formalaşdırılması; torpaqların səmərəli istifadəsi, kənd təsərrüfatının inkişaf etdirilməsi və bu sahədə ixrac potensialının yüksəldilməsi; turizm sektorunun inkişafı.
Qeyd edim ki, son illər Azərbaycanın turizm sektoruna böyük investisiyalar yatırılıb. Yüzlərlə müxtəlif səviyyəli otel, onlarla istirahət mərkəzi tikilib.
Həmçinin son illər texnologiya və rabitə sahəsində də ciddi inkişaf vardır. Azərbaycan artıq fəzaya iki süni peyk çıxarıb. Ölkəmiz bu sahəni daha da inkişaf etdirməyə səy göstərir.
- Azərbaycan və ərəb dövlətləri. Əvvəllər Azərbaycan, sanki, ərəb dövlətlərindən uzaq qalmışdı. İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının üzvü olsa da, islam dünyası ölkələri ilə əməkdaşlıqdan çəkinirdi. Lakin son dövrlərdə Azərbaycanın ərəb dövlətləri ilə əlaqələrinin inkişafının şahidi olduq, qarşılıqlı səfərlər oldu. Bilirik ki, ərəb dövlətləri, xüsusilə Körfəz ölkələri ilə əməkdaşlığı gücləndirmək üçün Azərbaycanın proqramı var. Azərbaycanın ərəb dövlətləri ilə əməkdaşlığa can atması planının hədəfi nədir?
- Əvvəlcə onu vurğulayım ki, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev multikulturalizm dəyərlərini, humanitar əməkdaşlığı ən çox təbliğ edən, islamofobiyaya qarşı ən çox çıxış edən dövlət başçılarından biridir. Azərbaycan xalqı və dövləti islam dünyasının hisslərini duyur, müsəlman xalqları ilə həmrəyliyik nümayiş etdirir, onların ağrılarına ürəkdən yanır. Azərbaycan ərəb-islam dünyasını düşündürən bütün problemləri ən çox müdafiə edən ölkələrdən biridir. Bu gün Azərbaycan bəzi Qərb dairələrinin müsəlmanlardan terrorçu obrazı formalaşdırmaq cəhdlərinə qarşı ən kəskin şəkildə çıxış edən ölkələrdəndir.
Azərbaycanın istər İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı, istər başqa beynəlxalq təşkilatlar, istərsə də ikitərəfli çərçivədə islam, o cümlədən ərəb ölkələri ilə çox yüksək münasibətləri vardır. Biz bu yaxınlarda İƏT-ə üzv olan bir çox islam ölkələri ilə viza rejimini sadələşdirdik ki, bu da qarşılıqlı səfərlərə, xalqlarımızın bir-birini daha yaxından tanımasına müsbət təsir göstərəcəkdir. Son bir ilin müşahidəsi vətəndaşlarımız arasında qarşılıqlı turist səfərlərinin xeyli artdığını göstərir.
Son zamanlarda Səudiyyə Ərəbistanı, Qətər, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri ilə müştərək investisiyalar artıb. Müsəlman ölkələrindən iş adamları ticarət, sənaye, inşaat və turizm sahələrində sazişlər bağlamaq üçün Azərbaycana gəlməyə başlayıblar. Hesab edirəm ki, qarşıdan gələn dövrdə bu əlaqələr daha da intensivləşəcək.
AZƏRTAC
& VƏTƏNSEVƏRLƏR
Qarabağ mövzusu son günlər təzədən regional siyasi gündəmin ön sıralarına çıxmaqdadır. Məsələyə hazırda aktuallıq və ağırlıq verən isə konflikt ətrafında Türkiyə-Rusiya, Türkiyə-Azərbaycan və Azərbaycan-Rusiya münasibətləri kontekstində nəzərə çarpan yeni gəlişmələr, cərəyan edən proseslərdir.
Siyasi təhlilçilər Bakı-Ankara-Moskva “üçbucağı”nda həm də Dağlıq Qarabağ mövzusundan dolayı baş verənləri nəzərdən qacımırlar. Söhbət öncəliklə Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrovun son Türkiyə səfəri, bu səfərdən dərhal sonra onun türkiyəli həmkarı Mövlud Çavuşoğlunun Bakı, onun ardınca isə baş nazir Binəli Yıldırımın 3 günlük Moskva səfərlərinə önəm verirlər.
Bu xüsusda Rusiyanın “Rosbalt” nəşrinin analitiki İrina Corbenadzenin “Qarabağı Hələbə dəyişdiririk?” başlıqlı məqaləsi diqqət çəkir. Təhlilçinin sözlərinə görə, son günlər Rusiya və Türkiyənin iştirakı ilə labirintli geosiyasi proseslər müşahidə edilməkdədir. Onun fikrincə, M. Çavuşoğlunun axırıncı Bakı səfərinə heç bir diqqət ayırmamaq da olardı, əgər aşağıdakı üç məqam olmasaydı: “1. Səfər Prezident Ərdoğanın Bəşər Əsədlə bağlı verdiyi son xoşagəlməz açıqlamaya dair rusiyalı həmkarı ilə izahatından sonraya təsadüf edir; 2. Sergey Lavrovla görüşdən dərhal sonra baş tutub; 3. Ərdoğanın ”Türk axını" ilə bağlı qanunu imzalaması ərəfəsinə düşüb".
Məqalədə daha sonra deyilir: “Rəsmi məlumatlara görə, Çavuşoğlu azərbaycanlı həmkarı Elmar Məmmədyarovla Qarabağ nizamlaması da daxil, bütövlükdə regiondakı situasiyanı müzakirə ediblər. Azərbaycanlı nazir həmçinin iki ölkə arasında iqtisadi əməkdaşlığın, o sırada TANAP qaz kəməri layihəsi çərçivəsində əməkdaşlığın müzakirə predmeti olduğunu deyib. Rəsmi informasiyalar quru xarakter daşıyır. Lakin ekspertlərin olduqca maraqlı və detallı yanaşmaları var. Onların qənaətincə, Türkiyə XİN başçısı Bakıya heç də ”əliboş" gəlməyib, əksinə “tam əli dolu” səfər edib.
