45 MİN ADAMA PUL XƏRCLƏYƏN AZƏRBAYCANLI KİMDİR ?

Media onu “cənub dənizlərinin sahibi” adlandırır. “Forbes” isə 1,3 mlrd. dollar varidatın sahibi kimi bu şəxsi öz siyahısına daxil edib. Türkiyədə onun şirkətini türk, Rusiyada rus, Azərbaycanda Azərbaycan şirkəti kimi tanıyırlar. Söhbət vaxtilə Volqa çayında uzağı 3 min ton maye yanacaq daşımaq gücünə malik olan, hazırda bu rəqəmi okean və dənizlərdə 30 milyon tona çatdıran, 2007-ci ildə Türkiyə vətandaşlığını qəbul edən “Palmali” şirkətlər qrupunun sahibi Mübariz Mənsimovdan gedir. O, Mənsimov ki, 14 il əvvəl Türkiyəyə sərmayə qoyarkən bəlkə özü belə bir gün bazar dəyəri 6-7 milyard dollarla ölçülən holdinqə sahib olacağını ümid etmirdi.

Publika.Az “Milyonçu” layihəsi çərçivəsində sizi “Palmali” şirkətlər qrupunun prezidenti Mübariz Mənsimovun həyat hekayəsi ilə tanış edir.

9 uşaqlı ailə, hərbiçi həyatı 

Mübariz Mənsimov 1968-ci il martın 22-də Bakıda anadan olub. 6 qız, 3 oğlandan ibarət 9 uşaqlı kasıb ailədə böyüyüb. Uşaqlıq illərində atasının istəyi ilə C.Naxçıvanski adına hərbi məktəbə qəbul olunub. Burada təhsilini başa vurduqdan sonra Rostov İqtisadiyyat Universitetində təhsilini davam etdirib. Paralel olaraq Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi İdarəsində çalışıb. Hərbi xidmətdə olarkən daxili kəşfiyyat sahəsinin sirlərini öyrənib. Sovet daxili kəşfiyyatında müxtəlif vəzifələrdə çalışıb. 1985-ci ildə Şərqi Almaniyaya göndərilib. Lakin 1989-cu ildə erməni generalla etdiyi mübahisənin sonucu olaraq, əsgərlik həyatına son verib. Mənsimov özü isə o dövr haqqında belə deyir:

"Sovet Ordusu tarixində Berlin divizyonunda daxili kəşfiyyat zabiti olaraq, vəzifə yerinə yetirən ilk azərbaycanlı və ilk qafqazlı mən idim”.

Hərbi karyerasına son qoyduqdan sonra M.Məsimov 1,6 il gəmilərdə aşpazlıq edib. Əslində bu işi onun iş dünyasına qatılmasının başlanğıcı hesab etmək olar. Məhz aşpazlıq edərkən dostları ilə birlikdə gəmi kirayə götürməyə qərar verib.

Holdinq sahibliyinə gedən yol 

M.Mənsimovun dillərə dastan sərvəti Rusiyadakı özəlləşdirmənin nəticəsi kimi göstərilir. Düzdür, ilkin kapital üçün 3 yoldaşı ilə birlikdə kirayələdiyi 150 tonluq balıqçı gəmisinin də burada rolu az olmayıb. Amma iş həyatında əsaslı dönüşü Rusiyada əsən özəlləşdirmə küləyinin üstünlükləri yaradıb. M.Mənsimov özəlləşdirmə nəticəsində satışa çıxarılan gəmilərdən almağa başlayıb. Hansı ki, texniki baxımdan yaxşı vəziyyətdə olmadığından həmin gəmilərə heç kim pul vermək istəmirdi. O, dəyəri 100 dollar olan gəmiləri qəpik-quruşa - 10 dollara alırmış. Texniki çətinliklərə baxmayaraq, Mənsimov qoyduğu az sərmayə ilə gəlir götürməyi bacarıb.

1994-cü ildə işləri böyütmək üçün iki dostu ilə Türkiyəyə gəlib. “Agent 34” gəmi agentliyini alıb. 1998-ci ildə isə "Palmali" Şirkətlər Qrupunu yaradıb. Uzaq, əlçatmaz ada anlamına gələn şirkətin loqosunu isə iş adamının özü çəkib.

Onu da bildirək ki, başlanğıcda “Palmali” Türk limanlarını ziyarət edənlər də daxil olmaqla, İstanbul və Çanaqqala boğazından keçən gəmilərə agentlik xidmətləri həyata keçirib. Lakin iş adamı bununla kifayətlənməyib. Çox keçmədən öz donanmasını yaradıb. Dəniz nəqliyyatı şirkəti kimi birinci sıraya yüksəlib. Donanmasına görə isə ilk 5 şirkət arasına daxil olmağı bacarıb. Hazırda şirkət 230 gəmi ilə (170-i “Palmali”yə məxsusdur) ildə 105 mln. ton neft və neft məhsulları daşıyır. 2008-ci ildə “Palmali” gəmiləri ilə 110 milyon ton neft daşınıb. Müqayisə üçün deyək ki, Rusiyada ən böyük tanker şirkəti olan “Novoşip” ildə 60 mln. ton neft daşıyır.

45 min işçiyə əməkhaqqı verir  

Məsələ təkcə rəqəmlərdə deyil. “Palmali” geopoliotik səhnədə də vacib rol oynayır. O Qərb istehlakçılarının Rusiya, Türkmənistan, Qazaxıstan, Azərbaycan, ümumilikdə Xəzər bölgəsinin enerji resurslarına çıxışını təmin edir. Şirkətlər qrupunun 21 ölkədə ofisi var. Tabeliyindəki 28 min nəfər işçi təkcə dənizçilik sektorunda çalışır. Qrupun fəaliyyət sahəsindəki digər şirkətləri də hesaba qatanda M.Mənsimov ayda 45 min işçiyə əməkhaqqı verir.

Türkmən, qazax, rus və Azərbaycan yanacağı Qərb bazarlarına necə nəql olunur?

“Palmali” “Lukoyl”, “Rosneft”, “TNK-BP”, Qazaxıstan “Kazmunayqaz” və s. neft şirkətləri ilə əməkdaşlıq edir. Rusiyanın “Lukoyl” şirkəti ilə müqavilə 1998-ci ildə imzalanıb. "Palmali"nin 129 gəmisi o zaman Aralıq dənizi, Ağ dəniz, Qara dəniz arasında Rusiya neftinin 75 faizini daşıyırdı. 2007-ci ilin yayında isə Dövlət Neft Şirkəti ilə Xəzər yataqlarından neft kəməri vasitəsilə Novorossiysk, Supsa və Ceyhan limanlarına daxil olan neftin nəqli barədə müqavilə imzalanıb. İllik həcm 25 mln. ton təşkil edirdi. Onu da bildirək ki, Azərbaycan hökuməti əvvəlcə özünün iritonnajlı donanmasını yaratmağa hazırlaşırdı. Amma sonra Mənsimovun donanması üzərində dayandı. 2008-ci ilin yanvarında “Heydər Əliyev” tankeri ABŞ-a Bakı-Tiflis-Ceyhan boru kəmərinin ilk neftini daşıdı. Bununla da bölgədə daşınan neftin 80 faizi “Palmali” tərəfindən ünvana çatdırılmağa başladı.

Müşahidəçilərin fikrincə, neft satışı davam etdikcə M.Mənsimovun biznesi də böyüyəcək. Çünki iş adamı davamlı yeni razılaşmalar əldə edərək, bazar payını artırır.

“Lukoyl” və “Palmali” ortaqlığının sirləri 

Rəqibləri deyir ki, M.Mənsimovun iş həyatındakı uğurlarında Rusiyanın “Lukoyl” şirkəti ilə imzalanan müqavilənin rolu böyük olub. Belə ki, “Lukoyl”la 1998-ci ildə müqavilə imzalanarkən Mənsimovun Vahid Ələkbərovla həmyerli olmasından savayı, digər bazar iştirakçılarından heç bir üstünlüyü yox idi. Amma Mənsimov deyir ki, nüfuzlu neft maqnatı ilə yalnız “Lukoyl”la işləməyə başlayandan üç il sonra tanış olub:

“Yerli kimi onunla fəxr edirəm, amma heç vaxt ondan heç nə xahiş etməmişəm”.

