VƏTƏNSEVƏRLƏR: 3) ERMƏNİLƏRİN ƏSL VƏTƏNİ

3 HİSSƏ

Araz Şəhrilinin

“Səfəvilər: paralellər, ehtimallar, həqiqətlər…” əsərindəki faktlar əsasında

Araşdırmamızın birinci hissəsi hay – Efiopiya (bax: https://fedai.az/?p=26043), ikinci hissəsi hay – Hindistan (bax: https://fedai.az/?p=27548) paralellərinə həsr edilmişdir. Təqdim etdiyimiz III hissə Ermənistanın türk və fin-uqor coğrafiyası, Avropa, Yaxın və Orta Şərq ölkələri ilə paralelləri barəsindədir.

Qeyd etmək lazımdır ki, nəzərimizə düşmüş toponimlərdən bəziləri bir deyil, bir neçə ölkədə təkrarlanır. Məsələn, Abaran toponiminin paralelləri həm Hindistanda, həm Avropada, həm də türk ellərində vardır. Barana toponiminə biz Hindistanda, İranda, Tatarıstanda, Polşada və Fələstində rast gəlirik. Efiopiyada və Hindistanda Agin adlı toponimlər mövcuddur. Belə misallar kifayət qədərdir. Yer adlarının bir-birindən çox uzaqda yerləşən ölkələrdə, qitələrdə təkrarlanmasının müxtəlif səbəbləri ola bilər:

— diqqətimizi cəlb etmiş bənzərliklər təsadüflər nəticəsində ortaya çıxmışdır;

— müqayisə edilən toponimlərin əsl formaları ingilis dilli məxəzlərdə təhrifə uğramışdır;

— təkrar miqrasiyalar nəticəsində yer adları bir ölkədən digərlərinə daşınmışdır.

Bir məsələni də qeyd edək: müqayisə, əsasən, Ermənistan (Hayastan) Respublikası ərazisində bugün mövcud olan, erməniləşdirilmiş toponimlər üzrə aparılmışdır. Lakin tədqiqatın nəticələrindən göründüyü kimi, onlardan bəzilərinin, məsələn, Abaran, Ararat, İrəvan, Qapan, Mehri, Tavuş, Gümrü kimi yer adlarının hay dilinə və haylara heç bir aidiyyəti yoxdur. Daha maraqlısı odur ki, sıravi azərbaycanlının az qala haylarla, Ermənistanla eyniləşdirdiyi Ararat toponimi, əslində, türk mənşəlidir. Belə ki, bugün də qədim türk yurdu olan Xakasiyada Ararat adlı dağ zirvəsi vardır. Ararat sözünü türk dillərinin vasitəsilə çox aydın bir şəkildə izah etmək mümkündür. Daşınma toponim olan Sevanın birinci hissəsi – “se” – böyük ehtimalla, İran mənşəlidir. Onun “van” hissəsi Azərbaycanda, Orta Asiyada və Hindistanda təkrarlanır.

Digər bir maraqlı cəhət budur ki, indiki Ermənistan toponimlərindən bəzilərinin paralelləri fin-uqor xalqlarının vaxtı ilə və ya hazırda yaşadıqları ərazilərdə mövcuddur. Amma bu, təəccüblü görünməməlidir. Belə ki, uqor xalqları keçmişdə oqur türkləri (bulqarlar) ilə eyni dövlətlərin tərkibində yaşamışlar. Ehtimala görə, uqorların zadəgan nəsillərinin əksəriyyəti bulqar mənşəlidir. Məsələn, uqor (əslində, bu etnonim oqur sözünün başqa bir formasıdır) xalqlarından biri olan macarlar inanırdılar ki, onların kralları – Arpadlar sülaləsi bulqarların Dulo soyundan, Xaqan Atillanın nəslindəndir. Ermənistanın türk coğrafiyası ilə paralellərinin də əksəriyyəti məhz oqur türklərinin haçansa yaşadıqları ərazilərlə, yaxud Çuvaşıstanla əlaqəlidir. Məlumdur ki, oqur türk dilinin bugün yeganə varisi çuvaş dilidir. Yeri gəlmişkən, hayların xristianlığa qədərki dini inanclarında onların nəhəng məhsuldarlıq tanrısının adı Turk olmuşdur.