O sırada, politoloq Əngin Özər Ankaranın Qarabağ nizamlanmasında köməyi kontekstində deyib: “Əhməd Davudoğlunun baş nazir postundan istefa verməsindən dərhal sonra Türkiyə tərəfi ”Hələb müqaviməti"ni dəstəkləməyi dayandırdı. Hamıya bəllidir ki, Hələb yaxın zamanlarda Əsəd qüvvələrinin nəzarəti altına keçəcək. Və zənnimcə, bununla bağlı da Ankara və Moskva arasında hansısa anlaşma olacaq. Daha dəqiqi, Türkiyə Əsədin Hələbə nəzarət eləməsinə mane olmayacaq, Rusiya isə öz növbəsində Qarabağ probleminin Bakının xeyrinə həllinə yardımçı olacaq".
Məqalə müəllifi daha sonra Rusiyadakı Müasir Türkiyəni Öyrənmə Mərkəzinin rəhbəri Yuri Mavaşevin fikirlərinə yer ayırıb. O da Çavuşoğlunun Bakıya əliboş gəlmədiyini söyləyib: “Türkiyə və Azərbaycan XİN başçıları arasında budəfəki Qarabağ müzakirələri xüsusi məna kəsb edən bir xarakterdə olub. O, Lavrovla razılaşdırılmış bəzi təklifləri Bakıya izah edib”. Mavaşev Moskvanın Qarabağ nizamlanması ilə bağlı təşəbbüsünün Ankara tərəfindən dəstəklənməsini “ümidverici” adlandırıb: “Halbuki əvvəllər Türkiyə ATƏT-in Minsk Qrupuna və Rusiyaya sistematik şəkildə etirazlar bildirirdi. İndi baş verənlər isə mənim fikrincə, hansısa ”paket layihə"nin mövcudluğuna dəlalət edir - hansı layihədə ki, konfliktin həlli türk-erməni əlaqələrinin normallaşması ilə eyni kompleksdə nəzərdə tutulur. Belə görünür, yaxın perspektivdə biz Moskva-Bakı-Ankara-İrəvan formatının şahidi ola bilərik. Sadə dildə situasiyanı izah etsəm, indilikdə “başa baş” prinsipindən çıxış edilir: Türkiyə indi prinsipcə küncə sıxılıb. Ona Azərbaycanın və Rusiyanın köməyi lazımdır. Azərbaycan öz ərazisində bütün Gülənçiləri sıradan çıxarmaqla ona bu köməyi göstərə bilər. Bundan əlavə, Türkiyəyə TANAP layihəsinin tam həcmdə reallaşması gərəkdir. Bu, Ankaraya imkan verəcək ki, faktiki, onunla əlaqələri qırmış Avropa Birliyini cilovda saxlasın. Yəni söhbət təkcə Ərdoğanın Türkiyəni Azərbaycan və Rusiya qazı (“Türk axını”. - red.) hesabına qaz xabına çevirmək yönündə ambisiyalarından yox, həm də Avropaya təsir edərək, onu ABŞ-dan ayırmaq planından gedir. Azərbaycan isə öz növbəsində Rusiya və Türkiyə iki məsələdə - Qərbin sevimli məşğuliyyəti olan “rəngli inqilab”lardan yayınmaq və Qarabağ nizamlaması, bütövlükdə təhlükəsizliyin təmin olunması üçün lazımdır".
“Rosbalt”dakı məqalənin sonunda bir daha Türkiyə ilə Rusiya arasında mümkün Qarabağ anlaşmasına toxunulur: “Əgər Moskva və Ankaranın Qarabağ və Hələbə ”əl qatması" haqda informasiya doğrudursa, o zaman bu sövdələşməni böyük işarəli saymaq olar. Düzdür, Qarabağla bağlı bır sürü problemlər ortaya çıxacaq. Ancaq görünür ki, Türkiyə nizamlamada öz yerini ciddi şəkildə möhkəmlədib. İndi artıq o, birinci yerdə olmasa da - birinci yer Rusiyaya ayrılıb - axırıncı yerdə də deyil.
Əgər Qarabağ ixtilafı hər halda Bakının xeyrinə çözülərsə (bu haqda politoloqlar çoxdan danışır, amma Hələblə əlaqədə yox), bu, Ərdoğanın Güney Qafqazsa kiçik bir qələbəsi demək olacaq - əgər bunun qarşılığında Moskva Türkiyədən başqa əlavə məsələlərdə “anlaşma” tələb eləməzsə. Rusiyanın isə Cənubi Qafqaz da daxil (Azərbaycan kontekstində bu xüsusilə mühümdür) postsovet məkanında və Yaxın Şərqdə qələbəsi qat-qat böyük olacaq".
Azərbaycanlı siyasi şərhçi Elxan Şahinoğlunun da bu mövzuda maraqlı şərhi var. O da bu qənaətdədir ki, Çavuşoğlu son Bakı səfəri zamanı Lavrovla Qarabağ problemi ətrafında apardığı danışıqların detallarını rəsmi Bakıya çatdırıb: “Ankara ilə Moskva arasında danışıqlar intensivləşib. Məqsəd də Rusiyanın münaqişənin həlli ilə bağlı Ermənistan hakimiyyətinə təsir etməsidir. İlk növbədə Dağlıq Qarabağ ətrafındakı rayonlar boşaldılmalıdır ki, sülh prosesinə start verilsin. Lavrovun Çavuşoğlunun təkliflərinə cavabı hələlik bəlli deyil. Ancaq o da məlumdur ki, Ankara ilə münasibətlərini normallaşdıran Moskva Türkiyənin bu fəallığına və Moskva Türkiyə-Rusiya-Azərbaycan formatının yaradılmasına etiraz etmir”.
