"DÖNÜB ARXAYA BAXANDA ÖZ HƏYATIMDAN LƏZZƏT ALIRAM"

Həmsöhbətimiz Azərbaycan Milli Azadlıq Hərəkatının fəallarından biri olmuş, dünyada analoqu olmayan müalicə üsulunu kəşf edən və ondan bu gün istifadə edən loğman-həkim Malik İsmayılovdur. Malik həkimi Qarabağ əhalisinə xüsusi təqdim etməyə ehtiyac yoxdur. İndi demək olar ki, onu bütün Azərbaycan tanıyır. Millətsevər həkim Malik Camal oğlu İsmayılov yüksək əxlaqi keyfiyyətlərə malik insandır. Onun ailəsi də vətənpərvərlik hissləriylə yaşayır. Belə bir məqamı xatırlatmaq istərdim. Ağdamın işğalına az qalmış Malik həkimin 5 yaşlı qızı atasına müraciət edərək deyib ki, "ata əvvəlcə mənimlə anamı öldür, sonra da özünü, düşmənə əsir düşməyək". Malik həkimin Qarabağ savaşındakı qəhrəmanlıqları haqqında çox söz yazmaq olar. Bəzən düşünürəm ki, nədən vətəndaşlarımızın hamısı bu torpağa, Vətənə Malik həkim kimi bağlı deyillər.

Malik Camal oğlu İsmayılov

- Həkim, çox istərdim ki, Sizinlə söhbətimizə Dağlıq Qarabağ hadisələriylə başlayaq. Dağlıq Qarabağ problemi ortaya çıxanda Sizin buna reaksiyanız necə oldu?

- 1988-ci ildə Qurana and içmək mərasimi oldu. Bu vaxt Ağdamın bütün cavan, yaşlı nəsli and içdilər ki, Qarabağ uğrunda son damla qanımıza qədər vuruşacağıq, torpaqlarımızdan 1 santimetr də verməyəcəyik. Sonradan Bəxtiyar müəllim rəhmətə getdi və komendant saatı yarandı. Camaat isə başladı qruplar şəklində yığılmağa. Mən də o qruplardan birində idim. Biz yığıncaq keçirtdik. Düzdür, qruplaşmışdıq ancaq kiminlə birgə fəaliyyət göstərəcəyimizi bilmirdik. O vaxt "Ana dili" cəmiyyətinin üzvü gəlib qruplar arasında təbliğat aparırdı. Biz də təqribən 60 nəfər istədik ki, bunlarla birgə fəaliyyət göstərək. Həmin vaxt bir qadın dedi ki, siz bu cəmiyyətə qoşulmayın, Xalq Cəbhəsi yaranır, rəhbəri də Əbülfəz Əliyevdir. Sonradan bu qadın özünü təqdim etdi ki, Leyla Yunusovadır. Mən dedim ki, Əbülfəz Əliyevi yaxşı tanıyıram. Biz razılıq verdik ki, Xalq Cəbhəsi adı altında cəm ola bilərik. Sonra elə oldu ki, mən gəldim Əbülfəz bəylə söhbət etdim. O, dedi ki, mən sizinlə birgə olmağa razıyam. Sonra mən, Əbülfəz bəy və Eldar Bağırov görüşdük. Söhbətdən sonra Əbülfəz bəy, Eldar Bağırovdan soruşdu ki, heç bir narazılığın yoxdur? O da cavab verdi ki, Xalq Hərəkatı millətin hərəkatıdır, mən də bu yolda ölümə getməyə hazıram. Eldar dedi ki, bir şərtim var. Qurana and içək ki, heç vaxt millətimizə dəyməyəcəyik. Biz üçümüz də əlimizi Quranın üstünə qoyub and içdik. Beləcə fəaliyyətimiz başlandı. Sonra gəldik Bakıya, təşkilatda qeydiyyata düşdük, vəsiqəmizi aldıq.

  

"MƏN AĞDAMDA DÖYÜŞƏN HƏKİM KİMİ 

FƏALİYYƏT GÖSTƏRMİŞƏM"

- Bütün hərəkatçılara məlumdur ki, sizin Dağlıq Qarabağ uğrunda gedən döyüşlərdə çox əhəmiyyətli rolunuz olub. Hətta "Keçmişdə qalmış gələcək" filmi Sizin o vaxtkı həyat və fəaliyyətinizə həsr edilib. Əsas obrazın adı da dəyişdirilmədən Malik adı ilə gedib. Siz Dağlıq Qarabağ müharibəsi vaxtı müdafiə işini necə qururdunuz?

- Həmin vaxt mən həkim olduğuma görə ambulatoriyam var idi. Bu, qeyri-adi zona ambulatoriyası sayılırdı. O vaxt bizə göz həkimi, akademik Fyodorov (Rusiya Tibb Akademiyasının sədri) sponsorluq edirdi. Mən də onun üsullarıyla müalicə edirdim. 18 min kənd əhalisinə xidmət göstərirdim. Orada geniş sahəli səhiyyə yaratmışdıq. 1988-ci ildə müharibə başlayanda ambulatoriyam yolun qırağında yerləşdiyinə görə xəstələrə təcili yardım etmək üçün mənə müraciət edirdilər. Bunun əsasında özümdən asılı olmayaraq məni bu hərəkatın həkimi kimi qəbul etdilər. 1992-ci ilədək mən Ağdamda döyüşən həkim kimi fəaliyyət göstərdim.

- Gəlin səmimi olaq. Bilirik ki, Siz sadəcə həkim kimi fəaliyyət göstərməmisiniz, həm də döyüşlərdə iştirak etmisiniz.

- Mən bu vaxtadək nə avtomat, nə də tapança atmağı öyrənməmişəm. Bütün növ iti əşyalarla vuruşmuşam. Ancaq ömrümdə avtomat atmamışam. Aeroportun partladılmasında bilavasitə iştirak etmişəm. Biz görürdük ki, Xocalı aeroportuna hər gün 30 təyyarə enir. Havalar qarışıq olanda təyyarələr Ağdama enirdi. Biz gəlib zorla da olsa onları yoxlayırdıq. İçərisindən mütləq silah çıxırdı. Bəzən olub ki, vertolyotlarla ermənilərə gedən silahların hamısını götürmüşük. Yəni müharibənin qanunları yox idi. Qanunsuz müharibə gedirdi.

"HƏRƏKAT VAXTI ELÇİBƏYƏ BÖYÜK MƏHƏBBƏT 

VƏ İNAM VAR İDİ"

- Malik bəy, bilirik ki, 1971-ci ildə Əbülfəz Elçibəylə tanışlığınız olub. Bəs Milli Azadlıq Hərəkatı dövründə münasibətiniz necə olub?

- Hərəkat dövründə Əbülfəz Elçibəy bizim Ağdamdakı evimizə qonaq da gəlib, qalıb da. Mən onu müalicə etmişəm. O vaxt Azərbaycanın hər tərəfindən çoxlu könüllü torpaq uğrunda vuruşmağa gəlirdi. Özü də çox böyük inamla gəlirdilər. Bayraqların, maşınların üstünə Elçibəyin şəkillərini vururdular. Döyüşlərdə də gözlərini qırpmadan ölümə gedirdilər. O vaxt Elçibəyə məhəbbət və inam var idi.

- Əbülfəz Elçibəylə bağlı hansı maraqlı xatirəni danışa bilərsiniz?

- Mənim yadımdadır ki, 1974-cü ildə Elçibəyə ev vermişdilər. Biz də - Vasif müəllim, Tariyel müəllim və mən hazırlaşdıq onu təbrik etməyə. Getdik Bayıldan 4 ədəd stul aldıq və yemək-içmək götürüb gəldik onun evinə. Ev boş idi. Yerə qəzet salıb oturduq. Elçibəyin Mübariz adlı bir dostunun evi yox idi. Götürdü evin açarlarını verdi Mübarizə və dedi ki, ev sənindir. Yəni Əbülfəzin o jestini mən görmüşəm. O, öz evini bağışladı dostuna ki, sən evlisən, mən isə hələ subayam.

- Malik bəy, bir az da Sizin qeyri-adi müalicə üsulunuzdan danışaq. Biz bilirik ki, Sizin bu barədə televiziyada çıxışınız da olub, verilişlər də hazırlanıb. Ancaq çox təəssüf ki, hələlik lazımi səviyyədə bu müalicə üsulu yayılmayıb. Buna münasibətiniz necədir?

- 1982-ci ildə rəhmətlik sabiq Səhiyyə naziri Tələt Qasımovla mənim söhbətim oldu. O, dedi ki, sən hələlik pilot ambulatoriya kimi öz işini Ağdamdan başla. Biz də işimizi Ağdamdan başladıq. Mənim əsas fikrim belədir ki, sağlamlıq ilk növbədə ailədən başlamalıdır. Bu balaca ocaqları birləşdirə-birləşdirə böyük sağlamlıq mərkəzi yaratmaq olar. O vaxt Ağdamda 17 kənd ambulatoriyası ilə işləməyə başladıq. Biz kənd ambulatoriyalarında seminarlar keçirdik və onları hər cür avadanlıqla təmin etdik. Üstəlik, o vaxt akademik Fyodorov mənə Azərbaycanda olmayan 7 milyon manatlıq avadanlıq vermişdi.

- Akademik Fyodorovla Sizin tanışlığınız necə başlayıb? Sizin müalicə üsulunuzu haradan bilirdi ki, ona belə dəstək verirdi?

- Mən Moskvada əsgərlikdə olmuşam. Fyodorovla birinci dəfə orada rastlaşmışam. Onun ayağının biri yoxdur. Bir dəfə ağrıları başlayanda onu gətirdilər mənim yanıma. Mən də onu müalicə etdim. Sonra bizim təmasımız olmayıb. 
Ağdamda rayonun birinci katibi işləyən Sadıq Murtuzayevin endarfit xəstəliyini 6 ay müalicə etdim, damarlarını açdım və sağaltdım. O, özü də inanmırdı ki, sən kənd həkimi necə bu xəstəliyi müalicə edə bilərsən. Mənim müalicəmdən sonra S.Murtuzayev mənə dedi ki, gedirəm Fyodorovun yanına. Fyodorov Sadıq müəllimdən soruşur ki, bu müalicəni kim edib, onunla görüşmək istəyirəm. S.Murtuzayev ona deyir ki, məni kənd həkimi müalicə edib.

Bir gün mən Ağdamda iş otağımda məşğul ikən gördüm ki, Fyodorov girdi içəri. Görüşdük. Soruşdum ki, məni tanıdınız? O dedi ki, yox, tanımadım. Nə isə... Mən ilk görüşümüzü onun yadına saldım. Ona öz müalicə üsullarımı danışdım. Mənə dedi ki, nə qədər mən burdayam binanın layihəsini hazırla, nə lazımdırsa kömək edəcəyəm. Mən də getdim Bakıya Proyekt Bürodan bir layihə götürdüm. 40 günə ambulatoriyanı tikdilər. Sonra da fəaliyyətə başladıq. Bu müalicənin əsas istiqaməti beyni özünü sağaltmaq fəaliyyətinə qoşmaqdan ibarətdir. Yəni şüuraltı beyni qoşursan özü həkimlik edir. İnsan tənbəllik edəndə şüuraltı hüceyrələr də tənbəllik edir. 

"O VAXT ELÇİBƏY 

"AİLƏ VƏ SAĞLAMLIQ MƏRKƏZİ"ni 

MƏNİM FİKRİMLƏ YARATDI VƏ TƏKLİF ETDİ Kİ, GƏL İŞLƏ"

- Malik bəy, səhiyyədə istifadə olunan bəzi dərman preparatlarının özü də beyni kütləşdirir.