Araşdırmamız göstərir ki, bugünkü Ermənistan toponimlərinin böyük əksəriyyəti hay mənşəli deyildir. Bu isə öz növbəsində bir daha onu sübut edir ki, bədnam qonşularımız nəinki əzəli Azərbaycan torpaqlarına, hətta Anadoluya da sonradan köçürülmüşlər. Özünü hay adlandıran bu toplum Azərbaycana və Anadoluya haradan gəlmişdir sualının mümkün cavabı ilə oxucu yazımızın IV hissəsində tanış ola biləcəkdir.

TÜRK ELLƏRİ İLƏ ƏLAQƏLİ TOPONİMLƏR

1. Abaran, Aparan (Azərbaycanın qərb torpaqlarında qondarılmış Hayastanda – indiki Ermənistanda əzəli sakinləri azərbaycanlılar olmuş kənd, şəhər, yaylaq yeri, eləcə də çöl və çay) – Avar, abar, obr (VI–IX əsrlərdə Mərkəzi Avropada yaşamış və Avar xaqanlığını qurmuş türk xalqı, nüfuzlu rus linqvisti Oleq Mudrak sübuta yetirmişdir ki, avar dili türk dillərinin oqur-bulqar qrupuna aiddir);

2. Axtala (Ermənistanda şəhər) – Ağtala (Xaçmaz rayonunda kənd) – Ak-talaa (Qırğızıstanda rayon) – Ak-tal (Tıvada yer adı və kənd) – Aktal (Altayda kənd);

3. Ararat (Ermənistanda şəhər) – Ararat (Türkiyədə hündürlüyü 5165 metr olan dağın məşhur adlarından biri) – Ararat (Xakasiyanın Sayan-Altay vilayətində 1546 metr hündürlüyündə dağ, bu paralel xakas türklərinin öz əcdadlarını parıs adlandırmaları kontekstində maraq doğurur) – Qeyd: bir ehtimala görə, Türkiyədə yerləşən Ararat dağının adı bu dağın ərəb dilindəki Cəbəl əl-Harət (“cəbəl” – “dağ”, “harət” – “əkinçi”) adından götürülmüşdür. Maraqlıdır ki, türk və monqol dillərində zəhmətkeşə “arat” deyilir. Ararat adının hay dilinə heç bir aidiyyəti yoxdur, haylar bu dağı Masis adlandırırlar;

4. Artik (Ermənistanda şəhər) – Artık (Türkmənistanda yer adı) – Artık (XII əsrdə yaşamış qıpçaq xanı) – Artık (Rusiyanın Saxa Respublikasının Öymököön ulusunda qəsəbə) – Artek (Krımda çay);

5. Aştarak (Ermənistanda şəhər) – Həştərək (İranın Qərbi Azərbaycan ostanında kənd);

6. Aşxadaryan (gəlmə hayların feodal nəsli) – Aşkadar (Başqırdıstanın Sterlitamak rayonunda çay və kənd);

7. Avan (Ermənistanda əhalisi yezidi kürdlərdən ibarət kənd) – Avan (İranın Şərqi Azərbaycan və Qəzvin ostanlarında iki kənd) – avan (çuvaş dilində “yaxşı”, “gözəl”) – avand (Azərbaycan dilində “yaxşı”, “uğurlu”) – Avan (Rusiya Federasiyasının Xabarovsk diyarında kənd);

8. Ayrum (Ermənistanda şəhər) – ayrum (yarıköçəri həyat tərzi sürmüş qədim türk tayfası) – urum (əvvəllər Krımda, Osmanlı imperiyasında və Qıpçaq çölündə yaşamış, hazırda isə Yunanıstanda, Ukraynada və Rusiyada yaşayan, “türkdilli yunanlar”dan hesab edilən xristian türk tayfası);

9. Bağanis (Ermənistanın Barana rayonunda kənd) – Bağanis Ayrım (Qazax rayonunda kənd) – Bağana (türk dillərində “köhnə”, “keçmiş”, “sadəlövh”) – Baqan (türk dillərində “sütun”) – Baqan (Rusiya Federasiyasının Novosibirsk vilayətində rayon, qəsəbə, kənd və çay);

