Ümid partiyasının sədri İqbal Ağazadə Əli Rza Bozqurdla dostluğundan və bir sıra bilinməyən detallaradan danışdı
Məlum olduğu kimi, Türkiyənin əsas müxalifət partiyaları olan MHP və CHP qarşıdan gələn prezident seçkilərində vahid namizədlə çıxış etmək qərarına gəliblər. Millətçilərin və solçuların vahid namizədi sürpriz isim - İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının sabiq sədri Ekmələddin İhsanoğlu olacaq. İlk baxışdan E.İhsanoğlu yalnız iki partiyanın razılaşdırdığı bir namizəddir. Lakin proseslərin startı böyük planlardan xəbər verir.
Maraqlıdır ki, Türkiyənin hazırkı baş naziri və seçkilərdə ən çox şansı olan Rəcəb Tayyib Ərdoğana yaxın texnoloqlar və media quruluşları iddia edirlər ki, E. İhsanoğlunun vahid namizədliyi Amerikanın layihəsidir. Yoxsa belə bir qısa zamanda iki fərqli və zidd ideologiyaya söykənən partiyalar ortaq nöqtə tapa bilməzdilər. Tayyibçilər “Amerikanın Ərdoğana qarşı irəli çıxartdığı vahid namizəd”in ismini liderlərə söyləyən adamı da bulublar. Onların iddialarına görə, bu, məşhur iş adamı, Amerika və Türkiyədə “müdhiş türk” kimi tanınan Əli Rza Bozqurddur (Ali Rıza Bozkurt). İddiaya görə, Amerikada yaşayan Əli Rza Bozqurd bu məsələ üçün Türkiyəyə gəlib MHP və CHP liderləri ilə görüşərək, onlara bu adı tövsiyə edib.
“Yeni Müsavat”ın bu barədə srağagün dərc etdiyi xəbərdə həmçinin deyilir ki, Ə.R.Bozqurdun adı Azərbaycanın bir sıra siyasi simalarına yaxşı tanışdır. Onun hazırda Ümid Partiyasının sədri, deputat İqbal Ağazadə ilə sıx əlaqələri var.
İ.Ağazadə ilə əlaqə saxlayıb Əli Rza Bozqurdla dostluq münasibətləri və digər məsələlərlə bağlı suallarımıza cavab istədik.
- İqbal bəy, Əli Rza Bozqurdla dostluğunuz nə vaxtdan başlayıb?
- 15 ildir Əli Rza bəylə dostluğumuz var. Biz tez-tez görüşürük. Dünyanın müxtəlif yerlərində görüşlərimiz olub. Birlikdə tədbirlərdə olmuşuq. Dəfələrlə Əli Rza bəyin evində olmuşam. Yəni çox yaxın münasibətlərimiz var. Əli Rza bəy Azərbaycanı sevən adamlardan biridir. Xalqına, dövlətinə bağlı olan böyük insandır. ABŞ-da, dünyanın müxtəlif yerlərində sözünə, mövqeyinə, ağlına ciddi hörmət qoyulan şəxslərdən biridir. Çox zəki, çox ağıllı insandır. Yaxın Şərqdə, dünyada baş verən prosesləri çox gözəl bilir, təhlil edir. Hesab edirəm ki, Yaxın Şərqlə bağlı, dünyada baş verən proseslərlə bağlı Əli Rza bəyin fikirlərinə və mövqeyinə etimadla yanaşılır.
- Əli Rza Bozqurdla dostluğunuz siyasi münasibətlərdən, yoxsa iqtisadi ilişkilərdən başlayıb? Dostluğunuzun tarixçəsini açıqlaya bilərsinizmi?
- Bizim çox təsadüfdən başlayan bir dostluğumuz yaranıb. Sonra dostluğumuzun çərçivəsi genişlənib. İstənilən vaxt telefon açıb dünyanın harasında olsa qonaq ola biləcəyim dostlarımdandır. Bunu bir siyasətə və ya bir iqtisadi ilişkilərə bağlama düzgün deyil. Bütün sferalarda mən Əli Rza bəyi özümün böyük dostum hesab edirəm.
- Onun sözü dünya nəhəngi olan ABŞ-da həqiqətənmi keçərlidir?
- Dünyada müxtəlif dairələrdə, xüsusilə ABŞ-da onun sözü eşidilir, onun mövqeyinə hörmətlə yanaşılır.
- Azərbaycana Əli Rza bəyin münasibəti necədir?
- Azərbaycana çox yaxşı münasibəti, sevgisi var. Rəhmətlik Əbülfəz Elçibəylə də, rəhmətlik Heydər Əliyevlə də çox yaxşı münasibətləri olub. 1992-ci ilin 7 iyununda Azərbaycanda Əbülfəz Elçibəyin prezident seçildiyi seçkiləri müşahidə edən ABŞ missiyasının rəhbəri olub. Əbülfəz Elçibəylə də ilk görüşü müşahidə missiyasına rəhbərlik edərkən seçkidən dərhal sonra olub. Heydər Əliyevlə də müxtəlif vaxtlarda görüşləri olub. Mənim bildiyimə görə Heydər Əliyevə çox böyük hörməti olub, Heydər Əliyevi siyasətçi kimi çox yüksək dəyərləndirib.
