CANDA CAN VARKƏN RUHUNU ŞAD ETMƏK DOSTLUQ BORCUMDUR

12 dekabr milli istiqlal mübarizəsinin fəal öncüllərindən biri, rəhmətlik tələbə yoldaşım, dostum, əqidədaşım, müasir müstəqil Azərbaycanın ilk müstəqil müxalifət qəzetinin qurucusu və ilk baş redaktoru Ağamalı Sadiq Əfəndinin dünyasını dəyişdiyi gündür. 1995 - ci ilin şaxtalı qış ayında Ağamalı bəy ömrünü bizə bağışladı. Ruhuna salavat. Yeri cənnət olsun. Amin...

Ağamalı Sadiq Əfəndi elə bir şəxs idi ki, həyatımın onunla bağlı səhifələrinin hamısı kino lenti kimi vaxtaşırı gözüm önündə canlanır və bu xatirələri andıqca sanki göylərdə süzüb gənclik çağlarımın tilsiminə düşürəm...

...1972 - ci il sentyabr ayının 1 - də S.M. Kirov adına Qırmızı Əmək Bayrağı Ordenli Azərbaycan Dövlət Universitetinin ( indiki BDU - nun ) jurnalistika, hüquq və şərqşünaslıq fakültələrinə daxil olmuş tələbələr keçmiş Kommunist küçəsində yerləşən Əlyazmalar İnstitutu binasının qarşısına toplaşmışdılar. Ağamalı ilə yaxınlığımız ilk dərs günü həyətdən başladı. O vaxt daxil olduğumuz fakültəyə yoldaşların bir qismi istehsalatdan, bir qismi isə orta məktəb partası arxasından gəlmişdi. Ağamalı məndən bir neçə yaş böyük idi. O, Sumqayıt şəhərində istehsalatda şalışmışdı. Mən isə Uzeyir Hacıbəyov adına Ağdam Şəhər Orta İxtisas Musiqi Məktəbini bitirib, şəhərin 4 saylı orta məktəbində pioner baş dəstə pəhbəri işləmişdim. Ağamalı ilə tanışlığımızın ilk günündən o mənə böyük qardaş münasibəti bəsləməyə başladı. 

 Kurs yoldaşlarımızın bir neçəsi ailəli idi. Ağamalının ailəsi Bakının 8 - ci mikrorayonunun girişində, altında çörək mağazası yerləşən binada yaşayırdı. Mən də həmin mikrorayonda kirayənişin idim. Deməli, yolumuz bir idi. Sonradan əqidəmiz də birləşdi.

...Ağamalı çox səmimi, mehriban və qonaqpərvər bir insan idi. Qazaxdan ona pay göndəriləndə həyat yoldaşı Nabat bacıya çox ləzzətli xörəklər bişirtdirib qəlbinə yatan tələbə yoldaşlarını evinə dəvət edərdi... İmtahanlara da onlarla birlikdə hazırlaşardı. Ağamalıya Qazaxdan yenə pay göndərmişdilər. Bu dəfə zoğal arağı göndərilən payı daha qiymətli etmişdi. Nabat bacı bizə - atadan, anadan uzaq düşmüş, qərib gənclərə - bir teşt qiyməli xəngəl bişirdi. Qurutdan hazırlanmış sarımsaqlı qatıqla o xəngəli gözümüzə elə təpdik ki, heç doymadıq. Zoğal arağı da yavaş - yavaş öz işini görürdü. Biz isə şeirdən, sənətdən, ədəbiyyatdan və tarixdən şirin - şirin söhbət edirdik. Biri - birimizdən bilmədiklərimizi öyrənirdik. Həmin gecə Ağamalı bizi buraxmadı. Onlarda yatıb qaldıq. Səhər tezdən universitetin humanitar fakültə tələbələrinin ən çox qorxduğu Zinyət Əlizadənin imtahanına getdik və kəsildik. Sonradan o xanımın hüzuruna uzun get - gəllə, birtəhər qiymət aldıq.

...Biz millətin gələcəyi naminə tələbələr arasında ictimai fəallıq göstərməyi xoşlayan və bunu özümüzə borc bilən insanlar idik. Sağ qalanlar indi də bu ənənəni davam etdirirlər.