Politoloq hesab edir ki, hadisələrin bu yöndə inkişafı Ermənistan hakimiyyətini narahat edir: “Ermənistan tamamilə Rusiyadan asılı vəziyyətə düşüb, ordusu və iqtisadiyyatı Rusiyanın nəzarəti altındadır. Rusiya, hələ ki, Ermənistan hakimiyyətini müdafiə edir və konfliktin Azərbaycanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində həllinə maraq göstərmir. Ancaq bir gün Moskvanın mövqeyi dəyişərsə və Kreml Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli məqsədilə Ermənistan hakimiyyətinə təzyiq edərsə, bu halda Sərkisyan nə edəcək? Rəsmi İrəvan Moskvaya etiraz edəcəkmi?.. Erməni diasporu da düşünür ki, yaxın zamanda Moskva Ankara ilə razılaşaraq Qarabağ münaqişəsini Azərbaycanın xeyrinə həll edəcək. Rəsmi Bakı Moskvanın Ermənistan hakimiyyətinə təsir edərək Dağlıq Qarabağ ətrafındakı rayonların boşaldılmasını sürətləndirəcəyinə çox ümidlidir. Hələ ki, bu baş verməsə də, inanırıq ki, Ankara Moskvanı buna inandırmağa nail olacaq.
Həm Bakı, həm də Ankara Rusiyaya təklif ediblər ki, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin ədalətli həlli halında bölgədə regional əməkdaşlığı genişləndirmək mümkün olacaq. Bu regional əməkdaşlıq isə Rusiyanın maraqlarına cavab verəcək şəkildə inkişaf edəcək. Ancaq, hələ ki, nə Bakı, nə də Ankara Moskvadan tutarlı cavab ala bilib. Ermənistanı daha çox silahlandırmasına baxmayaraq, Rusiyanın Cənubi Qafqaz siyasətini korrektə edəcəyi istisna deyil".
MUSAVAT.COM
& VƏTƏNSEVƏRLƏR
Bu gün neft uğrunda mübarizə gedən Kərkük-Mosul bölgəsi vaxtilə Osmanlının torpaqları idi. Lakin türk imperiyasının süqutundan sonra Türkiyə də bu bölgəyə yalnız kənardan baxaraq qalıb. Ən maraqlısı isə Türkiyəni Mosul-Kərkük neftindən məhrum edən şəxsin bir erməni olmasıdır.
Osmanlı dövründə İraqdakı neft ehtiyatları ilə bağlı ilk araşdırmaları İstanbulda yaşayan erməni Kalouste Sarkis Gülbenkyan olub. Onun atasının Qapalıçarşı deyilən bazarda dükanı var idi. Onların qohumları Bakıda yaşayırdı, özləri də oradan gələnlər idi. Ata Gülbenkyan da Bakıdan qaz yağı gətirərək satırmış.
Sarkis Gülbenkyan Londonda geoloji mühəndislik təhsili alıb, əsasən də neft yataqları üzərində işləyib. Londondan İstanbula qayıdandan sonra, Osmanlı sultanı ƏIbdülhəmidin tələbi ilə araşdırmalara başlayır və Mesopatomiyada (indiki İraq ərazisi) neft tapdığı haqda sultana məlumat verir. Əbdülhəmid də 1904-cü ildən sonra həmin torpaqları şəxsi mülk olaraq satın alır.
Gülbenkyan daha sonra ilk türk Milli Bankını yaradır və 1912-ci ildə yaradılan Türk Neft Şirkətinin ("Turkish Petroleum Company") 50 faiz səhmlərinə ortaq olur.
Gülbenkyanın bankı Türk Neft Şirkəti ilə yanaşı, "Deutsche Bank"la da əməkdaşlıq edir və Mesopatomiyada fəaliyyətini davam etdirmək üçün müxtəlif şirkətlər qurur. Lakin I Dünya Müharibəsində almanlar məğlub olduğu üçün "Deutsche Bank"ın səhmləri Fransa şirkətinə keçir. I Dünya Müharibəsində Osmanlının parçalanmasından sonra ingilislərlə keçirilən görüşləri də Gülbenkyan aparır.
1926-cı ildə Mosul neftinin bölüşdürülməsi zamanı Gülbenkyanın Türk Neft Şirkəti İraq şirkəti oldu və ona yalnız 5 faiz pay verildi. Buna görə də ona "məşhur 5 faiz" ləqəbi qoyuldu. Yerdə qalan 95 faiz hissəsi isə İngiltərə, Fransa Hollandiya və Amerika arasında bölüşdürüldü, bu ölkələrin hər birinə 23,75 faiz pay düşdü. Beləliklə, Osmanlının varisi olan Türkiyə öz mirasından məhrum edildi. Halbuki, Gülbenkyanın şirkəti türk şirkəti idi və Kərkük və Mosuldakı paylar da Türkiyənin olmalı idi. Lakin bir erməni yenə də son anda xəyanət edərək, hissələri digər ölkələrə satdı.
Türkiyə heç nə edə bilmədi, yalnız Gülbenkyanın ölkəyə girişinə qadağa qoymağa gücü çatdı.
Asif,
PUBLİKA.AZ
& VƏTƏNSEVƏRLƏR
08.12. 2016 / 15:20
Rusiyanın ən qatı millətçi saytlarından biri “Kolokol Rossii” (kolokolrussia.ru/evraziya/peregovor-po-karabahu-moskva-mejdu-erevanom-i-baku)
7 dekabrda Rusiya XİN sözçüsü Mariya Zaxarovanın brifinqdə Dağlıq Qarabağ konflikti ilə əlaqədar Hamburqda ATƏT xarici işlər nazirlərinin Şurasında Azərbaycan və Ermənistan XİN rəhbərlərinin görüşünün baş tutmasının mümkünlüyünü bildirib.
