Aqil Məhəmməd oğlu Abbasov
Azərbaycan Milli Məclisinin deputatı
Beş manat itirəndə, ya maşınınızın farası qırılanda, ya ürəyiniz istəməyən toya gedib yüz manat pul yazdıranda bir ay deyinirsiniz. Camaatın varı-dövləti gedib, topdağıtmaz evləri yandırılıb. O villalar yandırılıb ki, Bakıda və digər rayonlarda onu hələ indi-indi tikməyə başlayıblar. Bunlar hamısı cəhənnəm, boş şeydi. Var-dövlət də qazanıla bilər, villa da tikilə bilər, topdağıtmaz evi yenidən qurmaq olar. Amma doğulduğun torpağı, ilk dəfə iməklədiyin, hətta yediyin və qəribə bir dadı olan torpağı itirmək, əzizlərinin yatdığı qəbiristanlıqları itirmək - bu dəhşətdi. Bu dəhşəti bir Ermənistandan qaçqın düşənlər, bir də qarabağlılar yaxşı bilir. Ay bizə lağ eləyənlər, heç bilirmisiniz ki, Qarabağdan kənarda basdırılan qarabağlılar əmanət basdırılır, hətta xristianlar kimi tabutda basdırılırlar, haçansa Qarabağ azad olunanda aparsınlar əzizlərinin yanında dəfn eləsinlər, öz əzizlərinə qovuşsunlar. Tanrı heç kimə qismət etməsin bunu.
Sözgəlişi, bu gün Bakıda və digər bölgələrdə tikilən villalalardan da daha yaraşıqlı bir villanı ana babam 1957-ci ildə Ağdamda tikdirmişdi. İstəyirsiniz, ünvanı da deyim: Bünyad Sərdarov küçəsi 10.
20 minə yaxın şəhid vermişik, statistikanın rəqəmlərində çox qəribədir ki, bu rəqəm təxminən 13 min göstərilir. Bəs, evlərində, həyətlərində, küçədə erməni bombardmanından ölənlər kim sayılır? Bəs, taleyi məlum olmayan girov götürülənlər (təxminən 4 min nəfər), itkin düşənlər kim sayılır ? Nə isə, bu ayrı bir mövzudu.
Şəhid. Bu bir ailənin oğludu, bir ailənin kürəkənidi, bir bacının qardaşıdı, bir atanın oğludu, bir ananın oğludu, bir nəslin övladıdı. Qarabağda şəhid olanların təxminən 70 faizi qarabağlılardı. Qarabağda elə bir nəsil tapmazsınız ki, onun şəhidi yoxdu! Şuşanın 15 min əhalisi vardı, şəhidlərinin sayı əhalisi Şuşa əhalisindən 10-20 dəfə böyük rayonların şəhidlərinin sayından bir neçə dəfə artıqdı. Eləcə də olsun Kəlbəcər, Laçın, Qubadlı, Xocalı, Xocavənd. Mən heç bura Ağdamla Füzulini salmıram. Söhbət ondan gedir ki, bu qarabağlıların Xankəndi ilə müharibəsi deyildi. Bu, Ermənistanla, Rusiya ilə, Ermənistanın arxasında duran dövlətlərlə müharibə idi. Və bu savaşda Qarabağa Azərbaycanın başqa bölgələrindən gəlib qeyrətlə savaşan, şəhid və qazi olanların önündə də baş əyirəm. Amma söhbət ondan gedir ki, bir daha təkrar edirəm, şəhidlərin 70, bəlkə də 80 faizi qarabağlılardı.
Azərbaycanda ilk şəhid iki ağdamlı gənc - Əli və Bəxtiyardı. İnşallah, Cıdır düzündə Azərbaycan bayrağı qaldırılan vaxt, Qarabağ azad olunan vaxt da son şəhidimiz bizlər olacağıq.
Şəhidlərimizin
Çiyninə qalxaraq yüksəliyoruz
Vaxtımız yox,
Onları basdırmağa!
İnşallah, o günü görəcəyəm.
Bu yazını niyə yazdım? Xeyli vaxtdı bir məsələ məni həm çərlədir, həm üzür, həm də bərk narahat edir.
Nədir bu məsələ?
Görkəmli şəxsiyyətimiz, bütün jurnalistlərimizin ustadı Şirməmməd Hüseynov hər hansı bir tədbir olur-olmasın orda mütləq Həsən bəy Zərdabinin bir məqaləsini misal çəkir. Sonra da qəzetlər, saytlar, sosial şəbəkələr Şirməmməd müəllimin çəkdiyi bu misalı elə ürəklə paylaşır, elə şərhlər yazırlar ki, oxuyanda adama elə gəlir ki, Azərbaycan xalqının düşmənləri heç də ermənilər deyil, qarabağlılar, daha doğrusu, Qarabağ bəyləridi.
