“ Biz Osmanlı sultanına impotent demirik ki "?!

Kult.az tarixçi Kərəm Məmmədovla müsahibəni təqdim edir.

 II HİSSƏ


– Kərəm müəllim, niyə deyirlər ki, islam Azərbaycanda qılınc gücünə qəbul olunub?

– Bizdə yalan informasiya var ki, islam Azərbaycanda qılınc gücü ilə qəbul olunub. Bu, kökündən yanlış fikirdir. Və bunu sübut da eləyə bilərəm.

– Necə?

– Əgər islam Azərbaycanda qılınc gücünə yayılırdısa, niyə qonşularımız – gürcülər, haylar öz dinini saxladı – biri monofizitliyi, o biri diofizitliyi – ancaq bizi məcbur elədilər ki, hökmən müsəlman olmalısınız? Bu, mümkün olan şey deyil. Deyim, bu fikir hardan gəlir. Belə şeylər türkün burda aparıcı etnos olduğunu danmaqdan irəli gəlir, baxmayaraq ki, ərəb mənbələrinin hamısı Azərbaycan haqqında deyirlər ki, bunlar türklərin məskunlaşdığı qədim yurddur, türklər burda qədim dövrdən yaşayır. Yəni hamı birmənalı şəkildə bunu qəbul eləyir, bir dənə özümüzün bəzi tarixçilərimizdən başqa.

– Dedikləriniz doğrudursa, bəs türkün islamı qəbul eləməsi niyə bu qədər asan oldu?

– Bunun əsas bir səbəbi var: təktanrıçılığa görə. Çünki islamda dualizm yoxdur, təktanrıçılıq var. Eyni zamanda islamın təbliğ elədiyi düzgünlük, oğurluq eləməmək, kasıb-kusuba əl tutmaq kimi keyfiyyətlər türkün törəsində var. Və türklər də baxdı ki, onların davranış tərzi bu kitabda öz əksini tapır. Ona görə də islam dinini könüllü qəbul elədilər.

– Bəs “qılınc müsəlmanı” anlayışı hardan meydana çıxıb?

– Bu, çox eybəcər sözdür. Sual verirəm : səncə, bu ifadə hardan yaranıb?

– Mənim bildiyimə görə, müsəlmanın başının üstündə həmişə qılınc olmalıdır, qılınc olmasa, deyiləni yerinə yetirmir. Yəni “qılınc müsəlmanı” anlayışı bu cür mənalandırılır.

– Ay sağ ol. Özün də ədəbiyyatçısan, bəs Mirzə Ələkbər Sabir niyə deyir ki:

Kəsməlidirlər qafamı,

Kəsdilər sünnətimi.

– Bilmirəm.

– Deyim. Biz özümüzü nə vaxt müsəlman sayırıq? Xüsusən erkək cinsindən olanda.

– Sünnət olanda deyirik ki, əsl müsəlmanıq.

– Ay yaşa! Baxmayaraq ki, o mərasimin adı sünnətdir, düz deyirsən. Amma sünnət nəyə deyilir? Peyğəmbərdən nümunə götürməyə! Sünnət bu deməkdir. Məlumatlara görə, Həzrəti Məhəmməd, doğrudan da, sünnətli doğulub. Bu adət bizə qədər bircə yəhudilərdə olub. Bəs bizdə necə olub? Yenə mənbəyə qayıdaq. Musa Kalankatlının yazdığına görə, vaxtilə alban knyazı Varaz Tridat Bizansa gedir. Orda bunu həbsə atırlar ki, sən ərəblərlə yaxınlıq eləyirsən. Və onun həyat yoldaşı istəyir ki, Albaniyada üsyan qaldırsın. Üsyan qaldırarkən alban katolikosu Nerses Bakura müraciət eləyir. Nerses Bakur da xristian qardaşına müraciət eləyir, yəni hay katolikosu İlyaya. İlya da bunun əlindən xəlifəyə donos yazır ki, albanlar sizə qarşı üsyan hazırlığı görürlər. Axı erməni də çoxdan istəyirdi ki, diofizit məzhəbindən olanları öz məzhəbinə çevirsin. Yəni monofizitlərə. Və 704-cü ildə adam göndərirlər. Mənbənin yazdığına görə, həmən gün erməni olmaq istəməyən əhali islamı qəbul elədi. Yəni kütləvi şəkildə bir etnosun öz dinini dəyişməsi mənzərəsi 988-ci ildə Rusiyada müşahidə edilib.