- Bəli, o da düzgündür. İstərdim ki, səhiyyə ilə tam təmasda olam və imkan verələr bir budağına da mən qonam. O vaxt Əbülfəz Elçibəy "Ailə və sağlamlıq mərkəzi"ni də mənim fikrimlə yaratdı və təklif etdi ki, gəl işlə. Mən də dedim ki, hələ müharibə qurtarmayıb mən orada işləyəm. Ancaq sonra 1997- 98 - ci illərdə "Ailə və sağlamlıq mərkəzi"ndə işlədim.

- Sonra nə oldu ki, oradan uzaqlaşdınız?

- Mənim qəbulumu gətirib çox qəribə bir qiymətə çıxardılar...

Bilirsiniz,1996-cı ildə qərar çıxdı ki, kimlər artıq veteran olub, onların Hərbi Hospitala müraciət etməyə ixtiyarı yoxdur. Onlar ancaq pulla işləyən klinikalara müraciət edə bilərlər. Hamısı da maddi vəziyyəti yaxşı olmayan adamlardı. Ona görə də mən onları ata bilmirdim və "Ailə və sağlamlıq mərkəzi"ndə gizli qəbul edirdim. Sonradan bunu baş həkim bildi və icazə vermədi. O, deyirdi ki, bura pullu klinikadır, atan da gəlsə pul ödəməlidir. Mən dedim ki, saat 18-00-a kimi işləyirəm, heç olmasa 2 saat qaçqınları, əlilləri pulsuz qəbul edim. Razılaşmadı, mən də işdən çıxdım. Sonra getdim özüm şəxsi ofis açdım. Orada həmin adamları pulsuz qəbul etmək imkanım oldu. Sonra ofisim yerləşən ərazi plana düşdü, bina tikintisinə başladılar, ofis əldən getdi, xəstələrim dağıldı... 

- Bəs fəaliyyətinizi davam etdirmirsiniz?

- Mən Ağdam səhiyyəsinin üzvü idim, orada həkim kimi qeydiyyatda idim. Fizioterapiya şöbəsinin rəisi idim. Çox təəssüf ki, məni pensiyaya göndərdilər. Qocalmamışam, özümü gümrah hiss edirəm, işləmək həvəsim tükənməyib. Çalışmaq, xəstəliklərdən əziyyət çəkən insanlarımızı müalicə etmək, sağaltmaq istəyirəm...

"MƏNİM ÜÇÜN QOCALIQ YOXDUR, 

QOCALIĞI XƏSTƏLİK KİMİ QƏBUL EDİRƏM"

Malik bəy, Sizin çox xəstəniz olub. Eşitmişəm ki, vaxtilə Sabir adında bir xəstəniz də olub. Xahiş edirəm onun xəstəliyi və necə müalicə etməyiniz barədə məlumat verəsiniz.

- Olur. 30 ildir ki, mən onunla məşğulam. Onun bel fəqərəsində şiş var idi. 7 il idi ki, onu əlil arabasında gəzdirirdilər. Oturacaq sinirləri yumurta boyda şişmişdi, çox həkimlər onu iflic kimi müalicə edirdilər. Müalicələrin nəticəsi yaxşı olmamışdı. Sonra qardaşı onu mənim yanıma gətirdi. Mən onu Qarabağda əminamanlıq vaxtı apardım Turşsuya. Turşsuda onu qarışqaların yuvası yanında yerləşdirdim. Qarışqalar həmin şişləri yedi. Elə o vaxtdan da Sabir durdu ayaq üstə, başladı yeriməyə. İndi onun 70 yaşı var, necə deyərlər "avtoşluq" edir. Mənim üçün qocalıq söhbəti yoxdur, qocalığı xəstəlik kimi qəbul edirəm. Çünki insan bədəninin 500-600 il yaşamağa imkanı var. 70 yaşında rəhmətə gedən akademik də, çoban da beyin hüceyrəsinin 12 faizindən istifadə edir, 88 faizi isə istifadəsiz qalır. Bu saat səhiyyədə can həkimi qalıb geridə. Ancaq cərrahiyyə həddindən artıq qabağa gedib. İnsanın həyat tərzi belədir ki, dəri 3 gündən bir tökülür, beldən tutmuş düz bağırsağa qədər mədə-bağırsaq yolu dəyişilir, təzələnir. Bədən 7 ildən bir dəyişir. Bu istiqaməti tutub Azərbaycanda biz özümüz klounlaşdırmanı edə bilərik. Bizdə uzunömürlü insan çoxdur, həm də səhiyyənin inkişafı güclüdür. Avropa gəlib Şərqdən səhiyyənin kəfini yığıb aparıb. Kəfi də nədən ibarətdir - təcili yardımdan. Mən nəyə görə bizim səhiyyədən narazıyam? Çünki bu qədər xəstəliklərin birinə bizim ixtiyarımız çatmadı yazaq ki, xəstəni yaxşı vəziyyətdə çıxartdıq. Həmişə kafi yazdıq və yazırıq. Hər şey kafi oldusa bu, səhiyyə deyil ki...

- Malik bəy, çox gənc görünürsünüz. Sirr deyilsə, neçə yaşınız var?

- 67 yaşım var.

- Siz gündəlik həyatınızda xalq təbabətindən istifadə edirsiniz?

- Bilirsiniz, mən xəstə qəbul edəndə 6-7 xəstədən çox qəbul etmirəm. Çünki məndə fiziki işdir. Mənim üçün bir maşın daş daşımaq asan olardı, nəinki xəstə üzərində işləmək. Elə bil ki, mən özüm o xəstələrin dərdini götürürəm, sonra özüm-özümlə məşğul oluram ki, o dərdi su ilə çıxardım. Bilirsiniz, səhiyyə o qədər böyük bir dəryadır ki, beyinə sığmır. Mənim beynimə o qədər girib ki, ondan başqa heç bir işlə məşğul ola bilmirəm. Mən bir xəstəylə məşğul oluramsa, bütün günüm onunla bağlı olur. Əgər nəsə ona pis olursa, mənə də pis olur. Mən o dərəcədə xəstələrlə bağlı oluram. Amma özümü bərpa edə bilirəm. 

- Malik bəy, çox ağır, məsuliyyətli və mübariz həyat yolu keçmisiniz. Bu keçdiyiniz yoldan, apardığınız mübarizədən peşman deyilsiniz?

- Xeyir. Onu gərək mənim uşaqlarımdan soruşasınız. Mənim qızımdan soruşurlar ki, atan yenidən həyata gəlsə necə yaşayardı? O cavab verir ki, elə həmin həyatı yaşayardı. 67 ildir yaşayıram, dönüb arxaya baxanda öz həyatımdan ləzzət alıram. Ləzzət alıram ona görə ki, mənim heç vaxt düşmənim olmayıb, kinim olmayıb. Mən heç ermənilərə də kinlə baxmıram, onlara xəstə millət kimi baxıram.

- Malik bəy, sözünüzdə bir həqiqət var ki, özlərini dünyanın çox yerində ağıllı xalq kimi qələmə verən ermənilər hədsiz dərəcədə ağılsız və kölədir.

- Elədir. Sovet dövrü səhiyyəsinə aid ensiklopediya var. Həmin ensiklopediyanın "P" hərfi olan səhifəsində yazılıb ki, "Dövri xəstəlik"- erməni xəstəliyi. Bilirsiniz, bu, qan xəstəliyidir. Bu xəstəlik onların psixologiyasına da təsir edir. Ona görə də ermənilər 50 ildən bir deyirlər ki, biz dünyanı idarə etməliyik. 

"ERMƏNİLƏR RUSLARIN İÇİNƏ 

BİR GƏNƏ KİMİ GİRİBLƏR"

- Sivil dünyanın, müasir dünyanın qanunları, Avropa ölkələrinin inteqrasiyası demək olar ki, bir ölkə kimi idarə olunması qarşısında ermənilərin cılız siyasəti, bir regionda gah azərbaycanlılara, gah gürcülərə, gah da türklərə qarşı bu iddiaları Sizcə həmin xəstəlikdən irəli gəlir, yoxsa bu millətin inkişafı zəifdir?

- Mən həkim adamam, ancaq tarixə baxanda, televiziyaya baxanda görürəm ki, onlar ən çox zərəri ruslara vurur. Ermənilərin ruslara verdiyi ziyanı ruslar başa düşmürlər. Ermənilər rusların içinə bir gənə kimi giriblər. Onlar da buna dözür.

- Malik bəy, bu gün özünü demokratik dəyərlərin qoruyucusu kimi göstərən qərb ölkələri daha çox nökər psixologiyasını qəbul edirlər. Tarix elə gətirib ki, biz uzun illər ermənilərlə birgə yaşamalı olmuşuq. Bakıda, Sizin yaşadığınız Ağdamda və digər rayonlarımızda onlar dəllək, dərzi kimi fəaliyyət göstəriblər. Bu işlərdən başqa görkəmli peşələrə o qədər də meyilli olmayıblar. Sizcə onların nökərçilik psixologiyası bəzi xalqların qəlbinə girməkdə kömək edirmi? Onlar bu işdə professionaldır. Ermənilər özlərini millət kimi saymırlar, təşkilat hesab edirlər. Malik bəy, Siz həkimlik fəaliyyətinizdə də, milli mübarizənizdə də millət naminə xidmət göstərmisiniz. Bu gün bizim yaralı yerimiz olan Qarabağ probleminin tezliklə həll olacağına ümidinizi itirməmisiniz ki?

- Yox ümidimi itirməmişəm. Mən çox millətin nümayəndələrilə tanış olmuşam. Öz ailəm də çoxmillətli ailədir. Bu torpaqda yaşayan nə qədər millət varsa, həmişə mehriban yaşayıblar. Ləzgilər, talışlar, kürdlər qarışıb azərbaycanlı olublar. Əgər birlik olarsa qalib gəlmək olar.

- Məlumdur ki, həkimlər insan psixologiyasını daha yaxşı bilirlər. Təbii ki, sağlam şüurlu insanlar həmişə xeyirxah olurlar. Sizdə belə təəssürat yaranmır ki, insanların pis, yaxşı olması cəmiyyətin özündən daha çox asılıdır?

- Sözsüz, o əsas məsələlərdən biridir. Həkimlər deyirlər ki, sağlam bədən yarada bilərəm, sağlam ruh yarada bilmərəm. Sağlam ruhu gərək hökumət başında oturanlar yaratsın. Onlar gərək şərait yaratsın ki, hər kəsin suyu olsun, kanalizasiyası olsun, qazı, işığı olsun. Mən həyatım boyu heç vaxt istəməmişəm ki, pulum olsun, həmişə istəmişəm ki, suyum olsun.

- Malik bəy, Ağdam üçün darıxmırsınız?

- Ağdam üçün tək mən yox, bütün ailəm darıxır. Mən bu evi elə bil ki, özümə və ailəmə dayanacaq tikmişəm. Oturub gözləyirik, bizə nə vaxtsa deyəcəklər ki, qatar çatdı.

- Malik bəy, bizim həmişə qürur duyduğumuz, ermənilərin də qorxu ilə yanaşdığı yerlərdən biri Ağdam olub. Ən çox şəhidimiz də məhz Ağdamda olub. Bütün bunlara baxmayaraq Ağdamın işğalında sizcə xəyanət olubmu?

- Yox, xəyanət olmayıb. Elə 4000 şəhidi mən basdırmışam. Ölkəmizdə cavan və orta nəslin nümayəndələri torpaq uğrunda qalxmışdılar ayağa. Ancaq ağsaqqallar çəkildilər kənara, onların arasında söz birliyi olmadı. Bizim ölkədə iki nəfər oturub bir-biriylə razılığa gələ bilmir. Ona görə də Heydər Əliyevi gətirdilər ki, gəl idarə et. Yoxsa bizlər bir-birimizi qıracaqdıq.