- Məlumatlar yayılıb ki, Türkiyə müxalifətinin Ekmələddin İhsanoğlunun prezidentliyə namizədliyini verməsində Əli Rza Bozqurdun mövqeyi rol oynayıb. O, ABŞ-dan gəlib həmin şəxsi tövsiyə edib...
- Türkiyədə siyasi dairələr Əli Rza bəyin fikirlərinə böyük hörmətlə yanaşırlar. Güman edirəm ki, onun Türkiyə, bu ölkənin siyasəti barədə söylədikləri nəzərdən qaçırılmır. Hər zaman nəzərə alınır. Amma sizin dediyiniz məsələ ilə bağlı dəqiq məlumatım yoxdur. Lakin bilirəm ki, məsələn, qardaş ölkədə istənilən siyasi dairə Türkiyənin iç və daxili siyasəti ilə bağlı Əli Rza bəy mövqe ifadə edirsə, onu görməzlikdən gələ bilməz. Çünki Əli Rza bəy Türkiyəni və dünya siyasətini çox gözəl bilir.
- Bir müddət əvvəl ABŞ Dövlət Departamentinin hesabatında Ümid Partiyası Azərbaycanın Milli Məclisində yeganə müxalifət partiyası kimi qeyd edilmişdi. Düşünmək olarmı ki, hesabatda bu fikirlərin əksini tapmasında Əli Rza bəyin orada yaratdığı təsəvvür də rol oynayıb?
- Bu barədə dəqiq bir şey deyə bimərəm. Yəni ABŞ-ın proseslərə bir Əli Rza Bozqurdun çərçivəsindən və ya informasiyasından baxdığını güman etmirəm. Amma Əli Rza bəydən bu barədə nəsə soruşublarsa və o, nəsə deyibsə, yəqin ki, sözünü boş verməzlər. Amma bilmirəm soruşublar, yoxsa yox.
Etibar SEYİDAĞA
musavat.com
İqbal Ağazadə ilə Ekmələddin İhsanoğlunu birləşdirən adam - Əli Rza Bozqurd
Məlum olduğu kimi, Türkiyənin əsas müxalifət partiyaları olan MHP və CHP qarşıdan gələn prezident seçkilərində vahid namizədlə çıxış etmək qərarına gəldilər. Millətçilərin və solçuların vahid namizədi sürpriz isim - Ekmələddin İhsanoğlu olacaq. İlk baxışdan, E.İhsanoğlu yalnız iki partiyanın razılaşdırdığı bir namizəddir. Lakin proseslərin startı böyük planlardan xəbər verir.
Maraqlıdır ki, Türkiyənin hazırkı baş naziri və seçkilərdə ən çox şansı olan Rəcəb Tayyib Ərdoğana yaxın texnoloqlar və media quruluşları iddia edirlər ki, E. İhsanoğlunun vahid namizədliyi Amerikanın layihəsidir. Yoxsa belə bir qısa zamanda iki fərqli və zidd ideolojiyə dayanan partiyalar ortaq nöqtə tapa bilməzdilər. Tayyibçilər “Amerikanın Ərdoğana qarşı irəli çıxartdığı vahid namizəd”in ismini liderlərə söyləyən ismi də bulublar. Onların iddialarına görə, bu, məşhur iş adamı, Amerika və Türkiyədə “müdhiş türk” kimi tanınan Əli Rza Bozqurddur (Ali Rıza Bozkurt). İddiaya görə, Amerikada yaşayan Əli Rza Bozqurd bu məsələ üçün Türkiyəyə gəlib və MHP-CHP liderləri ilə görüşərək, onlara bu adı tövsiyə edib...
Baş nazirə yaxın texnoloqların və medianın eyni anda ortaya atdıqları bu iddianı bir seçki antitəbliğatı kimi dəyərləndirmək mümkündür. Lakin istər-istəməz bu ad maraq doğurur. Əli Rza Bozqurd kimdir və onun hansı gücü var ki, haqqında bunca böyük iddialar irəli sürülür.
Öncə onu deyək ki, Ə.R.Bozqurd adı Azərbaycanın bir sıra siyasi simalarına yaxşı tanışdır. Hələ 1992-ci ildə, Əbülfəz Elçibəyin prezident seçildiyi seçkini müşahidə edən Amerika missiyasının başında Azərbaycana gəlib. 2003-cü ildə bu və ya başqa kanallarla müxalifətin namizədinə dəstək verib... Bundan sonra Azərbaycanın daxili siyasətinə marağını itirmiş kimi görünüb. Ölkədə hazırda Ümid Partiyasının lideri, deputat İqbal Ağazadə ilə sıx təmas saxlayır. Amerikanın hakimiyyət dairələrinə hər zaman yaxın olub. İndi isə ABŞ Prezidenti Administrasiyasının Strateji Araşdırmalar Mərkəzinə başçılıq edir. Yəni prezident Obamaya yaxın məsafədədir və sözü eşidilir.
Tayyib Ərdoğanın texnoloqlarının məlum iddialara düşməsinin səbəbi nədir? Ortada fakt varmı?
O zaman çoxlarının nəzərindən qaçan belə bir fakta diqqət yetirək. CHP və MHP uzun müddət idi vahid namizədi müəyyən edə bilmirdi.