10. Balak (Ermənistanın Sünik vilayətində kənd) – Belek (Türkiyənin Antalya ilində şəhər) – Belek (Türkmənistanın Balkan vilayətində kənd);

11. Barana (Ermənistanın Noyemberyan şəhərinin keçmiş adı) – Barani (Qaraqoyunluların hakim tayfası) – baran, bərən, parən (tatar, başqırd dillərində “quzu, toğlu”… bu sözün türk dillərinə rus dilindən keçməsi barədə iddia, yəni qədimdən qoyunçuluqla məşğul olmuş türklərin baran sözünü həmin sahədən çox uzaq olan slavyanlardan götürdükləri inandırıcı deyildir) – Krasnıy Baran, Arbuzov Baran, Novıy Baran (Tatarıstanda üç kənd) – Baran Düz (İranın Qərbi Azərbaycan ostanında üç kənd) – Barancar (Volqa Bulqarıstanında tayfa) – Barangar (qədim türk dilində sağ qol) – Paran (İranın Qərbi Azərbaycan ostanında kənd) – Parni (Ərsakiləri dəstəkləmiş məşhur Parfiya tayfası);

12. Boxayetsi (gəlmə hayların feodal nəsli) – Bohay (698–926-cı illərdə Mancuriyada dövlət) – Bohai (Sakit okeanda dəniz) – Boxay quyusu (Qazaxıstanda yer adı);

13. Bujuni (hayların feodal nəsli) – Bujon (Şimali Koreyanın Hamgyong vilayətində göl) – Bujin (İranın Həmədan ostanında kənd);

14. Çambarak (Ermənistanda şəhər) – Çəmbərəkənd (Bakıda məhəllə, Laçın rayonunda kənd) – Çembar (Rusiyanın Penza vilayətində çay və əhalisinin əksəriyyəti tatarlardan və mordvalılardan ibarət olmuş Belinsk şəhərinin 1946-cı ilə kimi adı);

15. Erməni (hayların ekzonimi – başqa xalqların onlara qoyduqları ad) – Ariman, ərmən, airyaman, airyanam (ari adamı – ehtimala görə, Altay əsillli qədim köçəri xalq) –Ərmənət (Oğuz rayonunda məşhur oğuzlar qəbrinin yerləşdiyi kənd) – Armankası (Çuvaşıstanda kənd) – Arman (Qazaxıstanda kənd);

16. İrəvan (Ermənistanın paytaxtı) – Aravenyan (gəlmə hayların feodal nəsli) – Aravan (Qırğızıstanın Oş vilayətində qəsəbə və rayon) – Qeyd: göründüyü kimi Sevan, İrəvan, Aravan Şirvan, Naxçıvan, Arvan, Avan, İcevan, Sarvan və s. toponimlərin ikinsi hissəsi “van” sözüdür. Bu sözün də hay dilinə heç bir aidiyyəti yoxdur;

17. Gerikyan (hayların feodal nəsli) – Gerik (İranın Qərbi Azərbaycan ostanında kənd);

18. Gümrü (Ermənistanda şəhər) – Gimri (Dağıstanda avar kəndi, bu kəndə avarlar Qenub, qumuqlar Qamri deyirlər) – kimmer (Azərbaycana e.ə. VIII əsrdə gəlmiş köçəri xalq) – Kəmərli (Qazax rayonunda kənd) – Çörük-Qəmərli (Borçalıda keçmiş şəhər) – Qəmərli (Qərbi Azərbaycanda kənd) – Yuxarı Kəmar, Aşağı Kəmar (İranın Şərqi Azərbaycan ostanında iki kənd) – Kemer (Türkiyənin Aydın şəhərində məhəllə, Kayseri ilində əfşar məhəlləsi, Çanaqqala ilində kənd) – Seydikemer (Türkiyənin Muğla ilində ilçə) – Kemerovo (Rusiya Federasiyasında vilayət və şəhər) – Kemer, Karakemer, Akkemer, Jarkemer (Qazaxıstanın Aqtöbe vilayətində kənd) – Kemer (Qazaxıstanın Qostanay vilayətində və Cənubi Qazaxıstan vilayətinin Ordabas rayonunda iki kənd) – Karakemer (Qazaxıstanın Almatı və Jambıl vilayətlərində üç kənd);