"MƏN HEYDƏR ƏLİYEVƏ ÇOX İNANIRDIMSA, 

İLHAM ƏLİYEVƏ LAP ÇOX İNANIRAM"

- Malik bəy, keçmiş hərəkatçılar Azərbaycanın nicatını "Əbülfəz Elçibəy milliyyətçiliyi, Heydər Əliyev dövlətçiliyi" sintezində görür. Ancaq bəzi siyası təşkilatlar bunu qəbul etmir. Heydər Əliyevin dövlətçilik xidmətlərini inkar etməyə çalışır, dünənə qədər Əbülfəz Elçibəyə xidmət edən insanlar bu gün onun millətçiliyini bəyənmir. Buna Sizin münasibətiniz necədir?

- Bilirsiniz mənim üçün bu danışıqlar sabun köpüyü kimi bir şeydir. Söz demək asandır, ancaq gərək bunu əməli işdə sübut edəsən. Ataların bir sözü var : "İt hürər, karvan keçər". Nə qədər Heydər Əliyev dövlətçiliyini bəyənməsələr də fakt  budur ki, o, gəldi, hər kəsi yerində oturtdu və dövləti qurdu. Mən Heydər Əliyevə çox inanırdımsa, İlham Əliyevə lap çox inanıram. Çünki bunun başqa yolu yoxdur. Mən belə başa düşürəm ki, millət də arxayındır ki, o, cavandır, öz işini layiqincə görəcək. Çünki onun atası xalqa söz verib, atası söz verdiyinə görə oğlu da əməl etməlidir. Müharibə oldu-olmadı ordunu gündən-günə mütləq gücləndirmək lazımdır. Mən çox da ki, vuruşmaq, işğal altındakı torpaqlarımızı azad etmək istəyirəm. Bunun üçün güclü ordumuz və əlverişli şəraitimiz olmalıdır...  Biz də oturub Ali Baş Komandanın əmrini gözləməliyik.



"Azadlıq fədailəri"q.   & Vətənsevərlər

İRƏVAN VƏ ZƏNGƏZUR AZƏRBAYCANA QAYTARILA BİLƏR

MÜQAVİLƏ QÜVVƏSİNİ İTİRİB

Beynəlxalq platforma olan Change.org saytında başladılan “Zəngəzuru Azərbaycana qaytarın” adlı petisiyaya səsvermə davam edir.

Petisiyada tarixi Azərbaycan torpağı olan Zəngəzurun da azad olunması, azərbaycanlı qaçqınların Dağlıq Qarabağ və digər rayonlarla yanaşı, bu bölgəyə də qayıdışının təmin olunması tələb olunur.

Bu petisiya Zəngəzurun tarixini, o cümlədən XX əsrin əvvəllərində ermənilərin azərbaycanlılara qarşı törətdikləri soyqırımıları yenidən gündəmə gətirir.

XX əsrin ilk illəri: soyqırımı başlandı

1905-1907-ci və 1914-1920-ci illərdə erməni silahlı dəstəkləri azərbaycanlılara qarşı Zəngəzurda, Qarabağda, Şamaxıda, həmçinin, Bakıda soyqırımına başladı.

Məqsəd azərbaycanlıları millət olaraq məhv etmək və “Böyük Ermənistan” xülyasını həyata keçirmək idi.

Bu qondarma xülyanı ermənilərin beyninə salanların biri də ABŞ –ın həmin vaxt prezidenti olmuş Vudro Vilson idi. “14 bənd” tezisinin müəllifi “yeni dünya xəritəsində” Azərbaycana yer ayırmamış, əvəzində Azərbaycan və Türkiyə torpaqları hesabına “Böyük Ermənistan” “yaratmışdı”. Sevr müqaviləsi baş tutmadı, lakin ermənilərin soyqırımı siyasəti ayaq tutub yeridi.

“Daşnaksütyunun diktatorluğu dönəmində (1918-1920) qeyri-erməni əhalisinə qarşı qanunsuzluqlar baş verirdi. Daşnaksütyunun “fikri” erməni torpaqlarında yaşayan azərbaycanlıları və kürdləri məhv edərək ölkəni “erməniləşdirməkdi”. İki il yarımlıq hökmranlıqları dövründə daşnaksütyun Ermənistanda yaşayan azərbaycanlıları öldürüb yağmalayaraq, kənd və qəsəbələrə od vurub yandırdılar.

1918-1919-cu illərdə daşnak hökuməti “dövlətin tələblərini yerinə yetirmədilər” bəhanəsi ilə azərbaycanlı və kürd kəndlərinin insanlarını bombaladı (həmçinin erməni kəndlərini də bombaladı). 1920-ci ildə isə ermənilər fəhlə və kəndlilərinin may qiyamının yatırdılmasından sonra daşnaksütyun “müsəlmanlar bizim düşmənimizdir” şüarı altında azərbaycanlı və kürd kəndlərini bombalayaraq sadə insanları məhv etdi.”

(A.A.Lalayan, “Kontrrevolyutsionnaya rol partii daşnaksutyun”, istoriçeskie Zapiski, N. 2, s. 101, 1928.)

Ermənilərin özləri də azərbaycanlılara qarşı soyqırımını etiraf edirlər.

T.Haçikoğlyanın Sovet Ermənistanı Qızıl Ordu atıcı diviziyasının 10-cu il dönümü münasibətli ilə Qızıl Ordu tərəfindən nəşr edilən kitabçasında belə deyilir:

“Şərəfsiz daşnak “cümhuriyyəti”nin qısa dövründə Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə ilə aparılan döyüşlərdə daşnakların qanlı əlləri ilə minlərlə türkü məhv etdikləri, kəndlərini yandırıb külə çevirdikləri Zəngəzur, Şərur, Dərələyəz, Meğri, Ağbaba, Zəngibasar, Böyük Vedidəki türk kəndlərində yaşanan vəhşiliklər, qətliamlar, soyğunçuluqlar hələ də yaddaşlardan silinməyib. Əsgərlərdə yaltaqlıq, keyfiyyətsizlik, çalıb-çapmaq, başqasının hesabına yaşama, günahsız və çarəsiz insanları öldürmə psixologiyası kök atmışdı.

(T.Haçikoğlyan, 10 let Armyanskoy Streklovoy Divizii, s. 4-6, iz datelstvo Polit Uprav. KKA, Tiflis, 1930).

“Daşnaksütyun” partiyasının təhdidləri də dolayısı ilə soyqırımı faktlarını təsdiq edir.
Partiyanın orqanı olan “Orizon” qəzetində 1912-ci ildə nəşr edilən məqalədə deyilir: “Türk dövlətinin səlahiyyətliləri və iqtidar sahibləri bilsinlər ki, nə bir türk, nə də bir Türk dövləti bundan sonra erməni üçün heç bir dəyər daşımır. Varlıqlarını qorumaq üçün başqa yollar düşünsünlər...”

(“Orizon” N-196, 1912-ci il. Yazan K.N.Karamyan, Polojenie Zapadnıy Armyan, “Armyanskiy Vopros”i Mejdunarodnaya Diplomatiya v Poslednıy Çetverti XIX veka i naçala XX veka, s. 81, Yerevanski qosudardtennıy universitet, Erivan, 1972.)

Bu soyqırımının nəticəsi olaraq ermənilər Zəngəzuru, İrəvanı və digər tarixi Azərbaycan torpaqlarını işğal etdilər.

Zəngəzurun ermənilərə verilməsi

Erməni soyqırımı nəticəsində təkcə Zəngəzur mahalında 115 müsəlman kəndi yer üzündən silindi, yarım milyon insan həlak oldu. Bu ərazilər Osmanlı İmperiyası ilə bağlanan müqaviləyə görə, fevral inqilabından sonra yaranan Ermənistan Demokratik Respublikası ərazisinə daxil deyildi. Lakin müqaviləni tanımayan Andraniz Ozanyan bölgəni işğal etdi və qətliamlar törətdi.

Mudros müqaviləsi əsasında Osmanlı qoşunları Azərbaycanı tərk etdikdən sonra ingilislər AXC tərkibində yaradılan Qarabağ general-qubernatorluğunu tanıdılar və Şuşa, Cavanşir, Cəbrayıl qəzaları ilə birlikdə Zəngəzur qəzası da bura daxil idi. Andranik bölgəni tərk etsə də Dronun qoşunları ərazinin bir hissəsini öz nəzarəti altında saxlaya bildi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökuməti ölkənin ərazi bütövlüyünü təmin etmək üçün Zəngəzura qoşun hissələrinin göndərilməsini qərara aldı. Bu məqsədlə hərbi nazirlik 1919-cu il oktyabr ayının 30-da xüsusi Zəngəzur dəstəsi yaratdı. Dəstənin rəhbəri 1-ci piyada diviziyasının komandiri, general-mayor Cavad bəy Şıxlınski idi. Dəstə oktyabrın 30-da ilkin mövqelər istiqamətində Xankəndindən Zəngəzura doğru hərəkətə başladı. Müxtəlif istiqamətlərlə hərəkət edən birinci, habelə sağ və sol dəstələr Dığ yaşayış məntəqəsinə doğru irəliləməli idilər. Dığın erməni silahlı qüvvələrindən təmizlənməsi həm Qarabağa aparan strateji yolu, həm də bölgəni nəzarət altında saxlamaq üçün böyük əhəmiyyət daşıyırdı. Dəstənin rəisi Şıxlınskinin əmrinə əsasən, 1-ci dəstə noyabrın 3-də hücuma başlamalı, dəstənin piyada bölmələri 2 ədəd topla Sultanlar kəndi, suvari bölmələri isə Sadınlar kəndi istiqamətində irəliləməli və orada döyüşqabağı mövqe tutmalı idi. Hücum zamanı dəstənin sağdan mühafizəsi Sultan bəy Sultanovun rəhbərliyi ilə yerli partizanlara tapşırıldı. Dığ istiqamətində aparılan döyüşlər Azərbaycan qoşun hissələrinin uğuru ilə başlasa da, onu əldə saxlamaq mümkün olmadı.

1920-ci il 28 apreldə Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin qurulmasından sonra bölgənin böyük hissəsi erməni qüvvələrinin faktiki nəzarəti altında idi. Eləcə də Qarabağın dağlıq hissəsində erməni qüvvələrinin hücumları davam edirdi. Azərbaycan SSR hökuməti (Müvəqqəti İnqilab Komitəsi) 1920-ci il 30 aprel tarixli notasında Ermənistandan Zəngəzur və Qarabağı öz qoşunlarından təmizləməsini tələb etmişdi.

1920-ci il 10 avqustda Rusiya KP-nin Qafqaz Bürosu Azərbaycanın bolşevik rəhbərliyinin razılığı olmadan Naxçıvanın Şərur-Dərələyəz bölgəsini Ermənistana vermək bərədə qərar çıxardı, Qarabağ və Zəngəzur isə Azərbaycanla Ermənistan arasında “mübahisəli ərazilər” elan olundu. 1920-ci il noyabrın 29-da Ermənistanda sovet hakimiyyətinin qurulduğu elan olundu. Lakin bölgədə daşnaklar fəaliyyətini dayandırmadılar.

1988-ci ildə təkcə Zəngəzurda deyil, Göyçədə, Dərəlyəzdə, İrəvanda, Vedidə - indiki Ermənistan adlanan torpaqlarda Ermənistan adlanan torpaqlarda yaşayan azərbaycanlılar dədə-baba yurdlarından qovuldular. Kütləvi terrora məruz qalan azərbaycanlıların son nümayəndələri məcburiyyət qarşısında qalıb Zəngəzuru tərk edəndən sonra, burada onlara məxsus yüzlərlə tarixi, maddi-mədəniyyət abidələri ermənilər tərəfindən dağıdılaraq məhv edilib.