İş ortaqlığına gəlincə, qeyd edək ki, “Palmali” “Lukoyl”un neftini Həştərxandan Xəzər vasitəsilə İrana çatdırırdı. Bu neft daxili ehtiyaclar üçün istifadə edilirdi. İran körfəzinin cənub limanlarından alınan yerli yanacaq isə “Lukoyl”un qərbli alıcılarına göndərilirdi. “Palmali”yə məxsus gəmilər ayda 300 min ton neft daşıyırdı. Bununla belə M.Mənsimov dəniz daşımalarını genişləndirməyi qərar aldı. Hansı ki, bunun üçün yeni gəmilər lazım olur. 1998-ci ildə ilk tanker - “Armada” yaradılır. Gəmi çayla da üzə bilərdi, yeni qurğu isə sovet tankerləri ilə müqayisədə komandanı 3 dəfə azaltmağa imkan verirdi. 2003-cü ildə “Palmali” donanması artıq 45 gəmidən ibarət idi. Onlardan 5-ni “Armada”lar təşkil edirdi. 2006-cı ilin aprelində “Palmali” “Lukoyl”dan 270 mln. dollara buzqıran tipli 10 tanker alır. Hazırda bu tankerlər Baltik dənizində hərəkət edirlər. Bu gün “Palmali”nin donanmasında əvvəllər neft şirklətinə məxsus olan 20 tanker var. Gəmilər “Palmali”yə müəyyən həcmdə nəql xidmətləri şərtilə təqdim olunub, yəni daşıyıcı tərəf təkcə tanker deyil, təminatlı sifariş də alıb.

Gəmilərin yarısı kirayədir 

Mənsimovun donanması aldığı sifarişlərin ancaq yarısını daşımağa kifayət edir. Belə ki, donanmada 70-ə yaxın kirayə gəmi var. İş adamı ildən-ilə kirayələdiyi gəmilərin sayını artırır. 2005-ci ildə “Palmali”nin kirayələdiyi gəmilərin sayı 20 olub. 2006-cı ildə bu rəqəm 60-a qalxıb. Mənsimov isə özü bu haqda belə deyir:

“Hər il donanmamıza 10-15 arası yeni gəmi qatırıq. Bir yandan da köhnələri satırıq”.

Bu arada gəmi kirayələyərkən iş adamının tərəfdaş seçimi də diqqət çəkir:

"Məsələn, birinin 30 gəmisi var, digərinin iki. Biz prioriteti iki gəmisi olana veririk. Gəmi sahibi bazarında olanlar bunu bilir. Bu məncə, ailə tərbiyəsi ilə əlaqəlidir. Ağac kökdən böyüyər. Bizə hər kəsi sevməyi öyrətdilər. Bunun zənginliklə, ya da yoxsulluqla əlaqəsi yoxdur. "

“Palmali” təkcə gəmiçilik şirkəti deyil 

“Palmali” şirkətlər qrupu özündə 48 şirkəti birləşdirir. Bura tikinti, dəniz donanması, hotelçilik, süd məhsullarının istehsalı, eləcə də media qrup daxildir. Son illər ”PalMedia" adlı şirkətin nəzdində 10 milyon dollar sərmayə ilə "Pal FM" radiosu və "Palhaber" adlı xəbər portalı da qurub. Bundan başqa, Dövlət Neft Şirkəti ilə ortaq olan "Palmali" bir müddət əvvəl "Tekfen inşaat"ın 50 faiz hissəsini 520 milyon dollara satın alıb. Türkiyə mətbuatı yazır ki, Mənsimovun bu cəhdi onun inşaat sahəsində irəliləmək cəhdindən xəbər verir.

Razılaşma qarşılığında "Palmali" və "SOCAR" ortaqlığı 5 il ərzində "Tekfen İnşaat"a 37 milyard dollarlıq iş verəcək.

Bundan əlavə, son illər iş adamı turizm sektoruna investisiya yatırır. Türkiyədə bu günə qədər Bodrum Palmalife, Palmarina və İstanbul Edition kimi layihələrə 300 milyon dollar sərmayə yatırıb. Leventdəki The İstanbul Edition oteli köhnə HSBC–nin binasıdır. İş adamı binanı satın alaraq, orada möhtəşəm hotel yaradıb. Hansı ki bu hoteldə qiymətlər 250 avro ilə 7 min 500 avro arasında dəyişir.

Yeri gəlmişkən, M.Mənsimov Antaliyada hotel açmağı düşünmür. O daha çox şəhər hoteçiliyinə maraq göstərir.

Dünyanın ən böyük gəmiçilik şirkətinin bank borcları 

Böyük biznes strukturları kimi “Palmali”nin də zaman-zaman banklara borcu olub. Səsləndirilən bəzi rəqəmlərə inansaq, 1,5 milyard dollaradək varidata qarşılıq şirkətin 50 faiz nisbətində maliyyə borcu var. Belə ki, “Palmali” öz donanması üçün “Nordbank”, “Credit Suisse”, “Credit Europe Bank” və s. banklardan borc alıb. 10 il ərzində bu kreditlərin həcmi 1 mlrd. dollara çatıb. Yeri gəlmişkən, Mənsimov son illər borcun azaldığını deyir...

Sərvəti haqqında danışmağı xoşlamır 

Milyonçu belə böyük sərvəti necə əldə etdiyi barədə danışmağı xoşlamayanlardandır. Bu haqda sadəcə belə deyir:

“İşləri böyütməyimdə əlaqələrimizin təsiri olmadığını söyləyə bilmərəm. Risk etdim və kimdənsə dəstək gördüm. Hər iş adamı kimi”.

Qeyd edək ki, 2010-cu ildə “Forbes” jurnalı onun adını Türkiyənin 100 ən varlı adamının siyahısına dexil edib. O, 1,3 milyard dollar varidatı ilə Türkiyənin 100 ən varlı biznesmeninin arasında 21-ci yeri tuturdu. Mənsimov siyahıda mediya maqnatı Aydın Doğanı belə qabaqlayırdı.

Mənsimovun xüsusi istehsallı avtomobilləri 

İş adamının 3 milyon avro dəyərində olduğu təxmin edilən qarajında dünyada məhdud sayda istehsal olunan Maybach 62, Rolls Royce Phantom, Bentley Sport Coupe kimi xüsusi avtomobilləri var.
Lakin nədənsə Mənsimov avtomobilləri haqqında danışmağı sevmir. Onlarla şəkil çəkdirmək isə iş adamının zövqünə ümumiyyətlə daxil deyil. Dünyanın ən bahalı və ultra lüks avtomobillərindən sayılan, şampanı soyutmaq kimi texniki imkanlara malik Maybachisi olsa da o, Range Rover sürür. Bunu gözə batmağı xoşlamaması ilə izah edir: “Sürəti sevirəm. Əsasən Ankara yolunda sürəti artırıram. Avtomobili çox vaxt özüm idarə edirəm. Ümumiyyətlə maşında tək olmağa üstünlük verirəm. Bu düşünməmə imkan verir. Sürəti artıranda isə stress atıram".

İş adamının özəllikləri

Digər milyonçular kimi M.Mənsimovun da maraqlı məşğuliyyətləri var. O, ovu, at minməyi sevir. Maraqlıdır, iş adamı gəmiçiliklə məşğul olsa da, silah kolleksiyasına marağı daha çoxdur. M.Mənsimovun ən sevdiyi yeməksə dolmadır. Mənsimova azərbaycanlılar arasında müsbət imic qazandıran bir başlıca amil də onun vətənpərvərliyidir. O, azərbaycanlılara xüsusi diqqət və qayğısı ilə seçilir. Bu sırada onun tanınmış sənətçilərimizi Türkiyəyə apararaq müalicə etdirməsi qeyd edilməklə yanaşı, ön cəbhədə ermənilərlə təkbaşına döyüşərək həlak olan milli qəhrəman Mübariz İbrahimovun nəşini ermənilərdən pulla almağa hazır olduğunu bəyan etməsi, onun adını “Palmali”yə aid gəmilərindən birinə verməklə bir daha əbədiləşdirilməsini təmin etməsi xüsusi vurğulanmalıdır...

Gündə 4 saat yatır 

Milyard dollar sərvətə rəğmən iş adamı çox çalışqandır. Gündə ən çox dörd saat yatır. Ayda ən az 120 saat uçur, bahalı risklərə qarşı zəifliyi var. Xüsusilə iş həyatında riski sevir. Bununla belə investisiya qərarlarını şirkətin idarə heyəti ilə birlikdə verdiyini söyləyir. İş həyatında ortaq sevmir, nəzarətin davamlı özündə olmasını istəyir. Tez qərar verib, tətbiq etmək tam onun istədiyi rəhbərlik tərzidir. İtirməkdən isə heç xoşlanmır.

