Əli Məsimli: “Qərbin dişsizliyi davam etsə Rusiya bundan şirniklənəcək”

“İrana tətbiq edilən sanksiyalar da göstərdi ki, bu yolla ölkəni çökdürmək mümkün olmur”


İqtisadi və Sosial İnnovasiyalar İnstitutunun rəhbəri Əli Məsimli Krım böhranından sonra Rusiyaya qarşı sanksiyalar paketini işə salmağa hazırlaşan ABŞ və 28 Avropa ölkəsinin tərəddüdlü addımları, eyni zamanda bu konfliktin hansı tərəfin qələbəsiylə sonuclanacağıyla bağlı Moderator.az-ın bir sıra suallarını cavablandırıb

 - Ukrayna ətrafında cərəyan edən hadisələrin təhlükəsini 10 ballaıq şkala ilə neçə bal qiymətləndirərdiniz?
     
 - Ukrayna ətrafında cərəyan edən hadisələrdən doğan vəziyyət əslində ilk baxışda göründüyündən çox mürəkkəb və təhlükəlidir.Bunu 10 ballıq sistem üzrə 8 balla qiymətləndirmək olar. Çünki  Krımın anneksiyası dünya düzənini dəyişdi. Yeni dünya düzəni formalaşır,  amma bu, ötən əsrdə  İkinci dünya müharibəsinə gətirib çıxaran hadisələrin xeyli dərəcədə oxşarıdır. Belə ki,tarix kitablarında 1929-cu il böhranının  1933-cü ildə başa çatdığı yazılsa da, əslində belə olmayıb. Məhz 1933-cü ildən sonra da həmin böhrandan çıxa bilməyin optimal yolu tapılmadığından müharibə variantına şərait yaradıldı və İkinci  Dünya Müharibəsi başladı. İndi də 2008-ci ilin qlobal maliyyə-iqtisadi böhranından tam çıxışın optimal yolu tapılmır. Həmin dövrün tarixi hardasa 80 faiz təkrar olunur. Ona görə də vəziyyət çox təhlükəlidi. 
Krımın anneksiyası bütün dünyadakı mövcud geosiyasi balansı darmadağın edə bilər. Hazırda müharibənin qarşısını alan çəkindirici faktor-ağıl, sağlam düşüncə, humanizm yox, qarşı-qarşıya duran tərəflərin hər birinin dünyanı azı 15 dəfə dağıtmaq üçün yetərli sayda atom silahına sahib olmasıdır. Ona görə də müharibə variantı arxa plana itələnib və iqtisadi sanksiyalardan istifadə  olunur.

- Deyəsən ABŞ və 28 Avropa ölkəsi Rusiyanı diz çökdürəcək iqtisadi sanksiya məsələsində dil tapa bilmədilər. 

- Avropa Parlamenti Rusiyaya qarşı sanskiyaların birinci mərhələsinə razılıq versə də və Krımdakı fəaliyyətindən geri çəkilməsə daha şiddətli sanksiyalarla üzləşəcəyi haqda Kremli xəbərdar edib.Amma konkret sanksiyalardan söhbət gedəndə belə  sanksiyaların tətbiqində Amerika tərəfi prezidentin timsalında bir nəfərin, Avropa İttifaqı isə 28 nəfərin razılığını tələb etdiyindən, ABŞ-ın Rusiyaya qarşı tətbiq etdiyi sanksiyaların Avropa Birliyi tərəfindən sinxronlaşdırılmış şəkildə təkrarlanması ehtimalı azdı. Onun yalnız bir hissəsi Avropa Birliyi tərəfindən həyata keçirilə bilər.Bunun səbəbləri çoxdu. Həmin səbəblər içərisində İkinci dünya müharibəsinin başa çatmasından 70 ilə yaxın bir dövr keçməsinə baxmayaraq, hələ də avropalıların Rusiya xofu və bir də Rusiyadan qaz asılılığı (Avropanın enerji daşıyıcılarına olan tələbatının üçdə biri Rusiya hesabına reallaşır) daha ciddi rol oynayır. ABŞ Avropanı ən yaxşı halda bir ildən sonar qazla təchizatına töhfə verə bilər.Ona görə də Avropa Birliyi sanksiya məsələsində ləng hərəkət edir, bəzi Avropa ölkələri isə ümumiyyətlə tərəddüd edir. 

- Həmin sanksiyaların hansı təsiri ola bilər?

- Hadisələr göstərir ki, Ukraynadakı böhran və Rusiyanın Krımı işğal etməsi ABŞ-Rusiya münasibətlərinin köklü şəkildə təzədən qiymətləndirilməsinə aparır. Hələlik tətbiq olunan sanksiyalar daha çox diplomatik manevr xarakterlidir. Belə sanksiyalar daha çox çəkindirici xarakter daşıyır.Ukraynadakı vəziyyət ətrafında Qərbin mövqeyi ABŞ prezidenti Barak Obamanın Avropaya gözlənilən səfərı zamanı aydınlaşacaq.Digər tərəfdən əgər ABŞ-la Rusiya heç olmasa müəyyən məqamlar üzrə razılığa gələ bilməsələr, sanksiyalarla yanaşı həm də Rusiyanın daha geniş şəkildə təcridi prosesi başlaya bilər….    

 - İndi tətbiq edilən sanksiyalardan  yaxın zamanlarda hansı nəticələri gözləmək olar?