Belə bir vaxtda Ankaradakı iqamətgahında Əli Rza Bozqurd bir ziyafət təşkil edir. CHP lideri Kamal Kılıçdaroğlu ziyafətdən dərhal sonra E. İhsanoğlunun vahid namizəd olacağını açıqlayır...
Hətta bu fakt olmasa da, siyasətlə dərindən maraqlananlar bilirlər ki, Əli Rza bəyin Türkiyənin siyasi həyatındakı rolu və oraya müdaxilə imkanları böyükdür...
Beləliklə, E.İhsanoğlunun arxasında Əli Rza Bozqurdun dayanması iddiası durumu xeyli tündləşdirir. Bu iş-elm-siyasət adamının seçimi proseslərə önəmli təsir göstərmək gücündədir. Xatırladaq ki, 2000-ci ildə Türkiyənin prezidenti seçilən Əhməd Nejdət Sezər də Əli Rza Bozqurdun irəli sürdüyü namizəd kimi tanınırdı.
Araşdırmalar olduqca maraqlı bir məqamı üzə çıxardır. 1999-cu ildə, prezident seçkilərinə hələ bir il vaxt qalmış, Əli Rza Bozqurd Əhməd Nejdət Sezərə bir ziyafət verir, görüşdən dərhal sonra isə kameralar qarşısına çıxaraq, ona xitabən “Hörmətli prezidentimiz, ölkəmizə uğurlu olsun”, - deyir.
O zaman adətən kölgədə qalmağı sevən Bozqurdun bu bəyanatına çoxları önəm verməmişdilər.
Lakin gözləmədiyi halda Ə. N. Sezər bir il sonra ölkənin prezidenti oldu. Elə bircə bu fakt Türkiyənin “Dərin dövləti”nin başında kimin durduğunu düşünməyə əsas verir.
Göründüyü kimi, Ə.R.Bozqurd Ə.N.Sezərin prezident olacağını bir il öncədən bilirdi. Türkiyədə bunu bilmək, həyata keçirtmək üçün möhtəşəm gücə və əlaqələrə sahib olmaq lazımdır.
Əli Rza Bozqurd təzadlı, müəmma dolu əlaqələrə malik olan bir iş adamıdır. Neft, inşaat, ən müxtəlif sahələrdə tanınan bir biznesmen olan Ə. R. Bozqurd ilk körfəz savaşında Kuveytdə idi və ABŞ-ın bu ərəb ölkəsini köməksiz qoymayacağını bəyan edirdi.
Ə.R.Bozqurdun Küveytdə proseslərə təsiri o dərəcədə böyük idi ki, İraq lideri Səddam Hüseyn onun girov götürülməsini əmr etdi. Səddamın şəxsi tapşırığı ilə girov götürülən Ə. R. Bozqurdu azad etmək üçün Ankara və Vaşinqton çox çalışmalı oldu.
Ə.R.Bozqurd ABŞ və eyni zamanda Səudiyyə Ərəbistanı ilə sıx əlaqələrə malikdir. Onun adı bu iki ölkə arasındakı iqtisadi və siyasi münasibətlərdə önəmli bir fiqur kimi keçir.
Bəs Bozqurdun “namizədi” Ekmələddin İhsanoğlunun hansı cizgiləri önəmlidir?
Misirdə anadan olan E.İhsanoğlu Türkiyə vətəndaşıdır. Bu günə kimi göstərdiyi fəaliyyət onun Səudiyyə Ərəbistanını ifrat məhəbbətlə sevdiyini deməyə əsas verir. Görünən budur ki, elə Səudiyyə Ərəbistanı da E.İhsanoğluna böyük ümidlər bəsləyir. Türkiyədə E. İhsanoğluna münasibət birmənalı deyil. Misirdəki hərbi çevriliş zamanı qanuni prezident seçilmiş Mursini kəskin tənqid edib, hərbi qiyamın lideri Sisini mədh edən bir sima olaraq E. İhsanoğlu ən müxtəlif tənqidlərə məruz qalır. Maraqlıdır ki, belə bir mövqeyi Mursi devrilərkən Səudiyyə Ərəbistanı da dəstəkləmişdi.
Ə.R.Bozqurdun seçiminin hansı səbəbə E.İhsanoğlu olmasının gizlinləri də bu məqamda bəlli olur. Maraqlıdır ki, son zamanlar ABŞ və Səudiyyə Ərəbistanı ilə Ərdoğanın münasibətləri xeyli dərəcədə gərginləşib. Belə bir vaxtda Ə. R. Bozqurd Ankaradakı ofisində ziyafət verir və vahid namizədin adı açıqlanır - Ekmələddin İhsanoğlu.
Lakin əsas sual açıq qalır - kamalçılar, ələvilər, millətçilər bu şəxsə səs verəcəklərmi?
Ə.R.Bozqurdun Türkiyə siyasətinə daha fəal müdaxilə etməsi dünyada gedən siyasi prosesləri tamamlayır. Belə ki, bölgədə Səudiyyə Ərəbistanının fəal iştirakı ilə, İŞİD, "Əl Qaidə"nin də yer aldığı mürəkkəb bir oyunun getdiyi də göz önündədir. Belə mürəkkəb bir qambitdə Ə.R.Bozqurdun yer alması düşündürücüdür.
Göründüyü kimi, Türkiyədə əsas siyasi fiqur kimi məhz Əli Rza Bozqurdun adı hallanır. Bu şəxsin tərcümeyi-halına qısa bir nəzər salaq.