“Mən Roman Abramoviç kimi futbol aşiqi deyiləm”

Mənsimovun digər investisiya sahəsi futboldur. Onun hazırda Azərbaycanda “Xəzər-Lənkəran” adında bir futbol klubu var:

“Azərbaycanda ayrıca sponsorluq etdiyim başqa komanda da var. Amma heç vaxt rəhbərliyində olmamışam. Mən Roman Abramoviç kimi futbol aşiqi deyiləm. Futbol komandasını da ondan çox əvvəl almışdım. Türkiyədə də “Beşiktaş”ı çox bəyənirəm. Məncə, Türkiyənin ən nüfuzlu komandasıdır. Satsalar, sevə-sevə alaram".

Leyla Əliyeva
Publika.az

Amerikalı şərhçidən şok açıqlama: “Qərb Türkiyəni Rusiya ilə müharibəyə sürükləyir“

ABŞ tarixçisi Dr. Griffin Tarpley Türkiyə ilə bağlı şok açıqlama verib. Teleqraf.com-un türk mediasına istinadən məlumatına görə, sosial şəbəkələrdə və mediada videosu yayılan tarixçi ``Obama Ərdoğanı aldadır, türklər uduzacaq`` deyə ciddi bir iddia səsləndirib. 

O bildirib ki, bir il əvvəl İsrail xarici işlər naziri Liberman "Mavi Mərmərə"dəki davranışlarına görə Türkiyəni cəzalandırmaq üçün İsrailin PKK-nı dəstəkləyəcəyini söyləyib. Tarixçi PKK-nın NATO tərəfindən də dəstəkləndiyini deyib: "NATO-nun Yunanıstan vasitəsilə PKK-nı dəstəklədiyi barədə xəbərlər artıq gündəmdədir. Türkiyə bunu anlamalıdır".

Tarpley Türkiyəni ziyarət etdiyini və bir neçə siyasi liderlə bu barədə danışdığını da vurğulayıb: "Türklər əvvəlcə Amerika və İngiltərə ilə dostluğun "Öldürən bir qucaqlaşma" olduğunu anlamalıdır. Çünki ingilislər və amerikalılar türkləri öldürənə qədər sevəcəklər. Türkləri Suriyaya qarşı yönəldib müasir Türkiyəni yox etmək üçün istifadə edirlər. Obamanın aldatdığı Ərdoğan və Davudoğlu bu psixologiya ilə özlərinə qəbir qazırlar. Qazanacaqları heç bir şey yoxdur. Onlar ancaq itirəcəklər".

Tarixçi bildirir ki, ABŞ Türkiyəni Rusiya ilə də müharibəyə çəkir: "Ortada bir də Rusiya problemi də var; 19-cu əsrdə hər 20 ildən bir türk-rus müharibəsi olardı. Son zamanlarda türk-rus müharibəsi olmayıb. Bu da Qərbin planlarını pozub. Ancaq o istiqamətdə addımlar atılır. Hazırda Türkiyənin cənub bölgələrinin hamısını ABŞ Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin öhdəliyindədir. Oralarda MKİ tam nəzarətsiz hərəkət edir. İskenderun otelləri "Əl-Qaidə" terrorçuları ilə doludur. MKİ Adana yaxınlığındakı bölgəyə gətirdiyi terrorçulardan istifadə edir. Bir sözlə, Türkiyənin geri dönüşü daha faciəvi olacaq".

Məsud

Türkiyədə Qarabağla bağlı mühüm qərar qəbul olunub

"İstanbul Gənclik Federasiyası Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq qanunlarla tənzimlənən ərazi bütövlüyünü dəstəkləyir və Ermənistanın işğal siyasətini qınayır"

Türkiyə Gənclik Konfederasiyasına daxil olan İstanbul Gənclik Federasiyası (İGF) yanvar ayının 5-də Dağlıq Qarabağ münaqişəsi, Xocalı faciəsi ilə bağlı mühüm sənəd qəbul edib.

Publika.Az-a bu barədə məlumatı hazırda İstanbulda gənclərdən ibarət nümayəndə heyəti ilə səfərdə olan "İslahatçı Gənclər" İctimai Birliyinin (İGİB) sədri Fərid Şahbazlı verib.

Onun sözlərinə görə, ötən gün "İslahatçı Gənclər"in nümayəndə heyəti ilə İGF-nin rəhbərliyi
arasında görüş baş tutub. Görüşdə İGF başqanı Alpay Gürel Azərbaycan həqiqətlərinə dəstək ifadə edən sənədi İGİB sədri Fərid Şahbazlıya təqdim edib.

Sənəddə 1992-ci il fevralın 26-da Azərbaycanın Xocalı qəsəbəsində erməni silahlı qüvvələri tərəfindən insanlığa qarşı cinayət törədildiyi və İGF-nin bunu soyqrım kimi qəbul etdiyi vurğulanır. Qeyd olunur ki, İstanbul Gənclik Federasiyası Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq qanunlarla tənzimlənən ərazi bütövlüyünü dəstəkləyir və Ermənistanın işğal siyasətini qınayır. Federasiya Azərbaycanın işğal altındakı torpaqlarının tam və qeyri-şərtsiz boşaldılmasını və Ermənistanın BMT Təhlükəsizlik Şurasının bununla bağlı qərarlarını yerinə yetirməyi tələb edir.

Sənəddə İGF-nin Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli ilə bağlı göstərdiyi səyləri tam dəstəklədiyi və daima ölkəmizin yanında olduğu əksini tapır. Federasiya eyni zamanda, Azərbaycan prezidenti cənab İlham Əliyevin Krans Montana Forumunun açılışında verdiyi "Azərbaycan öz torpaqlarında ikinci bir erməni dövlətinin yaradılmasına imkan verməyəcək" bəyanatını tamamilə dəstəkləyir.

Qeyd edək ki, Türkiyə Gənclik Konfederasiyasının Şimali Kipr Türk Cumhuriyyəti də daxil olmaqla Türkiyənin yeddi bölgəsində təmsilçiliyi var və qurumda müxtəlif gənclər dərnəkləri təmsil olunur. Konfederasiyaya daxil olan İstanbul Gənclik Federasiyası isə Türkiyənin ən nüfuzlu və strukturlaşmış gənclər qurumudur. Federasiyanın səkkiz bölgədə və dünyanın müxtəlif ölkələrində nümayəndəlikləri fəaliyyət göstərir.

Publika.Az

VƏFA QULUZADƏDƏN RUSİYA BARƏDƏ ŞOK İDDİA

"Milyarderlər ittifaqı”nın rəhbəri Abbas Abbasovun prezident İlham Əliyevlə görüşündən sonra Rusiya-Azərbaycan münasibətlərindəki problemlərin aradan qalxacağı barədə ümidlər özünü doğrultmadı. Bakı ilə Moskva arasındakı gərginliyin artdığı barədə yeni məlumatların yayılması da buna sübutdur. 2013-cü ilin yayında Rusiya prezidenti Vladimir Putinin Azərbaycanla bağlı plan hazırlığına dair informasiyalar mətbuata da sızıb.

Rusiyada əllərində sanballı biznesi olan və siyasi elitada əlaqələrə malik iş adamları arasında yayılan şayiələrə görə, gələn ilin yayında Putin Azərbaycanda hakimiyyət dəyişikliyi planını işə salmağa hazırlaşır. Digər məlumata görə, Rusiyadan son vaxtlar azərbaycanlıların deportasiyası halları daha da artıb. Hakimiyyət düşərgəsindən gələn bilgilər də təsdiq edir ki, iqtidar daxilində Rusiya ilə bağlı ciddi narahatlıqlar hökm sürür. Bəs, Rusiya Azərbaycan hakimiyyətini dəyişə bilərmi?