Daha sonra cəbhə xəttində vəziyyətin gərginliyindən, konfliktin həllində hər iki ölkənin mövqeyindən bəhs edən yazıda müəllif Rusiyanın əsas mövqeyini belə şərh edib: “ Bir sözlə, Azərbaycan rəhbərliyinin yerində olsam Moskvanın ölçülü siyasətini yoxlamaz , imtahan etməzdim. Aydın məsələdir ki, Moskva başlıca forpostu və müttəfiqi olan Ermənistanı heç vaxt “satmaz”, eləcə də DQR-i “satmaz” və heç zaman konfliktin həllinin Azərbaycan modelini də qəbul etməz. Bununla belə Rusiya Azərbaycanla əməkdaşlıqda və tərəfdaşlıqda maraqlı olduğunu nümayiş etdirir. Yalnız, irimiqyaslı Azərbaycan –Ermənistan konfliktində ( müəllif Boris Cereliyevski çox vaxt Amerikadan, ABŞ-la konfliktdən yazdığından , özünə o qədər qapanıb ki,” Azərbaycan-Amerika konflikti “ yazıb) Rusiya Bakı ilə əlaqənin necə dəyərli olmasına baxmayıb , heç bir şübhə olmadan Ermənistan qarşısında öz müttəfiqlik öhdəliyini yerinə yetirəcək. Ona görə də Moskvanın əsas vəzifəsi Bakını istənilən hərbi revanşdan çəkindirməkdir”.
İlk baxışdan burda bir yeniliyik yoxdur-Rusiyanın Qarabağ problemində mövqeyi əvvəldən bəllidir: regionda mövqeyini, təsirini status-kvonu saxlamaqla qorumaq. Məsələ burasındadır ki, Azərbaycanda Moskvanın mövqeyini açıq və gizli müdafiə edən bəzi səlahiyyət sahiblərinin təsirində olan ölkəmizin bir sıra KİV-ləri az qala hər gün manşetlərdə” Rusiya Ermənistanı məcbur edir”, “Moskvanın Bakıya böyük jesti”, “Rusiya Qarabağ problemini Azərbaycanın maraqlarına uyğun həll edir” və s. kimi pafoslu başlıqlarla vətəndaşlarımızı hələ də Rusiya nağılları ilə arxayınlaşdırırlar. Təbii, bir sayt məqaləsinin Rusiyanın rəsmi mövqeyi olmadığını irad kimi deyə bilərsiniz, amma indiyədək Rusiya hansı konflikti özü yaratdığını və həllində maraqlı olmadığını rəsmən bəyan edib? Ukraynada, Gürcüstanda, Moldovada, Suriyada, Krımda, hansında? Rusiyanın mövqeyi elə bu yazılardı, Solovyovların, Kiselyovların telemüzakirələri, Jirinovskinin, Kurginyanın sərsəm çıxışlarıdı.
İşıq-qaz dərdi, çörək, kartof, soğan dərdi, iqtisadi böhran, onsuz da milləti Qarabağdan çox, ayaqda qalmaq, mövcud olmaq problemilə üz-üzə qoyub. Amma, hər gün təslimçi ovqatla yüklədikləri xalqın Qarabağ məsələsində təslim olmadığını , apreldə şəhidlərin dəfn edilməsindəki coşğusunu bir daha xatırlasınlar və ağıllarının ucundan belə keçirməsinlər ki, bizi hansısa tələyə salıb təslimçiliklə barışdıracaqlar. Bu sətirlər pafos yox həqiqətdir. Burdan o yana yol yoxdur.
Qarabağ işğal olandan 24 il keçib. Atəşkəsdən bu tərəfə münaqişənin həlli yolunda uğur yoxsa , o demək deyil ki, düşmən dövlətlərin təhriki, dost-qardaş dövlətlərin xahişi ( bu proses gedir) ilə milləti təslimçiliyə sürükləmək, məğlubiyyətlə barışdırmaq lazımdır. Zamanı qaçırdıq, məsələni həll etmək yolundan uzaq düşdük, prioritet Qarabağ olmadı. Ölkənin təhlükəsizliyinə cavabdeh olan vacib strukturlar talançılıqla, quldurluqla məşğul oldu. Aylıq paketləri 500.000 dollar olanları Qarabağ heç vaxt maraqlandırmayıb. Bu gün belə paketlər aldıqlarını iki-üç nəfər etiraf edir, etməyənlər daha çoxdur və iş başındadırlar. İndi də deyirlər ki, Qarabağ qaçqınlarının imtiyazlarını ləğv etmək lazımdır. Qarabağı nə vaxt alıb qaçqına verdiniz ki, hələ bir imtiyazını da ləğv edirsiniz?!
Və ölkədə gərginlik yarananda, etirazlar artanda Qarabağda yalançı müharibə, yalançı döyüşlər başlayıb xalqın başını aldatmayın, “ölkədə müharibə gedir” - deyib başarısızlığı Qarabağla sığortalamayın. Müharibə edəcəyiksə, bu millət işini bilib müharibə etsin,
“ya Qarabağ, ya ölüm” deyib kişi kimi vuruşaq, yoxsa uşaq kimi “cicc” eləyib , nə gizlənməkdi bu?
Kimsə Qarabağı ərazi hesab edib onu itirməkdə faciə görmürsə onun bizə dəxli olmamalıdır. Qarabağ ərazi yox, VƏTƏNDİR! Vətəni itirmək elə ölmək demək deyilmi? Ölürüksə elə Vətən yolunda ölmək şərəfli deyilmi?
MODERATOR.AZ
& VƏTƏNSEVƏRLƏR
Erməni diasporunun Naxçıvanla sərhəddə yerləşən Qars şəhərində gizli planlar qurduğu haqda məlumatlar yayılıb.
Publika.az Türkiyə mediasında müxtəlif vaxtlarda yayılmış məlumatları toplayaraq, erməni diasporunun gizli planlarının nədən ibarət olduğunu oxuculara çatdırır.
Erməni diasporunun bölgə ilə bağlı planlarına Soros Fondu da yaxından dəstək verir. Xüsusilə, bölgəyə xristian missionerlər göndərilərək, yerli müsəlmanlar arasında xristianlığın yayılmasına çalışırlar.