- Ukrayna ətrafında yaranmış böhran nəticəsində dünyada yaranmış vəziyyətin məntiqindən doğan çoxsaylı səbəblər üzündən yaxın zamanlarda Qərbin Rusiyaya tətbiq etdiyi sanksiyalar gözlənilən nəticələri verməyəcək. Yəni bütün bu təzyiq və sanksiyalara baxmayaraq, həmin sanksiyalar Rusiyanı Krımdan çıxması üçün yetərli olmayacaq və ya Rusiya iqtisadiyyatına nəticələri bir neçə ildən sonra görünəcək dağıdıcı zərbə vuracaq, amma Krım məsələsində gözlənilən effekti verməyəcək.İrana tətbiq edilən sanksiyaların təcrübəsi göstərir ki, enerjidaşıyıcıları ilə zəngin olan ölkəni sanksiyalar vasitəsilə ağır duruma salmaq olsa da, qısa zaman kəsiyində tam çökdürmək mümkün olmur və bu proses çox zaman aparır. Bu sanksiyalar həm də seynot vəziyyətinə doğru gedən Rusiyanın postsovet ölkələrinə təzyiqini artıra da bilər.

 - Bəs həmin sanksiyaların  orta müddətli nəticələri necə görürsünüz?

 - ABŞ Rusiya təhlükəsinin bundan sonrakı fəsadlarını görür və qarşısını almağa çalışacaq. Çox güman ki, əvvəlcə sanksiyalar çəkindirici komplekslə məhdudlaşacaq. Soyuq müharibənin yeniləşmiş variantda təzahürləri özünü göstərməyə başlayacaq.Rusiya bundan nəticə çıxarmasa, onda sanksiyalar onun davranışlarına adekvat şəkildə gücləndiriləcək. Rusiya iqtisadiyyatı enerjidaşıyıcılarının ixracından və dünya bazarında satışından çox asılı vəziyyətdədir. Başqa sahədən ona iri məbləğlı pul daxil ola bilmə mənbəyi yoxdu.Qərbin təzyiqləri nəticəsində bu sahədə müəyyən problemlər yaransa, Rusiya iqtisadiyyatının qalxınması üçün zəruri olan  islahatları həyata keçirə  və texnoloji cəhətdən geriliyini aradan qaldıra bilməyəcək. Digər tərəfdən, bayaq dediyimiz kimi, Avropanın enerjidaşıyıcılarına olan tələbatının üçdə birini Rusiya ödəyir. Ona görə də Qərb Rusiyanın neft-qaz ixracından asılılığını zəiflətmək istiqamətindəki səylərini artıracaq.Qərbin sanksiyalarından Rusiya iqtisadiyyatı ziyan çəksə də, onadan qat-qat çox artıq “aqressor” damğası vurulmuş Rusiya reputasiyası ziyan çəkəcək. Böyük səkkizliyin yolu Rusiya üçün bağlanır. Rusiya üçün Ukrayna və deməli həm də MDB yoxa çıxır.Qərblə Rusiya arasında ticarət-iqtisadi əlaqələr zəifləyəcək. Rusiyanın əlverişli şərtlərlə dünya maliyyə bazarına çıxışı çətinləşəcək. Bu da Rusiyaya sərmayə qoyuluşunu mədudlaşdıracaq.Viza problemi ciddi nəticələr verməyə başlayacaq. Rusiyadan kapital axını güçlənəcək.Belə vəziyyətdə Rusiya  valyuta ehtiyatlarının daha çox hissəsini  sosial gərginlyin azaldılmasına və  rublun kursunun nisbi sabit saxlanılmasına sərf etməli olacaq.Bir müddətdən sonar eyforiyadan ayılanlar, həm elita, həm də əhali arasında daxili narazılıq artacaq.

- Həmin sanksiyalar başqa ölkələrin iqtisadiyyatına necə təsir göstərəcək?

-Əvvala, sanksiyalar tətbiq olunan ölkə ilə yanaşı onu tətbiq edən ölkələrin şirkətlərinin də fəaliyyətinə təsir göstərəcək.İkincisi, Rusiyaya tətbiq olunan  sanksiyalar onun  Gömrük İttifaqına üzrə müttəfiqləri olan Belarus, Qazaxıstan və Ermənistan üçün də müəyyən  iqtisadi və bəlkə də sosial xarakterli problemlər yarada bilər.Üçüncüsü, bu sanksiyalar dolayı yolla da olsa, Rusiya ilə daha çox ticarət-iqtisadi əlaqələri olan ölkələrə təsir edəcək.Dördüncüsü, sanksiyaların Rusiya iqtisadiyyatına təsiri artdıqca, keçmiş SSRİ respublikalarından gedib Rusiyada işləyən və evlərinə- ailəsinə pul göndərən şəxslərin qazancına mənfi təsir göstərə blər.

- Sizin proqnozunuz necədir, bu savaşdan Rusiya, yoxsa Qərb qalib çıxacaq və biz bu savaşın qalibini və məğlubunu nə vaxt görə biləcəyik?

- Bu qarşıdurmanın ən ciddi nəticələri iki mənbədən qaynaqlanacaq: birincisi üzunmüddətli sanksiyalardan, ikincisi həmin sanksiyaların səmərəlilik dərəcəsi və proqnözlaşdırılması mümkün olmayan  nəticələrindən. Bu baxımdan hadisələrin gedişini birmənalı qiymətləndirmək çox çətindir və yalnız optimist, pessimist və orta variantda proqnozlaşdırmaq olar:
    Pessimist proqnoza görə demək olar ki,  sanksiyalar yaxın illərdə Rusiyanı durdurmaqdan ötrü yetərli olmayacaq. Ona görə də bu savaşın tarix üçün qısamüddətli taktiki  qələbəsi Rusiyanın tərəfində olacaq. Əgər Qərb “dişsizliyini”  davam etdirsə, Rusiya bundan şirnikləşib, Ukraynada törətdiyini digər postsovet ölkələrində də müxtəlif formalarda sınaqdan keçirəcək. Bu savaşın pirr qələbəsi Rusiya tərəfində olduğundan, qısamüddətli dövrün qalıbi  Rusiya olacaq..