1942 -ci ildə Sivasda anadan olub. Anası Merik Məryam, atası jandarma işləyən Abbas Bozqurddur.
Ə.R.Bozqurd İstanbul Texniki Universitetində inşaat mühəndisi bölümünü bitirib. 58 yaşında Harvard Universitetində ikinci təhsil alıb.
Ankarada böyük bir mənzilə sahibdir. İstanbulda, Boğaziçində möhtəşəm mənzərəli villaya malikdir.
Əsasən ABŞ-da, Los Anceles və Hollivuddakı evlərində yaşayır.
Ə.R.Bozqurdun 20-dən çox ölkədə inşaat, neft, ticarət kimi iri biznesləri var. 18 ildir ki, ABŞ siyasətinin mərkəzində duran bir simadır.
ABŞ prezidenti Corc Buşun seçki komandasının fəal üzvlərindən olub. 2008-ci ildə Konqresə seçkilərdə öz namizədliyini irəli sürüb. ABŞ vətəndaşıdır. Hazırda Obama administrasiyasına xüsusi dərəcədə yaxındır.
Ə.R.Bozqurd Türkiyənin ABŞ-dakı əsas lobbiçisi hesab olunur. Onu ABŞ -ın Türkiyə, Orta Asiya və Yaxın Şərq üzrə əsas “kuratoru” hesab edənlər də az deyil.
Azər RƏŞİDOĞLU
musavat.com
“Bizə imkan vermirlər ki, Azərbaycan dövləti, hökuməti öz ölkəsini daha yaxşı inkişaf etdirsin. Torpaqlarımızın 20%-ni Ermənistan Silahlı Qüvvələri bəzi qonşu ölkələrin köməyi ilə işğal edib və artıq 22 ildir bu torpaqlar işğal altındadır”.
APA-nın xəbərinə görə, bunu baş nazirin müavini, Qaçqın və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Əli Həsənov Bakıda “Qadın hüquqlarının təmin edilməsində milli insan hüquqları təsisatlarının rolu” mövzusunda keçirilən Ombudsmanların XII Bakı Beynəlxalq Konfransında çıxışı zamanı deyib.
Onun sözlərinə görə, Azərbaycanda 1 milyondan çox qaçqın və məcburi köçkün var. Ə.Həsənov təəssüflə qeyd edib ki, onların 53%-i, yəni 500 minə qədəri qadındır: “Son 20 ildə 150 min qız uşağı məcburi köçkün kimi dünyaya göz açıb. Əgər bu gün dünyada insan cəmiyyətində qadınların hüquqlarının qorunmasından söhbət getsə də, beynəlxalq aləmdə qadınlar insan cəmiyyətinin ən həssas hissəsi hesab edilsə də, təəssüflər olsun ki, qadınların hüquqlarının qorunması üzrə qəbul olunan qətnamə, bəyannamə, konvensiya, qaydaların icrası bu həssaslığa, zərifliyə cavab vermir. Əgər beynəlxalq aləmdə bu konvensiya, qanunlar qadının hüququnun qorunması ilə bağlı qəbul edilirsə, nə üçün icra olunmur? Beynəlxalq konvensiyalara qoşulan ölkələrdə qadınların hüququnun qorunması beynəlxalq səviyyədə təmin olunmursa, onun təmin edilməsinə mane olanlara qarşı nə üçün tədbir görülmür? Dünyada bütün beynəlxalq təşkilatlar bu problemin həlli üçün qərar və qətnamələr qəbul ediblər. Nə üçün icra olunmur?”
Dövlət Komitəsinin sədri qeyd edib ki, bu gün qadınlara qarşı zorakılıq davam edir, qadınların hüquqları qaçqın kimi pozulur. Azərbaycan tarixində qadınların qaçqın statusunun olmadığını deyən Ə.Həsənovun sözlərinə görə, bu, son 30 ilin, sovet hakimiyyətinin iflasa uğradığı ərəfədə yaratdığı məhsuludur: “Azərbaycan xanımları da təəssüflər olsun ki, qaçqın adına məhkum olurlar. Bütün dünyada insan hüquqlarının qorunmasından söhbət gedirsə, nə üçün bununla bağlı qəbul olunan qaydalar, qanunlar, qətnamələr icra olunmur? Nə üçün ayrı seçkiliklər var? İkili standartlardan artıq danışmırıq. Artıq ikili standart ömrünü başa vurub və dünyada çoxşaxəli standartlar, ayrı-seçkiliklər var. Bunun hamısı gözümüzün qarşısında baş verir. Əgər hər bir ölkədə hər bir beynəlxalq qurum özü qəbul etdiyi qayda-qanunların icrasını təmin etsə, bu cür haqsızlıqlar, ədalətsizliklər baş verməz”.
Сегодня я понял, что Гражданская война в России началась! Да, именно так! А ещё я понял, как начался в России 1937 год. Как начались репрессии.
Солнечное утро, раздаётся телефонный звонок :
«- Доброе утро, мамуль!
- По тебе тюрьма плачет! Я, наконец, прочла твою статью. Ты в ней оскорбляешь президента! Ты мне больше не сын. В такое время, когда вся страна…
- А что страна? Страна напала на другую, захватила её землю, убивает её граждан, и президент, действительно, мудак, если всё это делает.