Bu planlara qarşı mübarizə aparan Qarsdakı Harakan məscidinin imamı Yavuz Selim qələmə aldığı məqaləsində bunları yazır: “Ermənistan Azərbaycan torpaqlarını işal edərək, yüz minlərlə insanı evindən-yurdundan qovdu. Türkiyə buna görə 1993-cü ildə Ermənistanla sərhədlərini bağladı. Erməni diasporu bundan sonra Türkiyədəki fəaliyyətini gücləndirərək, Cənub-Şərqi və Qərbi Anadoluda, həmçinin, Qafqazda təşkilatlanmaya başladı. 1993-cü ildən indiyə kimi onlar sərhədlərin açılması üçün çalışırlar və bu işdə Qarsı mərkəz olaraq seçiblər. Xristian missionerləri müxtəlif adlar altında bölgəyə göndərilir. Xüsusilə, Fransa, Belçika, Hollandiya, Almaniya və Amerikada olan erməni lobbisinin yüksək səviyyəli şəxsləri Qarsla bağlı bir sıra planlar qurublar. Onlar “Qarsı Qafqazın çox mədəni və müxtəlif etnik qrupların yaşadığı mərkəz edəcəyik” deyə bildirirlər. Bu işdə onların Qarsdakı tərəfdarları da iştirak edir”.
Y.Selim qeyd edir ki, erməni diasporunun bu fəaliyyətinə ən böyük dəstəyi Lissabonda yerləşən Gülbenkyan Vəqfi verir.
Qeyd edək ki, Gülbenkyan Vəqfi XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində İstanbulda yaşayan erməni Kalouste Sarkis Gülbenkyanın adını daşıyır. Gülbenkyan Osmanlı sultanı Əbdülhəmidin tapşırığı ilə İraqdakı neft ehtiyatları ilə bağlı ilk araşdırmaları həyata keçirib.
S.Gülbenkyan Londonda geoloji mühəndislik təhsili alıb, əsasən də neft yataqları üzərində işləyib. Londondan İstanbula qayıdandan sonra, Əbdülhəmidin tələbi ilə araşdırmalara başlayır və Mesopatomiyada (indiki İraq ərazisi) neft tapdığı haqda sultana məlumat verir. Əbdülhəmid də 1904-cü ildən sonra həmin torpaqları şəxsi mülk olaraq satın alır.
Daha sonra o, ilk türk Milli Bankını yaradır və 1912-ci ildə yaradılan Türk Neft Şirkətinin (“Turkish Petroleum Company”) 50 faiz səhmlərinə ortaq olur. 1926-cı ildə Mosul neftinin bölüşdürülməsi zamanı Gülbenkyanın Türk Neft Şirkəti İraq şirkəti oldu və ona yalnız 5 faiz pay verildi. Buna görə də ona “məşhur 5 faiz” ləqəbi qoyuldu. Yerdə qalan 95 faiz hissəsi isə İngiltərə, Fransa Hollandiya və Amerika arasında bölüşdürüldü, bu ölkələrin hər birinə 23,75 faiz pay düşdü. Beləliklə, Osmanlının varisi olan Türkiyə öz mirasından məhrum edildi.
Məlumatlara görə, xarici ölkələrin də dəstəyi ilə Qarsda fəaliyyət göstərən erməni diasporu şəhərin türk memarlıq tikililərinin dəyişdirilməsi istiqamətində də çalışır. Bütün bunlar isə “Qarsda Osmanlı mirasının qorunması” adı altında aparılır. Erməni diasporunun bu fəaliyyəti 2013-cü ildən başlayaraq güclənib.
Y.Selim bildirir ki, Qarsın memarlıq quruluşunun yenilənməsi adı altında tarixi müsəlman abidələri məhv edilir.
Asif,
PUBLIKA.AZ & VƏTƏNSEVƏRLƏR
3300 SAYLI MƏXFİ TELEQRAM
8 Dekabr 2016 / 12:46
Azərbaycan və Türkiyəyə qarşı müxtəlif güc mərkəzlərinin xain planları hələ 100 il öncə - XX əsrin əvvəllərindən mövcud idi. Bu planın arxasında dayananlardan biri də Vudro Vilsonun rəhbəlik etdiyi Amerika və ingilislər idi. I Dünya Müharibəsinin nəticəsi olaraq, Osmanlı İmperiyası dağılmalı, torpaqları bölüşdürülməli idi. “Böyük Ermənistan” xülyasının bir hissəsi də məhz Türkiyədən qoparılan ərazilərdə və Azərbaycan torpaqlarında yaradılmalı idi.
Vilsonun 1918-ci ilin 28 mayında Əlimərdan bəy Topçubaşovun Paris sülh konfransında Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin (AXC) tanınması təklifini rədd etməsinin səbəbi də bu idi. Onun “yeni dünya xəritəsində” Azərbaycana yer verilməmişdi. Türkiyənin Ərzurum, Trapezund, Van və Bitlis bölgələri Ermənistana verilirdi. Bu plan baş tutmadı və 1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurulması bu planların təxirə düşməsi ilə yanaşı, ermənilərin də bölgədə soyqırımı siyasətinin qarşısını müəyyən qədər aldı. Lakin AXC Naxçıvanı qoruya bilmədiyi üçün ermənilərin hədəfi bura oldu. Həmçinin, İrəvanda və Qarsda türk-müsəlman əhaliyə divan tutulmağa başlandı.
Zaqafqaziya Federativ Demokrat Respublikasının dağılmasından sonra yaradılan Ermənistan Demokratik Respublikasının fərqli adlarla tanınması da diqqət çəkirdi: “İrəvan respublikası” və “Ararat respublikası”. Birinci adda onlar Azərbaycan torpaqlarına iddia edir, ikincidə isə qədim olduqları iddiasını irəli sürürdülər.
100 il öncə bu bölgədə gedən qanlı savaşların əsas hədəfini belə xarakterizə etmək olar: Türkiyə və Azərbaycan torpaqlarında “Böyük Ermənistan” yaratmaq.