... Jurnalistika fakültəsinin dekanlığı Bakının 26 - lar rayonu hərbi komissarlığına bitişik binada yerləşirdi. Fakültədə yaratdığım bədii dərnəyin bütün məşqləri axşam bu binada keçirdi. Ağamalı bədii dərnəyin məşqlərinə baxmağı xoşlayırdı. Və bir gün mənə müraciət edib bildirdi ki, tar alsam, mənimlə məşğul olarsan? Dedim ki, Ağamalı, onda sən də mənə saz çalmağı öyrədərsən. Dedi ki, mən saz çalmağı mükəmməl bilmirəm. Sən tarı çalmağı mənə öyrət, tar sazdan çətin alətdir. Çətinliyi aşandan, mən sazı mükəmməl çala biləndən sonra səni öyrədərəm. Vaxt ayırıb Ağamalıya tar çalmağı öyrətdim. Tarı çalarkən hərdən muğamat da oxuyardı. Və beləliklə, Ağamalı öz üzərində çalışaraq inkişaf edirdi. Ağamalı ardıcıl olaraq qəzəllər, şeirlər yazmağa başladı. Onun ilk oxucuları biz dostları idik...

... Fakültəmizdə yaratdığım bədii dərnəyin ilk tədbirini Hüseyn Cavidin həyat və yaradıcılığına həsr etmişdik. Tələbələr onun qızı Turan Cavidi tədbirdə görəndə gözlərinə inanmadılar. Turan Cavid atasının unudulmadığından çox məmnun qaldı. O vaxt ömrünü sürgündə keçirmiş və orada həlak olmuş adlı - sanlı insanlara belə tədbirlər həsr etmək asan iş deyildi...

 Bundan sonra ardıcıl olaraq Üzeyir Hacıbəyovun, Cəlil Məmmədquluzadənin, Səməd Vurğunun, Şıxəli Qurbanovun həyat və yaradıcılığına həsr edilmiş tədbirlər keçirdik. Onların əsərlərini istedadlı tələbələrin köməyilə səhnələşdirib göstərdik. Müəllimlərimizin və tələbə yoldaşlarımızın arasında böyük nüfuz qazandıq. Fakültəmizin dekanı professor Şirməmməd Hüseynov fəaliyyətimizi yüksək qiymətləndirdi. Dekan müavini Akif Rüstəmov bizə əlindən gələn köməkliyi göstərir və məşqlərin səmərəli keçməsi üçün şərait yaradırdı. Bizim bədii dərnəyin sorağı bütün universitetə yayıldı. Universitetin rəhbərliyi böyük akt zalında keçirilən möhtəşəm tədbirlərdə bizi də çıxış etməyə çağırırdı. Həmin tədbirlərdə rəhmətlik Ağamalı sazı sinəsinə basıb çalıb - oxumaqdan yorulmurdu.

... Şıxəli Qurbanovun müəmmalı ölümündən sonra Novruz bayramını rəsmi şəkildə qeyd etmək qadağan olunmasa da, qorxu - hürkü içərisində yaşayan xalq baharın gəlişini gizlincə evində bayram edirdi. Eyni əqidəli bir qrup tələbə yoldaşımızla Fəxri Xiyabanda uyuyan xalqın vətənpərvər övladlarını ziyarət etməklə Novruz bayramını qarşılamaq fikrinə düşdük. Rəhmətlik müəllimimiz professor Qulu Xəlilovdan, yazıçı Əzizə xanım Cəfərzadədən məsləhət aldıq. Onların xeyir - duasından sonra fəaliyyətə başladıq. Qızlarımıza səməni hazırlamağı sifariş etdik. Mənim foto sənətindən, tələbə yoldaşım Yaşar Vəliyevin rəssamlıqdan baş çıxarmağımız dadımıza yetdi.

 Yaşarla bu qənaətə gəldik ki, baharın gəlişi ilə bağlı bir dəvətnamə hazırlayıb foto ilə üzünü çoxaldaq və həmin dəvətnamələri ADU ( BDU ), Politexnik İnstitut və APİ tələbələri arasında yayaq. İki gecə yatmadıq. Yaşarın əl ilə çəkdiyi dəvətnaməni fotoya köçürüb xeyli dəvətnamə hazırladıq və tələbə yoldaşlarımızın köməyi ilə onları yaydıq. Novruz bayramına bir gün qalmış, başda Ağamalı olmaqla, mən, Mehman Cavadoğlu, rəhmətlik Qəzənfər Rüstəm, Yaşar Vəliyev, Əjdər Kazımov, Müştəba Əliyev, Tehran Vəliyev, rəhmətlik Ələkbər Hüseynov, Hüseyn Əsgərov və başqaları Fəxri Xiyabanın qarşısında toplaşdıq. Bir azdan bizim universitet tərəfdən küçə boyu tələbələrin gəldiyini gördük. Onları qarşılayıb Fəxri Xiyabana daxil olduq. Qızlar Şıxəli Qurbanovun məzarı üstünə səməni düzdülər. Çıxış edənlər xalqımızın vətənpərvər oğlunu dərin ehtiramla yad etdilər. Ona min rəhmət dilədilər. Tədbirin təşkilatçıları iştirakçılara vətənimizin digər qeyrətli oğullarının məzarını da ziyarət etməyi təklif etdilər. Həsən bəy Zərdabinin, Cəlil Məmmədquluzadənin, Səməd Vurğunun məzarları üstündə də çıxışlar oldu. Ağamalı sazını sinəsinə basıb torpağımızda və qürbətdə uyuyan babalarımızın ruhunu şad etdi. Bu vaxtadək Ağamalı tələbə yoldaşları arasında "Ağamalı Əfəndi" təxəllüsü ilə tanınırdı. Bu hadisədən sonra o, təxəllüsünə "Sadiq" sözü də əlavə etdi. Yəni vətənimizə, xalqımıza, ulu babalarımıza sadiq Ağamalı Sadiq Əfəndi.