Nədir məsələ?
Zərdabi yazıb ki, gedir Şuşaya, istəyir Qarabağ bəylərindən bir yardım alsın və «Hop-hopnamə»ni çap etsin. Erməni qadınları yığışıb pul qoyub «Hop-hopnamə»ni çap etdirirlər, hətta həmin vaxt bir erməni də gətirir 980 publ yardım yığanlara pul verir ki, bu pulu İsa bulaqdan su daşımaqla qazanmışam, istəyirəm erməni uşaqları təhsil görsünlər. Amma Qarabağ bəylərinin Həsən bəy Zərdabiyə verdikləri qonaqlıqların xərci bir yox, iyirmi «Hop-hopnamə»ni çap etdirməyə çatsa da, kitabın çapına pul vermirlər.
Bilmirəm bunu Həsən bəy Zərdabi niyə yazıb, bu nə qədər doğrudu? Və təbii ki, Həsən bəy Zərdabinin yazdığı «Quran» ayələri deyil, ustad yazıb də. Gərək ustad da deyəydi ki, qardaş, o qoyunu kəsməyin, onun puluyla gedim Sabirin kitabını çap etdirməyə.
Ola bilər ki, Zərdabinin yazdığı həqiqətdi. Bu gün XXI əsrdi, hələ də bu millətdə Sabiri qəbul etməyənlər var, Sabirə həqarət edənlər var, söyənlər var, onu Allahsız, dinsiz, imansız adlandıranlar var. Zaman-zaman mətbuatda belə yazıları oxuyursuz. İndi fikirləşin, bir əsrdən də bir az çox əvvəli. Ola bilər ki, Zərdabinin üz tutduğu bəylər də XXI əsrdə düşünənlər kimi düşünüb. Nə isə, bunu qoyaq bir kənara.
Qarabağlıları, yuxarıda hansı dərdləri çəkdiklərini yazdığım, hansı ağrıları yaşadıqlarını yazdığım qarabağlıları bu qədər türklər demiş, aşağılamaq, alçaltmaq görəsən, kimlərə lazımdı? Bunları mətbuata çıxarıb onsuz da üstlərində göz yaşlarından başqa, içlərində ağrı-acılardan başqa heç nəyi olmayan bu camaatı niyə çərlədirsiz?
Doğrudanmı Qarabağ bəyləri belə nanəcib insanlar olublar? Qarabağ bəylərini xəsislikdə ittiham edənlərə çox yox, bir neçə misal örnək gətirəcəm.
Bəy böyük tituldu. Nə bilim, ruslar buna qraf deyir, knyaz deyir, ingilislər lord, milord deyir, ümumiyyətlə, Avropada baron, markiz deyirlər, yəni əsilazadələr.
Təbii ki, Qarabağ bəyləri də əsilzadələr idi. Ən aşağısı Qarabağ xanlığının əsasını qoyan, Şuşanı tikən Pənah xanın nəslindən idi. Düzdür, Qarabağda Səfəvilərin və Qacarların nəslindən olan bəylər də vardı.
Xan qızı Natəvan, yadımdan çıxıb, deyəsən təxminən 17 kilometrdən öz şəxsi vəsaiti hesabına Şuşaya saxsı borularda su çəkdirmişdi. Su çəkilərkən bəzən sərt qayalıqlar çıxırdı qarşılarına. Xan qızı həmin qayalıqlar çıxan vaxt hər metrəyə fəhlələr üçün bir qızıl onluq qoyurdu ki, çapın bu qayaları. İki tərəfdən Şuşaya su gətirmişdi. Bütün var-dövlətini xeyriyyə işlərinə xərcləyirdi, şairlərə, sənət adamlarına xüsusi imtiyaz tanımışdı.
Məmməd bəy Batmanqılıncın nəvəsi Əhməd bəy Cavanşir Ağdamla Ağcabədinin arasındakı kəndlərə kəhriz vurdurmuşdu ki, kasıb camaatın məhsulu yanmasın. Məktəblər açmışdı və hətta özü kasıb balalarına dərs deyirdi ki, millət təhsil alsın. Aclıq illərində öz taxılını pulsuz-parasız camaata dağıdırdı ki, xalq aclıq çəkməsin. (Əhməd bəyin qəribə bir rəvayətini yaxın nömrələrdə yazaram).