19. Qacaran (Ermənistanda şəhər) – Qacar (qədim türk tayfası);

20. Qapan (Ermənistanda şəhər) – Qapanlı (Tərtər və Şəmkir rayonlarında iki kənd) – Kapan xana (Makedoniyada Osmanlı dövründən qalmış ticarət mərkəzi) – Kapan kan (Meksikada İnk dövründən qalmış dağ yolu) – Manko Kapan (Cənubi Amerikada ink xalqının ilk hökmdarının adı) – Kapana (Bulqarıstanın Plovdiv şəhərində məhəllə);

21. Manas, Manes (Ermənistanın Alaverdi şəhərinin qədim adı) – Manas (Rusiya Federasiyasının Altay vilayətində göl) – Manas (Dağıstanın Qarabudaq rayonunda kənd) – Manas (Qırğızıstanın Çuy və Talas vilayətlərində iki kənd) – “Manas” (qırğız dastanı) – Manas (Çinin Sincan-Uyğur MR-da çay, göl və qəza) – Manas (Çin, Hindistan və Butan ərazilərindən axan çay) – Manas (Perunun Cajatambo vilayətində dairə) – Manasarovar (Tibetdə göl);

22. Mehri, Meğri, Mığrı (Ermənistanda şəhər, toponim qədim türk dilində “dalan kimi dərə” mənasını verən “mukur” sözündən yaranmışdır 1, 2) – Mehrili (Qubadlı rayonunda kənd);

23. Mamikonyan (Movses Xorenatsiyə görə, hayların Çin əsilli feodal nəsli) – Mamukxan (XV əsrdə yaşamış Sibir xanı);

24. Şirak (Ermənistanda vilayət, XX əsrin əvvəllərinə kimi burada əsasən azərbaycanlılar yaşamışlar) – Sirak (qədim Turan və Azərbaycan tayfalarından biri) – Şirakavan (Türkiyədə qədim şəhər) – Shirak, Sirak (İranın Qəzvin və Şərqi Azərbaycan ostanlarında iki kənd) – Çiraq, Çiraqlı (Ağdam, Daşkəsən, Kəlbəcər, Laçın və Şamaxı rayonlarında beş kənd) – Çıraxlı, Çıraqlı (Qərbi Azərbaycanda beş kənd) – Çiraq (Rusiya Federasiyasının Dağıstan Respublikasının Aqul rayonunda dargin kəndi) – Çirak-Kol (Qaraçay-Çərkəz Respublikasında çay) – Çırak (Qırğızıstanın İssık-Kul vilayətində kənd);

25. Slkuni (hayların Manna əsilli feodal nəsli, bu nəslin əcdadı Cənubi Azərbaycanın sala adlı tayfasının nümayəndəsi Slak olmuşdur3) – Sala (Krımda çay);

26. Truni (hayların feodal nəsli, hay tarixçisi Movses Xorenatsiyə görə, bu nəslin əcdadı Tur adlı şəxs olmuşdur) – Tura (“Avesta”ya görə, turanlıların ulu babası) – Tura (çuvaş türklərinin dilində Tanrının adı) – tura (tatar dilində “şəhər”) – tur (başqırd türklərinin Ğəynə tayfasının bir qolunun adı) – Tura (Rusiyanın Zabaykalsk diyarında çay) – Tura (Krasnoyarsk diyarının Evenk rayonunda qəsəbə) – Nijnyaya Tura, Verxnyaya Tura (Sverdlovsk vilayətində iki şəhər) – Tura (Qərbi Sibirdə çay) – tur (ərəb dilində “dağ”) – tuu (Altay türklərinin dilində “dağ”) – tau (Şimali Qafqaz türklərinin dilində “dağ”) – tav (müxtəlif türk ləhcələrində “dağ”) – dağ (Azərbaycan dilində “yüksəklik, zirvə”);

27. Tavuş (Ermənistanda vilayət) – Tovuz (Azərbaycanda rayon) – Tauş və ya Tıuış (Başqırdıstanın İqlinsk və Ufa rayonlarında iki kənd) – Tauş (Başqırdıstanda çay) – Tauş (Tümen vilayətində çay) – Tauşkası (Çuvaşıstanın Çivil və Çeboksar rayonlarında iki kənd);