– Hamını bir-bir xaç suyuna çəkirdilər?

– Yox! Xristianlığın qaydasına görə, xaç suyuna çəkmək lazım idi. Və baxdılar ki, bu qədər əhalini bir-bir necə xaç suyuna çəkək? Ona görə də milləti töküblər çaya və çayın başında bir keşiş xaçı silkələyib, camaatda suda çimib çıxıblar və xristian olublar. Bu, asan məsələdir. Amma islamda bir az çətinlik var. Və o çətinliyin öhdəsindən müsəlman ordusunun əsgərləri gəldi. Qılıncla insanları bir-bir sünnət etdilər. “Qılınc müsəlmanı” anlayışı da burdan yaranıb. Yəni “qılınc müsəlmanı” – “qılıncla sünnət olunmuş” deməkdir, qılıncla insanın başını kəsmək və islamı zorla qəbul elətdirmək məsələsi deyil.

– Sünni - şiə məsələsinə qayıdaq.

– Hə, gələk bu məsələyə. Bizdə ərəblərdən fərqli olaraq, eyni kənddə Ömər də var, Əli də var. Deməli, burda sünni-şiəlik olmayıb. Əgər, doğrudan da, sünniliklə şiəlik arasında həddindən artıq rəqabət vardısa, eyni kəndin əhalisi həm Əliyə, həm Ömərə...

– Bir sıra tarixçilər də eyni fikri deyir, yəni sünniliklə şiəlik arasında rəqabət yox idi. Və deyirlər ki, şiəliyi dövlət ideologiyasına çevirməklə bu rəqabəti Şah İsmayıl yaratdı.

– Şah İsmayıl şiə olmayıb.

– Bəs məzhəbi nə olub?

– Şah İsmayıl qızılbaş olub. Və qızılbaşlığın mənbəyi də gedib xürrəmiliyə çıxır. Xürrəmilikdən süzüldü, süzüldü, Hülakülərdən sonra hürufilik oldu, hürufilikdən süzüldü, süzüldü və qızılbaşlıq yarandı. Qızılbaşlığı əsarət içinə alan da cəfəri şiəliyi oldu. Bu gün İranda qızılbaşları sevirlər? Yox! Əgər qızılbaşlıq şiəlikdirsə, İran niyə onlara köksünü açmır? Niyə demir ki, nə gözəl cərəyandır? Sual verirəm, niyə sevmir?

– Səbəb budur ki, qızılbaşlıq türk islamıdır?

– Bəli, səbəb budur. Deyirlər, niyə qızılbaşda saz var? Buna görə də qızılbaşları sevmirlər.

– Kərəm müəllim, mən Güntay Gəncalpın “Səfəvilər” kitabını oxumuşam. Bu kitab bizim bu günə qədər öyrəndiyimiz və bildiyimiz tarixi alt-üst eləyir. Və həmin kitab yüksək tirajla yayılıb. Əksər tarixçilərimiz də deyir ki, Güntay xəstədir, ona baş qoşmaq lazım deyil. Amma mənə elə gəlir ki, bu adama əhəmiyyət  verməmək səhvdir. Niyə Azərbaycan tarixçiləri tərəfindən, lap elə Tarix İnstitutu tərəfindən bu kitaba fundamental şəkildə cavab verilmir? “Səfəvilər” kitabı yalandırsa, iftiradırsa, niyə bir tarixçimiz çıxıb əks arqumentlərlə onun fikirlərini darmadağın eləmir?

– Əvvəla, o adamın adı Güntay Gəncalp deyil, Mənüçöhr Cavanşirdir. Adam adını dəyişib. Deməli, tarixini də dəyişmək onun üçün asan məsələdir. İkincisi, onun yazdığı kitab akademik nəşr deyil, elmi nəşr deyil. Sadəcə olaraq, publisistik kitabdır. Və Mənüçöhr Cavanşirin onda bəxti gətirib ki, akademik dildə yazılan kitabları həzm eləmək çətindir. Bütün millətlərdə əhalinin ən azı 60 faizi akademik dili başa düşmür və həzm eləyə bilmir. Hamı tarixçi ola bilməz ki... Kütləyə ən gözəl təsir vasitəsi roman və ya publisistik kitabdır.