- Всё! Ты мне больше не сын! Я тебе больше никогда помогать не буду! Больше не звони!
-Ты хочешь, чтоб твоего внука отправили на эту войну?! Чтобы он убивал таких же, как и он, говорящих на том же языке? А потом убили его? За просто так? За глупость и амбиции недалёкого полковника?»
В ответ - брошенная трубка!
Именно так и начинается гражданская война. Она начинается с раскола семьи, когда мать становится против сына, дочь против отца, брат против брата. Так появляются концлагеря, так убивают несогласных, убивают руками их родных, самых близких им людей. Это самая страшная война из всех вооружённых конфликтов. Она не имеет реальных причин, она не ведётся за землю, она не ведётся за сферы влияния и её ничем нельзя оправдать. Только идеология.
Именно такой и является для меня потенциальная война с Украиной! Для меня Украина - часть меня. Мне сложно принять, что моя правая рука будет резать левую. Нет причин для такого действия, кроме шизофрении. И это можно остановить, если вовремя обратиться к врачам и принять лекарства.
Внешняя агрессия сплотит Украину, а Россию эта война развалит. Погибнут тысячи сыновей, и их матерям не поможет никто. Готовы ли матери отправить своих сыновей на бойню за золотой батон? Тысячи детей останутся без отцов. Кто им объяснит, за что они погибли? Кто им поможет вырасти и кто из них вырастет? Осознают ли они это? Или, как обычно, все думают, что это их не коснётся? Мол, это случится с соседями, а у нас будет всё нормально? Нет, не будет, никогда не будет!
Тысячи бывших солдат не получат славы и почестей. Наоборот, они вынуждены будут скрывать своё участие в ней, так как эта война будет признана преступной, а, соответственно, все принимавшие участие в ней - преступниками, лицами, исполнявшими преступные приказы. Такое уже было в истории, достаточно вспомнить Нюрнбергский процесс. Там чётко и понятно было указано, что исполнение преступного приказа является преступлением и подлежит уголовной ответственности, если повлекло тяжкие последствия. Смерть противника в этих условиях будет приравнена, со стороны напавших, к убийству, а со стороны защищающихся это будет признано правом на самооборону. В равной степени будут признаны преступниками как лица отдававшие приказы, так и лица их исполнившие, а также лица, поддержавшие и создавшие условия для их исполнения. Хотелось бы спросить у тех, кто планирует и осуществляет подготовительные действия к этой войне, они осознают последствия своих действий? На сколько шагов они планируют? И что будет дальше? Или они думают, что, развязав войну, они из неё выйдут победителями, а победителей не судят? Для этого надо победить… Да, и, кстати, Караджич с Милошевичем не пример для них?
Думайте! Время на исходе!
Леонид Власюк, специалист по кризисному PR, политическому консалтингу (Россия).
Bu gün Qarabağın müəyyən obyektiv və subyektiv səbəblərdən işğal altında qalmasına rəğmən 1988-ci ildən bəri Azərbaycan oğulları torpaqlarımızın müdafiəsi yolunda kifayət qədər qəhrəmanlıqlar göstərib. Bu yolun ilk ləpirçiləri isə hələ sovet imperiyası dönəmində öz xalqına sadiq milis və təhlükəsizlik əməkdaşları olub.
1991-ci ilin əvvəllərində - artıq erməni təcavüzünün başlandığı bir ərəfədə SSRİ rəhbərliyinin icazəsi ilə Azərbaycan ərazisində ermənilərin qeyri-qanuni silahlı birləşmələrinə qarşı rusların “Kaltso” (“Həlqə”) adı verdiyi genişmiqyaslı əməliyyatlar başladı. Qısa müddətdə Dağlıq Qarabağ və ətrafındakı 10-larla kənd yaraqlılardan azad edildi. Bəs nə səbəbdən Qanlı Yanvarın müəllifi M.Qorbaçov və onun əlaltıları erməni nökərlərinə qarşı belə bir əməliyyata izin verdilər? Həmin döyüşlərdəki uğurlar necə əldə edildi? Bu və digər sualları “üyütmək” məqsədilə “Dəyirman”ımıza sözügedən prosesin özəyini təşkil etmiş Çaykənd əməliyyatının bilavasitə təşkilatçı və iştirakçılarından biri - MTN-in keçmiş şöbə rəisi, polkovnik - leytenant İlham İsmayılı dəvət etdik...
- İlham bəy, 1991-ci ilin yazında keçirilmiş “Həlqə” əməliyyatı ərəfəsində indiki Göygöl (Xanlar) rayonu ərazisindəki erməni yaraqlılarının bazasına çevrilmiş Çaykəndin strateji mövqeyi Azərbaycan üçün nə dərəcədə əhəmiyyətli idi?
- Yəqin ki, bir neçə kəlmə Çaykəndin tarixi haqqında da danışmaq yerinə düşər. Ermənilər əsrlər boyu Azərbaycan türklərinin yaşadığı bu məkana 1896-cı ildə Türkiyədən köçüblər. Sultan Əbdülhəmidin dövründə türklərlə aralarındakı ilk qarşıdurmalar zamanı çar Rusiyasına sığınan erməniləri ruslar Gəncə ətrafında yerləşdiriblər. Çaykənd və qonşu Qarabulaqdakı (Martunaşen) kilsələr üzərində də “1896” yazılmışdı...