Optimist varianta görə, ABŞ Krımın anneksiyasını Rusiyanın dünya düzəninin “qırmızı xəttını” keçdiyini fikirdə, sözdə və işdə ciddi qəbul edib, təzyiqləri gücləndirəcək və Rusiyanın  bir dövlət kimi çökməsini sürətləndirəcək.
         
Orta variantlı proqnoza görə isə böyük ehtimalla  yaxın illərdə  şahmatdakı  PAT vəziyyəti yaranacaq: Amerika Rusiyanım imperiya ambisiyalarının reallaşdırılmasına imkan verməyəcək, Rusiya da postsovet ölkələrinin Avropa və Avroatlantik strukturlarına inteqrasiyasın ləngidəcək. Amma Rusiya buna yalnız orta müddətli bir dövrdə nail ola biləcək.ABŞ Rusiyanın Ukraynada işğal planlarını genişləndirməyə imkan verməcəyək.Bunun müqabilində də  Qərb Rusiyaya qarşı onu diz çökdürə biləcək həlledici addımlara getməyəcək. Həm də Rusiya iqtisadiyyatı zəif, əhalisinin xeyli hissəsi yoxsul, amma bunun müqabilində on doqquzuncu əsrin təfəkkürü ilə imperiya funksiyalarını yerinə yetirən bir ölkə kimi hələ bir müddət də qalmaqda davam edəcək….

- Sizcə bu mövzu ətrafında hansı sual açıq qaldı?

-İmperiyalar təkcə “parçala- hökm sür”  prinsipi ilə yox, bundan da  daha çox  “motiv-uğur!  prinsipi əsasında yaranır, inkişaf edir, motiv bitəndən sonra isə dağılır gedir.Həm də tarixdə hələ heç bir imperiya dağılandan sonra özünü bərpa edə bilməyib, bilmir və bundan sonra da bilməyəcək.Həm də üç əsrdir ki, Rusiyanın yanında olan heç bir ölkə, xalq heç orta səviyyəli belə inkişaf səviyyəsinə nail ola bilməyib.Ona görə də hazırda Rusiyanın tutduğu yol onun qonşuları üçün çox təhlükəli, özü üçün isə zəifləmiş iqtisadiyyat, yoxsul əhali, geri qalmış texnologiya, kapital axını, daxili gərginlik və kataklizmdən başqa heç nə vəd etmir. Ona görə də son nəticədə bu işğal Rusiyanın özü üçün pis sonluqla nəticələnəcək. Bu baxımdan,yeganə açıq qalan sual  budur: Rus imperiyasının süqutu nə vaxt baş verəcək və onun  faciələrinin miqyası və dərəcəsi, eləcə də qonşu ölkələrə təsiri  necə olacaq? Bax, mötəbər analtik qurumlar  bu sual ətrafında dərin tədqiqatlar aparmalı və Amerika isə həmin hadisəyə indidən hazırlaşıb postsovet məkanı ölkələri üçün “Marşall Planı”na bənzər bir plan ( əgər 1991-ci ildə SSRİ dağılan zaman belə bir plan həyata keçirilsəydi,QARABAĞ probleminin həlli indiyədək uzanmaz, ədalətlə həll olunardı, Rusiya nə 2008-ci ildə Gürcüstan böhranı, nə də 2014-cü ildə Ukrayna böhranı yarada bilərdi) hazırlamağa və həyata keçirməyə başlamalıdı….

PUTİNİN TATAR QORXUSU...

Dünyanın aparıcı dövlətlərinin etirazlarına və Rusiyanı müxtəlif sanksiyalarla hədələmələrinə baxmayaraq, prezident Vladimir Putin Ukraynanın ərazi bütövlüyünü pozaraq, Krım muxtar respublikasının Rusiya Federasiyasına birləşdirilməsi prosesini başa çatdırdı. 

İlk baxışdan Rusiyanın Qərblə Ukrayna oyununda cavab qolu vuraraq hesabı bərabərləşdirdiyi təəssuratı yaranır. Rusiyanın kütləvi informasiya vasitələrinin təbliğatında bu, prezident Putinin qətiyyətli addımlarının təntənəsi kimi göstərilir və bildirilir ki, prezidentin ölkədaxili reytinqi günü-gündən yüksəlməkdədir.

Əslində isə Putinin bu qələbəsini məğlubiyyətə bərabər qələbə kimi qiymətləndirmək olar.

Ukraynada hakimiyyətin dəyişməsi ilə nəticələnən “Maydan” hərəkatının gedişatı ilə bağlı bəzi hadisələrin təhlili belə bir nəticəyə gəlməyə əsas verir ki, Qərb bilərəkdən hadisələrin daha radikal forma almasına və Rusiyanı buna cavab olaraq daha radikal addımlara sövq etməyə çalışıb. Belə ki, fevralın 21-də Ukrayna müxalifət nümayəndələri ilə prezident arasında imzalanmış razılaşmaya əsasən, hakimiyyət faktiki olaraq müxalifətin bütün tələblərini yerinə yetirməyə razı oldu. Üç ay ərzində növbədənkənar prezident seçkilərinin keçirilməsinə və 2004-cü ilin konstitusiyasına dönüşə Yanukoviç razılıq verdi. Lakin fevralın 25-də vəziyyət dəyişdi. Artıq Radada üstünlük təşkil edən müxalifətçilər prezidentin hakimiyyətdən kənarlaşdırılması haqqında qərar qəbul etdilər. Və ardınca parlamentin qərarı ilə əsas vəzifələrə müxalifət nümayəndələri təyin edildi.