– Bu kitaba – “Səfəvilər”ə ən tutarlı və ləyaqətli cavab akademik Ramiz Mehdiyev tərəfindən verilib! O, təkzibolunmaz faktlarla Güntay Gəncalp, İsgəndər Pala kimilərin Şah İsmayıl haqqında dediklərini darmadağın edib...

– Əlbəttə, bu, alqışlanmalıdır. Amma Azərbaycanda bu boyda elmi institutlar var: Dilçilik İnstitutu, Ədəbiyyat İnstitutu, Tarix İnstitutu, Etnoqrafiya İnstitutu... Bunlar niyə o yazıçılara cavab vermirlər? Bu institutlar nə işlə məşğuldur ki, Prezident Adminstrasiyasının rəhbəri akademik Ramiz Mehdiyev bu adamlara cavab verməli olur? Tarixçilər yazmalı və sübut etməli idilər ki, Şah İsmayıla iftira atılır. Axı əlimizdə bu qədər tarixi faktlar, mənbələr var. Tarixi həqiqətləri ortaya qoymaq üçün bütün vasitələrdən istifadə olunmalıdır.

– Sizcə, niyə Sovet dövründə Şah İsmayıl haqqında romanlar yazılmasına imkan verilib?

– Rusların bir əzəli rəqibi var: Osmanlı. Bu dava da İstanbulun üstündədir. Kim Osmanlıya qarşı döyüşübsə, ruslar onu təbliğ eləyirdi.

– Bir sual da verim: Uzun Həsənin, doğrudan, boyu uzun olub deyə, ona bu adı qoyublar?

– Boyu uzun olmaq türk üçün normal bir şeydir. Amma niyə buna “Uzun Həsən” deyib təhqir eləyirsən ki? Biz IV Murada “impotent Murad” demirik ki... Bəs sən niyə mənim hökmdarımı təhqir eləyirsən? Kişinin fərmanları var. Yazır ki, “biz Azərbaycan Sultanı Həsən Padşah Bayandurlu”... Niyə mən öz hökmdarımı bu cür təbliğ eləmirəm? Niyə? Nədi-nədi, Osmanlıda onu sevməyən iki-üç saray tarixçisi olub və onlar mənim hökmdarıma Uzun Həsən deyib, buna görə?

– Kərəm müəllim, Osmanlılar Səfəvilərlə müharibəyə hansı ideoloji əsasdan yanaşırdılar? Dünya ağalığı, ərazi, yoxsa məzhəb davası...?

– Xeyr, bu dava məzhəb davası deyildi. Yəni mən belə deməzdim.

– Bəs nə davasıydı?

– İki konkret misal çəkim: əgər bu, məzhəb savaşıydısa, Osmanlılar Səfəvilərin üstündən keçib Misirə girdilər. Misirdə kim idi onda?

– Məmlük Sultan...

– Bəli... O Məmlük Sultan ki, monqol ağalığı dövründə islami dəyərləri qoruyub saxlamışdı və xəlifəyə də sığınacaq vermişdi. Məmlük Sultan məzhəbcə sünni idi. Bəs Osmanlıların Məmlük Sultanla davası nə idi? Bu ki sünnüdür. İkinci misal: Qaraqoyunlu dediyimiz dövlət – yəni Azərbaycanda Baharlı sülaləsinin hakimiyyətdə olduğu dövrdən söhbət gedir – həmən Baharlılar məzhəbcə sünni olmayıblar, hürufi olublar. Hürufilik də indiki şiəliyə yaxın bir qoldur. Osmanlılar Baharlılarla müttəfiq olduğu halda, tərtəmiz sünni olan Bayandurlularla niyə müharibə eləyib? Axı Ağqoyunlu dediyimiz dövlətin məzhəbi sünni olub. Sadəcə olaraq, Osmanlılar özünün dövlət maraqlarını dinlə pərdələyə bilib, amma biz yox! Necə ki Rusiya bolşevik ideologiyası ilə öz atdığı addımları pərdələyə bilirdisə, Osmanlı da bunu bacarırdı.

– Osmanlılarla Səfəvilər arasındakı müharibə, doğrudan da, məzhəb savaşı deyildisə, bəs Yavuz Sultan Səlim niyə məktublarında Şah İsmayıla “kafir” deyə müraciət edirdi?