 Universitetdə hərbi kafedra fəaliyyət göstərirdi. Biz hərbi kursu bitirəndən sonra Neftçala rayonunun Bankə qəsəbəsindəki hərbi hissəyə üç aylıq ezamiyyətə göndərildik. Burada da gələcəyin jurnalistləri hərbi xidmətlərilə başqa fakültələrin tələbələrindən fərqlənməyə çalışırdılar.

... Bir gün bizə təlim keçən rus zabitləri xəbər verdilər ki, Zaqafqaziya Hərbi Dairəsinin komandanı bizim xidmət etdiyimiz hərbi hissəyə təşrif buyuracaq. Hər fakültənin tələbələri bir vzvodda birləşmişdilər. Bizim vzvod komandirimiz Ağamalı Sadiq Əfəndi idi. O, öz vzvoduna bütün əmrləri Azərbaycan dilində verirdi. Hətta arada zarafat edib deyirdi ki, Əli bəy əsgəri, döş irəli, ... ( dal ) geri... Hamımızın gülməkdən gözü yaşarırdı. Ağamalı hər an özündən asılı olmadan millətçiliyini göstərirdi. Qonağın gəlişi münasibətilə hərbi hissədəki hər vzvoda mahnı mətni təqdim olundu. Hamı öz mahnısını bir gecəyə əzbərləyib səhəri gün qonağı qarşılayarkən oxumalı idi. Bizim vzvodun bəxtinə isə məşhur "Katyuşa" mahnısı düşmüşdü. O biri vzvodlardan gizlin biz "Katyuşa"nı qırağa qoyub, doğma ana dilimizdə mahnı oxumağı qərara aldıq. Ağamalı sual verdi ki, bəs yaxşı, bizim dilimizdə addıma uyğun elə bir mahnı varmı? Mustafa Çəmənli təklif etdi ki, Adil İrşadoğlunun musiqi təhsili var. Bir mahnı fikirləşib tapsın, biz də oxuyaq. Koroğlu ilə zülmkarlara qarşı çiyin - çiyinə mübarizə aparan Dəli Həsənin döyüşdən qələbə ilə qayıdarkən oxuduğu mahnı yadıma düşdü. "Bana, bana gəl, qaçma gözəl !" Mətni bir neçə nüsxə kağıza köçürüb vzvodumuzun üzvlərinə ötürdüm. Solonu Mustafa ilə mən oxuyacağımızı, yerdə qalan sözləri bütün vzvodun oxuyacağını anlatdım. Hamı mətni əzbərləyəndən sonra məşq etdik. İstəyirdik ki, bizim sıra ilə keçərkən oxuduğumuz mahnı nəinki rus zabitlərinə, eləcə də digər fakültələrin tələbələrinə "sürpriz" olsun. Oldu da... Biz mahnını oxuya - oxuya keçərkən tribunada dayanan zabitlər özlərini itirmişdilər. Polkovnik mikrofonu qapıb qışqırdı ki, "prekratite bala, bala qyal". Biz mahnını yarımçıq qoymadıq, axıradək oxuduq. Nəticəsi də bu oldu ki, təşkilatçıları müxtəlif bəhanələr gətirib cəzalandırdılar.

... Ağamalı Sadiq Əfəndi ilə bağlı elə xatirələrim də var ki, çapa yararlı deyil. Bu kitabın təşəbbüsündə bulunanlara və onun ərsəyə gəlməsində əziyyət çəkənlərə öz dərin minnətdarlığımı bildirirəm.

 Unudulmaz dostum Ağamalı Sadiq Əfəndinin əziz xatirəsi və əbədi ruhu qarşısında isə hörmət və ehtiramla baş əyirəm.

Adil İrşadoğlu ( Əliyev ),

İlk dəfə 24 oktyabr 2005 - ci ildə çapa imzalanmış

"Vətən üçün yaşanmış Əfəndi ömrü" kitabında dərc edilmişdir.

Kitabın müəllifi :  Gülzar Əfəndiqızı.