Putin Soçi olimpiadası başa çatdıqdan sonra ilk dəfə Ukrayna hadisələrinə münasibət bildirərkən əslində bəzi məsələlərdə haqlı idi. Məsələn, prezidentin qeyd olunan formada hakimiyyətdən uzaqlaşdırılması, yaxud, referendum təşkil etmədən yeni konstitusiyanın qəbulu kimi hallar tam olaraq qanuni addımlar hesab oluna bilməzdi. (Ancaq bu, heç də Rusiyanın Ukraynanın daxili işlərinə müdaxilə etməsinə əsas vermir). Rusiya prezidenti qeyd olunan arqumentləri özü üçün rəhbər tutaraq hücuma keçdi və ilkin mərhələdə Krımı ələ keçirdi. Sonrakı mərhələlərdə Ukraynanın digər cənub-şərqi əyalatlərin də Rusiyanın ərazisinə qatılmasından Moskva imtina etməz, ancaq bu, Krımdan sonrakı hadisələrin inkişafı ilə bağlıdır.

Bu məqamda belə bir sual yaranır: Ukrayna müxalifəti attığı addımların qeyri-qanuniliyini bilə-bilə nəyə görə tələsdi? Bu tələsmə hər şeydən əvvəl, demokratik inqilabın nailiyyətlərini kölgə altına salırdı və eyni zamanda Rusiyanı qıcıqlandıra bilərdi. Söhbət ondan gedir ki, əgər Yanukoviç hakimiyyətdə 3 ay qalsaydı, ölkə 2004-cü il konstitusiyasına keçsəydi və prezidentin əsas səlahiyyətləri əlindən alınsaydı belə, yenə müxalifətçilər qanuni yolla heç bir dəyişiklik əldə edə bilməzdilər. Çünki Radada üstünlük Yanukoviçin Regionlar partiyasında idi. Təbii ki, Regionlar Partiyasının üzvləri prezident hakimiyyətdə qala-qala müxalifət tərəfə keçməyəcəkdi. Ölkədə sabitlik bərqərar olacaq və prezident seçkilərinə qədər olan 3 ay vaxt ərzində Rusiya növbəti addımını planlaşdırmaq üçün vaxt udacaqdı.

Əslində, müxalifətçilərin Radada istədikləri qərarları keçirmək üçün səs çoxluğu əldə etmələrinin yeganə səbəbi Regionlar Partiyasının üzvlərinin öz liderləri qaçdıqdan sonra kütləvi şəkildə müxalifət düşərgəsinə keçmələri ilə bağlı idi. Əgər 21 fevral razılaşmalarına riayət olunsaydı, 3 aydan sonra keçiriləcək prezident seçkilərində müxalifət nümayəndəsinin qələbəsi belə hakimiyyətin tam mənasıyla müxalifət tərəfindən ələ keçirilməsi anlamına gəlməyəcəkdi. Çünki bu dəfə müxalifətçilər özləri öz tələlərinə düşəcəkdilər. Belə ki, yeni konstitusiya əsas səlahiyyətləri parlamentə verdiyi üçün yenə də Regionlar üstünlük təşkil edəcəyinə görə artıq müxalifətçilər növbədənkənar parlament seçkilərinin keçirilməsini tələb etməli olacaqdılar. Bu da Rusiyaya əlavə vaxt qazandıracaqdı. Müxalifət məhz bunları nəzərə alaraq hakimiyyəti tam olaraq ələ keçirmək üçün bəzi pozuntulara getməli oldu.

Eyni zamanda Rusiya adekvat addımlar atmağa təhrik olundu və bununla Ukrayna ictimayyətində ruslara olan nifrət daha da artdı. Putinin radikal addımlara əl atması ukraynalılarda anti-rus əhval ruhiyyəsini gücləndirdi və ictimai şüurda iki xalq arasında qarşılıqlı qəzəb və nifrətin əsası qoyuldu.

Bu məqam Qərb üçün xüsusi önəm daşıyır. Belə ki, ukraynalılarla ruslar özlərini eyniköklü slavyan xalqının törəmələri hesab etdikləri üçün Ukraynanın Rusiyadan qoparılmasında ukraynalılarda rusobiyanın formalaşdırılması böyük əhəmiyyət daşıyır.

Qərbin Ukraynada qələbəsi Putinin SSRİ-ni bərpa etmək ideyaları üzərindən xətt çəkirdi. Putin cavab olaraq Krımı ələ keçirmək qərarına gəldi və 2008-ci ildəki Cənubi Osetiya və Abxaziya işğalından fərqli olaraq, bu dəfə Kreml öz nəzarətində olan qondarma respublikanın yaradılmasını deyil, ərazinin Rusiyaya qatılması formasını seçdi. Təbii ki, Rusiya bu addımı atarkən üzləşəcəyi bütün riskləri əvvəlcədən nəzərə almışdı. Hər nə qədər Qərbin sanksiyaları təhlükəli hesab edilsə Moskva sanksiyalardan qorxmurdu, bunu gizlələtmirdi və bəyan edirdi ki, sanksiyalardan hər iki tərəf ziyan görəcək. Qısası, nə qədər ki, Avropa Rusiya qazından asılıdır, Qərb iqtisadi mənada Rusiyaya ciddi təzyiq göstərməyəcək. Eyni zamanda NATO-nun Krım uğrunda Rusiya ilə müharibəyə başlayacağı da inandırıcı deyil.