– Bu, sadəcə, bəhanə idi, səbəb deyildi. Hələ o da məlum deyil ki, “Yavuz” dediyimiz adam Sultan Səlimin doğma oğludur, yoxsa yox. Heç ən insafsız oğul da atasını üzünün tükünü yoldura-yoldura öldürtdürməz!

– Əks tərəf də Şah İsmayılın öz anası Aləmşah Bəyimi öldürdüyünü deyir...

– Ay qardaş, bu yalandır! Bunun hamısı nağıldır. Şah İsmayılın anasının adı Marta xanım idi, Aləmşah Bəyimi yalan deyirlər. Və anası öləndə Şah İsmayılın altı yaşı varıydı. İsmayılın anasını Şəması döyüşündən sonra öldürdülər. De görüm, 6 yaşında uşaq anasını öldürtdürə bilər?

– Güntay Gəncalp Şah İsmayılın 14 yaşında hakimiyyət başına keçməsinin türk ənənələrindən irəli gəldiyini inkar edir. Deyir, bu yaşda uşaq nə bilirdi ki, dövlət nədir?

– Niyə bilmir ki? Burda qəribə bir şey yoxdur. Əksinə, bu qüdrət  göstəricisidir. Guya, rus çarlarının hamısı 30 yaşında taxta çıxıb? Mixail Ramanov taxta çıxanda 13 yaşı varıydı.

– Güntay Gəncalp müsahibəsində deyir ki, Səfəvilərin siyasi kökü yoxdur və bu fikri onunla əsaslandırmağa çalışır ki, məsələn, türk tarixində dövlətlərin qurulma ənənəsi olub. Yəni hər dövlət bir türk boyuna dayanmışdı. Tutalım, Səlcuqlar – Qınıq boyu, Ağqoyunlular – Bayındırlı boyu, Qaraqoyunlular – Baharlı boyu, Osmanlı – Qayı boyu… Ancaq Şah İsmayıl tamam yad irsi daşıyan dövlət yaratdı.

– Səfəvilərin o biri dövlətlərdən üstünlüyü də bu idi ki, bir tayfadan yox, bütün türk tayfalarının birliyindən doğmuşdu. Şamlı, Rumlu, Ustaclı, Bayandurlu, Baharlı, Qacar, Afşar, Bayat, Borçalu... Oruc bəy Bayat 14 tayfa sadalayır. Yəni Səfəvilər artıq tayfa dövləti deyildi. Xalq dövləti idi. Bu fikirlə Güntay Gəncalp dediyin şəxsin hələ tayfa məntiqindən, tayfa təfəkküründən çıxmadığını məlum olur. Belə çıxır ki, İsmayılın əməyi boşuna gedib? Piri bəy Qacar, Hüseyn Lələ... Və tayfalar birləşib İsmayılı dövlətin başına gətirdilər. Bunların hərəsi bir tayfanın başçısıydı. Axı türk xalqlarında idarəçiliyin çox gözəl forması var: ailə, oba, el, ulus. Və Səfəvilər ulus dövləti idi.

– Maraqlıdır ki, Şah İsmayıl türk dilini dövlət dili elan eləyəndən sonra...

– Rəsmi elə bir şey yoxdur ki, İsmayıl türk dilini dövlət dili elan eləyib. Yəni İsmayıl çıxıb deməyib ki, hamı türk dilində danışmalıdır. Sadəcə, rəsmi elən olunmadan dövlət dili türk dili idi. Özü də bu məsələdə təkcə İsmayılı götürmək yanlışdır. Məgər Şah Abbasın dövründə bizim yazışma dilimiz fars dili olub? Şah Abbasa gələn məktubları Allah qoysa, çap elətdirəcəm. Rus çarı Aleksey Mixayloviçin Şah Abbasa məktubu var. Məktub belə başlayır: “Xu! – bilirik ki, bu söz qəbul olunmuş qaydadır – ulux padşah əziz qarındaşım Xüdabəndə oğlu Abbasa Mixailin oğlu Alekseydən!”. Bu, hansı dildir? Əsl türk dilidir. Axı o vaxt Osmanlı sarayında bu cür yazışma yox idi. Osmanlı sarayı fars dilində geydirmə sözlərlə doluydu. Amma bu məktubda bir dənə padşahdan başqa qalan bütün sözlər türkcədir. Fikir ver, hətta “Aleksey Mixayloviç” yazmayıb, “Mixailinoğlu Alekseydən” yazıb. Bəs necə olur ki, Səfəvilər dövlətində əsas dil fars olur?

– Kərəm müəllim, dünya Şah İsmayılı necə qəbul eləyir? Tutalım, Avropaya Şah İsmayılın hansı formada təbliği daha maraqlı olardı?

– Avropaya Şah İsmayılın türk hökmdarı kimi təbliğ olunması heç cür sərf eləmir.

– Deyirlər, Amerikanın Mərkəzi Kəşfiyyat idarəsi Güntay Gəncalpa tapşırıq verib ki, belə kitab yazsın və tariximizi təhrif etsin. Ona görə soruşdum.

– Əgər Amerikanın Mərkəzi Kəşfiyyat idarəsi Cavanşir Mənuhçöhrlə (Güntay Gəncalp) işləyirsə, vay onun halına! (gülür) Həqiqi sözümdür. Bəlkə, Güntay dediyin adam özünü ora təqdim eləmək istəyir, bu başqa məsələ.

– “Möhtəşəm yüz il” serialında da Şah İsmayıl  haqqında təhqiramiz epizodlar getdi, gördünüzmü?

– Bir neçə yox, o serial başdan ayağa Şah İsmayılı təhqir edirdi.

– Sultan Süleyman əsəbiləşir ki, Şah İsmayıla “şah” deməyin, “əmir” deyin.

– Yaxşı, bəs niyə Sultan Süleyman Əhləd döyüşündən sonra Şah Təhmasibə “şah” deyə müraciət eləyirdi? Bunu niyə demirlər? Şah Təhmasib dərk eləyirdi ki, yaxın orta şərqdə üç türk dövləti var. Amma Süleymanda türklük duyğusu olmayıb.

– Görəsən, niyə olmayıb?

– Konqresdə heykəlinə baxın, onun adı ora Süleyman yazılmayıb, Solomon yazılıb.

– Yəni Sultan Süleyman türk deyildi?

– Qardaş, 44 Osmanlı sultanından 42-si qeyri-türkdür. Hələ Osmanlı təzə-təzə qurulanda I Murad artıq özünü türk saymırdı. Halbuki I Murad Osmanlının səhv eləmirəmsə, 3 yoxsa 4-cü hökmdarı olub. I Murad türkə “qaba türkman” deyirdi. Osmanlı bir də Əbdülhəmidin dövründə ayılır ki, bıy, bunlar türküymüş! Buna qədər onlar özünü türk saymayıb. Ay qardaş, Osman kimdir? Axı sənin baban türkmandır. Gör, Səfəvidə belə şeylər var? Qətiyyən!

– Bizim bəzi tarixçilər Güntayın yazdığı kitaba tarixçi alim kimi yox, daha çox vətəndaş kimi cavab verirlər. Hisslərlə, emosiyalarla, əsəblə…

– Elə evimizi yıxan da budur. Əsəbiləşmək lazım deyil, faktlarla cavab vermək lazımdır.

– Güntay kitabında Şah İsmayılın şair olub-olmamasına da şübhə ilə yanaşır.

– Bu, artıq günahdır. Necə yəni Şah İsmayıl şair olmayıb? Adamın şeirləri var. Özü də “Xətai” təxəllüsü ilə yazıb.

– Deyir, guya Anadoluda “Xətai” təxəllüsü ilə şeirlər yazan çoxlu şairlər olub, o şeirlər hamısı Xətainin adına çıxılıb.

– Nəzirələr olub. Mənüçöhr Cavanşir (Güntay Gəncalp) də müqayisə eləyib deyir ki, bu şeirlər bir-irinə oxşayır. Nə olsun oxşayır? Hamısı yalan informasiyalardır.

– Deyirlər, Güntayın ya psixi problemləri var, ya da doğrudan, harasa işləyir.

– Yox, xəstə-zad deyil, başı da yaxşı işləyir...

– Bəs nə məsələdir?

– Sadəcə olaraq, antropologiyasına diqqətlə baxmaq lazımdır.

– Özündən uydurub.

– Bu da onun təxəyyülünün məhsuldur.

– Tarix təxəyyül məhsulu olmalı deyil axı.

– Axı Güntay tarixçi deyil. Adam məgər deyir ki, mən tarixçiyəm?