28. Turk (hayların xristianlığa qədərki inanclarında nəhəng məhsuldarlıq tanrısı) – Türk (etnos) – Turka (Buryatiya Respublikasında kənd) – Turka (Sibirdə üç çay);

29. Vaqarşapat (Ermənistanda şəhər, bu toponimin də haylara heç bir aidiyyəti yoxdur, gəlmə haylar eramızın 140-cı illərində Parfiya şahzadəsi Vaqarş tərəfindən salınmış və onun şərəfinə Vaqarşabad adlandırılmış şəhərin adını 1992-ci ildə Eçmiədzin şəhərinə vermişlər, Eçmiədzin şəhərinin 1945-ci ilədək adı isə Üçkilsə olmuşdur) – vakar (çuvaş dilində “öküz”) – üxer (monqol dilində “öküz”) – ökör (macar dilində “öküz”) – oqur (türk xalqı);

30. Vanandasi (hayların feodal nəsli, hay tarixçisi Movses Xorenatsiyə görə, bu nəslin əcdadı Vahandur Vənd adlı bulqar türküdür) – Vanand (Ermənistanda iki kənd) – Vənənd (Ordubad rayonunda kənd).

FİN-UQOR ELLƏRİ İLƏ ƏLAQƏLİ TOPONİMLƏR

1. Ara (mifik hay çarı, digər mifik hay çarı Aramın oğlu) – Ara (Ermənistanda kənd, əvvəlki adı Bazarcıq olmuş, 1828-ci ildən sonra Türkiyədən gəlmiş haylar tərəfindən dəyişdirilmişdir) – Ara (Ermənistanda əvvəlki adı Qarnıyarıq olmuş dağ) – Ara (Rusiya Federasiyasının Kola yarımadasında ərazi);

2. Artik (Ermənistanda şəhər) – Artık (Udmurtiyada kənd);

3. Avatsatsi (gəlmə hayların feodal nəsli) – Vatsa (Rusiya Federasiyasının Arxangelsk vilayətində qəsəbə, sakinləri finlər olmuşlar) – Vatsa (Estoniyada kənd);

4. Barana (Ermənistanın Noyemberyan şəhərinin keçmiş adı) – Baran (Rusiyanın Kostroma vilayətində çay və kənd) – Baran (Polşada iki kənd);

5. Çambarak (Ermənistanda şəhər) – Çembar (Rusiyanın Penza vilayətində çay və əhalisinin əksəriyyəti tatarlardan və mordvalılardan ibarət olmuş Belinsk şəhərinin 1946-cı ilə kimi adı);

6. Dvin (Qərbi Azərbaycanda qədim şəhər) – Divin (Slovakiyanın Banska Bystrica bölgəsinin Lucenec dairəsində macar kəndi);

7. Muratsyan (hayların feodal nəsli) – Muratsi (Estoniyanın Saaremaa qəzasında kənd);

8. Şirak (Ermənistanda vilayət, XX əsrin əvvəllərinə kimi burada əsasən azərbaycanlılar yaşamışlar) – Sirak (Macarıstanda şəhər);

9. Slkuni (hayların Manna əsilli feodal nəsli, bu nəslin əcdadı Cənubi Azərbaycanın sala adlı tayfasının nümayəndəsi Slak olmuşdur4) – Sala (RF-nin Leninqrad vilayətində kənd, Arxangelsk vilayətində çay);

10. Talin (Ermənistanda şəhər) – Tallin (Estoniyanın paytaxtı);

11. Tavuş (Ermənistanda vilayət) – Tauş, Tauşka (Rusiyanın Perm diyarında kənd və çay);

12. Truni (hayların feodal nəsli, hay tarixçisi Movses Xorenatsiyə görə, bu nəslin əcdadı Tur adlı şəxs olmuşdur) – Tura (Macarıstanda şəhər) – Tura (Udmurtiyanın Krasnoqorsk rayonunda kənd) – Tura (Slovakiyanın Nitra diyarında macar kəndi) – Stara Tura (Slovakiyanın Trençin diyarında macar şəhəri) – Tur (Rumıniyanın Transilvaniya bölgəsində macar kəndi) – Tur (Macarıstanda çay) – Tura (Rusiyanın Arxangelsk və Tomsk vilayətlərində iki çay);