Maraq doğuran amil ondan ibarətdir ki, nəyə görə Rusiya məhz Krımı seçdi və Krıma görə bütün Qərb dünyası ilə düşmən olmağa dəyərdimi? İkinci sual isə ondan ibarətdir ki, nəyə görə Rusiya Krımın özünə birləşdirilməsi yolunu seçdi? Məsələn, Moskva Krımın müstəqilliyini tanıyıb öz nəzarətində saxlaya bilərdi. Dünya ictimaiyyəti artıq “tanınmamış respublikalar” problemi ilə üzləşdiyi üçün buna bir qədər öyrəncəlidir və Krımda da belə olacağı halda reaksiya müəyyən qədər yumşaq ola bilərdi.

Krımı Rusiyaya birləşdirmənin əsas səbəbi “Bəyaz axın” layihəsi ilə əlaqədardır. Bu layihə Xəzər qazının Gürcüstandan Qara dənizin dibi ilə Krıma çatdırılmasını nəzərdə tuturdu. Krımdan isə Ukraynanın əsas ərazilərinə paylanılması mümükündür. Əgər bu layihə baş tutsa, həm Ukrayna, həm də Avropa Rusiyanın qaz asılılığından çıxacaq. Qazaxıstan da Rusiya vasitəsilə qazını Avropaya ötürə bilməyəcəyi üçün məcburi Transxəzər layihəsinə qoşulacaq. Bununla da Kremlin ağalığı başa çatacaq və SSRİ-nin bərpa layihəsi puç olacaqdı.

Putin anladı ki, Ukraynada hakimiyyətə gəlmiş yeni qüvvələr bu layihənin tez bir zamanda reallaşması üçün səy göstərməyə başlayacaqlar və Qərbdən lazımi dəstəyi ala biləcəklər. Məhz buna görə tələsik Krım Rusiyaya birləşdirdi.

Rusiyanın post sovet məkanında hegemonluğunun qarşısının alınması və Moskvanın ard-arda respublikaları əldə saxlamaq üçün istifadə etdiyi iqtisadi rıçaqları itirməsi siyasətinin kökündə Azərbaycan dayanır. Bu siyasət Milli Lider Heydər Əliyev tərəfindən başlanılıb və onun qoyduğu ssenari üzrə davam edir. Bakı-Tbilisi-Ceyhan kəməri bu istiqamətdə ilk addım idi. Sonradan Özbəkistan, Türkmənistan və Qazaxıstan neft və qazının həmin marşrutla ixracı məsələsi qalxdı. Bu mənada Qazaxıstan, Rusiya və Azərbaycan arasında Xəzərin dibinin bölünməsi barədə vaxtilə imzalanan razılaşmanın bugünki əhəmiyyəti danılmazdır.

Beləliklə, ilk mərhələdə “Bakı-Tbilisi-Ceyhan” layihəsilə Azərbaycan ilə Gürcüstan, ikinci mərhələdə “Transxəzər” layihəsi ilə Özbəkistan və Türkmənistan, üçüncü mərhələdə “Bəyaz axın” layihəsi ilə Ukrayna, ardınca isə Qazaxıstan, sonra iqtisadiyyatı bu dövlətdən asılı olan Qırğızıstan Rusiyanın iqtisadi təsir zonasından çıxır. Bütün bunlardan uduzan Rusiya və dəstəklədiyi işğalçı Ermənistan olacaq.

Bəlkə də, Rusiya ilə Ermənistan Azərbaycanın ərazilərini işğal etməsəydi Bakı belə layihələri başlatmazdı və SSRİ dağıldıqdan sonra belə, postsovet respublikaları arasında hansısa iqtisadi inteqrasiyadan söhbət gedə bilərdi. Hər halda, bu gün də gec deyil və Rusiya etdiyi səhvlərdən nəticə çıxarıb vəziyyəti öz xeyrinə dəyişə bilər. Məsələnin kökündə Qarabağ dayanır.

Qayıdaq Krıma. Bunu əminliklə demək olar ki, Putinin “Krım” planının reallaşmasınına əngəl ola biləcək əsas maneə tatarlardır. Rusiyaya təzyiq üçün istifadə olunan sanksiya, yaxud bəyanatlar yalnız köməkçi rolunu oynayır. Putin məhz tatar amilindən qorxduğu üçün Krımın Rusiyaya birləşdirilməsini elan edərkən yarımada əhalisinin cəmi 12 faizini təşkil edən tatarların dilinə xüsusi status veriləcəyini, tatarların hüquqlarının xüsusi qorunacağını bildirdi, “rus-tatar qardaşlığı”ndan bəhs etdi.

Krım tatarlarının qeyri-rəsmi lideri, SSRİ dövründə 15 il dissidentliyə görə həbsdə olmuş Mustafa Cəmilov (Qırımoğlu) Rusiya prezidenti Vladimir Putinlə danışıqlar aparmış yeganə ukraynalı rəsmi şəxsdir. Krım refendumundan əvvəl Cəmilov Qazan tatarlarının qeyri-rəsmi lideri, Tatarıstanın keçmiş prezidenti Mintimer Şaymiyev tərəfindən Moskvaya dəvət edilmiş və Tatarıstanın Moskvadakı nümayəndəliyində Cəmilovla Putin arasında saat yarımlıq telefon danışı olmuşdu. Cəmilovun açıqlamalırdan belə nəticəyə gəlmək olar ki, Putin ondan referenduma razılıq verilməsini istəyib, lakin tatarların lideri Ukraynanın ərazi bütövlüyünün pozulmasına etiraz etdiyini bildirib. Yəni Cəmilov Putinlə razılığa gəlməyib. Belə olan halda Putin ondan referendum başa çatana qədər neytral olmalarını xahiş edib. Buna cavab olaraq Cəmilov bildirib ki, rəsmi Kiyevin göstərişinə uyğun hərəkət edəcək.

Putinin tatarlardan qorxmasının birinci səbəbi Krımda tatarlar tərəfindən azadlıq mübarizəsinin başlanması və buna dəstək ola biləcək xarici dövlətlərin mövcudluğudur. Məsələn, Türkiyədə çoxsaylı tatar icması mövcuddur və Cəmilov Krımda referendum keçirilən gün Türkiyəyə səfərə getmişdi. Ən azı Türkiyədəki tatarların Krımda Rusiya əleyhinə savaşın başlayacağı halda öz vətənlərinə gəlməsi və mübarizəyə qoşulmaları labüddür.

Cəmilov çıxışlarının birində Qazaxıstan prezidenti ilə də görüşəcəyini bildirmiş, eyni zamanda Türkiyə xarici işlər naziri Əhməd Davudoğlunun ona Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevlə görüşməsini məsləhət gördüyünü bildirmişdi. Qazaxıstanda da vaxtilə deportasiya olunmuş taarlardan formalaşmış icma mövcuddur. Qazaxıstan dərhal Krımın anneksiyasını tanımaqla əslində Moskvaya sədaqətini nümayiş etdirirdi və bununla Cəmilova dəstək göstərməyəcəyinə işarə verirdi.

Azərbaycanın isə Rusiyadan asılılığı olmadığı üçün bu məsələyə heç bir münasibət göstərmədi. Siyasi təlxək Jirinovskinin Ukraynadan danışarkən gözlənilmədən Azərbaycandan söz açması və azərbaycanlılarla ukrayınları hansısa mənada bir-birinə bənzətməsi əslində Moskvanın Bakıya xəbərdarlığı kimi də qiymətləndirilə bilər.

Moskva üçün ən təhlükəlisi odur ki, Krıma tatar axınını maliyyələşdirmək və onların hərbi mübarizəsinə dəstək verməkdə maraqlı olan kifayət qədər dövlətlər var.

Digər məqam Rusiyanın öz daxilindəki Tatarıstanla bağlıdır. Kazan tatarlarının heç də hamısının Rusiyanın əsarətində yaşamalarından məmnun olduqlarını demək olmaz. Tatarıstanda hər il 1552-ci ildə Kazanın ruslar tərəfindən işğalı matəm kimi qeyd olunur. Xatırlamaq yerinə düşər ki, SSRİ-nin dağılması zamanı Tatarstan parlamenti də digər respublikalar kimi müstəqillik barədə akt qəbul etmişdi. Rusiya Tatarıstanı tərkibində saxlamaq üçün yenidən bu respublikada referendum keçirməli olmuşdu. Ümumtatar İctimai Birliyinin 2008-ci ildə Rusiyanın Abxaziya və Cənubi Osetiyanın müstəqilliyini tanımasına cavab olaraq yaydığı bəyanatda Tatarıstanın da müstəqillik haqqının olmasından bəhs edilmişdi.

Krımda tatarların azadlıq mübarizəsinin başlanması avtomatik olaraq Kazan tatarlarına sirayət edəcək. Tatarıstanda ictimai narazılığın qalması isə ümumilikdə Şimali Qafqazdakı türkdilli xalqların etirazlarına səbəb olacaq. Odur ki, Putinin tatar qorxusu tam başadüşüləndir. Və Rusiya üçün ən arzuolunmaz ssenari də budur.

Azvision
Medianews.az

PUTİNİN ATASI FAŞİSTLƏRƏ İŞLƏYİB ?

UKRAYNA MƏTBUATININ İDDİASI... 

Ukrayna mətbuatında Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin atası Vladimir Spiridonoviç Putinin 1941-ci ildə almanlarla əməkdaşlıq etməsi ilə bağlı yeni məlumatlar yayılıb. Ukraynanın TSN kanalının verdiyi məlumata görə, Putinin atası 1941-ci ilə kimi NKVD zabiti olub. Qeyd edək ki, bir müddət əvvəl də mətbuatda Putinin NKVD zabiti olması ilə bağlı məlumatlar yayılmışdı.     

Müharibənin əvvəlində Vitebskdə almanlara təslim olan Putin sonradan general Vlasovun yaratdığı Rusiya Azadlıq Ordusunun (RAO) tərkibində SSRİ-yə qarşı vuruşub.   

Bu barədə ilk məlumat Polşanın “Anqora” jurnalının 2013-cü ilin avqust sayında Jozef Zanyavskinin “Rusiya prezidentinin atası Varşava üsyanının yatırılmasında iştirak edib” adlı məqaləsində üzə çıxıb.   

Yazı müəllifi SSRİ Baş Kəşfiyyat İdarəsinin İsveçrədəki keçmiş əməkdaşı Viktor Suvorova (əsl adı Boqda Rezun) istinad edir. Suvorov 1978-ci ilə Britaniya kəşfiyyatına keçir və əlindəki ən vacib foto və sənədləri onlara təhvil verir.   

Fotoların birində 6 zabitin şəkli əks olunub. Onlardan 3-ü kazak, 2-si alman, biri isə RAO formasındadır. Suvorov bildirir ki, kazak formasında olanlar Vlasovun ordusunda xidmət edən ruslardır. Soldan birinci isə Vladimir Putindir.   

Suvorov bildirib ki, 1945-ci ildə indiki prezidentin atası digər vlasovçular kimi ingilislər tərəfindən Sovet İttifaqına təhvil verilib. 

“Axar.az” 

TURAN ƏCƏMDƏN NİYƏ GERİ QALIR ?

İbrahim Nəbioğlunun yazısı...

Türkiyədə ayaqqabı qutusundan milyonlar çıxanda İranın kosmik aparatından Farqam çıxmışdı. Farqam İranın kosmosa göndərdiyi ikinci meymunun adıdır. İran artıq kosmosu fəth etməyə başlayıb. Onun kosmik macəraları 2009-da Ömid (Ümid) adlı öz peykinin fırladılması ilə başlayıb. 2020-də isə kosmosa ilk astronavtını göndərəcək. Təsəvvür edirsizmi, cəmi 6 il sonra İran dünyanın kosmik fəzaya insan göndərən üç-dörd ölkəsindən biri olacaq.

Rus və amerikalıların kosmosdakı hegemoniyasına son verilir. Bir-neçə ölkə dövlət büdcələrinə kosmik tədqiqatlar üçün ciddi məbləğlər ayırır. Burada Yaponiya öndə gəlir, kosmosdakı araşdırmalara ildə 2.5 milyard dollar xərcləyir. Hədəfləri 2025-də Aya astronavt endirməkdir.

Başqa bir iddialı ölkə isə ildə bu tədqiqatlara 1,3 milyard dollar ayıran Hindistandır. Çinin qibtə ediləcək həmləsi isə əlavə şərh istəmir – bu ölkə Aya enməyi bacarmış 3-cü ölkə ünvanına sahibdir.

Adını çəkdiyim ölkələrlə müqayisədə İranın ayırdığı büdcə nisbətən azdır. İldə 500 milyon dollar xərcləyən İran irəli gedərək büdcəsini daha da artırır. Embarqodan qaynaqlanan çətinliklərə rəğmən İran alimlərinin iddialı hədəfləri Qərbdəki mütəxəssisləri heyrətə düşürür. Bir misal çəkim, Farqama bağlanan EKG (elektro-kardioqramma) cihazı sayəsində iranlı alimlər kosmosa uçuş zamanı canlıda meydana gələn dəyişiklikləri araşdıracaqlar. Bununla da onlar kosmik biologiya, kosmik fiziologiya, bio-medikal mühəndislik kimi sahələrdə böyük nəticələr əldə etməyi umurlar. İran kosmik tədqiqatlarla bərabər nüvə ölkəsi olmaq yolunda da əmin addımlarla irəliləyir.

Türkiyə isə hələ də ətalətini pozmayıb, nüvə enerjisi, kosmik araşdırmalar və başqa prioritet sahələrdə digər ölkələrdən xeyli geridə qalır. Kosmik tədqiqatlarda durum daha acınacaqlıdır. Özü də NASA-da onlarla türk əsilli alim və mühəndisin çalışmasına, önəmli layihələrdə aktiv rol almasına rəğmən. Təəssüf ki, onların “super zəkaları” Türkiyəyə deyil, başqa ölkənin elminə, gələcəyinə xidmət edir. Məmləkət cümhuriyyət tarixinin son 50 ilini sağ ideologiya ilə solun mübarizəsinə, baş örtüsü, dünyəvi dövlət, şəriət mübahisələrinə sərf etdiyindən qonşusu ilə “kosmik fiziologiya” nədir, heç raket istehsalında belə rəqabət apara bilmir. “Şahab”lara cavab verəcək sistemləri qurmaqda gecikmiş Türkiyə kosmik rəqabətin heç iştirakçısı belə deyil.

Farqamın kosmosdan sağ-salamat geri qayıtması ilə Türkiyədə nazir oğullarının həbsi ilə eyni vaxta təsadüf etdi. Dünyanın aparıcı televiziya kanalları Farqamın uçuşunu birinci xəbər olaraq verdilər. İranın kosmosu fəth etməsi nə qədər heyrət doğurdusa, Türkiyədəki korrupsiya skandalı və həbslər də bir o qədər təbii qarşılandı.

Tarixi “Əcəm-Turan” rəqabətinin ölçüsü artıq yeni torpaqların fəthi, qazanılan savaşlar deyil, elm və texnologiyadakı kəşflər, bu kəşflərin insanlığa xidmətidir. Halbuki, indiki hökumət 2023-ə – Türkiyə Cümhuriyyətinin quruluşunun 100-cü il yubileyinə qədər necə də böyük hədəflər qoymuş, necə də gözəl gələcək vəd edirdi. 2023-lə bağlı o qədər şüarlar, plakatlar, reklam filmləri hazırlandı ki, yer-göy 2023 rəqəmləri ilə bəzənmişdi.

Modern dünya ilə ayaqlaşmaqda büdrəməyə, elmi-texniki tərəqqidən geri qalmağa başlayan bugünkü Türkiyə mənə dahi Çin rejissoru Vonq Kar Vayın (Wong Kar Wai) “2046″ filmini xatırladır. Filmin qəhrəmanı bütün itirilənlərin qaytarılacağı 2046-cı illə bağlı kitab yazır. Amma o, gələcəyi yazdığını düşündüyü halda, məgərsə keçmişi yazırmış…

Siyasətçilərin də əsas vəzifəsi ölkələrini gələcəyə aparmaqdır. Amma gələcəkdə keçmiş qurmamaq şərti ilə…

nebioglu.i@gmail.com
(Ayna qəzeti)

“RUSİYANIN SONUNA SAYILI GÜNLƏR QALIB"

Üzeyir Cəfərov : “Rusiya məsələdə təkcə ABŞ- la yox, həm də Türkiyə, Fransa, Almaniya və digər dövlətlərlə üz-üzə gələcək”