Sabiq dövlət müşaviri Vəfa Quluzadə yayılan xəbərlərə ciddi yanaşmağın tərəfdarıdır: “Bu xəbərlər olmasa da, biz Rusiyanın niyyətlərini bilirik. Rusiya imperiyanı bərpa etmək, Gömrük İttifaqını formalaşdırmaq, Avrasiya İttifaqı yaratmaq kimi planlar qurub. Ancaq mən hesab edirəm ki, Rusiyanın nə bu ittifaqları formalaşdırması, nə də Azərbaycanda hakimiyyəti yıxması mümkün olacaq. Çünki Putin də özbaşına deyil, ondan da böyük və güclü qüvvələr var. Bununla belə, Azərbaycan özünü hər bir təxribatlardan müdafiə etməyə qadirdir”. V.Quluzadə hesab edir ki, bu cür şayiələrin yayılması psixoloji müharibənin bir hissəsidir: “Gərək biz bu mərhələdə əsəblərimizi soyuq saxlayıb hər cür situasiyaya hazırlıqlı olaq. Moskva şimaldan Azərbaycana qarşı əsgəri müdaxilə edə bilməz. O ki qaldı Qarabağ müharibəsinin yenidən başlanmasına, ermənilər bu məsələ ilə bağlı Qərbə baxır. Onlar Putinin sözü ilə Azərbaycanın gücünü bildikləri halda yenidən müharibəyə başlamaz”.

Rusiyanın ölkədəki azərbaycanlı miqrantları ölkədən çıxarması planına gəldikdə, sabiq dövlət müşaviri bu məsələdə həssas olmağa çağırdı və ciddi məsələyə toxundu: “Mümkündür ki, 300-500 azərbaycanlı çıxarılsın. Ancaq biz onları qəbul edərkən çox ehtiyatlı olmalıyıq. Araşdırmalıyıq ki, bunlar kimdir: Moskva tərəfindən hazırlanmış xüsusi təyinatlılardır, yoxsa doğrudan da sadə miqrantlar. Ola bilər ki, Rusiyanın hazırladığı xüsusi qruplar miqrant adı ilə xüsusi təyinatlı döyüşçü kimi bura gəlsinlər, terrorla məşğul olsunlar. O cür adamları yoxlayıb öyrənmək üçün xüsusi düşərgə yaratmaq lazımdır. Bizim regiondakı vəziyyətimiz xüsusi xidmət orqanlarını məcbur edir ki, bu cür hadisələrin hamısı üzərində ciddi düşünsünlər və əvvəldən qabaqlayıcı tədbirlər görsünlər. Özü də bu məsələlər gərək şəxsən prezidentin nəzarəti altında olsun. Prezident gərək hər gün nə iş görülübsə, onlarla şəxsən maraqlansın”.

Politoloq şimaldan gələn bütün informasiyalara həssas olmağı məsləhət görür: “Fakt budur ki, Rusiya imperiya olaraq qalır, demokratik dövlətə çevrilməyib və SSRİ-nin bərpası haqqında düşünür. Biz də öz müstəqilliyimizin qorunması haqqında çox ciddi düşünməliyik”.

E.PAŞASOY

Famil Mehdinin oğlu: “Nazir Vaqif Novruzovun o sözündən sonra atam durub Milli Məclisə getdi...”

Böyük ziyalınnın iş otağında olarkən...

Bakı Dövlət Universitetində oxuduğum zaman birinci kursun ilk günləri idi. Hər gün yeni-yeni müəllimlərlə tanışlığımız bizlərdə fərqli təəssüratlar yaradırdı. Demək olar ki, günaşırı fakültə dəhlizində gördüyüm və adını hələ bilmədiyim nurani professora gözüm o qədər öyrəşmişdi ki, qeyri-ixtiyari tənəffüs vaxtı onun kafedraya keçməsini izləyirdim. Sentyabrın sonlarında isə fakültəyə yayılan qəfil xəbər onu tanıyanları, tələbələri və həmkarlarını kədərləndirdi: Jurnalistlərin qocaman və sevimli müəllimi Famil Mehdi dünyasını dəyişib.

Yuxarı kurs tələbələrinin onun barəsindəki söhbətlərindən sonra bircə şeyə təəssüf etdim: heyf ki, Famil müəllim 1054-cü qrupun auditoriyasına daxil ola bilmədi.

Modern.az saytı tanınmış və dünyadan köçmüş yaradıcı insanların iş otağından reportaj-layihəni davam etdirir. Bu dəfə sizləri məhrum professor, BDU-nun Jurnalistika fakültəsinin nəzəriyyə və təcrübə kafedrasının müdiri və böyük jurnalist ordusunun müəllimi olmuş Famil Mehdinin iş otağı ilə tanış edirik...

Kiçik, ancaq xudmani iş otağındakı rəflər boyu kitablar səliqə ilə düzülmüşdü. Nəvələri ilə çəkdirdiyi şəkillər, eynəyi, stolun üstündəki vaxtı durmuş saat da Famil müəllimin qoyub getdiyi kimidir.


“Saat işləyirdi, arada qursam da, indi nədənsə dayanıb”-deyən ömür-gün yoldaşı Ofelya xanım bizimlə söhbətə başlayır.

O, söhbət etdikcə Famil müəllimin portreti canlanırdı gözümdə. Hamının təmkinli, sakit təbiətli, eləcə də ürəyi Vətənə bağlı bir ziyalı kimi tanıdığı bu şəxsiyyatın görünməyən tərəfləri barədə yaxınlarından - ömür-gün yoldaşı Ofelya xanımdan və oğlu Şamil Mehdidən eşidirəm.

Hər bir yazar kimi kitablar onun üçün də çox əziz olub. Ofelya xanım deyir ki, nəyi tapşırmasa da, otağı səliqəyə salanda Famil müəllim bircə söz xahiş edərmiş: “Kitablarımla işiniz olmasın, Xahiş edirəm, onları tərpətməyin...”.

1934-cü ildə Ağdamın Sarıcalı kəndində dünyaya göz açan Famil Mehdi bədii yaradıcılığa 1951-ci ildə "Lenin yolu" adlı rayon qəzetində çıxan ilk şeri ilə başlayıb. Bu hadisədən sonra onun mətbuatla əlaqələri daha sıxlaşıb. Publisistik yazılarla çıxış etməyə, şeirlər yazmağa başlayıb.

Famil müəllimin oğlu da söhbətimizə qoşulur. Deyir ki, atası heç vaxt yazılarını və şeirlərini heç kimə, hətta onlara da göstərməyi xoşlamazmış. Kitablarını isə kim dərindən maraqlansa, ona imzalayıb verərmiş.
“Şöhrətpərəst adam deyildi, belə şeylərə fikir verməyib. Nəyi var idi, ona qane olan insan idi. Ədaləti, düzgünlüyü sevirdi”.

Şamil bəyin sözlərinə görə, indi atasının kitablarının bir hissəsi iş otağında olsa da, digər kitab və əlyazmaları otağa yerləşmədiyindən ayrı yerdə qorunub saxlanılır. Şamil bəyin danışıqlarından belə məlum olur ki, vaxtilə evləri daim qonaqlı-qaralı olub. Hətta Famil müəllimin mehribanlığı və onun insanlığından, hamıya əl tutmaq istəyindən idi ki, qohum-tanışlar daim ona müraciət edərmişlər. Ağdamdan gəlib instituta qəbul olanların Famil müəllimgildə qaldığı o qədər vaxtlar olub ki...

“Bir də görürdün ki, səhər erkən qapımız döyüldü. Bilirdik ki, rayondan gələn qohumlardandı. Elə olurdu ki, rayondan gəlib Bakıda oxuyan uşaqlar da bizdə qalırdı. Atam heç vaxt onları bizdən ayırmazdı. Eynilə öz evinin uşaqları kimi yanaşardı”.

Onun xeyirxahlığı, gənclərə mənəvi dəstəyi, əsl müəllim kimi peşəsinin vurğunu olması gənclər arasında ona xüsusi sevgi və sayğı yaratmışdı.
”Hətta elə anlar olurdu ki, o, tələbələrin bu mehribanlığına sevinsə də, onları xatırlamırdı. Küçədə gedəndə görürdün ki, bir nəfər onu qucaqlayıb hal-əhval tutur, tələbəsi olduğunu deyirdi. “Müəllim, nə lazım olsa, deyin”. Soruşurdum ki, ata, bu kimdir? Gülümsünüb çiynini çəkirdi, deyirdi ki, xatırlamıram. Nə vaxtsa, dərs deyib. İndi həmin tələbələr müxtəlif vəzifələrdə işləyirlər”-deyə Şamil Mehdi gülümsünərək söhbətə davam edir.

“Bu əsəri illərlə senzuradan keçmədi...”