13. Turk (hayların xristianlığa qədərki inanclarında nəhəng məhsuldarlıq tanrısı) – Turku (Finlandiyada şəhər) – Turka (Rusiya Federasiyasının Perm diyarında çay və qəsəbə, Kursk vilayətində iki kənd);

14. Vaqarşapat (Ermənistanda şəhər, bu toponimin haylara heç bir aidiyyəti yoxdur, gəlmə haylar eramızın 140-cı illərində Parfiya şahzadəsi Vaqarş tərəfindən salınmış və onun şərəfinə Vaqarşabad adlandırılmış şəhərin adını 1992-ci ildə Eçmiədzin şəhərinə vermişlər, Eçmiədzin şəhərinin 1945-ci ilədək adı isə Üçkilsə olmuşdur) – Vakari (Estoniyada qəsəbə);

15. Vanadzor (Ermənistanda şəhər) – Vana-Vigala, Vana-Kaiu (Estoniyanın Raplamaa vilayətində iki kənd).

AVROPA ÖLKƏLƏRİ İLƏ ƏLAQƏLİ TOPONİMLƏR

1. Abaran, Aparan (Azərbaycanın qərb torpaqlarında qondarılmış Hayastanda – indiki Ermənistanda əzəli sakinləri azərbaycanlılar olmuş kənd, şəhər, yaylaq yeri, eləcə də çöl və çay) – Abaran (İspaniyanın Mursiya vilayətində kənd – ehtimal edilir ki, bulqarların bir qolu olan avarlar “xalqların böyük köçü” zamanı İspaniyaya da gedib çıxmışlar);

2. Ara (mifik hay çarı, digər mifik hay çarı Aramın oğlu) – Ara (Ermənistanda kənd, əvvəlki adı Bazarcıq olmuş, 1828-ci ildən sonra Türkiyədən gəlmiş haylar tərəfindən dəyişdirilmişdir) – Ara (Ermənistanda əvvəlki adı Qarnıyarıq olmuş dağ) – Ara (Norveçdə göl) – Ara (İrlandiyada çay);

3. Avan (Ermənistanda əhalisi yezidi kürdlərdən ibarət kənd) – avan (fransız dilində “öndə”, “qabaqda”) – Awan (Belçikanın Lej vilayətində kommuna);

4. Ayrum (Ermənistanda şəhər) – arum, arumın, arumani, armani (yarıköçəri həyat tərzi sürən rumın tayfası);

5. Balak (Ermənistanın Sünik vilayətində kənd) – Belek (Polşada kənd);

6. Barana (Ermənistanın Noyemberyan şəhərinin keçmiş adı) – Baran (Belarusda çay və şəhər) – Baran (Polşada iki kənd) ;

7. Dvin (Qərbi Azərbaycanda qədim şəhər) – Divin (Bosniyada kənd) – Divin (Belarusun Brest vilayətində kənd);

8. Erməni (hayların ekzonimi – başqa xalqların onlara qoyduqları ad) – Arman, Armin (Avropada kişi adı) – Arminius (I əsrdə romalılara qarşı üsyana başçılıq etmiş german qəbilə başçısı);

9. Keşkənd (Ermənistanın Yeğeqnadzor şəhərinin 1935-ci ilə qədərki adı, bu toponim “Keşişkənd deyil, Keşkənd formasında idi”5) – Kesh (Şimali İrlandiyada kənd);

10. Manas, Manes (Ermənistanın Alaverdi şəhərinin qədim adı) – Manas, Manas-Bastanous (Fransanın Drome və Gers departamentlərində iki kommuna);

11. Muratsyan (hayların feodal nəsli) – Muras (İspaniyanın Lugo vilayətində kənd);

12. Şirak (Ermənistanda vilayət, XX əsrin əvvəllərinə kimi burada əsasən azərbaycanlılar yaşamışlar) – Sirak (Fransanın Auch və ya Ash dairəsində kommuna);

13. Slkuni (hayların Manna əsilli feodal nəsli, bu nəslin əcdadı Cənubi Azərbaycanın sala adlı tayfasının nümayəndəsi Slak olmuşdur) – Sala (İsveçdə ada və kommuna) – Sala Bolognese (İtaliyada kommuna) – Sala Consilina (İtaliyada şəhər) – Sala (Latviyanın Salas diyarının inzibati mərkəzi) – Sala (Fransada çay);