Prezident İlham Əliyev də bildirib ki, nəinki Dağlıq Qarabağ, eyni zamanda, qədim türk torpağı olan Zəngəzur da bizim əzəli torpağımızdır. “XX əsrin əvvəllərində Zəngəzuru Azərbaycandan ayırıb Ermənistana verməklə əslində bütün türk dünyasının coğrafi bağlılığını artıq aradan götürüblər. Bizim bağlılığımız, təbii ki, gündən-günə güclənir. Amma coğrafi baxımdan biz bir-birimizdən ayrıyıq... Bizim ata-baba torpağımız olan İrəvan xanlığı, Zəngəzur mahalı, digər torpaqlar indi Ermənistan dövləti üçün torpaq olubdur”.

İrəvanın verilməsi

Bu gün ermənilərin özlərinə paytaxt etdikləri İrəvanın 1918-ci ilin 11 may-4 iyun tarixlərində imzalanan Batum müqaviləsinə əsasən onlara verildiyi tarixi faktdır.

AMEA-nın Tarix İnstitutunun direktoru Yaqub Mahmudov bu barədə yazır:

“Batum danışıqlarının lap başlanğıcındaca məlum oldu ki, həqiqətən də, Osmanlı Türkiyəsi “erməni təhlükəsini” özündən uzaqlaşdırmaq üçün gələcək erməni dövlətinin Azərbaycan ərazisində yaradılması siyasətini yeridir. Bununla bağlı olaraq, Batum konfransında aparılan danışıqların gedişi barədə danışıqlarda iştirak edən Azərbaycan nümayəndə heyətinin üzvü Nəsib bəy Usubbəyov Zaqafqaziya seyminin sabiq üzvlərinin 27 may 1918-ci il tarixli fövqəladə iclasında məlumat verdi. Batumdan yenicə qayıdan Nəsib bəy Usubbəyov fövqəladə iclas iştirakçılarına bildirdi ki, “Türkiyə nümayəndə heyətinin fikrinə görə Zaqafqaziyanın tərəqqisi üçün ən başlıca təminat Zaqafqaziya xalqlarının həmrəyliyi və birliyidir ki, buna nail olmaq üçün Azərbaycan tərəfi ermənilərə müəyyən qədər ərazi güzəştə getməlidir”. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Türkiyənin hakim siyasi dairələrində Cənubi Qafqazda erməni dövləti yaradılması məsələsində fikir ayrılığı vardı. Sədrəzəm Tələt paşa və hərbi nazir Ənvər paşa Cənubi Qafqazda erməni dövləti yaradılmasının əleyhinəydilər və bu məsələdə “çibanı kökündən təmizləmək” tərəfdarı idilər. Bu mümkün olmadıqda “Ermənistanın çox zəif və yaşaya bilməyəcək bir dövlət şəklində təşəkkül etməsini” təklif edirdilər. Lakin, Tələt paşa və Ənvər paşadan fərqli olaraq, Batum danışıqlarında Türkiyə nümayəndə heyətinə başçılıq edən Dövlət Şurasının sədri və Ədliyyə naziri Xəlil bəy Menteşə və Osmanlı Orduları Qafqaz Cəbhəsinin komandanı Ferik Mehmed Vehib paşa Cənubi Qafqazda Azərbaycan torpaqları hesabına ermənilərə dövlət yaratmaq tərəfdarı idilər. Onlar güman edirdilər ki, bununla ermənilər həm Anadoludan uzaqlaşdırılacaq, həm Türkiyə-erməni münasibətləri biryolluq nizama salınacaq, həm də “erməni məsələsi” ilə bağlı Türkiyəyə qarşı beynəlxalq qınağa son qoyulacaqdır. Yeri gəlmişkən, Azərbaycan tərəfi də Tələt paşa və Ənvər paşanın “çibanı kökündən təmizləmək” siyasətinin əleyhinə idi və “kiçik bir erməni kantonunun” yaradılmasını təklif edirdi. Belə bir təkliflə Batumda danışıqlar aparan Azərbaycan nümayəndələri M.H.Hacınski və M.Ə.Rəsulzadə hələ 1918-ci il mayın 23-də Ənvər Paşaya xüsusi müraciətnamə göndərmişdilər. Azərbaycan tərəfi belə bir təkliflə çıxış edərkən inanırdı ki, bu güzəşt müqabilində, yəni ermənilərə Azərbaycan torpaqları hesabına “kiçik bir kanton” yaradılacağı halda ermənilərin Türkiyə ərazilərindən Azərbaycan torpaqlarına, o cümlədən Bakıya axınının qarşısı alınacaq, ermənilər Azərbaycan xalqına qarşı soyqırımılarını dayandıracaqlar və bir daha ölkəmizə qarşı ərazi iddiaları irəli sürməyəcəklər. Azərbaycan tərəfi güman edirdi ki, bu addım, həm də, böyük dövlətlər tərəfindən rəğbətlə qarşılanacaqdır”.

Bütün bunların qarşılığında ermənilər üzərlərinə öhdəliklər götürmüşdü.

1. Ermənilərlə müsəlmanlar arasında düşmənçilik aradan qaldırılacaq və erməni tərəfi Stepan Şaumyanla əlaqəyə girib Bakının müsəlman əhalisinin təhlükəsizliyini təmin edəcək, bununla azərbaycanlılara qarşı kütləvi qırğınların qarşısı alınacaqdır. Erməni tərəfinin üzərinə götürdüyü bu öhdəlik Osmanlı imperiyası ilə yenicə yaradılmış Ermənistan Respublikası arasında 1918-ci il iyunun 4-də Batumda bağlanmış "Sülh və Dostluq" müqaviləsində təsbit olundu. Batum müqaviləsinin 11-ci maddəsinə əsasən Ermənistan Respublikası hökuməti erməni silahlı qüvvələrinin ən tez bir zamanda Bakıdan çıxarılması üçün bütün qüvvələrini səfərbər edəcəyini öhdəsinə götürdü.

2. Erməni tərəfi öhdəsinə götürdü ki, Azərbaycan qəzalarında erməni silahlı birləşmələri tərəfindən müsəlmanlara qarşı həyata keçirilən kütləvi qırğınlar dayandırılacaqdır.

3. Ermənistan hökuməti İrəvanda və yeni yaradılan erməni dövlətinin digər ərazilərində müsəlmanların sərbəst dini ibadət, mədəniyyət, siyasi və ana dilində təhsil almaq hüquqlarını təmin etməyi öhdəsinə götürdü.

4. Batum danışıqları zamanı əldə olunmuş razılığa əsasən ermənilər Azərbaycana qarşı ərazi iddialarından imtina edəcəkdilər.

5. Bundan başqa, İrəvan və ətrafındakı torpaqların verilməsi müqabilində ermənilər Azərbaycanla vahid konfederativ dövlətdə birləşməli idilər.

Lakin İrəvanı və digər əraziləri alandan sonra ermənilər öhdəliklərindən imtina etdilər və Azərbaycan torpaqlarının işğalı prosesini davam etdirdilər.

1918-ci il mayın 29-da 9 min kvadrat kilometrlik Azərbaycan torpağında yaradılmış Ermənistan dövləti sonradan digər ərazilərin işğalına başladı: 1920-ci ilin dekabrından başlayaraq 10 il ərzində Moskvanın birbaşa köməyi ilə Zəngəzur qəzasından 405.000 desyatin (4414,5 km2), Qazax qəzasından 535096 desyatin (5832,82 km2) , Naxçıvan MSSR-dən 657 km2, Cəbrayıl qəzasından Nüvədi, Eynəzir və Tuğut kəndlərini əhatə edən Azərbaycan torpaqları Ermənistan ərazisinə qatıldı. Sovet rejiminin sonrakı illərində də Ermənistan ərazisi Azərbaycan torpaqları hesabına daha da genişləndirildi və 29,743 km2-ə çatdırıldı.

Y. Mahmudov qeyd edir ki, ermənilər məqsədlərinə nail olduqdan sonra üzərilərinə götürdükləri bütün öhdəlikləri birtərəfli qaydada pozdu, işğalçılıq siyasətini davam etdirdilər: “Beləliklə, İrəvan və ətrafındakı Azərbaycan torpaqlarının ermənilərə verilməsi barədə həm Batum müqavilələrinin müvafiq maddələri, həm də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Şurasının 29 may 1918-ci il tarixli qərarı öz hüquqi qüvvəsini itiribdir. Buna görə də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Şurasının İrəvan və ətrafındakı Azərbaycan torpaqlarının ermənilərə verilməsi haqqındakı qərarına yenidən baxılmalı, həmin qərar qüvvədən salınmalı və Azərbaycan xalqının İrəvan və ətrafındakı torpaqlara tarixi varislik hüququ bərpa olunmalıdır”.

Asif,
PUBLİKA.AZ & VƏTƏNSEVƏRLƏR

ƏLİ HƏSƏNOV : "PREZİDENT İLHAM ƏLİYEV AZƏRBAYCANI AZAD MEDİASIZ TƏSƏVVÜR ETMİR"

Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyli və Yeni il münasibətilə Azərbaycan Prezidenti yanında Kütləvi informasiya vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondu (KİVDF) tərəfindən elan olunan fərdi jurnalist yazısı müsabiqəsinin qaliblərinin mükafatlandırma mərasimi keçirilib.

İrşadTv APA-nin məlumatına əsasən bildirir ki, tədbirdə Azərbaycan Prezidentinin İctimai-siyasi məsələlər üzrə köməkçisi Əli Həsənov, KİVDF-nın icraçı direktoru Vüqar Səfərli, Mətbuat Şurasının sədri, Milli Məclisin deputatı Əflatun Amaşov, KİV rəhbərləri, dövlət qurumlarının nümayəndələri, millət vəkilləri və digər qonaqlar iştirak edib.

Tədbirdə çıxış edən Ə. Həsənov bildirib ki, media Azərbaycan cəmiyyətinin ən nüfuzlu institutlarından biri səviyyəsindədir: "Media cəmiyyətinin formalaşmasında, inkişafında mühüm rolu oynayır. Ona görə də, ulu öndər Heydər Əliyev medianı Azərbaycan cəmiyyətinin əsas ictimai institutlarından biri kimi görürdü. Məhz buna görə də ümummilli lider media üzərindən bütün ictimai tənzimləmə mexanizmlərini aradan qaldırdı və jurnalistlər Mətbuat Şurasını yaratdılar. Bu gün biz Azərbaycan dövləti olaraq medianın rolunu və yerini onların özlərinin gördüyü kimi görürük. Prezident İlham Əliyev Azərbaycanı azad mediasız təsəvvür etmədiyini bildirib".

Ə. Həsənov qeyd edib ki, KİVDF vasitəsilə medianın inkişafına 28 milyon manata yaxın vəsait ayrılıb: "Təxminən bir o qədər də vəsait medianın problemlərinin həllinə yönəlib. Media qurumlarının borcları silinib, media dövlətin bütün qayğı mexanizmlərindən istifadə edir. Dövlət tərəfindən jurnalistlər üçün evlər tikilib və tikilməkdə davam edir. Dövlət bütün bunları ona görə edir ki, siz Azərbaycan cəmiyyətindəki ictimai rolunuzu bundan sonra bacarıqla həyata keçirə biləsiniz. Dövlət jurnalistlərin qayğısına qalır. Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı həqiqətlərin dünya ictimaiyyətinə çatdırılmasında medianın mühüm rolu var. Bu gün biz böyük erməni lobbisi, islamafob dairələrlə üz-üzəyik. Missioner təşkilatlar var ki, Azərbaycanın inkişafını gözləri götürmür. Bütün bunlarla mübarizə aparmaq üçün biz medianın  köməyini umuruq, sizdən dəstək gözləyirik".