Lakin bu ssenarilərə qarşı AXC və Türkiyə iki plan işə saldı:
1. Araz - Türk Cümhuriyyəti
2. Qars Demokratik Cümhuriyyəti (Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti).
Araz-Türk Cümhuriyyəti : Vilsonun xəritəsindəki “dəfinəni” tapmaq ümidi ilə türk-müsəlman əhaliyə qarşı əsil soyqırımı törədən ermənilər AXC-nin Naxçıvana dəstək verə bilməməsindən istifadə edərək, bura hücuma keçdilər. Onlar bu qədim Azərbaycan torpaqlarına da iddia edirdilər. Və bu iddialar hələ I Nikolayın dövründən başlanmışdı. Belə ki, 1828-ci ilin 21 martında Naxçıvan xanlığı çar Nikolayın əmri ilə ləğv olunur. Sonra da İrəvan və Naxçıvan xanlıqlarının ərazisində erməni vilayəti yaradılır. Türkmənçay müqaviləsi əsas gətirilərək, İrandan bura 10 min 652 nəfər erməni köçürülür. 1849-cu ildə erməni vilayəti ləğv olunur və bu ərazilərdə İrəvan quberniyası yaradılır. Naxçıvan ərazisi isə qəzalara bölünür.
Nəhayət, Çar İmperiyasının dağılmasından sonra I Dünya Müharibəsinin yaratdığı xaosdan istifadə edən ermənilər yenidən Naxçıvan iddialarını qaldırırlar. 1918-ci ilin 4 iyununda erməni terrorçu Andranik Ozanyan Osmanlı ilə AXC arasında bağlanan müqaviləni tanımayaraq, Naxçıvanı işğal etməyə cəhd edir. Zəngəzur işğal olunur və əhali soyqırıma məruz qalır. İyulun 19-da isə türk ordusu bölgəni ermənilərdən təmizləyir. Avqustun 30-da Mudros müqaviləsindən sonra türklər bölgəni tərk etmək məcburiyyətində qalırlar. Bu, ermənilərin fəallaşmasına səbəb olur. Məhz bu planların qarşısını almaq məqsədilə bölgədə Araz-Türk Cümhuriyyəti qurulur. Cəfərqulu xan Naxçıvaniski yeni dövlətin ilk general-qubernatoru olur. Araz-Türk Cümhuriyyətinin 1918-ci ilin hansı ayında elan edildiyi dəqiq deyil. Tarixçilərin ümumi razılaşdığı təqvim 1918-ci ilin noyabr ayıdır. Lakin bəzi tarixçilər bunun noyabrın 3-də, bəziləri isə 18-də qeyd edirlər.
Misal üçün AMEA-nın A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutunun elmi işçisi Nazim Mustafa yazır : “30 oktyabr 1918-ci ildə imzalanan Mudros sazişinə əsasən, türk ordusu 1914-cü il sərhədlərinə çəkilmək məcburiyyətində qaldığından və bununla da, ermənilərin həmin əraziləri işğal etmək təhlükəsi yarandığından Ordubaddan Sürməliyədək ərazinin nümayəndələri noyabrın 3-də Qəmərli qəsəbəsinə toplanaraq Araz-Türk Hökuməti qurmaq haqqında qərar çıxarırlar”.
Araz-Türk Cümhuriyyətinin mərkəzinin İğdır olduğu haqda məlumatlar var. Digər versiyalara görə, Naxçıvan, Qars və Qəmərli də mərkəz olub. Lakin bütün proseslərin Naxçıvandan idarə olunduğu əksər tarixçilərin razılaşdığı fikirdir.
Həmin hadisələrin canlı şahidi olmuş ədəbiyyatşünas Lətif Hüseynzadə “Araz şahiddir” kitabında yazır: “Oktyabr ayının son günləri idi. Kazım Qarabəkir paşanın son iqamətgahı olan Rəhim xanın evinin qarşısında çoxlu adam toplaşmışdı... Burada Naxçıvanın gələcək taleyi – dövlətçilik statusu haqqında məsələ müzakirə edilirdi. Bu iclasda Kazım Qarabəkir paşa dedi: “Naxçıvanın gələcək müqəddəratını təmin etmək üçün burada bir hökumət qurulması vacib və zəruridir. Zatən siz naxçıvanlılar milli azadlıq mübarizəsində tarixə şanlı səhifələr yazmısınız. Dövlətçilik hüququna və ləyaqətinə maliksiniz. Siz bu hüququ, haqqı döyüş meydanlarında düşmənə qələbə çalaraq qazanmısınız. Şərqin qapısında, Naxçıvanda bir cümhuriyyət qurulmalıdır”.
Şərqin qapısında cümhuriyyət qurulur. Bu cümhuriyyətin tərkibinə Naxçıvan, Şərur-Dərələyəz və Ordubad qəzaları, Sərdarabad, Uluxanlı, Vedibasar, Qəmərli, Mehri və sair ərazilər daxil olur.
Araz-Türk Cümhuriyyətinin ilk general-qubernatoru Cəfərqulu xan Naxçıvanski idi. Sonradan cümhuriyyətin sədr və 6 üzvdən ibarət hökuməti yaradıldı. Hökumətin sədri Əmir bəy Əkbərzadə idi. İbrahim bəy Cahangiroğlu hərbi nazir, Qənbər Əlibəy Bənəniyarlı maliyyə naziri, Bağır bəy Rzazadə inzibati nazir, Məmməd Bəyzadə ədliyyə naziri, Həsənağa Şəfizadə xarici işlər naziri və Mirzəhüseyn Mirzə Həsənzadə və Lütfi Xoca Ekid Əfəndi şeyxülislam, general Əli Əşrəfbəy fəxri üzv və aşirət rəisi idi.
Cümhuriyyət cəmi bir il fəaliyyət göstərə bildi. Ermənilər Naxçıvanı işğal edəndən sonra bu dövlət dağıdıldı. Bölgə bir də 1920-ci ildə Qarabəkir Paşa tərəfindən azad olundu. AXC-nin süqutundan sonra bolşeviklər bu əraziləri də işğal etdi.