Kürəkçay boyu çayın hər iki tərəfində yerləşən Çaykəndin bir tərəfi sıx meşəli dağlar, digər tərəfi isə o zaman ermənilərin məskunlaşdığı Kamo və Azad kəndləri idi. Çaykənd Kəlbəcər-Gəncə və Toğana, Maralgol, Göygöldən gələn yolların, eləcə də Ağcakənd (keçmiş Şaumyan) - Gəncə yolunun üzərində yerləşir. Odur ki, 1000-ə yaxın evin olduğu kənd yaraqlılar üçün Gəncəbasarı daim təhlükədə saxlamaq baxımından çox strateji əhəmiyyətli idi. Təsəvvür edin, Allah eləməmiş, o vaxt biz Çaykənd və ətraf 7 kəndi erməni yaraqlılarından təmizləyə bilməsə idik, 1992-1993-cü illərdə Kəlbəcərin ardınca Gəncənin də itirilməsinə daha gerçək şərait yarana bilərdi...
- Zəhmət olmasa, o dövrdə bölgədə DTK-nın baş əməliyyat müvəkkili olmuş bir şəxs kimi “Həlqə” əməliyyatının əsas önəmli məqamları barədə danışın?
- 1991-ci il aprelin 26-da Azərbaycan DTK sədri Vaqif Hüseynov bölgəyə gəldi. Tezliklə Çaykənddə əməliyyat keçirilməsi barədə məsələ qoyuldu və buna hazırlıq başlandı. Aprelin 29-da isə Hacıkənddə V.Hüseynovdan başqa daxili işlər naziri rəhmətlik Məhəmməd Əsədov, baş prokuror rəhmətlik İsmət Qayıbov, Mərkəzi Komitənin II katibi V.Polyaniçko, Gəncədəki sovet hərbi birləşmələrinin komandiri polkovnik Maşkov, Gəncə Şəhər Milis İdarəsinin rəisi Eldar Həsənov (keçmiş baş prokuror - S.L.), Gəncə və Xanlar rayonlarının başçıları və s. iştirakı ilə müşavirə keçirildi.
Kənddə İrəvandan gəlmə və yerli yaraqlıların sayı, mövqeyi, əllərində olan silahlar, zəif cəhətləri və s. barədə yekun informasiya və əməliyyat hazırlığı görüldü. Biz o zaman erməni quldurlarının Ermənistan və Xankəndi ilə danışıqlarına da qulaq asa bilirdik. Ancaq müşavirədə kəndin köçürülməsi məsələsi qətiləşmədi. Buna rəğmən aprelin 30-da əməliyyat başlandı. O vaxtkı sovet ordusu da bizə dəstək verirdi. Ancaq bu, sadəcə, görüntü idi. Sovet hərbçiləri bilavasitə döyüş əməliyyatlarında iştirak etmirdilər. Sadəcə, Çaykənd qəbiristanlığı yaxınlığına bir neçə PDM gəldi və psixoloji təsir yaratmaq üçün qayalara-filana tərəf bir neçə atəş açdılar. Sonra da səsgücləndiricilərlə kənddəki yaraqlıları təslim olmağa çağırdılar. Ancaq ermənilər təslim olmaqdan qəti şəkildə imtina etdilər. Beləliklə, kəndə daxil olmağa qərar verildi. Bizdən öncə danışıqlar aparmaq üçün Bakıdan gəlmiş sovet ordusu polkovniki Maşkov bir ZTR-lə kəndə girmişdi. Sonra kəndin aşağı - Toğana istiqamətindən “OMON”çular, yuxarı tərəfdən isə biz Daşaltıda itkin düşmüş rəhmətlik Milli Qəhrəman Riyad Əhmədovun başçılıq etdiyi DTK-nın xüsusi təyinatlı dəstəsi ilə birgə daxil olduq. Bu zaman məlum oldu ki, Çaykənddəki yaraqlıların Ermənistandan gəlmiş başçısı Tatul Krpeyan polkovnik Maşkov başda olmaqla, rus hərbçilərini girov götürüb. Dərhal əməliyyat dayandırıldı.
- Rus zabitləri ermənilərin həmkarlarını girov götürmələrinə necə reaksiya verdi?
- Bundan o qədər də narahat olmayan rus zabitləri əksinə, “OMON”un aşırı güc tətbiq etməsinə, kəndin girişində bir neçə yaraqlının öldürülməsinə etiraz edirdilər. Ancaq azərbaycanlı rəhbərlər zabitlərin azad olunmasınıın və əməliyyatın davam etdirilməsinin vacibliyini vurğuladılar.
DTK sədri V.Hüseynov “Vremya” xəbərlər proqramının Azərbaycan üzrə müxbiri Mais Məmmədovu çağırıb tapşırdı ki, axşam xəbərlərində rus analarına müraciət et ki, övladlarınızı erməni yaraqlıları əsir götürüb, qoy SSRİ rəhbərliyinə rus anaları adından müraciət ünvanlasınlar.
- Bəs girovluqda qalmış hərbçilər necə azad edildi?
- Yenidən müşavirə çağırıldı. V.Polyaniçko sanki vəziyyətdən razı idi. O dedi ki, silahlar yığılsın, ancaq kənd köçürülməsin. V.Hüseynov ona qəti etiraz etdi ki, siz burada “sülh adası” yarada bilməyəcəksiz, bu günədək bizimkilər Çaykənddən bir nəfərə də toxunmayıblar. Ancaq erməni yaraqlıları 10 dinc sakinimizi qətlə yeriblər. Yalnız bundan sonra Polyaniçko əlini masaya vuraraq dedi: “Bəli, yeganə çıxış yolu deportasiyadır...”.
Yenidən “OMON” və DTK-nın dəstələri iki istiqamətdən kəndə daxil oldu. Atışma zamanı polkovnik Maşkov xüsusi fənd işlədərək, qarşısında dayanmış Tatulun arxasına keçdi və bizimkilər sərrast atəşlə erməni yaraqlısını yerə sərdilər. Təəssüf ki, ruslarla bələdçi kimi kəndə girmiş Aydın adlı azərbaycanlını ermənilər işgəncələrlə öldürmüşdülər. Məlum oldu ki, ermənilər qonşu Martunaşen (Qarabulaq) istiqamətinə qaçırlar. Lakin biz Quşçu kəndinə gedib orada post quraraq bunun qarşısını aldıq və əməliyyat davam etdirildi. Mayın 2-də artıq Çaykənd erməniləri ağ bayraq qaldırdılar. Əməliyyat zamanı 19 erməni yaraqlısı öldürülmüşdü. Onlardan 12-si Ermənistandan, 7-si isə yerli idi. Beləliklə, iki ildən çox bütün Gəncəbasarı təhlükə altında saxlayan bu yaraqlı bazası ləğv edildi. Və Ermənistandan qovulmuş soydaşlarımızdan bir qismi oraya köçürüldü.
- Əməliyyat zamanı sovet-rus zabitlərindən riyakarlıq edib, dolayısıyla ermənilərin xeyrinə işləyənlər var idimi?
- Bizimlə birlikdə olan zabitlərdən belələrinə rast gəlmədim. Ancaq biz Quşçuda postda olanda Toğana tərəfdən 2 ZTR-lə gələn rus zabitləri polkovnik Maşkovu soruşdular. Biz onlara Çaykənd yolunu göstərdik. İki saatdan sonra həmin zirehli maşınlar geri döndülər. Sonradan bizə məlum oldu ki, sovet zabitləri Çaykənddən erməni quldurları Tatulun, “Ded” ləqəbli Simon Açıqgözyan və İrəvandan gəlmiş digər ermənilərin meyitlərini, kəndin başçılarını - sovet sədrini, onun atasını, rabitəçi Mariyanı və daha 6 nəfəri ZTR-lə Xankəndiyə, oradan da İrəvana aparıblar...
- Əməliyyata birbaşa SSRİ DTK-nın əməkdaşları da nəzarət edirdilərmi?
- Xeyr, orada yalnız Azərbaycan DTK əməkdaşları idi.
- Bəzi mənbələr sizin “Unudulmuş qələbə” adlı sənədli yazınızda xatırlatdığınız Çaykənddəki emissarlardan biri - ABŞ ermənisi Pzo” ləqəbli Armen Kazaryanın ABŞ Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi ilə əməkdaşlıq etməsi haqda yazır...
- Çaykənddə “Pzo” ləqəbli birinin olmasını bilirdik. Amma onun ABŞ vətəndaşı Armen Kazaryan olmasını və MKİ ilə əməkdaşlıq etməsi barədə məlumatları sonradan öyrəndik. “Pzo” ABŞ-da qanunsuz silah və narkotik alverinə görə həbs edilib.
- İlham bəy, mümkünsə “Həlqə”nin bir az siyasi tərəflərini araşdıraq. Belə bir fikir var ki, o vaxt Azərbaycan KPMK-nın I katibi Ayaz Mütəllibov 1991-ci il martın 17-də SSRİ-nin saxlanıb-saxlanmaması barədə referendumda “hə” cavabının çoxluq qazanmasına qəsdən şərait yaratmışdır ki, Moskva ilə münasibətlər loyallaşsın və nəticədə Qorbaçov erməni yaraqlılarının torpaqlarımızdan təmizlənməsinə razılıq versin...
- Ola bilsin ki, belə bir variant olub... Əgər ölkə rəhbəri bunu torpaqlarımızın terrorçulardan azad edilməsi naminə edibdisə, o vaxtkı şərait və zaman çərçivəsində burada qəbahət yoxdur. Bu gün də əgər hər hansı bir siyasi gediş torpaqlarımızın azad edilməsinə xidmət edəcəksə, bundan qorxmağa dəyməz... Məsələn, tutaq ki, Rusiya bir briqadasının Azərbaycanda yerləşdirilməsi hesabına Qarabağın bizə qaytarılmasına zəmanət verirsə, torpaq itkisinə yol verməmək üçün buna getmək mümkündür. Axı zaman da keçir və gün-gündən daha dinamik dəyişən siyasi situasiyaların nələr vəd etdiyini proqnozlaşdırmaq çətindir. Bu gün Türkiyə kimi ölkənin ərazisində NATO-nun bazası var, ancaq bu dövlət öz müstəqilliyini və maraqlarını qoruya bilir... İkincisi də, illər ötdükcə, nəsillər dəyişdikcə ötən əsrdə ermənilərə verilmiş Göyçə, Zəngəzur və s. kimi Qarabağdan da uzaqlaşırıq...
- Bəs nə əcəb cəmi 1 il əvvəl Azərbaycana qarşı 20 Yanvar qətliamını törətmiş SSRİ başçısı Qorbaçov və onun Polyaniçko kimi canişinləri tarix boyu Rusiyanın strateji tulası olmuş ermənilərə qarşı “təmizləmə” əməliyyatı keçirilməsinə icazə verirdi?
- Görünür, Qorbaçov SSRİ ilə bağlı referendumda iştirak etməməsinə görə Ermənistanı cəzalandırırmış...
- Bəlkə “Həlqə” əməliyyatına izin verməklə, erməni sakinlərin Azərbaycandan köçürülməsinə şərait yaratmaqla, Rusiya və digər hegemon güclər erməniləri daha da qızışdırmaq, aqressivləşdirmək, eyni zamanda, onlara Azərbaycana qarşı daha “tutarlı arqumentlər”lə çıxış etmək üçün “kozır” vermək məqsədi güdürmüş? Çünki artıq 1 may 1991-ci ildə erməni lobbisinin təhriki ilə ABŞ senatı “SSRİ və Azərbaycan rəhbərliyinin dinc erməni sakinlərinə qarşı cinayətlərini” ittiham edən bəyanatla çıxış etmişdi...
- Düşünürəm ki, bunun ermənilərin qızışdırılması ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Ermənilər onsuz da qızışmışdı. Sadəcə, Qorbaçov Azərbaycanın Moskvaya loyal münasibətini görüb bu qərarı vermişdi... Amma Mütəllibov 1991-ci ilin avqustunda Moskvada baş vermiş məlum “QKÇP” qiyamına dolayısıyla dəstək verdikdən sonra Qorbaçov artıq üzünü ermənilərə tərəf döndərdi və nəticədə onlara qarşı əməliyyatlar dayandırıldı...
- Şahidi olduğum bir məsələni də nəzərinizə çatdırım. Çaykənd əməliyyatından təxminən 10-15 gün sonra 1991-ci il mayın ortalarında Şuşanın erməni yaraqlılarının bazasına çevrilmiş iki kəndində - Qaladərəsi və Kirovda da əməliyyat keçirildi və əhali Ermənistana köçürüldü. Həmin ermənilərin köçünü daşıyan sürücülər və onları müşayiət edən milislərin söylədiyini görə, bəzi ermənilər onlara istehza ilə deyiblər ki, darıxmayın, bir ildən sonra qayıdacağıq... Doğrudan da, 1 il sonra - 1992-ci ilin mayında Şuşa və Laçının işğalından sonra ermənilər geriyə qayıtdı. Yəni belə çıxmırmı ki, “Həlqə” əməliyyatı artıq ermənilərə də məlum olan Qarabağın işğalının ümumi planı fonunda imperiyanın bir taktiki manevrinə xidmət edirmiş?
- Hesab edirəm ki, Qarabağın işğalı düşmənlərimizin güclü beynəlxalq dəstəyə malik olmasının və o illərdə yenicə müstəqillik qazanmış, daxildən və xaricdən düşmən və xəyanətkar qüvvələrlə əhatə olunmuş, ordusu, təhlükəsizlik xidmətləri yenicə formalaşan gənc dövlətimizin yol verdiyi taktiki və strateji səhvlərin nəticəsi idi. Və bütün hallarda “Həlqə”- Çaykənd əməliyyatı tarixdə Azərbaycan oğullarının ağır zəhmət, fədakarlıq və şücaətinin uğurlu nəticəsi kimi qalıb...
- İlham bəy, “Həlqə” əməliyyatında Azərbaycanın o dövrdə hələ müstəqil olmayan təhlükəsizlik və hüquq-mühafizə orqanı əməkdaşlarının uğurlu fəaliyyətindən bu gün üçün hansı örnəkləri götürə bilərik?
- İlk növbədə ruh yüksəkliyi, qorxmazlıq kimi keyfiyyətlər əxz olunmalıdır. Biz o zaman inanırdıq ki, xalqımız, vətənimiz uğrunda haqq yolundayıq və buna görə də yüksək inam və cəsarətlə əməliyyat və döyüşlərə girişirdik. Bizdə demək olar ki, ölüm qorxusu yox idi. Erməni gülləsindən ölə biləcəyimizi təsəvvürümüzə gətirmirdik... Bu gün ermənilərin beynəlxalq havadarlarının sayəsində Qarabağ işğal altında olsa da, Qarabağ savaşında polis, təhlükəsizlik orqanları, Milli Ordu və s. sıralarındakı oğullarımızın kifayət qədər uğurlu əməliyyatları keçirilib. Zənnimcə, Çaykənd əməliyyatı, 1992-ci ilin yayındakı Ağdərə və s. qalibiyyətli döyüş səhnələrini işıqlandıran hekayətləri məktəb dərsliklərinə daxil etmək, mütəmadi olaraq mətbuatda bu barədə danışmaq gərəkdir. Torpaqlarımızı azad etmək üçün ilk növbədə xalqa, gənclərimizə öz gücümüzə inam aşılamalıyıq...
Sultan Laçın
hafta-ichi.az
.jpg)
.jpg)