V. Səfərli isə öz çıxışında bildirib ki, KİVDF 7 ildən artıqdır bu cür müsabiqələr keçirir: "Fond ildə 3 dəfə müsabiqə keçirir. Ümumilikdə 10 müsabiqədə 600-ə qədər jurnalist iştirak edib və 400-ə qədər jurnalist mükafatlandırılıb".

Ə. Amaşov isə qeyd edib ki, Azərbaycan jurnalistləri bugünkü qədər güclü olmayıb: "Qlobal dünyada baş verən hadisələri görürük, böyük dövlətlərin kiçik dövlətlərə münasibətlərini görürük. Cənab Prezident İlham Əliyevin müasir düşüncələri, analitik keyfiyyətləri, müasir prinsiplərə söykənməsi bizdə bir əminlik yaradır ki, Azərbaycan bu qarışıq dünyada problemlərlə uğurla mübarizə apara biləcək, uğurla mübarizə aparacaq. Bizim prezident vətənpərvərdir, qətiyyətli, qorxmaz və prinsipialdır. Bu gün Azərbaycan mətbuatı güclü bir institutdur. Azərbaycan jurnalistləri bugünki qədər güclü olmayıb. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev həmişə medianı diqqətdə saxlayıb. Azərbaycan jurnalistləri adından cənab Prezidenti ad günü münasibəti ilə təbrik edirik".

Daha sonra qaliblərə mükafatlar təqdim edilib və tədbir bədii hissə ilə davam etdirilib.


& VƏTƏNSEVƏRLƏR

PREZİDENT İLHAM ƏLİYEV DÜNYA AZƏRBAYCANLILARINI TƏBRİK EDİB

Prezident İlham Əliyev dünya azərbaycanlılarını 31 Dekabr - Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Günü münasibətilə təbrik edib.

İrşad Tv bildirir ki, Prezidentin ünvanladığı təbrikdə deyilir :

Əziz həmvətənlər!

Hörmətli soydaşlar!

31 Dekabr - Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Günü bütün soydaşlarımızın mənəvi birliyinin rəmzi kimi hər il geniş qeyd olunur. Bu sevimli bayram ərəfəsində sizi ürəkdən salamlayır, hamınıza xoşbəxtlik və əmin-amanlıq arzulayıram.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin nəsihətlərinə əməl edən Azərbaycan dövləti başqa ölkələrdə məskunlaşmış həmvətənlərimizin taleyinə diqqətlə yanaşır, onların hüquqlarının qorunmasına, milli-mənəvi birlik ideyaları ətrafında təşkilatlanması məsələsinə xüsusi əhəmiyyət verir. Təqdirəlayiq haldır ki, xarici ölkələrdə yaşayan soydaşlarımız da Azərbaycan Respublikası ilə əlaqələrini gücləndirir, doğma Vətənə məhəbbət və sədaqət nümayiş etdirirlər. 2016-cı ilin iyununda Bakıda keçirilmiş Dünya Azərbaycanlılarının IV Qurultayı xaricdə yaşayan həmvətənlərimiz arasında birliyin daha da möhkəmləndirilməsi, diaspor təşkilatlarının fəaliyyətinin genişləndirilməsi yolunda mühüm hadisə oldu. Şübhə yoxdur ki, soydaşlarımız qurultayın qarşıya qoyduğu vəzifələrin yerinə yetirilməsi istiqamətində əzmlə çalışacaq, öz qüvvə və bacarıqlarını əsirgəməyəcəklər.

Qürur hissi ilə qeyd edirəm ki, bu ilin oktyabrında Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin bərpasının iyirmi beş ili tamam olmuşdur. Ötən dövr ərzində yaradılmış iqtisadi potensial, nail olduğumuz sosial tərəqqi və ictimai-siyasi sabitlik dünyada hələ də davam edən qlobal maliyyə-iqtisadi böhranın təsirlərini azaltmağa, ölkəmizi risklərdən qorumağa imkan verir.

Cəmiyyətimizin inkişaf səviyyəsini bu il sentyabrın 26-da keçirilmiş Konstitusiyaya dəyişikliklərlə bağlı referendum bir daha bariz şəkildə göstərdi. Azərbaycan vətəndaşları yüksək siyasi yetkinlik nümayiş etdirərək, dövlətimizin möhkəmlənməsinə, insan hüquq və azadlıqlarının qorunmasına yeni imkanlar açan həmin dəyişikliklərə səs verdilər.

İnanıram ki, bütün soydaşlarımızın əlbir fəaliyyəti, doğma Azərbaycan torpağına sarsılmaz sədaqəti gücümüzü daha da artıracaq, inkişafımıza əngəl törədən yeganə ağrılı problemi – Ermənistanın hərbi təcavüzünü tezliklə aradan qaldırmağa, ölkəmizin ərazi bütövlüyünü bərpa etməyə imkan yaradacaq. Bu ilin aprel ayında Ermənistanın hərbi təxribatı nəticəsində cəbhədə baş vermiş hadisələr zamanı Azərbaycan Silahlı Qüvvələri düşmənin məkrli niyyətlərinin qarşısını qətiyyətlə aldı və torpaqlarımızı istənilən an işğaldan azad etməyə hazır olduğunu sübut etdi.

Azərbaycanın haqlı mövqeyi getdikcə beynəlxalq ictimaiyyətin daha çox dəstəyini qazanır. Ölkəmizin mədəniyyətlərarası dialoqun təşviqinə və qlobal humanitar problemlərin həllinə verdiyi töhfələr, multikultural dəyərlərə hörməti və tolerantlıq ənənələri xalqımıza dünyada dərin rəğbət oyatmışdır.

Hazırda Azərbaycan Respublikası öz inkişafının çox məsuliyyətli bir dövrünə qədəm qoymuşdur. Biz Vətənimizin çiçəklənməsi, qüdrətinin artırılması və suverenliyinin möhkəmləndirilməsi məqsədilə qarşımıza böyük vəzifələr qoymuşuq. Həmin vəzifələrin həlli üçün bütün həmvətənlərimiz, o cümlədən xaricdə yaşayan soydaşlarımız sıx birləşməli, harada yaşamalarından asılı olmayaraq, milli maraqlarımızı qətiyyətlə qorumalı, anti-Azərbaycan dairələrin təxribatçı əməllərinə qarşı prinsipial mübarizə aparmalıdırlar.

Sizi Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Günü münasibətilə səmimi qəlbdən təbrik edir, hər birinizə səadət, firavanlıq və bütün işlərinizdə uğurlar diləyirəm.


İlham Əliyev,
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

"AZƏRBAYCAN ƏSGƏRİ" - 2 (Çəkiliş qrupumla Ağdam və Tərtərin müdafiəsində)

İZLƏMƏK ÜÇÜN BURAYA DAXİL OLUN : IRSHAD TV

İZLƏMƏK ÜÇÜN BURAYA DAXİL OLUN : IRSHAD TV

"AZƏRBAYCAN ƏSGƏRİ" - 1 (Çəkiliş qrupumla Goranboyun müdafiəsində)

İZLƏMƏK ÜÇÜN BURAYA DAXİL OLUN :  IRSHAD TV

İZLƏMƏK ÜÇÜN BURAYA DAXİL OLUN :  IRSHAD TV

HƏR XOŞ MÜNASİBƏT DOSTLUQ DEYİL...

                                                   

                                                          Camal və İrşad     

Rəhmətlik atam İrşad Məhəmməd oğlu Əliyev nədən Camal Abbas oğlu İsmayılovu özünə dost seçmişdi?

Dünyada eyibsiz adam yoxdur. Mərd insanda isə az nöqsan taparsan. Fikrimcə atam Camal əmini mərd insan olduğuna görə özünə dost seçmişdi. Düzdür, hələ 6-7 yaşlarında olarkən  anaları onları biri-birinə tanıtmış və söyləmişdilər ki, siz qohumsunuz. Ancaq insan dost seçərkən dostun qardaş və ya qohum olması bir o qədər vacib deyil.
Əsas odur ki, dostun mərd olsun. Mərd adamda nöqsan az olar. Atam Camal əmimi xoş və bəd günündə sınamışdı. Camal əmi dostluqda möhkəm adam idi. Atam o adamı özünə dost hesab edirdi ki, həmin adamın da atamı özünə dost hesab etdiyinə əmin idi. Atam tamahkar, tez küsüb üz döndərən, içkiyə meyilli "dostlardan" aralı gəzərdi. Ancaq Camal əmim atamın bütün dostlarının başının tacı idi. Atam da, Camal əmim də maddi və mənəvi keyfiyyətlərə o qədər də əhəmiyyət verməyən, dünyanı ağ-qara rəngdə yox, rəngarəng görən, aləmin duyğu və düşüncəsini özlərində cəm edən insanlar idi. Atalar dostluq fədakarlıqdır, deyiblər. Bu fədakarlığı biz övladlar sevərək davam etdirdik və etdiririk. İrşad Əliyevin böyük oğlu, jurnalist Adil İrşadoğlu, rəhmətlik Oqtay İrşadoğlu və Camal İsmayılovun övladları Malik həkim, Əli bəy və Nazim qardaşımız. Allah bəd nəzərdən qorusun...

                                     MƏNİM CAMAL ƏMİM 

Camal Abbas oğlu İsmayılov 1924 - cü il, yanvar ayının 1- də Ağdam şəhərində doğulmuşdur. Atası Abbas kişi XX əsrin əvvəllərində Cənubi Azərbaycan İnqilabi Hərakatının fəal üzvü imiş. Rusiyada baş verən oktyabr hadisələrinin İrana və Cənubi Azərbaycana çox böyük təsiri olmuşdur. Belə ki, 1917-ci il dekabrın 15-də Brestdə Rusiya hökuməti, Kayzer Almaniyası və onun müttəfiqləri arasında İrandan xarici qoşunların çıxarılması barədə sülh müqaviləsi imzalanması haqqında danışıqlar başlamışdır. 1918-ci il yanvarın 5-də rus qoşunlarının İrandan çıxarılması barədə proqram elan edilmişdir. Bununla belə, 1918-ci ilin yayında ingilis hərbi hissələri Cənubi Azərbaycanın Zəncan, Miyane, Urmiya və Xoy şəhərlərinə daxil olmuşdur. Cənubi Azərbaycan ərazisinin çox hissəsini qorumaq üçün osmanlı Türkiyəsinin qoşunları da burada idi. ADP belə gərgin vəziyyətdə ingilis və yerli irtica hökumətinə qarşı mübarizə aparırdı. O dövrdə ADP - nin rəhbərləri, o cümlədən, Xiyabani dinc yolla mübarizə taktikasının lazımi nəticə verməyəcəyini yəqin edərək, silahlı üsyana başlamışdır. İnqilabi hərakat dağıdıldıqdan sonra Abbas kişi yaşadığı məkanı tərk edərək Şimali Azərbaycana, Qarabağın Qubadlı rayonuna pənah gətirmiş, bir müddətdən sonra isə iqtisadiyyatı durmadan inkişaf edən Ağdam şəhərinə köçüb gəlmişdir. Burada ailə qurmuş və məskunlaşmışdır. Camal əmi deyirdi ki, mənim 13 yaşım  olardı, SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin Ağdam Rayon Şöbəsinin əməkdaşı, qonşumuz CANQAROV soyadlı erməni alçaq gecə evimizə gəlib atamı həbs etdi və bir daha biz atamızı görmədik. Mən də atamın qisasını almaq üçün CANQAROVun evinə od vurdum. Onun evi alışıb yandı. Külək bizim tərəfə əsdiyinə görə alov öz evimizi də bürüdü. Bizim də evimiz büsbütün yandı. Ancaq heç kim şübhələnmədi ki, bunu mən etmişəm. 