Qars Demokratik Cümhuriyyəti (Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti) : Mudros müqaviləsi nəticəsində Osmanlı bölgədən geri çəkilmək məcburiyyətində qaldı. Lakin bölgəyə verilən dəstək kəsilmədi. Əvvəlcə, oktyabrın 29-da Ömər Faiq Nemanzadənin rəhbərliyi ilə Axıska hökuməti yaradıldı. Noyabrın 5-də “Qars İslam Şurası” elan olundu. Noyabrın 14-də I Qars konfransı çağırıldı. Noyabrın 30-da “Qars İslam Şurası”nın dəvəti ilə Naxçıvan, Ordubad, Qəmərli, Sürməli (İğdır), Şərdi Şörəyəl, Axıska, Axalkələk və Batum bölgələrindən gələn 60 nəfərlik nümayəndənin iştirakı ilə II Qars konqresi keçirilir. Bu konqresdə Qars İslam Şurası yaradılır. Araz-Türk Cümhuriyyəti də bu Şuranın tərkibinə qatılır. 12 nəfərlik hökumətə də Araz-Türk Cümhuriyyətinin hərbi naziri olmuş İbrahim bəy Cahangirzadə rəhbərlik edirdi. Əsas hədəf daşnakların türk-müsəlman əhaliyə qarşı törətdiyi soyqırımın qarşısını almaq idi. 1919-cu ilin 13 yanvarında isə ingilis generalı Bisç Qarsa gələrək, erməni Stepan Korqanovu Qarsın valisi təyin etdiyini elan edir. Lakin Şura ona qarşı çıxaraq, bölgə əhalisinin 85 faizinin türklərdən ibarət olduğu əsasını gətirirlər. Son nəticədə general Bisç Qars İslam Şurası hökumətini tanıyır.
1919-cu ilin 27 yanvar tarixində isə Qars İslam Şurası Qars Demokratik Cümhuriyyətinin (Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti) yarandığını elan edir. Dövlətin paytaxtı Batumi olur. Əraziləri isə Batumidən Ordubada qədər uzanır. Ərazisi 40 min kvadratkilometr, əhalisinin sayı 1 milyon 800 min nəfər idi. Əhali arasında türklər üstünlük təşkil etsə də, rus, yunan, malakan kimi milli azlıqların da hüquqları qorunur, onların nümayəndələri hökumətdə təmsil olunurdu. Yeni dövlətin 18 maddədən ibarət konstitusiyası qəbul olundu. Dövlət dili türk dili idi. Bayrağı ağ, yaşıl və qara olmaqla üç rəngdən və ay-ulduzdan ibarət idi. Hökumətin rəsmi orqanı Batumidə həftədə üç dəfə çıxan “Sədayi millət” qəzeti idi. Lakin heç bir siyasi partiya yox idi. Buna görə də 65 bitərəf deputatın təmsil olunduğu parlament yaradıldı. Spiker Doktor Əsəd bəy Oktay oldu.
Parlament dövlətin daxili və xarici siyasət kursunu müəyyənləşdirmişdi:
- Bütün qonşularla, xüsusilə yeni yaranmış Qafqaz dövlətləri ilə mehriban münasibətlər qurmaq.
- Qars Demokratik Cümhuriyyəti (Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti) neytral dövlətdir.
- Dövlətin vətəndaşları milliyyətindən, dinindən, sosial mənşəyindən, siyasi əqidəsindən asılı olmayaraq, bərabər hüquqlara malikdirlər.
Lakin yeni dövlətin bir çox çətinlikləri var idi və onlar əsas ümidlərini Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə bağlamışdılar. AXC-nin Batumidəki konsulu məsələ ilə bağlı Bakıya teleqram göndərərək bildirdi: “Cənub-Qərbi Qafqaz və ya Qars Demokratik Cümhuriyyəti əhalisi Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ona hərtərəfli yardım edəcəyinə böyük ümidlər bəsləyir”.
Qars Demokratik Cümhuriyyəti (Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti) 1919-cu il yanvarın 25-də AXC-yə müraciət edərək, hərbi və maddi yardım istədi. Buna cavab olaraq, Azərbaycan hökuməti onlara hərbi təlim keçmək üçün zabitlər və xeyli qızıl pul göndərdi.
Qars Demokratik Cümhuriyyəti (Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti) iki tərəfdən – Ermənistan və Gürcüstandan təzyiqlərə məruz qalırdı. Gürcüstan Batumi iddiasına görə bu siyasəti yürüdürdü. Cəmi 15,5 min hərbi qüvvəyə malik olan yeni dövlət bu təzyiqlərə çətinliklə qarşı çıxırdı. Artıq Qafqaza diktə etməyə başlayan ingilislər də Ermənistanı və Gürcüstanı dəstəkləyir, Qars dövlətinin ərazisini bu iki ölkə arasında bölüşdürməyi planlaşdırırdı. Buna baxmayaraq, ingilislər AXC hökumətini Qars Demokratik Cümhuriyyəti ilə bağlı status-kvonu saxlayacaqlarına inandırırdılar. Qars Demokratik Cümhuriyyəti müvəqqəti hökumətinin sədri 1919-cu ilin 26 yanvar tarixində AXC-yə nota göndərir.
“Gürcüstan Ərdəhan mahalını və Axalsıx qəzasını işğal etməyə cəhd göstərir. Bütün müsəlman əhalisi buna qarşı ayağa qalxmışdır. Ermənilər də Naxçıvan qəzasına hücumlar edirlər. Gürcülərin Axalsıx və Axalkələk qəzalarına hücumları zamanı 45 min davar aparılmışdı”, - deyə notanın mətnində bildirilir.
Nəhayət, 1919-cu ili 12 aprel tarixində ermənilər ingilislərin köməyi ilə Qarsa hücuma keçdilər. AXC hökuməti ermənilərin Qarsda törətdiyi soyqırımı ilə bağlı Böyük Britaniya komandanlığına etiraz etdi. Lakin ingilislər Qars Demokratik Cümhuriyyəti hökumətinin 35 üzvünü həbs edərək, zirehli qatarla Gümrüyə, oradan da Batumi yolu ilə Malta adasına sürgün etdilər. Bununla da Qars Demokratik Cümhuriyyəti (Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti) süqut etdi.