“Moskvanın rəsmi və qeyri-rəsmi şəxslərilə sosial şəbəkədə danışanda bildirim ki, Rusiyanın atdığı addım kökündən səhvdir” – NATO qırıcılarının Ukrayna sərhədinə yaxınlaşması barədə məsələyə münasibət bildirən hərbi ekspert Üzeyir Cəfərov belə deyib. Ü.Cəfərov bildirib ki, Rusiyanın Krıma yönəlik addımları özü üçün böyük fəlakətlərə səbəb olacaq. Ekspert hesab edir ki, NATO və güc dövlətlərinin Moskvaya etdikləri xəbərdarlıqlar Rusiya üçün son şanslardır. Rusiyanın avantürist rəhbərliyinin çıxa bilməyəcəyu yükün altına girdiyini deyən Üzeyir Cəfərovun sözlərinə görə, Rusiyanın martın 16-dək fəlakətdən sığortalanmaq şansı var: “NATO Ukrayna sərhədini nəzarətə götürmək barədə tapşırıq alıb. NATO komandanlığı Polşa və Rumıniyadakı “Avast” kəşfiyyat qırıcılarından istifadə edəcək. Rusiya hələ də vəziyyətin onun üçün nə qədər dramatik olduğunu başa düşmür. Rusiya özü üçün heç bir təhlükə olmadığı halda Ukraynaya ordu yeridib. Hətta Moskva bəyanat yayaraq bildirir ki, Ukrayna ərazisində rus qoşunları yoxdur. Lakin məsələ ilə əlaqədar faktların ortada olması Rusiyanı iflasa aparır. Rusiya məsələdə təkcə ABŞ-la yox, həm də Türkiyə, Fransa, Almaniya və digər dövlətlərlə üz-üzə gələcək. Rusiya isə elə başa düşür ki, referendumun keçirilməsilə məsələ həll olunacaq. Rusiyanın dövlət kimi fəaliyyət göstərməsinə sayılı günlər qalıb. Rusiya hələ Çin tərəfindən ona qarşı yaradılacaq problemlərə hazır olmalıdır. Martın 16-dan sonra baş verəcək hadisələr Rusiyanı dəhşətli vəziyyətə salacaq. Rusiyanın hərəkətləri dünyaya meydan oxumaqdır. Moskvanın atdığı addımlar Tatarıstan, Şimali Qafqaz, Krım və digər məsələlərdə problemlər yaradacaq. Putinin bu dəfə verdiyi əmrin fəsadları mütləq olacaq. Barak Obama və Ukraynanın baş naziri Arseni Yatsenyuk arasında görüş keçiriləcək. Həmin görüşün də nəticəsi olacaq. Moskva nə qədər gec deyil, ağıllı siyasət yürüdüb mövqeyindən geri çəkilməlidir”. 

 "Olaylar"IA

KİŞİLƏRİN ƏVƏZİNƏ QADIN DİLƏ GƏLDİ...

"RUSİYANIN SİFƏTİ ÇOXDAN İTİB.
İNDİ ANCAQ PUTİNİN SİFƏTİ GÖRÜNÜR".

"BÖYÜK HƏRBİ MÜNAQİŞƏ BAŞ VERƏ BİLƏR"

Bjezinskidən qorxulu Ukrayna xəbərdarlığı...

“İkinci Dünya müharibəsindən sonra Avropada ən böyük hərbi münaqişə baş verə bilər” 

"Krım münaqişəsini nəzəri cəhətdən həll etmək mümkündür, ancaq Kremli Allahlıq iddiasında olan irrasional lider idarə etdiyindən bunu təsəvvür etmək çətindir”. Haqqin.az-ın xəbərinə görə, bunu politoloq Zbiqnev Bjezinski Fransanın “La Figaro” qəzetinə deyib. 

O, qeyd edib ki, Rusiya prezidenti Vladimir Putin Krımı Ukraynadan güc yolu ilə qoparmağa hazırlaşır: “Ancaq bu halda o, Ukraynanı on illərlə itirəcək, Moskvanın Ukrayna ilə münasibətləri isə vacibdir. Belə təsəvvür edək ki, Putinə Krımı Ukraynadan həmişəlik ayırmaq nəsib olacaq. O, Krımı alacaq, ancaq on illərlə Ukraynanı itirəcək, ona görə ki, bu addım Moskva əleyhinə çox güclü milli reaksiyaya səbəb olacaq. Putin dəhşətli səhv edir”.

Politoloq onu da qeyd edib ki, əgər Rusiya Ukraynaya hərbi təzyiqini davam etdirərsə, Kiyev tez, yaxud gec müqavimət göstərməyə başlayacaq. O zaman Qərb Ukraynanın özünü necə müdafiə etdiyini görüb müdaxilə edəcək, müdafiəsinə qalxacaq”. 

Politoloqun sözlərinə görə, bu halda Ukraynada İkinci Dünya müharibəsindən sonra Avropada ən böyük hərbi münaqişə baş verə bilər. Bunu nəzərə alan Bjezinskinin fikrincə, Krım münaqişəsini nəzəri cəhətdən sülh yolu ilə həll etmək mümkündür: “Amma ən böyük risk odur ki, Rusiyanı Allahlıq iddiasında olan irrasional lider idarə edir. Bu, rusiyalıların çoxunu narahat edir”.

Politoloq onu da qeyd edib ki, Putin Rusiya üçün nəyin yaxşı, nəyin pis olduğunu qiymətləndirməyə və əlverişli qərar qəbul etməyə qadir deyil.