                                                   Abbas kişi və kiçik Camal
   
Abbas kişinin həyat yoldaşı Ağca nənə mənim ata nənəm Hurizat nənəmlə qohumdurlar. Hurizat nənəmin atası Sarıhacılı Mehdi bəy xan qızı Natəvanın, Cəfərqulu xanın, İbrahim xanın, Pənah xanın nəslindəndir. Anası Əziz xanım isə Ağdamın qonşu Seyidli kəndində yaşayan Axundovlar nəslindəndir. Azərbaycanın görkəmli ziyalısı, müəllimi və yazıçısı Süleyman Sani Axundovun əmisi qızıdır.

Camal əminin söylədiyinə görə vaxtilə Şuşa şəhərində yaşayan Abbas Mirzə Qacar ilə Asiya xanımın övladı olan Bəhmən Mirzə Qacar onun ulu babasıdır. Camal əmi deyirdi ki, Bəhmən Mirzə Qacarın qızı Məşədixanım Kəramət anam Ağcanın anası, mənim isə nənəmdir. Dövrünün tanınmış ziyalısı Molla İsmayıl isə Məşədixanım Kəramətin həyat yoldaşı, anam Ağcanın atası və mənim babamdır. Ermənilər o vaxt Şuşa şəhərini darmadağın edib viran qoyanda Molla İsmayıl və həyat yoldaşı Məşədixanım Kəramət Bərdənin Alpoud kəndinə köçmüşlər. Hazırda həmin kənddə Ağca nənənin bacısı uşaqları yaşayırlar. Deməli, Camal əminin anası Ağca nənə Bəhmən Mirzə Qacarın nəvəsidir. Camal əmim, onun qardaşı Eldar bəy və bacısı Məryəm xanım Bəhmən Mirzə Qacarın nəticəsidir. Malik həkim, Əli bəy, Nazim, Elxan, Vaqif (Qarabağ savaşında itkin düşüb), Şahin qardaşlarım, Nailə və Məryəm (2- ci Məryəm) bacılarım isə kötücəsidirlər. Bu insanlar Bəhmən Mirzə Qacarın qız törəmələridirlər.

Camal əmi deyirdi ki, Sovet dövründə Şuşa şəhərində, çörək zavodu ilə üzbə -üz yaşayan, Qacarların nəslindən olan Keymax və Keyxosrov müəllimgillərlə biz dayıoğlu, bibiqızıyıq (Qarabağda mamaqızı deyirlər).

Həqiqətən də səmimi, möhkəm dostluq hisslərini, dostluq tellərini heç nə ilə sarsıtmaq mümkün deyil. İnsanlar arasındakı hər xoş münasibəti dostluq adlandırmaq olmaz. Atamla Camal əminin dostluğu həqiqi dostluq idi. Həqiqi dostluq illərin sınağından çıxır, bərkdə-boşda, həyatın enişli-yoxuşlu yollarında sınanır. Onların arasındakı dostluq münasibətlərin uca zirvəsi idi. Alman Faşizmi dünya ölkələrinə meydan oxuyaraq işğalçılıq siyasətinə başlayanda, Sovetlər ölkəsinin ərazilərinə soxulanda SSRİ üzrə səfərbərlik elan edilmiş və burada yaşayan bütün xalqlar ümumölkənin ərazi bütövlüyünü qorumaq üçün cəbhəyə yollanmışlar. Atamla Camal əmi tay-tuşlarından bir yaş balaca olduqlarından Ağdam Hərbi Komissarlığı onları cəbhəyə qeydiyyata götürməmiş və geri qaytarmışdır. Səhəri gün Hurizat nənəm Ağca nənəni özü ilə götürüb Hərbi Komissarın qəbuluna gedib. Hər ikisi xahiş edəndən sonra komissar onların da övladlarının cəbhəyə getməsinə icazə vermişdir. Atam da, Camal əmi də Alman Faşizminin işğalçılıq siyasətinə qarşı Sovetlər ölkəsinin apardığı müharibədə uzun və şərəfli bir döyüş yolu keçmişdilər. Atam İrşad Məhəmməd oğlu Əliyevin bu haqlı mübarizədəki döyüş yolu barədə müxtəlif yazılar yazmışam. Camal əmim haqqında isə bir neçə faktı dəqiqləşdirəndən sonra indi yazıram. 

                                                        Camal İsmayılov

Camal əminin söylədiyinə görə 1942 - ci ilin qışında Don çayı sahilində düşmənlə qızğın döyüşlər gedirdi. Komandir İki nəfər döyüşçü yoldaşımla bizi kəşfiyyata göndərdi. Buzun üstüylə nə qədər ehtiyatlı yerisək də minalanmış yola tuş gəldik və ağır yaralandıq. Yaralı yoldaşlarımın suda  boğulduqlarının şahidi oldum  və huşumu itirdim. Gözümü açanda özümü zirzəmidə gördüm. Sonra məlum oldu ki, Çubarova Mariya Qriqoryevna adlı bir rus qadını məni yaralandığım yerdən öz evinə gətirib və zirzəmidə gizlədib. O, məni müxtəlif otlarla müalicə edib ayaq üstə qaldırdı. Sonralar bu rus qadını Camal əmimin həyatında çox mühüm rol oynayıb. Bu barədə bir azdan...

                                                   Mariya və İon Çubarovlar

Atam da, Camal əmim də Alman Faşizminə qarşı müharibə barəsində həmişə yana-yana danışırdılar. O anları bütün dəhşətləriylə yaşadıqlarına görə gözləri yaşla dolurdu. Özlərini ağlamaqdan zorla saxlayırdılar. Ancaq ağlamırdılar. Hər iki nümunəvi insan bu müharibə başlayandan qurtaranadək cəbhənin ən qaynar nöqtələrində faşizmə qarşı mübarizədə öndə gediblər. Ölənədək müharibənin başda, kürəkdə, qolda, qıçda izlərini gəzdirdilər. Müharibə qurtarandan sonra isə onları hərbidən təxris etməyiblər. Minlərlə sovet vətəndaşı kimi onları da müharibənin vurduğu yaraları sağaltmaq üçün bərpa və quruculuq işlərinə cəlb ediblər.

                             Bakıda "Sovetlər evi". Binanı alman əsirlərə tikdiriblər.

Camal əminin sinəsində 13 orden və medalı var idi. Deyirdi ki, bunlar dəmir parçaları deyil. Bunların hər biri mənim nəzərimdə müharibənin dəhşətini xatırladan, ondan soraq verən şahiddir. Ordu bərpa və quruculuq işlərindən azad edildikdən sonra Camal əmim Don çayı sahilindəki xilaskarından hal-əhval tutmaq, ona minnətdarlığını bildirmək  üçün Rostov şəhərinə yola düşür. Gedib çox çətinliklə Mariya Qriqoriyevnanı tapır. Onu ölümün pəncəsindən xilas etdiyinə görə Mariya xanıma təşəkkürünü bildirir. Elə bu dəm Mariya Qriqoriyevnanın gözəl-göyçək qızı Larisa otağa daxil olur. Camal əmim Larisanı 12-13 yaşında olarkən görmüşdü. Tale onları qovuşdurur və Larisa İonovna Çubarova millətimizin qayda-qanunlarını qəbul edərək ömrünün sonunadək  Azərbaycanın dilbər guşəsi olan Qarabağda, Ağdamda yaşamalı olur. 

                                                        Larisa və Camal 

Onların 3 oğlu, bir qızı dünyaya gəlir. Böyük övlad Malik İsmayılov xəstələrini özünəməxsus müalicə üsulu ilə sağaldan adlı-sanlı həkimdir, Əli bəy və Nazim qardaşlarım iqtisadçıdırlar, əmimin peşəsini davam etdirirlər, Nailə isə müəllimədir. 

                                       Nazim, Əli və Malik İsmayılov qardaşları

      
     CAMAL ABBAS OĞLU İSMAYILOVUN İŞ ARDICILLIĞI : 

1) Camal Abbas oğlu İsmayılov 1945-1946 - cı illərdə "Dinamo Minsk", 1946-1947 - ci illərdə "OİK Rastov", 1948-1950 - ci illərdə "Dinamo Tiflis", sonra isə Ağdamın "Məhsul" Cəmiyyətinin nəzdindəki futbol komandasında mərkəz hücümçusu - 9 saylı futbolçu olub və dövrünün azarkeşləri onun çətin anlarda vurduğu qollardan indi də danışırlar. "Məhsul" Cəmiyyəti dağılandan sonra futbol komandası bir neçə müəssisənin nəzdində fəaliyyət göstərib və müxtəlif adlar - "Sünbül", "Şəfəq", "Qarabağ" adlarını daşıyıb. Camal Abbas oğlu İsmayılov o dövrün ən sevilən idmançılarından biri olub.

2) İdmandan ayrılandan sonra o, Ağdam Rayon Maliyyə Şöbəsində çalışıb. 
(Həyat yoldaşı Larisa xanım isə Ağdam Şəhər Mərkəzi Kitabxanasında kitabxanaçı işləyib).

3) Camal İsmayılov qısa müddət Ağdam Rayon İcraiyyə Komitəsində işləyib.

4) Sonra isə Ağdam Rayon Sosial Təminat İdarəsində baş inspektor vəzifəsində çalışıb.

5) Ömrünün 38 ilini iqtisadçı peşəsinə həsr edən Camal İsmayılov 1969 - cu ildə "Azərbaycan SSR - nin Əməkdar İqtisadçısı" adına layiq görülüb. Səriştəli işçi olmasını nəzərə alaraq Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin Birinci Katibi Heydər Əlirza oğlu Əliyev Camal Abbas oğlu İsmayılovu Ağdam Şəhər Mərkəzi Bazarının müdiri təyin edib.

6) Bir müddətdən sonra isə Camal İsmayılov Ağdam Rayon Tikinti Bankının müdiri işləyib.

7) Daha sonra Ağdam Rayon Avtonəqliyyat İstehsalat Birliyinin Əmək və Əməkhaqqı Şöbəsinin müdiri işləyib və buradan əmək təqaüdünə çıxıb.

8) 1993 - cü ildə küllü Qarabağ və Ağdam Rayonu erməni-rus təcavüzkarlarının işğalına məruz qalanda digər soydaşlarımız kimi Camal İsmayılov da həyat yoldaşı Larisa xanımla birlikdə doğma ocaqlarından didərgin düşərək Mingəçevir şəhərində müvəqqəti məskunlaşmışdılar. Mingəçevir şəhər rəhbərliyi normal yaşamaq üçün onlara hər cür şərait yaratmışdı. Camal Abbas oğlu İsmayılov Qarabağdan Mingəçevirə pənah gətirən insanların "Ağsaqqallar Şurası"nın ən fəal üzvlərindən idi. Camal Abbas oğlu İsmayılov 1996 - cı ilin dekabr ayının 25 - də Qarabağ və Ağdam həsrətiylə, əzizlərinin və dostlarının həsrətiylə yavaş-yavaş əridi və bu dünyanı tərk etdi...Allah rəhmət eləsin. Qəbri nurla dolsun. AMİN...


Adil İrşadoğlu (Əliyev),
Veteran televiziya və qəzet jurnalisti, 
1-ci Qarabağ Savaşının iştirakçısı... 
Bakı - 25.12. 2016 - cı il.