Hamı bilir ki, Famil Mehdi istər sovet dönəmində, istərsə də müstəqillik illərində daim həqiqəti və doğrunu tanıtmağa və müdafiə etməyə çalışıb. Onun üçün həyat kredosu bu idi. Odur ki, yazdığı “İnsan unudulmur” əsərininin əks-səda doğurması, senzuradan keçməməsi belə, onu bir yazar, qələm sahibi kimi ruhdan sala bilməmişdi. Əsərdə sovet dövrünün kolxoz quruculuğunda baş verən qanunsuzluqlar təsvir edilib. Sonda haqq-ədalətin qələbə qazanması ilə əsər tamamlanır.

“Uzun müddət bu əsər senzuradan keçmədi. İllərlə stol üstündə qaldı. Atamı sorğu-sual etdilər. Sonra bir sıra ixtisar və düzəlişlər edilərək nəşrinə icazə verildi. Əsərin axırında məzmun belə idi, on nəfər Lenin kimi adam olsa, bu ölkə düzələr. Anlayan adam üçün bu sözlərin mənası böyük idi”-deyə mərhum ziyalının oğlu bildirir.

“Bəzi ziyalıların zənginə cavab vermirdi...”

Famil Mehdinin dövrünün tanınmış ziyalıları, şairləri ilə yaxın dostluq münasibətləri olub. Tanınmış yazarlardan Məmməd Araz daim bu evin sevimli qonağı olub. Yenə də Şamil Mehdini dinləyək:
“Çox yaxşı münasibətləri vardı. Oturub danışar, gəzintiyə çıxardılar. Məmməd Araz atamla Yasamal gölünə gedirdi...”.

- Bəs, Famil müəllim ayrı kimlərlə dostluq edirdi?


- Dostluq etdiyi yazarlar, şairlər çox idi. Tofiq Bayramla dostluq edirdi, Əlibala Hacızadə ilə həmişə zəngləşirdilər. Süleyman Vəliyevlə hər gün zəngləşib dərdləşirdilər. Mirzə İbrahimovu daim ağsaqqal hesab edib. Mirzə müəllim həm də onun elmi rəhbəri olmuşdu. Famil müəllim hiss edəndə ki, hansısa gəncin qabında nəsə var, onunla maraqlanır, yol göstərirdi. Hətta bu gəncləri evə çağırdığı, süfrəyə dəvət elədiyi vaxtlar olurdu...

- Famil müəllim nəylə razılaşmırdı?

- Elə yazarlar vardı ki, onların cəmiyyətdəki mövqeyini birdən-birə dəyişməsi atama xoş gəlmirdi. Bu da istər-istəməz münasibətlərə təsir edirdi. Bu cür ziyalılar evə zəng edəndə, atam deyirdi ki, “deyin xəstəyəm, məşğulam”. Danışmaq istəmirdi...

Mirzə İbrahimovun toy hədiyyəsi: “Əzizim Famil Mehdiyə... ”

Stolun üstündəki qara rəngli albom diqqətimi cəlb edir. Ofelya xanım albomu əlinə alıb xəyalən də olsa, cavanlıq illərinə qaydır.

- Bu fotoalbomu Mirzə İbrahimov toy günümüzə hədiyyə etmişdi. Hələ də əziz hədiyyə kimi saxlayıram. İçində şəkillər də qoymuşdum. Ancaq uşaqlar tez-tez çıxarırdı. Odur ki, şəkilləri çıxartdım. Familin Mirzə İbrahimovla münasibətləri çox yaxşı idi.

- Ofelya xanım, yaradıcı insanla ailə quranlar istər-istəməz ona fərqli yanaşmalı olurlar. Sizin üçün Famil bəyi anlamaq və dəstək olmaq çətin deyildi ki?

- Biz evlənəndə Famil aspirant idi, 70 manat təqaüd alırdı. Çalışırdım ki, ona dəstək olum. Şərait yaradım ki, yaradıcılığı ilə məşğul ola bilsin. Açığı, elə şəraitimiz də olmayıb. Dizimin üstündə onun yazılarını yazdığım vaxtlar olub. Ailəmizdə qəfil bir-birinin ardınca bizi kədərləndirən hadisələr oldu. O vaxt atası ağır xəstə idi. Bakıda müalicə alırdı, sonra rəhmətə getdi. Mənim atam bizə qonaq gəldi, qəfil rəhmətə getdi. Bütün bunlar ona pis təsir edirdi. Ürəyi ağrıyırdı. Atasının qırxı ərəfəsinə aspirantura müdafiəsi təyin edilmişdi. Həkimlər məsləhət gördü ki, sağlamlığına fikir versin. Odur ki, müadifə zamanı onun çıxışını şair Xəlil Rza oxudu. Hamı başa düşürdü ki, vəziyyət nə yerdədir.

- Sizə şeir yazıb heç?

- Bilmirəm, birbaşa olmasa da, ithaf elədiyi şeirlər olub. Şeirləri çoxdur.

Ofelya xanım deyir ki, Famil müəllim tələbələrinə dərindən bağlı insan olub. Hətta onun tələbə ilə münasibətləri müəllim-tələbədən çox ata-bala münasibətinə bənzəyirmiş. Kimin nə sıxıntısı, problemi olsa, ona üz tutarmış. İş o yerə çatırmış ki, hətta həmin gənclərin toyu, elçilik mərasimlərində əsas söz sahibi Famil müəllim olurmüş...

“Kimin nə dərdi var idi, Famillə bölüşürdü. Alı Mustafayevin elçiliyinə də o gedib. Sevdiyi qızı, qrup yoldaşı Laləni ona vermirdilər. Qızın ailəsi razı olmurdu. Famil müəllim elçi getdi, bu insanlar ailə qurdular. Hazırda Jurnalistika fakültəsində dərs deyən Cahangir müəllimin də xeyir işində Famil yaxından iştirak edib. Onun şadlıq məclisi bu evdə olub. Ümumiyyətlə, belə şeylər çox olub”-deyə Ofelya anım gülümsəyir...

“Atamgil şəhərə girəndə erməni BMP-ləri ilə qarşılaşıblar... ”


İyirminci əsrin 80-ci illərinin sonları Qarabağda ermənilərin qaldırdığı əsassız torpaq iddiaları, bu iddiaların qanlı müharibəyə çevrilməsi bir ziyalı kimi Famil Mehdini çox narahat edir, sarsıdırdı. Buna görə də doğulub boya-başa çatdığı Ağdama və eləcə də digər döyüş bölgələrinə mütəmadi səfərlər edib.

“Elə olurdu ki, hər gün səhər maşınla çıxır, Ağdama gedib-qayıdırdı. Döyüşçülərə baş çəkirdi. Düzü, onlar atamı qoruyur, təhlükəli şəraitdə ona zərər gəlməsini istəmirdilər. Ancaq atamı ora aparan torpaq sevgisi, ziyalı narahatlığı idi”-deyə Şamil Mehdi qayğılı görkəm alır. Sonra söhbətə davam edir...

“Ağdamın, eləcə də Qarabağın erməni silahlıları tərəfindən işğalı, müharibənin ağrı-acıları onun həyatında sağalmaz izlər qoydu. Çünki məhz bu hadisələrdən sonra Famil Mehdinin xarakterində və ovqatında bir səssiz kədər, barışmazlıq yarandı.

Ağdamdan axırıncı çıxanlardan biri də atam oldu. İki-üç gün şəhər boş qaldı. Qohumumuzdan eştdiyimə görə, həmin günlərdə atam maşınla şəhərə gedib. Şəhərə girəndə görüblər ki, ermənilər BMP-lərlə durublar. Yolu bağlayıblar. Erməni tərəfi də ani olaraq atamgili maşında görüb çaş-baş qalıblar. Ancaq fürsətdən istifadə edib maşınla oradan çıxıblar.
Ağdamdan sonra atam çox böyük sarsıntı keçirdi. Toya getmək istəmirdi. Hətta nəvələrinin ad günü olanda onu zorla bir-iki saatlıq məclisə gətirə bilirdik. Qohumlar gəlib ona deyirdilər ki, “əgər sən gəlmirsənsə, toyu eləmirik”. O bəhanələrlə onu məclislərə aparırdılar...”.

“Afiyəddin müəllim atama dedi ki...”

Bəzən adına haqsız ittiham söylənməsi Famil Mehdini daxilən narahat etsə də, həqiqəti üzə çıxarmağa, istənilən kəslə bu barədə danışmağa daim hazır imiş. Şamil bəy buna bənzər bir neçə olayı heç unuda bilmir. 1993-cü ildə Milli Məclisdə atasının adının nahaq yerə hallanması hadisəsindən danışır.