– Mən bilən, özünə “tarixçi-araşdırmaçı” deyir.

– Araşdırmaçı ayrı şeydir. Mən də hansısa kriminal əhvalatı araşdıra bilərəm, bu o deməkdir ki, mən krminalistəm?

– Kərəm müəllim, mən sizinlə söhbətdə mövqe nümayiş etdirmirəm. Sadəcə, mənim üçün maraqlıdır. Ona görə bu sualları verirəm...

– Əlbəttə! Başa düşürəm. İstəyirsən ki, tarixi həqiqət üzə çıxsın.

– O səbəbdən bilmək istərdim: Səfəvi nə deməkdir? Niyə buna Azərbaycan dövləti demirlər?

– Səfəvi Şeyx Səfinin adından götürülüb. Əslində, dərviş orden olub. O vaxt bu cür cərəyanlar çox idi: nöqtəvilik, səfəviyyə... Yenə deyirəm, bunlar bir yerə yığılıb qızılbaşlığı formalaşdırdılar. Şah İsmayıl qızılbaşlığı bir fikir cərəyanı olaraq dövlət ideologiyası statusuna qaldırdı. Yəni qızılbaşlıq türk islamı idi. O ki qaldı digər məsələyə, mən də dəfələrlə demişəm ki, Səfəvi, Ağqoyunlu, Qaraqoyunlu... Bu adlar yığışdırılmalıdır. Bunların hamısı Azərbaycan dövlətidir və bu cür də adlandırmaq lazımdır.

– Bəzən də tarixə bu günün maraqları ilə  yanaşırlar. Məsələn, Səfəvi-Osmanlı haqqında danışanda Türkiyə-Azərbaycan münasibətləri nəzərə alınır.

– Çox nahaq! Yadıma gəlir, hardasa, 10 il qabaq Ərdoğan bir ifadə işlətmişdi. Demişdi ki, biz Otluqbellidə, Çaldıranda qazanmışların nəvəsiyik. Mən Lider TV-yə müsahibəmdə dedim ki, Ərdoğan bununla fəxr edirsə, mən də Malatiyada, Mollhəsənlidə, Əhləd döyüşlərində qazanmış kişilərin nəvəsiyəm. Biz də o döyüşlərdə qalib gəlmişik. Amma keçmişin xurafatı ilə yaşamaq düzgün deyil, onda bu millətin gələcəyi olmayacaq. Bu gün iki dünya müharibəsində bir-birini didmiş, etnik baxımdan bir-birindən tamamilə fərqli olan, dini məzhəb baxımından da ayrı olan almanlar və fransızlar necə olur ki, Avropa Birliyində  birləşə bilir, vahid valyutadan istifadə eləyə bilir, biz hələ Səfəvi-Osmanlı savaşlarını qurtara bilməmişik. Axı Səfəvi-Osmanlı münasibətlərini başdan-ayağa qara boya ilə təsvir eləmək düzgün deyil. Şah Abbasın Osmanlı sarayına məktubu var. Deyir, əziz qardaşım, sənin firənglər üzərində qələbəni eşitdim və çox şad oldum. Belə yürüşlərə gedəndə bizləri niyə çağırmırsan ki, biz də xoşhal olaq bu qələbədən, bizim də qılınclarımız işləsin. Düşmən düşmənə belə şey yaza bilər?

– Deməli...

– Deməli, güclü olmaq lazımdır ki, hamı sənə “qardaş” desin. Necə ki, Abbasın güclü olan vaxtlarında Osmanlı ona “qardaş” deyirdi, İsmayıl güclü olanda Bəyazid ona məmnuniyyətlə oğlum deyirdi. Yaxşı da münasibətləri var idi. Qoy, Türkiyə də güclü olsun, Azərbaycan da. Daha güclərindən bir-birlərinə qarşı istifadə eləməsinlər. O qədər düşmən var ki...

– Yəni tarixdə nə olub-olub, indi əl-ələ verib dost olaq...

– Yox, belə deməzdim. Tarixdən ibrət götürməyən millətin gələcəyi yoxdur. Əgər ibrət götürməsə, tarix bir də təkrar olunacaq.

– Maraqlıdır, türk dili Səfəvilərdə rəsmi dövlət dili kimi qəbul olunurdu və geniş yayılmışdısa, niyə bu dövrdə Dədə Qorqud, Nəsimi, Füzuli kimi dil abidəsi yaranmadı?