SİZ ZƏİF BƏNDSİNİZ CƏNABLAR...

                                                  
                                                UMUXANIM HÜSEYNZADƏ

İnsan nədir? Kimdir? Necə yarandı? Allahınmı yaradılışıdır, yoxsa ki, təkamül nəticəsindəmi meydana gəldi? Son zamanların əsas mübahisə predmeti də məhz budur ki, materialistlərlə idealistlərin arasında əsas fikir ayrılığına səbəb olur… Amma hər iki versiyanın doğruluğunun qəbul edilməsi heç kəsin ağlına belə gəlmir. Ümumiyyətlə bir çox cavabı qaranlıq qalan sualların cavabı elə heç kəsin ağlına gəlmədiyi, lakin göz önündə olan şeylərdir. Bəlkə də elə əzəldən göz önündə olan həqiqətləri qəbul etməməyə köklənməyimiz bizi gətirib belə ağır vəziyyətlə üz-üzə qoydu. 

İnsan sosial varlıqdır. Yəni digər fərdlərlə ünsiyyətdə olaraq yaşayır və həmin sosial bazada əsrlərin süzgəcindən keçib qəbilə, tayfa münasibətlərini adlayaraq bir gün bir millət kimi formalaşmaq mərhələsinə qədəm qoymuşdur. Şübhəsizdir ki, bəzi tayfalar, nəsillər öz spesifik identikliyini qoruyub saxlaya bilmişlər. Buna misal olaraq Əfşarlar, Tərəkəmələr, Qarapapaqlar, Ağşalvarlılar və sair göstərə bilərik. Bütün sahib olduğumuz zənginliklərlə biz millət olub, vəhdət təşkil edirik. 

Çox müsafirpərvər millətik! Qonaqpərvərliyimiz və insansevərliyimiz bəllidir hər millətə. Bilmirəm qonağın xoşuna gəlmək istəyimizdəndirmi, yoxsa yaltaqlıqdır qanımıza hopub - birisi öz ordusunun adına Qırmızı ordu deyərkən, biz bizə düşmən kəsilmiş, torpaqlarımızı işğal edib millətimizin qanını içən bu orduya Qızıl ordu demişik. Bəli - axı kasıb köpəyinin adını həmişə Qızıl qoyar... Görünür mənəvi kasıblığımızdandır ki, bizi incidənləri, qonaq statusu adı ilə gəlib sonradan evimizin yuxarı başında oturub özümüzü evimizdən qovanlara həddindən artıq dəyər vermişik.

Dövlətçiliyimizin qorunması və inkişafı üçün ən vacib faktorlardan biri də milli birlik və vətəndaş həmrəyliyidir. Bəs bu birlik, bu mənəvi dəyərlər qorunurmu?
Nəzərə alsaq ki, düşmənlər zaman-zaman sıralarımızı seyrəldib öz mənfur niyyətlərinə nail ola bilirlər, o zaman xilas yolu üçün düşünməliyik. Demək ki, burada bir nəfəslik, boşluq, pəncərə vardır ki, düşmənə maneəsiz aramıza daxil olub bizlərə arxadan zərbə vurmağa imkan verir. Atalardan misal var, deyərlər - almanı qurd içindən yeyər! Bəs kimdir düşmənə gəl-gəl deyənlərimiz? Bunu necə təyin etməli?

Çox əfsuslar olsun ki, bizi əsrlərdən bəri əsarətdə saxlayan işğalçılar gerçək tariximizi pozub, əvəzində özlərinə lazım olan cızmaqaranı bizə tarix kimi təlqin etmişlər. Bu da başa düşüləndir - virus bilgisayara düşəndə ən birinci olaraq antivirusu sıradan çıxarır. Demək ki, tariximizi düşmənlərdən bizi qoruyan antivirus kimi də qiymətləndirmək olar. Tariximiz yoxdursa gələcəyimiz də yoxdur - tariximizə şərik olan düşmənlər, gələcəyimizə də əl qoymuş və ona birə-bir şərikdirlər. Hər hansı bir yad ideologiyanın kandarından ayağımızı içəri qoyduğumuz an dərhal assimilyasiya prosesi başlayır və biz milli dəyərlərimizdən ayrılıb tamaimilə bu ideologiya yaradıcılarının təsiri və hakimiyyəti altına düşürük. Özgə xalqların, millətlərin dinini qəbul etmək o deməkdir ki, onların adətlərini də qəbul edirsiniz, əgər adətlərini qəbul edirsinizsə deməli qanun qaydalarını da qəbul edirsiniz! Əgər şərtləri qəbul edirsinizsə, yadların iradəsinə də könüllü tabe olursunuz. Əlbəttə ki, heç kəs öz ayranına turş demədiyi kimi, dinləri təbliğ edən millətlər də öz dinlərinin Allahdan gəldiyini və bütün insanlar üçün nəzərdə tutulduğunu söyləyərlər. Ancaq geri söyləməyə unutduqları bir şey qalır, o da özlərinin öz dediklərinə inanmaları. Bu və ya digər dinləri təbliğ və təqlid edən millətlər uzun zamanlar biz Türklərin inanc və mərhəmət sahibi olduğundan məharətlə istifadə edib, aldadaraq müxtəlif dinləri onlara qəbul etdirmişdir. Buna bariz sübut kimi Xristianların Qafqaz Albaniyasına sahib çıxdıqlarını misal göstərmək olar. Türklər bu dinləri qəbul etmədikdə isə aşağılanaraq tək-tək cəmiyyətdən təcrid edilirdilər. Buna da digər misal kimi Xristianlığı qəbul etmiş Qədim Kiyev Rus dövlətində səmitlərə baş əymək istəməyən Turok-lar, yahudi mesenatlar tərəfindən cəmiyyətə durak (axmaq) kimi təlqin olunduqlarını göstərmək olar. Eləcə də bundan sonrakı qəbul etdiyimiz dinlər......Görünür avam insanların Allaha yarınmaq kimi arzuları səmitlərin məkrli məqəsdlərə çatmasında bir vasitə olmuş və bu proffessional şəkildə onların mahir psixoloqları tərəfindən idealojik olaraq işlənib hazırlanmışdır. Zamanla Türklər bu ideologiyanın qurbanına çevrilmiş və torpaqlarının səmitlər tərəfindən min hiyləylə işğal olunması ilə üz-üzə qalmışlar. Qeyd edim ki, İşğalçının buynuzu yoxdur. İşğalçı heç zaman mən səni işğal etməyə, ananı-bacını ağlatmağa, qız-gəlinini başsız qoymağa gəlmişəm demir. Əksinə sülh gətirmişəm deyib, öz işğalçı ordusunu sülhməramlı kimi qələmə verir. Biz nəyin necə adlandırlmasına aldanmayıb, hər hansı bir predmetin adına deyil, mahiyytinə inanmalıyıq. Bir haşiyə çıxaraq qeyd etmək istəyirəm ki, mən uşaq olanda, Sovet vaxtında indiki Sahil parkında 26 Bakı komissarı abidəsi yerləşirdi. Burada məktəbliləri pionerə, komsomola qəbul edərdilər. Qəbul olunarkən biz də 26-lar kimi mətin, mübariz olaraq öz xalqmıza xidmət edəcəyimizə söz verərdik. Necə illər lazım oldu ki, 26 Bakı komissarının və onların başçısı başkəsən erməni qulduru Stepan Şaumyanın bu xalqı qanına qəltan etdiyi barədə həqiqətlər üzə çıxsın. İstənilən ideologiya hansısa millətlərin hiyləsidir və fərq etmir bu dini ideologiyadır yoxsa siyasi. Əslində Kommunizm də, Faşizm də, bütün dinlər də ideoloji strategiya olub milyonlarla kütlənin idarə olunması üçün bir vasitədir. Əgər sən düşmən erməni (Hay) uçün qapı açmasaydın bu gun bunlar başımıza gəlməzdi, necə ki, kommunist erməni üçün az öncə dediyim kimi qapını-bacanı açanlar olmuşdur…

Əziz oxucu, qeyd edim ki, o şəxslər ki, düşmənə asanlıqla qapını açıb gəl-gəl deyirlər - onlar cəmiyyətimizin ZƏİF BƏNDİDİRLƏR. Və zəncirin halqaları bu zəif bənddə qırılır, düşmən üçün burada bir pəncərə vardır, istədiyi zaman bu boşluqdan daxil ola bilir. Bu, mənə bir qonoreyanı (iltihablı yara) xatırladır. Çürüyən hissələrimizi kəsib atmalıyıq. Əgər bunu etməsək bu çürümə bütün orqanizmi məhv edəcək. Beləliklə onlara SİZ ZƏİF BƏNDSİNİZ CƏNABLAR - buyurun sıralarımızı tərk edin deməliyik!!!

Bəs bu millətin aydınları haradadır? Heçmi mütərəqqi fikirli ziyalıları yoxdur? Sözsüz ki, var. Hər zamanın öz ziyalı aydınları olduğu kimi müasir dövrümüzdə də demokratik düşüncəli insanlarımız vardlr. Hətta bəziləri azad söz uğrunda ən böyük əvəz ödəyərək azadlıqdan məhrum edilmişlər.

Bu yaxınlarda sosial şəbəkədə bir videosüjet izlədim. Videosüjetdə Orta Asiya Türk respublikalarında totalitar rejimlərin xalqların başına gətirdiyi fəsadlardan danışılırdı. Şərhçi hər iki sözdən bir Human Riqhts, Human Rayts Votç (HRW USA), Mərkəzi Asiyada İnsan haqları assosiasiyası (Fransa) hüquq təşkilatlarının adlarını vurğulayırdı. Kimdir bu insan haqları assosiasiyaları, haradan gəlib bizə çıxıb? Ən çox canfəşanlıq göstərən ölkələrdən biri də Fransadır. Bizim aydınlar, demokratik düşərgənin nüməyəndələri bu ölkələrin insan hüquqları institutlarına və onların Azərbaycan rəhbərliyi barəsində verdiyi bəyanatlara çox böyük önəm verərlər... Ölkə rəhbərliyinin antidemokratik olduğu barədə həmin təşkilatların verdiyi bəyanatları təkrar-təkrar öz mətbu orqanlarında və sosial şəbəkələrində dərc edərlər...Unutmayaq ki, həmin insan hüquqları institutları hansı ölkədə yerləşir?! Erməni soyqırımını tanimayanlara qarşı cəza tətbiq edilməsini nəzərdə tutan Fransa dövləti sənin qayğınamı qalacaq?????? Erməni soyqırımını tanıyan bir ölkə sənin insanlarının hüququ iləmi maraqlanacaq? Yəni bu qədər də sadəlövh olmaq lazım deyil. Bir anlığa fərz edək ki, həmin Fransanın dəstəklədiyi və insan hüquqlarını əllərində bayraq edib mövcud hakimiyyəti tənqid edən müxalifət liderlərindən biri sabah hakimiyyətə sahib olacaq. 
Sizcə onun ən birinci atdığı addım nə olacaq? Bəli - əlbəttə ki, o ilk növbədə öz ağalarının iradəsini həyata keçirməlidir - Qarabağı ermənilərə vermək ilkin şərtdir. Çünki Fransanın insan hüquqlarını tanıyan təşkilatlar bu fikirdədir. Ondansa mən belə insan haqqlarını müdafiə edən təşkilatlara və demokratiyaya yox deyərəm! Əgər seçim belə demokratiya ilə mövcud hakimiyyət arasında qalarsa mən də Azərbaycan xalqının heç də geniş olmayan seçimindən yanayam. Çünki xalqın gözü tərəzidir və nə etdiyini necə düşündüyünü çox gözəl bilir. Heç olmasa mövcud hakimiyyət Qarabağ Azərbaycanın əzəli və tarixi yurdudur - deyir. Və bir gün biz o torpaqlara mütləq qayıdacağıq missiyası ilə xalqa öncüllük edir. Tam açıqlığı ilə vurğulayım ki, mən bunu deməklə heç də hakimiyyətdə olan iqtidarın yürütdüyü siyasətdən tam razıyam. Xeyir, razı deyiləm. Məmurların xalqı incidib, özbaşınalıq etmələrinə göz yumub haqq qazandırmıram. Xalqın hər hərtərəfli çətin vəziyyətə düşməsi danılmaz faktdır. Amma bu yenə də Fransanın bizlərə tanıdığı demokratiya, insan haqları və ya bu ideologiyaya xidmət edib özünü mövcud iqtidara müxalif bilənlərin gələcəkdə xalqın başına bundan betərini gətirə biləcəyinə şahidlik etməkdən daha yaxşıdır. Göründüyü kimi demokratik düşərgəmizdə də milli dəyərlər deyil, beynəlmiləlçilik prinsipləri üstünlük təşkil edir. Belə olduğu təqdirdə biz ne etməliyik? Çıxış yolumuz nədir? Cavabım: Bütün yad ideologiyaları rədd edib, öz Türk dövlətlərimizin ətrafında özümüzə uyğun olan bir mühit yaratmalıyıq. Əsl demokratiya da, insan haqqları da məhz milli məfkurənin içindədir. Fransa insan hüquqları kontekstində biz deyəsən insan sayılmırıq - əgər sayılsaydıq onlar yalançı erməni soyqırımını deyil, Xocalı soyqırımını tanıyıb, dünyaya bəyan edərdilər. Yazımın sonunda bir daha vurğulamaq istəyirəm ki, milli məfkurə və milli ideologiyanın inkişafı, eləcə də öz taleyini doğru istiqamətdə dəyişə bilmək hər millətin öz əlindədir. Əgər biz bir millət kimi öz irsimizi qoruyub saxlamaq, inkişaf etdirmək, gələcək nəslimizin tükənməyib törəməsini istəyiriksə bütün yad ideologiyaları özümüzdən uzaq tutmalı və Türk birliyinə nail olmalıyıq. Bu, Türk irqinin və irsinin xilas yoludur.