“Bir yerdə oturub televizora baxırdıq. Milli Məclisdən çıxışlar verilirdi. O vaxt daxili işlər naziri olan Vaqif Novruzov çıxışında atamın adını çəkdi. Dedi ki, Ağdam köçkünlərinin Bakıya gəlişinin təşkilatçısı guya, Famil Mehdidir. Bu sözləri eşidəndən sonra atam sakitcə geyinib çıxdı. Soruşdum hara gedirsən? Dedi işim var, Milli Məclisə gedirəm. İkimiz də getdik. Parlamentin qapısından buraxmaq istəmirdilər atamı. Afiyəddin Cəlilova zəng olunandan sonra içəri buraxdılar. Otaqda Afiyəddin müəllim atamla söhbət etdi. Dedi ki, bunlara fikir verməyin, boş-boş danışırlar...”.

“Atamın ilk dəfə ağır söz deməyinin orda şahidi oldum...”


Famil Mehdinin son dövr yaradıcılığından “Dilən, professor, dilən” şeiri xüsusilə seçilir. Şeirin cəmiyyətdə böyük qalmaqal yaratması, ictimaiyyəti daxilən silkələməsi əslində Famil Mehdinin mənəvi aləminin cəmiyyətdəki çirkab və mənəvi eybəcərliklərə şair qəlbi ilə ucaltdığı etiraz səsi idi. Şamil Mehdi deyir ki, o ərəfədə çox söz-söhbət, mübahisələr olub.

“1994-cü ildə onun “Dilən, professor, dilən” şeiri böyük əks-səda doğurdu. O cür şeiri atamdan gözləməzdim. Hər halda yazıb, çap etdiməyə də bilərdi. Ancaq şeir çap olundu, böyük sensasiya və qalmaqala səbəb oldu. Özü də bilirdi ki, onun səs-küyü böyük olacaq. Universitetdə aləm qarışdı bir-birinə. İstədilər işdən çıxartsınlar. Görünür, onun nüfuzlu ictimai fiqur olması səbəbindən bu baş vermədi...”.

Famil Mehdi hadisələrə təkcə jurnalist yox, həm də vətəndaş mövqeyindən yanaşmağı bacarırdı. Onun üçün obyektivlik və həqiqət önəmli idi. Hətta bir çoxları bu həqiqəti müdafiə etməyə çəkinsələr belə.

Şamil bəy deyir ki, bəzi vaxtlarda atasının mövqeyi və addımı onun üçün gözlənilməz olub.

”Rövşən Cavadovun dəfn günü atamla onların yaşadığı həyətə getdik. Dəfnə hazırlıq gedirdi. Cəmisi olsa-olsa, 10 nəfər adam var idi. On birincisi atam idi. Bəziləri bura gəlməyə ehtiyat edirdi. Atam isə bircə bu sözü dedi ki, bu insan müharibədə torpaqlarımızın müdafiəsində döyüşüb, mən buna görə bu məclisdəyəm. Ayrı nə olub, bu məni maraqlandırmır. Onun bu cür münasibətini açığı mən gözləməzdim. Çünki hər halda atam qəhrəman da deyildi, ömrü boyu elmlə məşğul idi...”.

Hər kəs onu sakit təbiətli insan kimi tanısa da, bəzən gördüyü mənzərələr onu nadir halda əsəbləşdirə bilirmiş. Bir dəfə polisin məcburi köçkün qadına əl qaldırması və incitməsi onun səbr kasasını daşırıb.
“Atam adətən sakit xaraterli adam idi. Əsəbləşməzdi. Kobud söz işlətməzdi. Ancaq o hadisəni görəndə həmin polisə kobud bir ifadə işlətdi. Atamın ilk dəfə ağır söz deməyinin orda şahidi oldum. İlk dəfə idi ki, onu o cür halda görürdüm...”-deyə Şamil bəy olanları xatırladır...

“Axır vaxtlar bircə onu dedi ki...”

Son vaxtlar səhhətinin ağırlaşması, ayaqlarının ağrıması onu bərk narahat edirmiş. Ofelya xanımla ailədə söhbət düşəndə bu illər ərzində bircə şeyə peşman olduğunu deyirmiş:

“Həmişə danlayır, deyirdim ki, bir özünə bax, səhhətinə fikir ver. Axır vaxtlar bircə onu dedi ki, hə, düz deyirsən, gərək səhhətimə fikir verərdim. Bu adamın fikri-zikri ancaq kiməsə yaxşılıq eləmək, dardan qurtarmaq idi...”.

İş otağı, burdaki əşyalar Famil Mehdidən qalan təsəllidir ailəsinə. Qol saatı, eynəyi, kitabları, əlyazmaları, dinlədiyi kasetlər, hamısı stolunun siyirməsində saxlanılır. Onun əlyazmaları ilə məşğul olan oğlu Şamil Mehdi deyir ki, gələcəkdə atasının çap edilməmiş əlyazmalarını kitab halında çıxarmaq fikiri var.

Nəvəsi Nicat da şeir yazır...


Söhbətimiz əsnasında qəfildən otağa balaca, gülərüz uşaq daxil oldui. “Sənin adın nədir?”-deyə soruşanda nənəsi “Famildir” dedi. Bir az da balaca Famillə söhbətləşdik. Ancaq kompüter oyunlarına o qədər aludə olmuşdu ki, suallarımdan çəkinən və utanan Famil mənə gülümsünməklə cavab verirdi.

İstedad elə bir keyfiyyətdir ki, bir çox halda genlə də ötürülə bilir. Bəs görəsən Famil Mehdinin nəvələri arasında onun yolunu davam etdirənlər varmı?

Şamil bəy təvazörkar görkəmdə bu haqda danışdı: “Nəvələrinin bəziləri böyükdür. Oğlum Nicat Amerikada təhsilini davam etdirir. Onun ixtisası başqadır. Ancaq bilirəm ki, arada şeir də yazır. Lakin heç kimə göstərmir. O biri babası Rafiq müəllim (tanınmış akademik Rafiq Əliyev) Nicatın şeirlərini bir neçə ziyalıya, səhv etmirəmsə, yazıçı Anara və Fikrət Qocaya göstərib, onlar oxuyub, bəyəniblər. İstedadının olduğunu deyiblər. Ancaq onun üçün tam püxtələşməlidir. Şairlikdə uğurunu zaman göstərər”-deyə həmsöhbətim bildirdi.

Hələ 4 yaşı olan və kağızda cızmaqaralar etməyi xoşlayan balaca Famil də bəlkə vaxt gələcək, istedadlı, tanınmış bir şəxs olacaq. Ancaq nə olur olsun, söhbət düşəndə, onu çağıranda üzünü gömədiyi, ancaq söz-söhbətləri ilə böyüdüyü babası Famil Mehdi də yada düşəcək. Onun kimi bir ziyalının adının və nəslinin mənəvi daşıyıcısı olmaq hələ qayğılardan uzaq bu uşağın çiyninə düşür. Uğurlar sənə bu yolda, balaca Famil !

Əfsanə BAYRAMQIZI

QORBAÇOV ŞUŞA HAQQINDA NƏ DEYİB?

24 il əvvəlin Qarabağ sirləri
Siyasi Büronun 1988-ci il fevralın 29-da keçirilmiş iclasının “Tamamilə məxfi” qrifli stenoqramında o vaxtkı SSRİ rəhbərinin ermənilərə simpatiyası bir daha üzə çıxır.

Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin başlamasında o vaxtkı SSRİ rəhbərliyinin, baş katib Mixail Qorbaçovun ermənilərə simpatiyasının hansı rol oynadığı haqda çox danışılıb, yazılıb. “Yeni Müsavat”ın bu mövzuda oxuculara çatdırmaq istədiyi yenilik isə Qorbaçovun və SSRİ rəhbərliyinin münaqişənin qızışdığı bir vaxtda, Sumqayıt hadisələrinin ertəsi günü Sov.İKP MK-nın Siyasi Bürosunun qapalı iclasında danışdıqlarıdır. Həmin iclasın “Tamamilə məxfi” qrifli stenoqramı internetdə var. Bu stenoqramı oxuduqca bir daha aydın olur ki, separatçı münaqişənin qarşısını almalı olan SSRİ rəhbərliyi, şəxsən Qorbaçov kritik məqamlarda erməni simpatiyasını necə büruzə verir və nə dərəcədə qətiyyətsiz davranır. Hesab edirik ki, stenoqramın olduğu kimi oxuculara çatdırılması 24 il əvvəl Qarabağda başlayan münaqişənin tarixindən ibrət götürülməsi baxımından faydalı olacaq.
Beləliklə, 1988-cu il, fevralın 29-u. Kreml. (Qeyd: stenoqramın bundan əvvəl dərc etdiyimiz hissələrində həmin tarix səhvən “1989" kimi göstərilib, texniki yanlışlığa görə üzr istəyirik-red.) Siyasi Büro Sumqayıtda baş vermiş və əsas təşkilatçıları ermənilər olan iğtişaşların ardınca Ermənistan SSR və Azərbaycan SSR-də baş verənlərlə bağlı vəziyyəti müzakirə etmək üçün aşağıdakı tərkibdə toplanır:
İclasa sədrlik edir yoldaş Qorbaçov M.S.
İştirak edirlər: Qromıko A.A, Liqaçov Y.K., Nikonov V.P., Slyunkov N.N., Solomentsev M.S., Çebrikov V.M., Şevardnadze E.A, Yakovlev A. N., Maslyukov Y.D., Talızin N.V., Yazov D.T., Baklanov O.D., Biryukova A. P., Kapitonov İ.V. (Siyasi Büro üzvləri)
İclasın gündəliyindəki 1-ci məsələ. Azərbaycan və Ermənistan SSR-də baş verən hadisələrlə bağlı əlavə tədbirlərin görülməsi barədə.

Qorbaçov: Vladimir İvanoviç dünən Vazgenlə söhbət edib. (Erməni katolikosu nəzərdə tutulur) O, antisovetizmə yol verilməməsi üçün bütün nüfuzundan istifadə edəcəyinə vəd verib. Deyib ki, ona xaricdən çoxlu zənglər olur. Onun sözlərinə görə, Vazgen bu zənglərə belə cavab verib: bu işlərə qarışmayın, heç bir antisovet çıxışları olmalı deyil, yalnız burada, Sovet İttifaqı çərçivəsində erməni xalqı inkişaf edir. Bununla bərabər o deyib ki, real problemlər var və hadisələr boş yerdən başlamayıb. Bu zaman Vazgen öz təcrübəsindən bir nümunə göstərib. Deyib ki, budur, o, Bakıda Əliyevin qəbulunda olub. (Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi Heydər Əliyev nəzərdə tutulur). Bakıda erməni kilsəsi var. Bu şəhərdə 200 mindən çox erməni yaşayır. Vazgen xahiş edib ki, bu kilsədə dua mərasimi təşkil etsin. Ancaq budur, 12 ildir dəvət gözləyir, hələ də dəvət almayıb. Deməli, o, Bakıda arzuolunmaz fiqurdur, istəmirlər ki, o orada görünsün. Bütün bunlar isə ermənilərin heysiyyətini toxunur, onları qızışdırır.
Başa düşürsünüz, heç bir təmas yoxdur! Və bu o zaman baş verir ki, xalq danışmağa başlayıb, mikrofon əldə edib. Qoy insanlar xalq səviyyəsində görsünlər ki, biz belə işləyirik, onlarla millətin nümayəndələri. Qoy bunu bütün qüvvələr izləsin, hər şeydən əvvəl ziyalılar. Lakin elə real faktlar var ki, həmin ziyalılar onlara hədəflənməlidir. Bununla belə, hesab edirəm ki, həmin faktları araşdırmaq üçün (Qarabağda ermənilərin hüquqlarının pozulması barədə iddialar nəzərdə tutulur) ayrıca komissiya yaratmağa lüzum yoxdur, Sov.İKP MK Katibliyi, Rəyasət Heyətinin nümayəndələri və digər orqanlar araşdırsalar bəs edər. Bura rus mədəniyyətinin tanınmış təmsilçilərini də qoşmaq lazımdır ki, onlar Ermənistanda və Azərbaycanda olsunlar. Bilirsiniz, bu barışdırıcı təsir göstərir. Və belə görünür ki, bir tərəfdən də sosial-iqtisadi məsələləri həll etmək lazımdır. Digər tərəfdən onları birlikdə burada, Mərkəzi Komitədə “oturtmaq” lazımdır. Qoy onlar bir-birilərinə gedib-gəlsinlər. Xalqlar arasında mədəni, insani təmasların yeni formalarını fikirləşmək olar. Ümumiyyətlə, bayaq dediyim kimi, Ermənistanla Azərbaycan arasında bu cür get-gəllər ancaq yubileylərdə olur, respublikalar arasında canlı əlaqə kifayət etmir. Bu, artıq dərin məsələdir.
Yazov: Georgi Petroviç xahiş edir ki, axşam Sumqayıtda komendant saatı tətbiq edək. Bu isə o deməkdir ki, qoşun yeritmək, yaxud hansısa hərbi hissəni orada yerləşdirmək lazımdır, əsgərləri silahlandırmaq lazımdır, ancaq onun üçün yox ki, atəş açsınlar. Bir halda ki, komendant saatı tətbiq edilməlidir, deməli, hər şeyi etmək lazımdır.

Qorbaçov: Bəs komendant saatı lazımdır?

Yazov: Mən hesab edirəm ki, lazımdır.

Qorbaçov: Silahı hazır saxlamaq lazımdır, ancaq atəş açmaq olmaz. Yoxsa başlayacaqlar o yolunu azmışları güllələməyə.

Yazov: Patronlarsız silah verəcəyik, sonra patronlarla təchiz edilmiş ayrıca zirehli transportyor olacaq. Bunları edirik, təşkil edirik...

Qorbaçov: Patronlar ayrı olsun.

Yazov: Əgər icazə versəniz mən müvafiq əmr verərdim.

Siyasi Büro üzvləri: razıyıq.

Qorbaçov: Mən hesab edirəm ki, bütün bunları etmək lazımdır ki, özbaşınalığın qarşısı alınsın. İrəlidə konfrans var. Konfransla bağlı materiallar mənə bir-birinin ardınca gəlir. Bu məsələ əlbəttə ki, dərindən araşdırma tələb edir. Hətta keçmişin təcrübəsinə qayıtmaq olar. O zaman belə görünür ki, daha maraqlı şeylər varmış. Hətta kənd sovetləri beynəlmiləl tərkibdə olub.
Katibliyə tapşırıq yazaq ki, Ermənistanda bu hadisələrin nədən başladığını araşdırsın. Sakit şəkildə araşdırmaq lazımdır, özü də onların özlərinin, o cümlədə ziyalılarının iştirakı ilə. Tanınmış adamlardan ibarət komissiya yaratmaq lazımdır. Ora alimlər, ziyalılar da daxil edilməlidir, təkcə partiya işçiləri yox. Partiya işçilərinin başı fakt toplamağa daha çox qarışıb, müsbət, yaxud mənfi. Orada daha demokratik komissiya yaratmaq, rəhbərliyinə nüfuzlu adam qoymaq lazımdır ki, getsin, danışsın.

Qromıko: O zaman yəqin ki, komissiyadan yox, nümayəndə heyətindən söhbət gedə bilər. Çünki Ermənistanda bunu komissiya ilə qarışdırmasınlar, hansı ki, yaradılmasını israr edirlər.

Qorbaçov: Bəli. Qoy katiblik müvafiq formanı tapsın, materialları tələb etsin, statistikanı alsın, səfərlər, fikir mübadiləsi təşkil etsin. Artıq hazırlıq işlərinin başlaması ermənilərlə azərbaycanlılar arasında yaxınlaşmaya xidmət etməlidir. Biz digər iş metodlarını da mənimsəməliyik, çünki bu incə məsələdir. Onlar orada başlasalar-mən kobud ifadə işlətməli oluram -bir-birləri ilə “it kimi” davranmağa, Deməli, bunu dayandırmaq lazımdır. İnandırmaq gərəkdir ki, əsas məsələ bu deyil, əsas məsələ odur ki, onlar qonşudurlar, əsrlərlə birgə yaşayıblar. Hansısa ideya ilə məşğul olanda o zaman bütün incəliklər üzə çıxır. Bir azərbaycanlı bəstəkar deyir: Şuşa mənimdir. O, orada, Qarabağda doğulub və deyir ki, Şuşa Şərq mədəniyyətinin mərkəzidir və s. Sən onu bundan necə ayıra bilərsən axı? Ermənistanda isə ancaq bir şey deyirlər - “bizimdir”. Bunu ayırmaq olmaz, əsrlərlə hamı birgə olub.
Azərbaycanda erməni muxtariyyətinin mövcudluğu da bununla bağlıdır. Ancaq lazımdır ki, bu muxtariyyət doğrudan da mövcud olsun və bütün imkanlarından istifadə etsin. Məsələnin həllini də bax burada axtarmaq lazımdır. Ancaq bizim köməyimiz, müdaxiləmiz olmadan. Yoxsa onlar qızışacaq. Bu, situasiyanın tamamlanması ilə bağlı atılmalı olan ilk addımdır. İkincisi, dünən bizim söhbətimiz oldu. Ola bilsin, milli məsələlər üzrə partiya konfransını və plenumu gözləmədən, ehtiraslar sakitləşəndə müşavirə toplayaq və işçi söhbət aparaq. Çünki həmin konfrans ilin sonlarından tez keçirilməyəcək. Həmin müşavirəyə birinci katibləri, Ali Sovetlərin Rəyasət Heyətlərini, vilayət icraiyyə komitələrinin sədrlərini toplamaq olar. Bu zaman bürokratik çərçivə ilə məhdudlaşmayıb ziyalıların nümayəndələrini də dəvət edə bilərik ki, inandırıcı söhbət olsun.