(Qars Demokratik Cümhuriyyətinin Hökumət üzvləri yalnız 1921-ci il mayın 23-də Azərbaycan Xalq Komissarları Sovetinin sədri Nəriman Nərimanovun köməyi sayəsində Maltadan əsirlikdən vətənə qayıtdılar).
Aprelin 14-də ingilis generalı Devinin məsləhəti ilə 6 türk, 1 rus, 1 yunandan ibarət yeni Milli Şura yaradıldı. Aprelin 19-da S.Korqanov Qarsda qubernator kimi fəaliyyətə başladı. Bundan sonra erməni qoşunları Qars vilayətinə soxuldular. Yerli müsəlman-türk əhali dəhşətli soyqırımına məruz qaldı. Aprelin 30-da qondarma Milli Şura ləğv edildi. 1920-ci ilin payızınadək Qars Demokratik Cümhuriyyətinin ərazisi ermənilərin və gürcülərin işğalı altında qaldı. Bu işğal 1920-ci ilin okrtyabrında bölgənin türk ordusu tərəfindən azad olunmasına qədər davam etdi.
Tarixçi Nazim Mustafa “Türkiyədə Qətliam” məruzəsində bildirir ki, ermənilər yaş və cins fərqi qoymadan silahsız əhalini məhv edirdilər: “Ərzurumda və Qarsda ermənilər əsil soyqırımı etdilər. Erməni quldur dəstələri Ərzincandan Qarsa qədər böyük ərazidə müsəlman kəndlərini tamamilə dağıtdılar. Qars ərazisində ermənilərin müsəlman əhaliyə qarşı kütləvi qətlləri 1920-ci ilin oktyabrında türk ordusunun regionu azad etməsinə qədər davam etdi”.
1920-ci ilin 25 dekabrında Amerika kəşfiyyatının admiral Mark Bristoluya göndərdiyi “Qars 3300 epizod” adlı 14 səhifədən ibarət məxfi teleqramda belə yazılıb: “Türklər Qarsa girdilər və erməni əsgərlər heç bir atəş açmadan qaçmağa başladılar. Erməni əsgərlərin bir çoxu silahını atıb, formalarını çıxardır və evlərdə, xəstəxanalarda və uşaq evlərində gizlənirdilər. Hətta erməni əsgərləri uşaq çarpayılarının altında qorxa-qorxa gizlənirdilər. Bəzi əsgərlər türklərə təslim olur və öz orduları haqqında bütün sirləri açırdılar, əsgər yoldaşlarının yerini deyirdilər”.
Bu sənəd hazırda ABŞ Konqresinin Kitabxanasının əlyazmalar bölməsində saxlanılır.
Qars Milli Müsəlman Şurasının məlumatına görə, 1919-cu ilin avqustuna qədər Qars ətafında 70 kənd, Kaqızmanan ətrafında 50 kənd, Kela bölgəsində 30 kənd ermənilər tərəfndən tamamilə dağıdıldı, on minlərlə insan öldürüldü və yaralandı. Bu bölgələrdə erməni vandalizminin izləri – müsəlmanların kütləvi qəbiristanlığı indiyə qədər qalır.
... Ermənilərin və Qərb güclərinin bölgəyə dair planları indiyə qədər davam edir. Məlumatlara görə, erməni diasporunun bölgə ilə bağlı planlarına Soros Fondu da yaxından dəstək verir. Xüsusilə, bölgəyə xristian missionerlər göndərilərək, yerli müsəlmanlar arasında xristianlığın yayılmasına çalışırlar.
Qarsdakı Harakan məscidinin imamı Yavuz Selim qələmə aldığı məqaləsində yazır :
“Ermənistan Azərbaycan torpaqlarını işğal edərək, yüz minlərlə insanı evindən-yurdundan qovdu. Türkiyə buna görə 1993-cü ildə Ermənistanla sərhədlərini bağladı. Erməni diasporu bundan sonra Türkiyədəki fəaliyyətini gücləndirərək, Cənub-Şərqi və Qərbi Anadoluda, həmçinin, Qafqazda təşkilatlanmaya başladı. 1993-cü ildən indiyə kimi onlar sərhədlərin açılması üçün çalışırlar və bu işdə Qarsı mərkəz olaraq seçiblər. Xristian missionerləri müxtəlif adlar altında bölgəyə göndərilir. Xüsusilə, Fransa, Belçika, Hollandiya, Almaniya və Amerikada olan erməni lobbisinin yüksək səviyyəli şəxsləri Qarsla bağlı bir sıra planlar qurublar. Onlar “Qarsı Qafqazın çox mədəni və müxtəlif etnik qrupların yaşadığı mərkəzi edəcəyik” deyə bildirirlər. Bu işdə onların Qarsdakı tərəfdarları da iştirak edir. Erməni diasporunun bu fəaliyyətinə ən böyük dəstəyi Lissabonda yerləşən Gülbenkyan Vəqfi verir. Xarici ölkələrin də dəstəyi ilə Qarsda fəaliyyət göstərən erməni diasporu şəhərin türk memarlıq tikililərinin dəyişdirilməsi istiqamətində də çalışır. Bütün bunlar isə “Qarsda Osmanlı mirasının qorunması” adı altında aparılır. Erməni diasporunun bu fəaliyyəti 2013-cü ildən başlayaraq güclənib. Qarsın memarlıq quruluşunun yenilənməsi adı altında tarixi müsəlman abidələri məhv edilir”.
Böyük oyun davam edir. Bu oyunun daha da genişlənməməsi üçün diqqətli olmalı və lazımı anda qabaqlayıcı addımlar atılmalıdır. Ən azından tarixin təkərrür etməməsi üçün...
Asif,
PUBLİKA.AZ & VƏTƏNSEVƏRLƏR