İSLAMDAN ÖNCƏ TÜRK TOPLUMUNDA QADININ DƏYƏR VƏ ÖNƏMİ...

Qədim Türk cəmiyyətlərində ailə ən əhəmiyyətli ictimai birlik olduğundan, ailənin təməlini təşkil edən qadın, Türk dastanlarında və Türk fəlsəfəsində elə uca bir mərtəbəyə qoyulmuşdur ki, qadını bir yüksək varlıq halına gətirən törəyə və mədəniyyətə heyran olmamaq mümkün deyil. Qadın, kişinin yeganə yoldaşı və uşaqlarının anası olduğundan başqa həm də əhəmiyyətli bir vəzifə ilə vəzifələndirilmişdir. O, Türk Millətinin tək bərəkət mənbəyi kimi dəyərləndirilmişdir. Qadına verilən bir sıra hüquqlardan bəhrələnərək Türk xanımı xanların, xaqanların, cəngavərlərin qarşısında ona hörmətlə tezim olunduğu bir şərəf abidəsi kimi baxılmışdır. Türk dastanlarında qadın ilahi bir varlıq mövqeyinə yüksəldilmişdir. Belə ki, əlçatmazlığı, toxunulmazlığı, qürur və şərəf qaynağı olması, onu hər zaman istər ailə, istərsə də cəmiyyət içində yüksək dəyərə sahib etmişdir.

Ən qədim Türk inancına görə, "Xan ilə Xatun" göy ilə yerin övladları olmuşdur. Qadın burada yeddinci qat göyə yüksələn bir varlıq kimi səciyyələndirilmişdir. Qadına, belə bir müqəddəslik verən törədə onun döyülməsi, xor görülməsi əsla mümkün olmayıb. Türk mədəniyyətində və dastanlarında qadın kişinin daim yanında, onun güc və ilham qaynağı olmuşdur. Dədə Qorqud hekayələrindən olan "Dəli Domrul"da, Domrul canının əvəzini qadınından tapmış, qadın ona heç çəkinmədən canını verəcəyini söyləmişdir. Yenə Türk mədəniyyətində dastan qəhrəmanlarından biri yaxşı at minən, qılınc istifadə edən, döyüşə bilən qadınlarla evlənmək istəməsi qeyd olunmuşdur. Necə ki, Dədə Qorquddakı Bamsı Beyrək hekayəsində iştirak edən "Banu Çiçək" bunun ən gözəl və bariz nümunəsi kimi göstərilə bilər.

Qırğızların Manas Dastanında qadın, evinin, namusunun qoruyucusudur. Qazaxlarda qadına verilən dəyər bu atalar sözüyle çox gözəl izah edilmişdir: "Birinci zənginlik səhiyyə, ikinci zənginlik isə qadındır." Bütün Türk dastanlarında Qadına sarsılmaz bir hörmət, sevgi və sədaqət ən üstün dərəcədə vurğulanmışdır. Gərdəyə girdiyi gün muradına çatmayıb öz ərəni döyüşə yola salıb, yalnız qalan qadın əri ölənə qədər onu gözləyəcəyini və üzərinə heç bir kişi tanımayacağına and içərmiş. Qadınların döyüşdə düşmənin əlinə keçməsi isə Türk kişisi üçün böyük bir zillət sayılardı. Oğuz Kaqan Dastanında qadına təcavüz edənlərin öldürüldüyü və ya gözlərinə mil çəkildiyi ifadə edilməkdədir. İran tarixçilərindən biri olan Gərdizi belə demişdir: "Məlumdur ki, Türk qadınları çox iffətlidirlər." Burda iffət deyərkən Gərdizi məhz Türk qadınının əxlaqi təmizliyini tərənnüm etmişdir. Bu tərif boşuna deyil. Necə ki, qadın adları arasında təmiz, fəzilətli mənasına gələn "Hun, Sabir, Arik, Arig, Uyğur" kimi adların olması səbəbsiz deyil. Eyni şəkildə İbn Batuta öz Şahnaməsində Krımdakı xatirələrini izah edərkən belə demişdir: "Burada qəribə bir hala şahid oldum ki, o da Türklərin qadınlarına göstərdiyi hörmətdir. Burada qadınların qiyməti və dərəcəsi kişilərdən daha üstündür." İslamiyyətdən əvvəl Türk toplumlarında qadınsız bir iş görülməzdi. Qadın kişinin tamamlayıcısı idi. O, davamlı olaraq kişinin yanında onunla çiyin-çiyinə mübarizə aparardı. Xarici dövlətlərin elçilərinin qəbulunda Xatun da Xaqanla bərabər olardı. Mərasim və şölənlərdə qadın, Xaqanın solunda oturar siyasi və inzibati söhbətlərdə sərbəst şəkildə iştirak edər və öz fikirlərini azad bəyan edərdi. Məsələn, böyük Hun İmperatorluğu adından Çin ilə ilk sülh anlaşmasını Mete Xanın xatunu imzalamışdır.

Əbülqazi Bahadır Xan "Şəcərəyi tərakimə” (1659) və “Şəcərəyi türk” (1663) əsərlərində bir sıra türk xalqlarının tarixi haqqında qiymətli məlumatlar, həmçinin xalq əfsanələri, rəvayətlər, atalar sözü və s. haqqında xeyli yazılar yazmışdır. O, Oğuz elində, yeddi qızın uzun illər boyu bəylik etdiyini izah etmiş və bu qızların adlarını belə sıralamışdır: "Boyu Uzun Burla, Barçın, Salur, Şənbə Hatun, Küni Körkli, Kerç buladı, Kuğatlı xanım. Bu əsərlərdə Türk qadını, digər cəmiyyətlərdə olduğu kimi təzyiq altında tutulmur, aşağılanmırdı. Altay dağlarının ən yüksək zirvəsinə "Qadınbaşı" adı verilərək, sanki əsrlər sonrasına qadının ucalığı haqqında bir mesaj verilirdi.

Türk millətinin İslamdan əvvəl öz qadınına verdiyi dəyər heç də digər millətlərdə eyni deyildi. Onlarda qadına münasibət tamamilə fərqli və acınacaqlı halda idi.
Cahiliyyə dövründə Ərəblərdə qadının ərinin yanındakı dəyəri, alınıb satılan bir maldan fərqsiz idi. Ərəb kişisi heç vaxt qadını ilə bir yerdə oturmaz, onunla yeyib içməz və qərarlar qəbul etməzdi. Eyni zamanda qadının heç bir miras haqqı yox idi. Halbuki, Türk toplumunda qadın miras hüququna malik idi. Məsələn; Yakutlarda qadının özünə aid mülkü mövcud olmuşdur. Buna "and" və ya "nəmsiz" adı verilmişdi. Qadının bunu istədiyi kimi istifadə etmək hüququ vardı. Çində isə, boşanma haqqı yalnız kişiyə məxsus idi. Qadınların belə bir haqqı yox idi. Halbuki Türk toplumunda qadın bütün bu hüquqlara sahib idi. "Ər arvadını, qadın da ərini boşaya bilərdi. Ər arvadının gətirdiyi cehizin əvəzini verər, qadın isə pul vermək və ya mehrindən imtina etməklə ərindən boşana bilirdi."

Qədim Türk qadını tam hüquqlu bir fərd kimi, Roma qadınından daha çox hüquqlara sahib idi. Roma hüquq qaydalarına görə qadın öz malı, mülkü üzərində hökm və ya vəsiyyət edə bilməzdi. Roma qanunları qadını tam hüquqlu qəbul etmirdi. Onu nöqsan ağıllı sayırdı. Romada dul qadının evlənməsi cinayət sayılırdı. Çində yeni doğulan uşaq oğlan olduğu təqdirdə bahalı parçalara, qız olduqda isə bez parçalarına sarılırdı. İranda isə qanları dəyişməmək üçün yaxın qohumlarla evlilik uyğun görülmüşdür. Bu səbəbdən zamanla ana və bacıları ilə evlənənlər də ortaya çıxmışdır. Eyni şəkildə Cahiliyyə Ərəblərinin qız uşaqlarını diri-diri basdırmağı zamanın ən acı bir həqiqəti olmuşdur. Qız uşağına sahib olmaq ata üçün şərəfsizlik sayılmışdır. Bundan yüz il əvvələ qədər qadın kişinin süfrəsinə oturma haqqına sahib olmadığı kimi, soruşulmadan sözə başlaması da caiz deyildi. Əri başının ucuna böyük bir çubuq asardı ki, arvadı nə zaman bir əmrini yerinə yetirməzsə onu istifadə etsin. Qadının sözü öz qızı yanında da keçərli sayılmazdı. Oğlan uşaqları isə analarına ev içində bir xidmətçi qadından çox dəyər verməzdilər.

Məhz belə bir dövrlərdə başqa millətlərin qadınlarından fərqli olaraq Türk qızları və qadınları cəmiyyətin şərəfli bir fərdi olaraq etibar görmüşlər. Türk qadınının belə ehtişam içində, hörmət görərək yaşaması Türk xarakter və mədəniyyətinin yüksək dəyərlərə layiq olduğunun bariz nümunəsidir. Qadın bəşəriyyətin anasıdır. Ona dəyər vermək bütün toplum və cəmiyyətlərin ən ümdə vəzifəsi və borcudur!


Umuxanım Hüseynzadə
& VƏTƏNSEVƏRLƏR