Qromıko: Ümumittifaq müşavirəsi formasında.

Qorbaçov: Bəli, Mərkəzi Komitədə ümumittifaq müşavirəsi, ancaq rəhbər orqanların təmsilçilərinin və bizim respublikaların ziyalı nümayəndələrinin iştirakı ilə. Şərait yaratmaq lazımdır ki, onlar da çıxış etsinlər: həm yazıçılar, həm alimlər. Bu müşavirənin bürokratik olmaması lazımdır. Yoldaşlar, yəqin ki, biz bu cür müzakirəsiz keçinə bilməyəcəyik.

Qromıko: Mən bu müşavirənin təşkili barədə fikirləşərəm. Siz tamamilə doğru dediniz. Bayaq Leninin belə vəziyyətlərdə necə hərəkət etdiyi barədə misal gətirdiniz. O hesab edirdi ki, hər halda orada problemlər var. Demirdi ki, siz haqlısınız, siz isə haqlı deyilsiniz. Görünür o vaxt o bununla məşğul olmaq iqtidarında deyildi. Ona görə də hansısa məsələlər var.

Qorbaçov: Biz indi sizinlə onu bilirik ki, həmin vaxtlarda Lenin xəstəliyi ilə bağlı ümumiyyətlə işlərdən kənara çəkilmişdi. Lakin indi biz mövcud reallıqlardan çıxış etməliyik.

Qromıko: Mənə elə gəlir ki, bu düzgün ideyadır, hadisələrin səbəblərini dərindən araşdırmaq, qruplar göndərmək, nümayəndə heyətləri təşkil etmək və Sizin dediyiniz həmin istiqamətlərdə işlər aparmaq lazımdır. Ancaq neqativ münasibət yaramayacaq. Yalnız sıxışdırmaqla olmaz. Bu respublikaların rəhbərləri heç də hadisələrin yüksəkliyində dayanmayıblar. Onların bu hadisələrdə əli nə dərəcədədir? Hesab olunur ki, əhəmiyyətli dərəcədə.

(Ardı var)

Fərhad MƏMMƏDOV

QARABAĞ MÜNAQİŞƏSİ: 2012-Cİ İLİN YEKUNLARI VƏ GÖZLƏNTİLƏR

“Atlas” Araşdırmalar Mərkəzi 2012-ci ildə Qarbağ münaqişəsinin həlli ilə bağlı danışıqlar prosesinin gediçini təhlil edib. Analizdə yola saldığımız ildə münaqişənin həllində heç bir irəliləyişin əldə olunmadığı, tərəflərin mövqelərinin əvvəlkitək diametral olaraq bir-birindən fərqləndiyi qeyd olunur. “Azərbaycan münaqişənin mərhələli şəkildə həllinə tərəfdar olarkən Ermənistan bölgənin statusuyla bağlı referendum tarixinin bəri başdan müəyyənləşdirilməsini istəyir. ATƏT-in Minsk qrupu isə 2012-ci ildə də tərəflər arasındakı bu fərqi ortadan qaldıra bilmədi. Minsk Qrupunun hazırladığı Madrid və genişləndirilmiş Madrid prinsipləri tədricən arxa plana keçir. Bu il daha iki məqamla yadda qaldı: Azərbaycan və Ermənistan prezidentləri cəmi bircə dəfə, ilin əvvəlində görüşdülər; Vladimir Putin Rusiya prezidenti seçildikdən sonra Kremlin təşəbbüsü ilə üçtərəfli görüşlərə fasilə verildi” – deyə şərhdə qeyd olunur.

Yazıda qeyd olunur ki, Vladimir Putin mart ayında prezident seçildikdən sonra Kremlin vasitəçiliyi ilə bir görüş belə keçirilməyib. Təhlildə Qəbələ RLS-in bağlanmasının Qarabağ münaqişəsi ilə əlaqəli olduğu qeyd olunur. Sitat: “Kreml Azərbaycan torpaqlarının işğaldan azad edilməsi yolunda gərəkli addımlar atsaydı, Azərbaycan hakimiyyəti həm Qəbələ RLS-lə bağlı yeni anlaşmaya imza atar, həm də Putinin Avrasiya Birliyi ideyasına dəstək verə bilərdi. Ancaq Kreml Qarabağ məsələsində heç bir pozitiv addıma hazır olmadığından rəsmi Bakı nə RLS, nə də Avrasiya Birliyinə “hə” dedi”.

İl ərzində Dağlıq Qarabağla bağlı yaddaqalan hadisələr kimi qondarma quruma “prezident seçkiləri” və Xankəndi Aeroportunun açılması hadisəsi qeyd olunur. Yazıda qeyd olunur ki, separatçılar hava limanını açmağa cəsarət etməsələr də, ATƏT-də bu məsələdə mövqe ortaya qoymayıb.

2012-ci ildə ATƏT-in Minsk qrupunun yaranmasından 20 il keçdi. Minsk qrupu həmsədrlərinin bu ilin noyabr ayında bölgəyə son səfərləri də nəticəsiz oldu. Ancaq bu səfər bir maraqlı məqamla yadda qaldı. Vasitəçilər Bakı, İrəvan və Xankəndi ilə yanaşı, işğal atlındakı Zəngilan və Cəbrayılda da oldular. Görünür, bu onunla bağlıdır ki, həmsədrlər ilkin olaraq bu iki rayonun azad olunmasını məqbul sayırlar.

Təhlilin 2013-cü ildən gözləntilər bölümündə qeyd olunur ki, gələn il həm Ermənistan, həm də Azərbaycanda prezident seçkisi keçiriləcəyindən Dağlıq Qarabağ danışıqlarından irəliləyiş gözləmək əbəsdir. Bu baxımdan analizdə 2013-il itirilmiş il adlandırılıb.

Hesabatda həmçinin erməni lobbisinin 2015-ci il hazırlıqlarına başladığı qeyd olunub: “Həmin tarixdə “erməni soyqrımının” yüz illiyi qeyd ediləcək. Bəzi mənbələrdən gələn xəbərlərə görə, Ermənistan və erməni lobbisi bu 3 ildə Dağlıq Qarabağ rejiminin tanıtdırılması üçün cırtdan dövlətlərlə danışıqlar başlayıb. Erməni separatçıları və erməni lobbisi Abxaziya və Cənubi Osetiya “nümunəsindən” yararlanmaq istəyir. Bu iki separatçı bölgəni də bir neçə cırtdan dövlət tanımışdı. Ancaq separatçılar cırtdan dövlətlərlə kifayətlənənə oxşamırlar. Ermənilər bu işi bəzi böyük dövlətlərdə də görürlər. Məsələn, 2012-ci ildə ABŞ-ın ştatlarından biri və Avstraliyanın əyalətlərindən biri Dağlıq Qarabağı “tanıdığını” bəyan edib. Doğrudur, bu cür “tanınmaların” heç bir hüquqi əhəmiyyəti yoxdur, ancaq bu prosesin genişlənməsi də təhlükəlidir. Əgər Uruqvay parlamentinin spikeri Xankəndinə gedərək, “biz sizi tanıya bilərik” deyirsə, bunun arxasında ciddi planların olduğu aşkardır. Bu arada Avropa ölkələrindən Dağlıq Qarabağa artan səfərlərə də diqqət yetirilməlidir”.

“Atlas” Araşdırmalar Mərkəzi