14. Truni (hayların feodal nəsli, hay tarixçisi Movses Xorenatsiyə görə, bu nəslin əcdadı Tur adlı şəxs olmuşdur) – Tur (qədim skandinaviyalılarda Tanrı) – Tura (Fransada şəhər) – Tur (Fransada şəhər, dairə) – Tur (Polşanın Lodzin və Kuyav-Pomor voyevadalıqlarında iki kənd) – Tur (Ukraynanın Volın vilayətində kənd) – Tur (İsveçrədə çay) – Tur (X əsrdə Belarus dövlətçiliyinin əsasını qoymuş şəxsin adı) – Tur (Belarusda çay);

15. Tavuş (Ermənistanda vilayət) – Tauscha (Almaniyanın Saksoniya federal torpağında kommuna) – Tausch (Almaniyada nəsil və ya soyad);

16. Turk (hayların xristianlığa qədərki inanclarında nəhəng məhsuldarlıq tanrısı) – Türk (etnos) – Turka (Ukraynanın Lvov vilayətində şəhər və rayon, İvano-Frankovsk vilayətində kənd) – Turka (Ukraynada, Moldovada, Rumıniyada çay) – Turka (Polşanın Lublin voyevodalığının Lublin və Chelm dairələrində iki kənd);

17. Vaqarşapat (Ermənistanda şəhər, bu toponimin haylara heç bir aidiyyəti yoxdur, haylar eramızın 140-cı illərində Parfiya şahzadəsi Vaqarş tərəfindən salınmış və onun şərəfinə Vaqarşabad adlandırılmış şəhərin adını 1992-ci ildə Eçmiədzin şəhərinə vermişlər, Eçmiədzin şəhərinin 1945-ci ilədək adı Üçkilsə olmuşdur) – Vagar (Danimarkanın Farer adalarına daxil olan ada).

YAXIN ŞƏRQ ÖLKƏLƏRİ İLƏ ƏLAQƏLİ TOPONİMLƏR

1. Abelyan (gəlmə hayların feodal nəsli, Movses Xorenatsiyə görə, bu nəslin əcdadı Abel adlı şəxsdir) – Habil (ərəb şəxs adı) – Hebel (yəhudi şəxs adı);

3. Aram (hayların mifik əcdadı Haykın nəticəsi) – Aram (“Tövrat”a görə, Nuh Peyğəmbərin nəvəsi) – Aram (Suriyanın qədim yəhudi dilində adı);

4. Aştarak (Ermənistanda şəhər) – Ashtar, Astar (İordaniyanın qərbində mövcud olmuş qədim Moab ölkəsində və Efiopiya ilə Eritreyanın ərazilərində mövcud olmuş Aksum krallığında ən çox pərəstiş edilmiş tanrılardan biri);

5. Avan (Ermənistanda əhalisi yezidi kürdlərdən ibarət kənd) – Avan (“Tövrat”a görə, Adəm və Həvvanın qızı) – Avana (Suriya ərazisindən axan Bərədə çayının “Tövrat”dakı adı);

6. Barana (Ermənistanın Noyemberyan şəhərinin keçmiş adı) – Paran (Ptolemeyə görə, Misirin Sinay yarımadasındakı Feiran vadisinin keçmiş adı) – Paran (İsraildə kənd);

7. Cermuk (Ermənistanda şəhər və mineral bulaq) – Yarmuk (Suriyada və İordaniyada çay);

8. Elar, Ellər (Ermənistandakı Abovyan şəhərinin qədim adı – XIII əsrdən) – Ellar (Fələstində kənd);

9. Gümrü (Ermənistanda şəhər) – Deir El Kamar (Livanda kənd);

10. Truni (hayların feodal nəsli, hay tarixçisi Movses Xorenatsiyə görə, bu nəslin əcdadı Tur adlı şəxs olmuşdur) – Tura əl-Gharbiya (Fələstində şəhər).