–  Bəs Aşıq Abbas Tufarqanlı kimiydi? Bəs “Əsli və Kərəm” dastanı nədir? Bizim dastanlarımızın 80 faizi elə o vaxt yarandı. Şah Abbas Azərbaycan hökmdarıydı və xalqın ona sevgisi varıydı. Xalqın Şah Abbasa sevgisi olmasaydı, bütün nağıllarda Abbası cənnətlə müjdələyərdi? Amma Sultan Süleyman guya, Osmanlıların ən mərifətli hökmdarı olub. Deyə bilərsən, onun nə qədər arvadı olub?

– Saysız-hesabsız...

– Hər arvaddan da uşaq doğulurdu, törəyirdi. Taxta çıxan qardaşlarına Sultan Süleyman hansı münasibəti göstərirdi, bilirsən? Hərəsinə bir metrlik qaytan göndərirdi. Deyirdi ki, özünüzü boğun! Və ya boğdurun. Amma Təhmasib hansı qardaşını boğdurub? I Pyotr öz oğlunu döyə-döyə öldürtdürüb. Rus hardasa bunu yazır? Yox! I Pyotra ruslar qəddar deyir? Yox! Halbuki yeganə varisini vurub öldürdü. İvan Qroznıya ruslar qaniçən deyir? Yox!

– Halbuki qəddarlığına görə ona “Qrovnı” ləqəbi verilmişdi.

– İvan Qroznı oğlunu əsayla döyüb öldürüb. İvan Qroznının Şərq tarixindəki prototipi Yavuz Sultan Səlimdir. “Qroznı” və “Yavuz” sözləri eyni mənanı verir.

– Hər ikisi də qəddar deməkdir.

– Bəli. Qroznı türk dilində Yavuz deməkdir. Yəni adamın adı bəllidir? Bunun nəyindən danışaq?

– Əsas Səfəvi qaynaqları hansılardır?

– Səfəvinin ən güclü qaynağı İsgəndər bəy Münşinin “Tarixi-Əlamərayi Abbasi” və Həsən bəy Rumlunun cəmi iki cildi bizə gəlib çıxan “Əhsənül Təvarix”dir. Və bunların heç birində Güntay dediyin adamın fikirləri yoxdur. Amma Osmanlı sarayına qaçıb getmiş tarixçilər vardı, yəqin Güntay onların yazdıqlarına istinad eləyir. Və bilin ki, Osmanlı mənbəsi heç vaxt bizim haqqımızda yaxşı şey yazmayacaq. Bu, mümkün deyil!

– Səfəvi haqqında başqa hansı qaynaqlardan xəbərdarsınız?

– David Baqrationi, Vaxuş Debaqrationi, Parsa Dan Qorkicanidze, Seyniya Çkeyidze, İsgəndər bəy Münşi, Həsən bəy Rumlu, Təhmasibin təzkirəsi, Vam Beli... Əsas qaynaqlar bunlardır. Hətta burda da belə bir şey yoxdur ki, İsmayıl anasını öldürdü, nə bilim, nə etdi...

– Hansı dilləri bilirsiniz?

– Təbii ki, öz dilimizi bilirəm. Rus dilini də təbii, yaxşı bilirəm, Leninqradda qurtarmışam. Gürcü dilini, fars dilini, ərəb dilini, alman dilini lüğətlə bilirəm. Nə qədər istəyirəm ingilis dilini də öyrənim, öyrənə bilmirəm.

– Sizcə, Rəsulzadə niyə “Qafqaz türkləri” kitabında yazır ki, Allah bizi Səfəvi mühitindən xilas etmək üçün rusları göndərdi?

– Mən burda etnik kimliyi qabartmaq istəmirəm. Əlbəttə ki, etnik kimlik əsas deyil, etnik özünüdərketmə əsasdır. Və deyim ki, Müsavat Partiyası da milli partiya olmayıb, sosialist partiya olub. Müsavat nə deməkdir ki? Bərabərlik!  Bərabərlik, ədalət və qardaşlıq da massonların simvoludur. “Əhrar” partiyası o vaxtkı Azərbaycan sünnilərinin partiyası olub. Əsl millətçi partiya “Difai” olub. 


Kəramət Böyükçöl