Əhməd bəyin qızı Həmidə bəy (bəli, xalq ona xanım demirdi, hünərinə, cəsarətinə, mərdliyinə görə bəy deyirdi) Qarabağda yoluxucu xəstəlik yayılanda eşi Mirzə Cəlillə birlikdə kəndbəkənd düşüb bəlkə minlərlə adamı öz vəsaiti hesabına peyvənd edirdi. Həmin vaxt yalnız Zeynalabdin Tağıyev kömək üçün Həmidə bəyə müəyyən qədər pul göndərmişdi. Həmidə bəy Səttar xan hərəkatına maddi yardım eləmişdi.
«Qeyrət» mətbəəsini alıb Mirzə Cəlilə bağışlamışdı ki, «Molla Nəsrəddin» , (özü də bu gün bizim üçün az qala müqəddəs bir kitaba çevrilmiş) jurnalını nəşr etdirib bu millətin ağrılarını bütün Şərqə çatdıra bilsin.
Deyə bilərsiniz ki, bunu eşinin (ərini yazmıram, bu sözü xoşlamıram, elə eşi gözəldi, yəni özünün bir parçası) Mirzə Cəlilin xətrinə eləmişdi. Elə deyil, o, bunu Azərbaycan xalqının xətrinə eləmişdi.
Sabir xəstələnəndə ona ilk yardımı da Həmidə bəy eləmişdi. Nəinki yardım eləmişdi, hətta onu öz evinə gətirmiş və uzun müddət Mirzə Cəlillə birgə sağlamlığı ilə məşğul olmuşdu. İndi Həmidə bəy eşitsəydi ki, «Hop-hopnamə»nin nəşri ilə bağlı pul lazımdı, o pulu artıqlaması ilə Zərdabiyə göndərməzdimi?! Sabir Həmidə bəy haqqında demişdi ki, mən belə bir mərd, qeyrətli, kişi xasiyyətli xanım görməmişəm.
Yoxsa indiki bəylər kimi həmin pula villa tikdirərdi, birini Bayatda, birini Kəhrizlidə, birini Şuşada, birini Parisdə, birini Karlovı Varıda və sair və ilaxır. Həmidə bəydən çox yazmıram, imkanınız varsa Mehriban Vəzirin çox böyük çətinliklə üzə çıxarıb nəşr etdirdiyi «Xatirələrim» kitabını oxuyun.
Kərim bəy Cavanşir (Bayat bəylərbəyi) öz vəsaiti hesabına Qarabağda xəstəxanalar tikdirirdi, məktəblər tikdirirdi.
İsmayıl bəy Qarabağ atlarının nəslinin kəsilməməsi üçün Ağdamda Atçılıq zavodu tikdirib.
Qasım bəy Zakir bütün var-dövlətini kasıb-kusuba paylayırdı.
Bədəlbəylilər Şuşada, Ağdamda, Ağcabədidə məktəblər tikirdilər, teatr açırdılar. Hətta Bakıda ilk məktəbi də onlar açıb.
Qarabağ bəyləri Şuşada bu günki universitet təhsili verə biləcək Realnıy məktəblər açırdılar ki, kasıb-kusubun, yetim-yesirin uşağı gəlib oxusun.
Qarabağ bəyi Firudin bəy Köçərli öz vəsaiti hesabına Qazaxda Qori seminariyasının filialını açmışdı.
Şərqdə ilk operanı yazan və bu gün Azərbaycanı dünyada tanıdan Üzeyir Hacıbəyov Qarabağ bəyi idi.
Qarabağ bəylərinin sonuncu mogikanlarından olan Seyid Şuşinskinin nə qədər gənci oxutmasından, nə qədər insanlara xeyirxahlıq göstərməsindən xəbəriniz yoxdusa, günah məndə deyil.
Fikrət Əmirov Qarabağ bəyinin oğlu idi.
Fərhad Bədəlbəyli Qarabağ bəyinin nəvəsidi.
Day bəsdi. Yoxsa, gərək bütün qəzeti doldurum.
Çox güman ki, Zərdabi Şuşada Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin yazdığı «çertvyortıy sort» bəylərə rast gəlib.
İndi 25 ildi Qarabağ yoxdu, torpaq yoxdusa onun yetişdirdiyi bəylər də yoxdu. Əgər bizə mane olan Qarabağ bəyləri idisə, indi onlar da yoxdu. İndiki bəylər məsələni həll eləsin də. Vaqif Cəbrayılzadənin bir şeirində gözəl bir yer var:
Çərx başına gəlməyənləri
Çərlədin,
Çərlədin,
Öldürün!
Bəsdir də bu camaatı çərlətdiniz, gedin işinizlə məşğul olun. Gedin görün Təranə Qumralla Nazəninin davasının axırı nə təhər oldu?!
Aqil Abbas.
Millət vəkili.