İRAN, TACİKİSTAN, ƏFQANISTAN VƏ PAKİSTAN İLƏ ƏLAQƏLİ TOPONİMLƏR

2. Aram (gəlmə hayların mifik əcdadı Haykın nəticəsi) – Aram, Tul Aram, Pole Aram (İranın Xuzistan ostanında bir, Gülüstan ostanında iki kənd);

3. Avan (Ermənistanda əhalisi yezidi kürdlərdən ibarət kənd) – Avan (İranın Kerman ostanında kənd) – Awan (İranda qədim Elam şəhəri) – Awan (qədim Elam ölkəsində şah sülaləsi) – Awan (Pakistanın Pəncab ştatında etnik qrup);

4. Balak (Ermənistanın Sünik vilayətində kənd) – Balak (İranın Kerman və Kürdüstan ostanlarında iki kənd) – balak (kürd tayfası);

5. Barana (Ermənistanın Noyemberyan şəhərinin keçmiş adı) – Baran (Pakistanın Bəlucistan vilayətində kənd) – Baran, Borje Baran (İranın Xuzistan və Mərkəzi ostanlarında iki kənd) – Paran (Mazandaran ostanında iki kənd);

6. Çambarak (Ermənistanda şəhər) – Chambara (Əfqanıstanın Qəznə vilayətində yer adı);

7. Cermuk (Ermənistanda şəhər, mineral bulaq) – Charmuk (İranın Buşehr ostanında kənd);

8. Dilican (Ermənistanda şəhər) – Dilican (İranın Mərkəzi ostanında şəhər, Şimali Xorasan və Gilan ostanlarında dörd kənd);

9. Erməni (hayların ekzonimi – başqa xalqların onlara qoyduqları ad) – Ermən (orta pars dilində “icma, tayfa üzvü” mənasını ifadə edən söz, faktiki olaraq, qədim parsların özlərini adlandırmaq üçün istifadə etdikləri etnonimlərdən biri);

10. Gümrü (Ermənistanda şəhər) – Kemari (Pakistanda şəhər) – Kamar (Əfqanıstanda kənd) – Kamar (Tacikistanda şəhər);

11. Xorxoruni (hayların hurri əsilli feodal nəsli, bu nəslin əcdadının adı Xor olmuşdur) – Korkhor-e Sofla (İranın Kermanşah ostanında kənd);

12. Qavar (Ermənistanda şəhər) – Gavar (İranın Mərkəzi ostanında kənd);

13. Qukan (hayların feodal nəsli) – Gukan (İranın İsfahan ostanında kənd);

14. Mehri, Meğri, Mığrı (Ermənistanda şəhər, “mehr” sözü İran dillərində “günəş”, “sevgi” mənalarını ifadə edir);

15. Nor-Açin (Ermənistanda şəhər) – Achin (Əfqanıstanın Nanqarhar vilayətində rayon);

16. Saaruni (hayların feodal nəsli) – Saruni-ye Sofla (İranın Kerman ostanında kənd);

17. Şirak (Ermənistanda vilayət, XX əsrin əvvəllərinə kimi burada əsasən azərbaycanlılar yaşamışlar) – Deh Shirak, Shirag (İranın Kerman və Cənubi Xorasan ostanlarında üç kənd) – Sirak (İranın Luristan və Fars ostanlarında iki kənd, Çaharmahal və Bəxtiyar ostanında bir kənd);

18. Slkuni (hayların Manna əsilli feodal nəsli, bu nəslin əcdadı Cənubi Azərbaycanın sala adlı tayfasının nümayəndəsi Slak olmuşdur6) – Sala (İranın Kürdüstan ostanında kənd);

19. Taşir (Ermənistanda şəhər) – Tashar (İranın Kerman və Kermanşah ostanlarında iki kənd);

20. Truni (hayların feodal nəsli, hay tarixçisi Movses Xorenatsiyə görə, bu nəslin əcdadı Tur adlı şəxs olmuşdur) – Tura (İranın Xuzistan ostanında kənd) – Tur (İranın Cənubi Xorasan ostanında kənd);

21. Tavuş (Ermənistanda vilayət) – Tawus Khel, Sang-e Tawus, Tawus Malang (Əfqanıstanda yer adları).

Araz ŞƏHRİLİ

Fedai.az

& VƏTƏNSEVƏRLƏR

Araşdırma

08.02.2021.

VƏTƏNSEVƏRLƏR

9 Şubat 2021 Salı

3) ERMƏNİLƏRİN ƏSL VƏTƏNİ - HİNDİSTAN, YOXSA EFİOPİYA?

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder