TRAMPIN 16 DƏQİQƏLİK NİTQİNİN ŞİFRƏSİ – ŞƏRH

21 Yanvar  2016 / 18:50

“Amerikanın siyasi tarixində bəlkə də ilk dəfədir ki, prezident seçilən şəxs hələ andiçməyə macal tapmamış ona qarşı mümkün impiçment müzakirə olunur, yüz minlərlə amerikalı Vaşinqtonda etiraz yürüşü keçirir, Hollivud ulduzlarının mütləq əksəriyyyəti Ağ Evin yeni sahibinə qarşı açıqlamalar səsləndirirlər. ABŞ-ın 45-ci prezidenti Donald Trampın yanvarın 20-dəki andiçmə mərasimi məhz bu cür şəraitdə keçdi”.

Teleqraf.com xəbər verir ki, bu fikirlər “Atlas” Araşdırmalar Mərkəzinin hazırladığı analitik yazıda öz əksini tapıb.

Yazıda qeyd olunur ki, Barak Obamanın 2008-ci ildəki andiçmə mərasimi daha rahat şəraitdə keçmişdi: “Trampdan fərqli olaraq Obama ilk gündəcə, yəni işə başlamamış hər tərəfdən “bu prezident ölkənin problemlərini artıracaq” çağırışları ilə üzləşməmişdi. Tramp üzləşdiyi çağırışların yanlış olduğunu sübut etmək üçün biznesmendən problemlərin həlli ilə məşğul olan real siyasətçiyə çevrilməlidir. Amerikalılar qaradərili Barak Obamanın səhvlərini bağışladı, Trampa isə eyni səhvləri bağışlamayacaqlar. Trampın hər imzaladığı sənəd, hər açıqlaması daha diqqətlə izləniləcək.

Trampın andiçmə mərasimindəki çıxışı Obamanın 8 il öncəki çıxışından köklü surətdə fərqlənirdi. Obamanın 2008-ci il yanvarın 20-də andiçmə mərasimindəki çıxışında daxildə və xaricdə bütün qruplara xüsusi mesajlar var idi, hər cümləsi xüsusi çəkiyə malik idi. Obama ekologiyanın problemləri, iqlimin dəyişməsi, miqrantların problemlərinin həlli, Asiya və Yaxın Şərqdən tutmuş Afrikaya qədər hər yerdə demokratiyaya dəstək verəcəyini, amerikan idealını dünyanın hər yerində yayacağına dair dərin və məzmunlu nitq söyləmişdi.
Donald Tramp bunların heç birini demədi, cəmi 16 dəqiqəlik qısa nitqində sadə mövzulara toxundu, iş yerləri, fabrik, zavod, körpülər açacağını, sərhədi gücləndirəcəyini və beynəlxalq terrorçulara qarşı amansız mübarizəyə başlayacağını dedi. 

Yəni seçkiqabağı vədlərində nə demişdisə andiçmə mərasimində onları ümumiləşdirilmiş şəkildə təkrarladı. Bu o deməkdir ki, Meksika ilə divar və Çinlə qeyri-bərabər ticarət münasibətlərinə yenidən baxılacağı fikirləri gündəmdə ağırlığını qoruyur. “Birinci növbədə Amerika və amerikalılar!” – çıxışın əsas leytmotivi bu idi.

Donald Tramp “Vaşinqtondakı siyasətçilər varlandı, xalq əziyyət çəkdi, kasıblaşdı” deməklə özünü siyasətçilərdən ayıraraq xalqın nümayəndəsi kimi təqdim etdi. Vaşinqondakı siyasətçilərin xalqın maraqları ilə hesablaşmadığını və özünün prezident seçilməsi ilə hakimiyyətin xalqa qaytarıldığını iddia etdi. Sadəcə, böyük böyük şirkətləri və milyardları olan Trampı kasıb və orta təbəqənin nümayəndəsi adlandırmaq çətindir.

Trampın çıxışından o da anlaşıldı ki, onun prezidentlik dövründə Amerika “dünyanın jandarmı” olmayacaq. Obama və ondan əvvəlki prezidentlər “demokratiyanı yayacağıq” deyirdilər, Trampın isə belə bir planı yoxdur. Tramp haqlı olaraq misal kimi Amerikanın İraq, Əfqanıstan və Liviyadadakı uğursuzluqlarını göstərir. Amerikanın bu ölkələrdə qayda yaratmaq təşəbbüsləri bu ölkələri və ətraf bölgələri təhlükəsiz etmədi, tam əksinə, diktatorların və avtoritar rejimləri terrorçular və xaos əvəzlədi”.

“Atlas” bildirir ki, D.Tramp nitqində Avropa İttifaqı, NATO və Rusiyanın adını çəkmədi, sadəcə onu dedi ki, Amerika ilə dostluq etmək istəyənlərlə əməkdaşlıq edəcək: “Ancaq “hər şey Amerika üçün” prizması ilə yanaşan prezidentlə əməkdaşlıq etmək çətin olacaq. Təsadüfi deyil ki, Trampın nitqini müttəfiqləri də narahatlıqla qarşılayıblar.

Tramp müsahibələrində Böyük Britaniyanın Avropa İttifaqından ayrılmasını dəstəkləyib, Almaniyanı çoxlu miqrant qəbul etdiyinə görə tənqid edib, NATO-nu isə onunla təhdid edib ki, Amerika daha başqalarının yerinə üzvlük haqqı ödəməyəcək.

Bu tip açıqlamalar İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Amerikanın liderliyi ilə formalaşan Avroatlantik ittifaqın gələcəyini sual altında qoyur. Amerika illər uzunu Avropanın təhlükəsizliyinə cavabdeh olub. İndi isə Trampın sözlərindən belə çıxır ki, bu təhlükəsizliyin davamına görə Avropa pul ödəməlidir, amerikalılar bundan sonra başqalarının, hətta strateji müttəfiqlərinin xərcini ödəməyəcəklər. Məsələn, Barak Obama administrasiyası Baltik ölkələrini və Polşanı Rusiyanın mümkün təhdidlərindən qorumaq üçün bir müddət öncə bu ölkələrə azsaylı hərbi kontingentini göndərib. Yəni faktiki bu ölkələrdə Amerikanın hərbi bazaları qurulub. Aydındır ki, bu hərbi bazaların saxlanmasına görə pulu Amerika ödəyir. Trampın sözlərindən isə anlaşılan budur ki, bu bazaların maliyyələşməsində həmin dövlətlər də iştirak etməlidir”.

Yazıda bildirilir ki, D.Trampın çıxışı keçmişdə Amerikada izolyanist siyasətçilərin çıxışlarına bənzəyir: “İkinci Dünya Müharibəsinə qədər belələri həm Respublikaçılar, həm də Demokratlar partiyasında kifayət qədər idi. Onlar deyirdilər ki, dünyanın problemlərinin Amerikaya nə dəxli var, müharibələri kim başlayırsa, onlar da davam etdirsinlər. Amerika ilk vaxtlarda İkinci Dünya Müharibəsində məhz buna görə qatılmaq istəmirdi. Ancaq nasist Almaniyasının müttəfiqi Yaponiya 1941-ci ildə Amerikanın Havay adalarındakı hərbi bazasını bombaladıqdan sonra Vaşinqtonda anladılar ki, Amerika problemdən uzaq dayanmağa çalışsa da, problem özü Amerikanı tapacaq və həmin gündən bu yana siyasət dəyişdi. Trampın bu ənənəyə son qoyması problematikdir. Tramp ancaq amerikalıları düşünəcəyini vəd etsə də, onun administrasiyasındakı peşəkarlar və oturuşmuş siyasi sistem Amerikanı dünyanın müxtəlif bölgələrində də fəal olmağa diqtə edəcək. O başqa məsələdir ki, Tramp hər yerə qaçmayacaq, Obama administrasiyası kimi Ukraynanın problemlərinə diqqət ayırmayacaq, öz maraqları daxilində rusiyalı həmkarı ilə yaxınlaşmağa çalışacaq.

Donald Trampın nitqindən ümumi şəkildə həm də o anlaşılır ki, yeni administrasiya Amerika üçün uzaq Cənubi Qafqazla da ciddi məşğul olmayacaq. Amerikanın yeni seçilən prezidentləri vədlərini yerinə yetirməsələr də, heç olmazsa andiçmə mərasimlərində başqa ölkələrə demokratiya gətirmək istədiklərini, müxtəlif problemlərinin həllində köməkçi olacaqlarını deyirdilər. Tramp bunları da demədi. Demək, Cənubi Qafqazın problemləri, o cümlədən Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin ədalətli həlli əvvəlkitək Vaşinqton üçün prioritetlər siyahısında deyil. Bu cür yanaşma isə Rusiyanın maraqlarına cavab verəcək”.


Səxavət,
TELEQRAF.COM

ABŞ-ın YENİ PREZİDENTİ DONALD TRAMP AND İÇDİ VƏ DEDİ Kİ,..

“Röyalarımızı geri gətirəcəyik, radikal islamı dünya üzərindən yox edəcəyik”

Amerikanın yeni prezidenti Donald Tramp Vaşinqtonda möhtəşəm bir mərasimlə and içib, ABŞ-ın 45-ci prezidenti oldu. Musavat.com canlı yayın həyata keçirən dünya KİV-lərinə istinadən xəbər verir ki, Trampdan əvvəl onun köməkçisi Pence and içib.

Trampın andiçmə mərasimindəki nitqi isə öz radikallığı və yeni mesajların bolluğu ilə seçilib. Hazırda dünyanın hər yerində bütün tv və başqa kateqoriyadan olan KİV –lər bu çıxışı müzakirə edirlər. Əsasən diqqət ona yönəldilir ki, D. Trampın xitabı Amerikanın daxilinə oldu, hər şey Amerika və amerikalılar üçün mesajını verdi. Dünyanın supergücünün başına gələn bir isimin ancaq ABŞ üçün mesajlar verməsi bir çoxları üçün gözlənilməz olub. 

Beləliklə, Tramp ABŞ prezidenti kimi fəaliyyətə başladığı ilk dəqiqələrdəcə dünyanı silkələyə bilib.

“Yüksək Məhkəmə hakimiyyəti, hörmətli prezident Buş, Obama, Klinton və hər kəsə çox təşəkkürlər. Biz Amerikanın vətəndaşları olaraq böyük bir beynəlxalq cəhd içərisinə girmişik. Ölkəmizi təkrar təsis etmək istəyirik. Hər kəs tərəfindən də çox yaxşı cəhdlərin edildiyini görürük. Amerika və dünya bu əziyyətin nəticələrini görəcək. Qarşımıza əziyyətlər çıxacaq. Bir çox çətinliklə qarşılaşacağıq, amma məqsədimizə nail olacağıq. Bu pillələri qalxarkən illərdir bu şəkildə toparlanırıq. Hörmətli prezident Barak Obama və Mişel Obamaya qatqılarına görə təşəkkür edirəm. Möhtəşəm idilər”. 

"ONLARIN UĞURLARI SİZİN UĞURUNUZ OLMADI "

“Vaşinqton DC-dəki iqtidarı alırıq və sizlərə, xalqa veririk. Vaşinqton inkişaf etdi. Amma təəssüf ki, bu varlığı insanlar ala bilmədi. Çoxlu sayda fabriklər bağlandı, işlərini itirən insanlar oldu. Amma Vaşinqton hər zaman özünü qorudu, xalqını qorumadı. Buradakı zəfərlər sizin zəfərlər olmadı, onların əldə etdikləri uğurlar sizin uğurlarınız olmadı. Qutlanacaq şeylər xalq üçün qutlanacaq şeylər deyildi. Dəyişiklik indi başlayır, çünki bu an sizin anınız. Bu an sizə aiddir”. 

"Hər kəs indi sizi dinləyir. Bu ana qədər belə bir şey görülmədi. Təhsil sistemi pul içində boğulsa da, gənclərimizi və uşaqlarımızı təhsildən məhrum edəcək şəkildə təsis edilib. Cinayətkar qruplar, kriminal təşkilatlar bir çox insanın həyatını məhv etdi. Bütün bu hekayə burada sona çatır. Biz bir millətik, tək millətik. Hər birimizin ağrısı, acısı bizim ağrımızdır. Onların xəyalları bizim xəyallarımızdır. Bizim uğurlarımız ancaq onların uğurları olarsa, vacibdir”. 

"BUNDAN SONRA GƏLƏCƏYƏ BAXACAĞIQ "

"Bütün amerikalılara andım bu olacaq. Onlarca ildir ki, Amerikanın sənayesini çətinliyə salaraq, beynəlxalq ticarətə yönləndirdik. Və bizim hərbi gücünüzü, ordumuzu zəiflədəcək hərəkətlərə girişdik. Elə bir nöqtəyə gəldik ki, trilyonlarla dollar xaricdə xərcləmiş olduq.  Bunlar baş verdiyi zamansa Amerikanın potensialı, alt quruluşu təmir edilməsi mümkünsüz bir pozuqluğa doğru irəliləməyə başladı. Digər ölkələri varandırarkən bizim ölkəmizdəki rifah demək olar ki, itməyə başladı. İnvestorlar torpaqlarımızdan uzaqlaşmağa başladı. Və milyonlarla amerikalı işçini yarı yolda qoydular. Orta sinfin rifahı dünyadakı fərqli yerlərə səpələnib. İndi və bundan sonra ancaq gələcəyə baxacağıq”. 

2 BƏSİT QAYDANI TƏQİB EDƏCƏYİK


"Sizi əsla yarı yolda qoymayacağam. Körpülər, hava limanları, tunelləri bu şahanə cəmiyyətin xidmətinə təqdim edəcəyik. İnsanları işsizlik maaşından çıxarıb, təkrar işlə təmin edəcəyik və amerikan iş-gücünü mərkəzə gətirəcəyik. 2 bəsit qaydanı tətbiq edəcəyik: hər şey amerikanlar tərəfindən ediləcək və amerikanlar işə götürüləcək. Bütün dünyadakı cəmiyyətlərlə dostanə münasibətlər quracağıq. Təbii ki, hər cəmiyyət və ölkə öz öncəlikləri, prioritetləri daxilində irəliləməyi tərcih edir. Biz də ABŞ olaraq öz öncəliklərimizlə parlayacağıq. Radikal islamçı terroristlərə qarşı mübarizə aparacağıq və bu dünyanın üzərindən onları tamamilə siləcəyik”. 

"HƏR ZAMAN BİRLİK İÇƏRİSİNDƏ OLACAĞIQ"

"İncil bizə deyir ki, Allah insanların birlik içərisində yaşamasının şahanə bir şey olduğunu deyir. Dürüst bir şəkildə danışacağıq. Amma hər zaman birlik içində olacağıq. ABŞ birlik olarsa, dayandırıla bilməz. Heç bir qorxuya gərək yoxdur. Qorunuruq və hər zaman da qorunmağa davam edəcəyik. Hərbi qüvvələrimizdəki kişilər və qadınlar tərəfindən qorunuruq. Ən vacibi isə Allah tərəfindən qorunuruq, qorunmağa davam edəcəyik”. 

"Bir cəmiyyət, xalq olaraq ancaq çalışmağa, mübarizəyə davam etdiyimiz halda ayaqda qalacağıq. Haqqında hər zaman danışılan, amma heç hərəkətə keçirilməyən siyasətdən uzaq dayanacağıq. Artıq boş-boş danışmağın zamanı keçdi, hərəkətə keçmə zamanıdır. Biz qara da olsaq, qəhvəyi də olsaq, bu milləti sevən qan hamımızda var. O qanı paylaşırıq. Millətçi qanımız ortaq. Eyni zəfəri arzulayan yuxularımız var. Ürəyimiz eyni bayrağın altında döyünür"

Tramp eyni zamanda keçid dönəmində “zərif” dəstəklərinə görə Barak Obama və onun həyat yoldaşı Mişel Obamaya da təşəkkür edib. 


Sevinc,
"YENİ MÜSAVAT"

ADMİRAL VLADİMİR ÇERNAVİNİN 20 YANVARLA BAĞLI AZƏRBAYCANLI JURNALİSTƏ AÇDIĞI SİRLƏR...

20 Yanvar 2017 / 11:00

                                                    Vladimir Çernavin

1990-cı il 20 yanvar hadisələrini Rusiya mətbuatında - “İzvestiya” və “Krasnaya zvezda” kimi qəzetlərdə, “Oqonyok” jurnalında işıqlandıran, donanma admiralı Vladimir Çernavinlə qalmaqallı müsahibəyə imza atan, bütün SSRİ-də səs-küyə səbəb olan məqalələrlə çıxış edən azərbaycanlı jurnalist Vasif Səmədovun Publika.Az-a müsahibəsi.

- O vaxt informasiya blokadasının başladığı ərəfədə siz rus mətbuatında bu hadisələrə işıqlandırmağa nail oldunuz, səs-küylü “Müdaxilə” silsiləsini yaza bildiniz. Buna necə nail oldunuz?

- 1988-ci ildə Dağlıq Qarabağ münaqişəsi başlayanda “Kommunist” qəzetində işləyirdim, müxbir idim. Hadisələr gərginləşdiyi günlərdə və aylarda mən də bir jurnalist kimi tez-tez “Azadlıq” meydanında, ayrı-ayrı müəssisələrdə olur, Sov.İKP-nin rəhbəri Mixail Qorbaçovun apardığı riyakar və ermənipərəst siyasətə, daşnakları, erməniləri açıq-gizli himayə edən qüvvələrin Qarabağda törətdikləri vəhşiliklərə qarşı günbəgün geniş miqyas alan etiraz mitinqlərini, tətilləri imkan daxilində işıqlandırmağa çalışırdım. Ayrı-ayrı respublikaların jurnalist təşkilatlarına teleqramlar vurdum, haray saldım, onları bizimlə həmrəy olmağa çağırdım. İstəyirdim həmkarlarımız səsimizə səs versin, başımıza gələn müsibətlər barədə dünya xəbər tutsun. Bizim üçün rusdilli mərkəzi mətbuatda həqiqəti demək çox çətin idi. Baş alıb gedən ədalətsizliklər hamı kimi məni də yaman sarsıtmışdı. Uzun müddət çox acı hisslər yaşadım. 1991-ci ildə iş elə gətirdi ki, “Kommunist” qəzetindən “İzvestiya”ya keçdim.

- Həmin dövrdən başlayaraq “İzvestiya”da 20 Yanvar həqiqətləri çap olundu?

- Yanvar faciəsi baş verən kimi Bakıda, respublikamızın bir sıra bölgələrində komendant saatı qoyulmuşdu. Bununla yanaşı, mətbuatda hərbi senzura tətbiq olunmuşdu. O zaman hadisələr yalnız hərbi senzuranın ciddi nəzarəti altında işıqlandırılırdı. Hərdən, çox nadir hallarda cəsarətli jurnalistlərimizin həyatı bahasına, böyük risk hesabına həqiqəti, günün reallıqlarını əks etdirən materiallar çap etdirmək mümkün olurdu.
Faciənin ilk günlərində xalq, əsasən, hadisələrin şahidi olan ayrı-ayrı adamlar vasitəsilə həqiqəti öyrənirdi. Mən də bir jurnalist kimi, insan kimi fikirləşirdim ki, nəyin bahasına olursa-olsun, bu müsibətləri dünyaya çatdırmaq lazımdır. Gecə-gündüz düşünür, baş sındırır, yollar axtarırdım.
Yeri gəlmişkən deyim ki, o vaxt Lənkəranda da ordu hissəsi ilə əhali arasında toqquşma olmuşdu. SSRİ müdafiə nazirinin müavini, Sovet İttifaqı Qəhrəmanı, donanma admiralı Vladimir Nikolayeviç Çernavin Lənkərandan SSRİ Ali Sovetinə deputat seçildiyi üçün onunla görüşmək istəyirdim. Məqsədim Dağlıq Qarabağ hadisələri, 20 Yanvar faciəsi ilə bağlı bu yüksək çinli hərbiçi və mötəbər şəxsin mövqeyini öyrənmək, ondan müsahibə alıb, Moskva qəzetlərinin birində dərc etdirmək idi. Admiralla görüşüb söhbət etmək üçün əlimdə kifayət qədər materialım, faktlarım var idi.
Xeyli tərəddüddən sonra qəti qərara gəldim. İşdən icazə alıb, gedişimin məqsədini heç kimə bildirmədən Moskvaya uçdum. Bir həftəyə yaxın orada qaldım. Hər gün SSRİ Müdafiə Nazirliyinə gedir, səhər saat ondan axşam saat səkkizə qədər, bəzən də daha gec qəbul otağında gözləyirdim ki, deputatımız Vladimir Nikolayeviçlə görüşüm. Lakin buna nail ola bilmirdim. Oradakı zabitlər Azərbaycandan gəldiyimi bildikləri üçün hər dəfə bir bəhanə gətirirdilər: “Çernavinin vaxtı yoxdur, işi çoxdur”. Bir dəfə onlarla lap əlbəyaxa oldum, əsəbi halda bildirdim ki, deputatımızla mütləq görüşməliyəm, əks halda buradan getməyəcəyəm! Növbətçi polkovnik məni kabinetinə çağırdı. Ona dedim ki, mən Bakıdan gəlmişəm, Çernavinin seçicisiyəm, həmin bölgənin seçicilərinin nümayəndəsi kimi gəlmişəm, onunla mütləq görüşməliyəm. Polkovnik nazir müavininin köməkçisinə zəng etdi. Nə cavab aldığını bilmədim. Mənə dedi ki, bayıra çıx, yarım saat gözlə. Heç on dəqiqə keçməmişdi ki, məni yenidən kabinetinə dəvət etdi. Adıma buraxılış vərəqəsi yazdılar. Sonra məni bir miçmanla qəbul otağına qaldırdılar.
Polkovnik içəri keçib, məlumat verdi. Çernavin məni öz seçicisi kimi qəbul etdi, çay, peçenye gətizdirdi. Görüşümüz zamanı seçici kimi deyil, “Kommunist” qəzetinin müxbiri kimi ondan müsahibə almaq istədiyimi söylədim. Sözün doğrusu, pis qarşılamadı.

- Nə üçün məhz Çernavinlə görüşmək istəyirdiniz?

- Bu səbəbsiz deyildi. Çernavinin Lənkəranda baş verə biləcək faciələrin qarşısının alınmasında təşəbbüs göstərdiyi barədə ətraflı məlumatım var idi. Gəlişimin əsas məqsədi hadisələrə onun münasibətini öyrənmək idi. Donanma admiralı səmimi cavab verməyə çalışırdı, bəzən də “dövlət sirridir, filandır”– deyib sualdan yayınırdı. O, başqalarından fərqli olaraq mənə obyektiv, Azərbaycanın dərdlərinə, faciələrinə yanan bir insan təsiri bağışladı. Verdiyim sualları, əsasən, cavablandırdı. Beləcə, söhbətimiz xeyli çəkdi. Mehmanxanada yazını qaydaya saldım. Sonra zəng vurub, köməkçisindən xahiş elədim ki, imkanı varsa, məni yenidən qəbul etsin.
Fikrim bu idi ki, müsahibəni nazirliyin makina bürosunda yazdırım. Nəhayət, çətinliklə də olsa, onu çap etdirib özünün oxuması üçün razılıq aldım. Nazir müavini materialı diqqətlə oxudu, bəzi yerləri düzəltdi. İkinci dəfə çapa göndərmək istəyirdik ki, köməkçisi gəlib dedi ki, sizi filan general gözləyir. Çernavin “qoy gəlsin”, – dedi. Həmin adam milliyyətcə erməni idi. Qəribə bir vəziyyət yarandı...
Məlum oldu ki, makinaçı erməni qızıymış. O, həmin generala xəbər çatdırıb ki, Çernavin Azərbaycan jurnalistinə müsahibə verib. O da bir bəhanə ilə Çernavinin yanına gəlib. Hiss olunurdu ki, isti münasibətləri var. Xeyli müddət nə barədə isə üstüörtülü söhbət etdilər. Bu arada materialı gətirdilər.
Donanma admiralı materialı oxuduqca səhifələri üst-üstə qoyurdu. Erməni generalı müsahibə ilə tanış olmaq arzusunu bildirdi, Çernavin etiraz etmədi. O, hərdən başını yelləyir, nazir müavininə xeyirxahlıq etmək istəyirmiş kimi ən obyektiv, kəskin məqamları dəyişdirməyi ona tövsiyə edirdi: “Siz bu cür desəniz milli münasibətlərdə gərginlik yarana bilər, nə bilim filan olar”.
Çernavin isə onun dediklərinə məhəl qoymadan dedi: “Yoldaş general, jurnalist mənim fikrimi, mövqeyimi öyrənməyə gəlib, sizin yox. Xahiş edirəm qəbul otağında gözləyin. Sonra özüm sizi çağıraram”. Erməni generalı qapıdan çıxar-çıxmaz Çernavin başını yellədi: “Belə hallar çox olur, fikir verməyin”.
Materialı oxuyub sona çatanda Çernavin soruşdu: Mənə dair başqa bir qulluğunuz varmı?
Bildirdim ki, xahiş edirəm hər səhifəyə qol çəkib, nazirliyinizin möhürü ilə təsdiq edəsiniz. Belə olmasa, hərbi senzura Bakıda müsahibənin dərc olunmasına etiraz edəcək.
Bir az fikrə getdi. Sonra bütün səhifələrə imza atıb, köməkçisinə göstəriş verdi ki, imzanın yanına möhür vurdursun. İmzalı, möhürlü materialı alıb, təşəkkürümü bildirdim. O, sözarası hansı mehmanxanada, hansı otaqda qalmağımla, Bakıya nə vaxt qayıdacağımla maraqlandı. Köməkçisini çağırıb, məni maşınla mehmanxanaya yola salmaq barədə göstəriş verdi...
Mehmanxanada təhlükəsizliyim baxımından nələr baş verdiyini söyləmək istəməzdim. Bir neçə saat sonra məni hərbi komendaturaya gətirdilər, bilet aldılar. Təyyarə tərpənənə qədər oradan aralanmadılar. Bərk-bərk tapşırdılar ki, Bakıya çatan kimi Çernavinə zəng vurum. Çernavin öz vizit kartını mənə vermişdi. Çatan kimi ona zəng vurdum. “Çox şadam ki, sağ-salamat gedib çatmısan” dedi.
Vaxt itirmədən müsahibəni “Azərinform”un (AzərTAc) əməkdaşları Sevinc Abdullayeva və Vaqif Rüstəmovun köməyilə respublika qəzetləri üçün hazırladıq. Şübhəsiz ki, MK-nın icazəsi, hərbi komendantın razılığı olmadan müsahibəni dərc etdirmək mümkün deyildi. Azad Şərifov müsahibənin tərcüməsini orijinalla birgə MK-ya göndərdi. Təxminən iyirmi günədək material qaldı orada.

- Səbəb nə idi?

- Süründürməçilik, qorxaqlıq, nə bilim daha nə... Axır ki, materialı geri qaytardılar, xatalı iş saydılar. Yenidən uçdum Moskvaya.

- Çernavinin yanına?

- Bəli, Çernavinin yanına. Zəng elədim, birbaşa özü ilə danışdım. Ondan xahiş etdim tapşırsın ki, materialı “Krasnaya zvezda” dərc etsin. Səbəbini də belə izah etdim ki, hərbi senzura rusdilli oxucular üçün müsahibənin Azərbaycanda dərcinə razılıq vermir. Dedi ki, telefonda gözlə. Kiminləsə danışdı. Razılıq əldə olunmuşdu. Getdim “Krasnaya zvezda” qəzetinin baş redaktoru general Panovun yanına. O, məni çox səmimiyyətlə qarşıladı. Müsahibəni alıb oxumağa başladı. Baxdı, gördü ki, hər səhifədə Çernavinin imzası möhürlə təsdiqlənib. Deyəsən, bu onun yamanca xoşuna gəldi. Belə olanda əsas məsuliyyət Çernavinin üzərinə düşürdü. Xeyli söhbətdən sonra dedi ki, müsahibə yaxın günlərdə dərc ediləcəkdir.
Bilirsiniz, necə sevinirdim! Üç gün idi ki, Bakıya qayıtmışdım. Dedilər ki, “Krasnaya zvezda” qəzetində müsahibən dərc olunub. Sən demə, müsahibə çıxan kimi Moskvada böyük hay-küyə səbəb olub, Azərbaycan nümayəndəliyi də dərhal qəzeti Bakıya – MK-ya göndərib. Çap olunan tarixə diqqət edin : 22 may 1990-cı il. Azərbaycanın ən təlatümlü günləri idi o vaxt.
Bu, bəlkə də, mənim həyatımda ən böyük qələbəm idi. Respublika qəzetləri də onu iki dildə - Azərbaycan və rus dillərində dərc etdilər. Bütöv halda isə müsahibəni Sabir Rüstəmxanlı “Azərbaycan” qəzetində verdi. O vaxt, doğrudan da, əhali arasında böyük çaşqınlıq yaranmışdı. MK-da da qorxu var idi.

- Bəs “Müdaxilə” necə ərsəyə gəldi?

- O vaxt hamı deyirdi ki, xata məndən uzaq olsun. “Krasnaya zvezda”da material çıxandan sonra MK-da mənimlə maraqlandılar. Sonra mənə “İzvestiya” qəzetinin Azərbaycan üzrə xüsusi müxbiri vəzifəsinə getməyi təklif etdilər.

Bir müddət “Krasnaya zvezda”da məqalələr çap etdirdim. Sonra “İzvestiya”da işə başladım. “İzvestiya”da erməni lobbisi möhkəm kök salmışdı. İstədiklərini eləyirdilər. Xoşbəxtlikdən az müddət ərzində kollektivlə dil tapa bildim. Yanvar faciəsini isə unuda bilmirdim. Qarşıdan onun birinci ildönümü gəlirdi. Bilirdim ki, bu barədə təkbaşına özüm məqalə yazsam, əngəllərlə üzləşəcəyəm. “İzvestiya” qəzeti kimi çox böyük oxucu auditoriyası olan qəzetin tribunasını itirmək olmazdı. Hər an sayıqlıq tələb olunurdu. Həyatımızın, humanist dəyərlərin təqiblərə məruz qaldığını nəzərə alsaq, xalqımızın yanvar faciələrini bütün dünyaya car çəkmək məqamı yetişmişdi. Mən bunu açıq-aydın hiss edirdim. Odur ki, müstəqil jurnalist təhqiqatı aparıb, silsilə material hazırlamaq üçün əməkdaşlardan birinin Azərbaycana ezam edilməsini redaksiya rəhbərliyindən xahiş etdim. Təklifim çox çətinliklə də olsa bəyənildi. Siyasi icmalçı Valeri Vıjutoviçlə Bakıya ezam olunduq. 20 Yanvarın ildönümü günü idi. Şəhidlər Xiyabanını ziyarət etmək üçün xalq axınına qoşulduq. İstəyirdim ki, bu qəm, kədər dənizini, sonu görünməyən insan axınını seyr etdikcə mənim xalqım, millətim kimi o da sızıldasın, o da bu faciəni qəlbən duyub yaşasın. Mən şəhidlərimizin baş daşlarındakı yazılar barədə jurnalist dostuma məlumat verdikcə onun gözlərindəki qəzəbi, sifətindəki nifrəti açıq-aşkar duyurdum. O, çox kövrəlmişdi, gördüyü dəhşətli mənzərələrdən sarsılmışdı. Biz məzarları ziyarət eləyə-eləyə, ağır addımlarla irəliləyirdik. Yavaşca pıçıldadı: Biz nə qədər yanılmışıq. Nə həqiqəti bilmişik, nə də ki, həqiqəti yazmışıq. Bax, indi gördüklərimizdir əsl həqiqət!
Ziyarəti başa vurub, gəldik mehmanxanaya. Əvvəlcədən topladığım materiallarla onu tanış etdim. Bir çox faktları götür-qoy etdik, düşündük-daşındıq. İki həftə müddətində biz şahidlərlə, zərərçəkənlərlə, bir sıra rəsmi şəxslərlə, hərbçilərlə, mütəxəssislərlə görüşdük. Neçə gün audiokasetləri dinlədik, videokasetlərə baxdıq. Bunlarla yanaşı, arxiv və istintaq sənədlərilə tanış olduq.

Çox çətinliklə də olsa, “Müdaxilə” silsiləsini “İzvestiya”nın səhifələrinə çıxara bildik. “Müdaxilə” böyük sensasiya yaratdı. Sonra ona ön söz yazıb Azərbaycan və rus dillərində yüksək tirajla “Müdaxilə” adı ilə kitab şəklində çap etdirdim.

Nəşrlərin ikisi də böyük uğur qazandı. Bakıdan dünyanın müxtəlif ölkələrinə uçan təyyarə reyslərinə verirdim ki, “Müdaxilə” də, “Vtorjeniye” də daha çox oxucu qazansın. Qazandı da. Bunu aldığım çoxsaylı məktublar da deyir.

Yazı təkcə yanvarın 20-də Bakıda baş verən faciəli hadisənin səbəblərini deyil, həmçinin məqsədini, belə bir müsibəti törətməkdə əli və iradəsi olan kəslərin məkrli fəaliyyətini də açıqlamışdı. Əlbəttə, üç qəzet yazısında (“İzvestiya” 13, 14, 15 fevral, 1992-ci il ) bunları təhlil, təsdiq etmək asan olmamışdı. Ancaq, hər halda, ictimaiyyətin fikrini düzgün istiqamətləndirmək, hətta siyasi komissiyaların və istintaq işçilərinin təhqiq və tədqiq yollarına müəyyən qədər işıq salmaq, şəksiz, mümkün olmuşdu.


Asif Nərimanlı,
PUBLİKA.AZ & VƏTƏNSEVƏRLƏR

20 YANVAR - XALQIMIZIN ÖZ VARLIĞINI TƏSDİQ ETDİYİ GÜNDÜR

...Azərbaycanda iyirmi yanvar şəhidlərinin ruhuna hər zaman böyük hörmət, ehtiram olub, olacaq da. 20 Yanvar şəhidlərinin vəfat etdiyi tarix hər il ardıcıl olaraq ümumxalq hüzn günü kimi yada salınır. Məlumdur ki, Azərbaycan ictimaiyyəti, Azərbaycan dövləti hər zaman 20 Yanvar şəhidlərinin dəfn edildiyi Şəhidlər Xiyabanını ziyarət edir. Bu xiyaban müqəddəs bir məkan kimi xaricdən gələn rəsmi, eləcə də qeyri-rəsmi qonaqların ilk gəldiyi, baş əydiyi yerlərdən biridir. Azərbaycan dövlətinin, ölkə Prezidentinin 20 Yanvar faciəsinə xüsusi münasibəti var. Bu məsələdə dövlət və ictimaiyyətin mövqeyi, fikirləri üst-üstə düşür...

İZLƏMƏK ÜÇÜN BURAYA DAXİL OLUN : IRSHAD TV

"YERSİZ GƏLDİ, YERLİ QAÇ" PRİNSİPİ HÖKM SÜRÜR

Bu gün hər birimizi narahat edən ciddi bir məsələyə nəzər salaraq aydınlıq gətirməyi qərara aldim. Bunu özümə qanında türk qanı daşıdığım üçün bir borc bildim.
Son zamanlar tez-tez televiziya kanallarında, sosial şəbəkələrdə  milliləşməyə və özünə qayıdışa dair müxtəlif çağırışlara şahidlik edirik. Ən çox hücuma məruz qalan mövzu, soyadlarımızın sonluğundakı  ov, ova, yev, yeva şəkilçiləridir. Hamı bu şəkilçilərdən oddan qorxan kimi qaçır… Hələ bir az da irəli gedib sizə deyim ki, adını çəkmək istəmədiyim, ölkəmizdə yaşayan və özünü " yüksək səviyyəli " Türk milliyətçisi hesab edən birisi Facebookda bir dostumun dostluq təklifini qəbul etməmişdi. Buna səbəb kimi onun soy adındakı (familyasındakı)  ov sonluğu olmuşdu. Gərək nə qədər cılız olmalısan ki, qarşıdakı insanın əqidəsinin nədən ibarət olduğunu bilmədən adına və soyadına görə virtual dostluğa qəbul etməyəsən. Mövzunun məğzi nədədir bilirsinizmi? Dəyərli bir Türkçü dostumun söylədiklərini olduğu kimi qələmə alıram : 

"Mənim nə adım nə də soyadım (familyam) milli deyil - yəni Türk adı və soyadı deyil. Bu ad mənim babamın adıdır, 26 yaşında müharibədə həlak olan babamın adını - mənə qoyublar. Onun üzünü heç zaman görməsəm də, adı ilə hər zaman qürur duymuşam. Məclislərdə, xeyirdə, şərdə Hacı Əhmədin nəvəsi olduğum üçün həmişə atamla yuxarı başda oturardıq. Lakin bununla belə Hacı da, Əhməd də, Əli də, Vəli də ərəb köklü adlardır". 

Bəs nə üçün ərəb, fars köklü adları və sözləri biz özümüzünkü kimi doğma qəbul edirik, ruslardan və digərlərindən gələn adlara və sözlərə yad və düşmən münasibət sərgiləyirik? Səmit dinləri həyatımıza bu qədərmi hakim kəsilmişdir? Demək ki, din bizim milli kimliyimizi müəyyən edən əsas amillərdən biridir. 

Tarixə müraciət edəndə mənə maraqlı gələn bəzi məqamlar oldu… Hələ 20-ci əsrin əvvəllərində İosif Vissarionoviç Cuqaşvili milliyətcə yəhudi olduğu üçün onu rus məktəbinə götürmürlər, anası onu Pravoslav rus kilsəsinin mesenatlıq məktəbinə qoyur. Yalnız bundan sonra o tamhüquqlu rus kimi həyatda öz fəaliyyətinə başlayır. Demək ki, dinlər milli mənsubiyyəti dəyişmək, ya da milli mənsubiyyətinə müdaxilə etmək kimi funksiyaya da  malikdir.

Tarixi araşdırmalardan bir daha belə qənaətə gəlirəm ki, bizim adımızda  soyadımzda Türk milli mənsubiyyətindən olan da qalan da elə ov, ova familya şəkilçisidir. Bunu nə ilə izah edə bilərəm?

Əvvəlcə sizlərə onu deməliyəm ki, qədim Dünya tarixi hər birimizin bildiyi kimi təhriflərə məruz qalmış və Səmit (səmitlər bunlardır = ərəb+fars+yahudu+kürd (qaraçı)) ideoloqları tərəfindən dəyişdirilərək indiki cılız hala salınmışdır. Yəni məğzi bundan ibarətdir ki, "YERSİZ GƏLDİ, YERLİ QAÇ" prinsipi hökm sürür. Belə ki, bizlər qədim tarixi, qədim ənənələri olan Azərbaycan Oğuz Türkləriyik. Amma nədənsə bütün tariximizi səmitlərin dinləri və tarixi ilə tutuşdurub təsdiq etməli oluruq. 15-20 min il bundan əvvəl vahid Türk dilində danışan sivilizasiya mövcud olduğu halda, bu gün biz ermənilərin arxasında duran əsli-nəsli bilinməyən qüvvələrə milli kimliyimizi və bu torpaqlarda ta qədimdən məskunlaşdığımızı sübut etməli oluruq. Halbuki Səmit peyğəmbərlərinin əksəriyyətinin anadan olduqları yaşayış məskənlərinin adı Türk dilində olub. İndi nə qədər riyakar olmalısan ki, peyğəmbərləri Nazaret yaşayış məskənində doğula-doğula, bizlərin tarixinə əl qatasan və şübhə ilə yanaşasan?!  Nazaret = Nazar et nə deməkdir? Nəzər ele, nəzər et, nəzarətdə saxla deməkdir… Görünür dədə-babalarımız bu yaşayış məskənindən bizlərə gələcəkdə nəsə bir təhlükə vaqe olacağını göz altına almışdılar və bu səbəbdən də bu yaşayış məskəninin adını belə qoymuşdular. O ki, qaldı digər yaşayış məskənlərinə… Məsələn, İsraildə "Kiryat oba" adında yaşayış məskəni var, bu sözün mənasını anlamayan varmı? 

Ümumiyyətlə dünyada oba Türk sözü ilə adlandırılan yaşayış məskənləri minlərcədir. Götürək Sarayevo, Kemerovo, Oçakovo yer adlarını. Burada sözün birinci həssəsi Türk sözü olub Saray, ikinci hissəsi isə oba sözünün təhrif edilmiş formasıdır. Burada Kemer = kəmər Türk sözü olub belə bağlanan kəmər, ikinci hissəsi isə Türk sözü olub oba sözünün təhrif edilmiş formasıdır. Burada Oçak = Ocaq Türk sözü olub ocaq başı, ailə, insan yaşayan ocaq anlamını verir, ikinci hissəsi isə yenə də ovo =  oba sözünün təhrif edilmiş formasıdır. Ruslarda gözəl bir məsəl var, deyirlər ki, qadın ailə ocağının qoruyucusudur. Məncə elə ona görə də rusların familyaları (soyadları) ova, eva şəkilçiləri ilə qurtarır. Yəni filan obadan olan qadın. İndi gördünüz ki, soyadımızdakı ov, ova, ev, eva şəkilçiləri 100 faiz Türk dilindədir. Belə yaşayış məskənlərinin adlarına bütün dünyada, eləcə də Amerikada da rast gəlirik. Məsələn Ottava, Deniel Börü və s. Burada Ottu ova, Odlu oba mənasında da ola bilir, Deni El Börü sözündə isə el = yenə də Türk sözü el-oba, börü isə = tatar və başqırd dillərində Boz qurd deməkdir. Bütün bu araşdırmalar onu göstərir ki, hələ Amerika qitəsi 15 min il əvvəl Asiyadan aralanmamışdan əvvəl həm o tayda, həm də bu tayda Türkdilli insanlar yaşamış və vahid sivilizasiya mövcud olmuşdur. Kolumb Amerikanı kəşf etməyənə kimi bu qitələr arasında rabitə olmamışdır. İndi isə siz mənə okeanın o tayında yerli qədim yahudu, ərəb ya da erməni izləri göstərin… Yoxdur!!! Əgər olsaydı onlar da bizim kimi qədim sayılardı… 

Rusların familyasındakı ov, ova, ev, eva şəkilçiləri isə bir zamanlar onların həqiqətən də Türkdilli etrusklardan törəndiyini, sonradan isə Səmit dini olan Xristianlığı qəbul edib öz milli, Türk köklərindən aralanaraq assimilyasiya olunmasını göstərir. İndiki halımız da göz qabağındadır. Qeyd etmək lazımdır ki, Səmit dinlərinin hamısının mahiyyəti eynidir və Türkləri assimilyasiya edib, müti olaraq ram edilməsinə, səmit ərəblərə, farslara, yəhudilərə baş əyərək onlara itaət edilməsinə hesablanıb.

Adımızda, soyadımızda qədim Türk keçmişimizə dəlalət edən bir şey varsa o da ov, ova sonluğudur. Bundan şəkk edib bilər-bilməz qaçıb ərəbləşmək, yahudiləşmək lazım deyil. Çünki biz Türklər oba (ova), məkan quranda səmit peyğəmbərləri hələ heç anadan olmamışdılar… Onları biz mərhəmətli Türklər qəbul edərək müqəddəsləşdirmiş və tariximizin, eləcə də mədəniyyətimizin qədimliyini şübhə altına qoymuşuq. Bu yazını yazmaqla mən kimsənin dini etiqadına və inamına qarşı çıxmıram. Hər kəs Allaha ibadətdə və din seçimində azaddır. Lakin bununla yanaşı milli məfkurə də göz ardına edilməməlidir. Soyumuz, kökümüz öz adlarımızda əksini tapmalıdır. Artıq özünə qayıdışın vaxtıdır və hətda keçir belə..!!! 

Mən, həvəskar araşdırmaçı və tarixçi kimi bu mövzuda marağı olan bütün tarixçilərdən ad və soyadlarımızdakı milliliyə geniş izah gətirmələrini və millətə öz kimliyini tanıyıb ad və soyadlarını şərəf və ləyaqətlə daşımaqda yaxından köməklik göstərmələrini rica edirəm. Yoxsa nə indi, nə də bundan sonrakı itkilərimizin önünü almaq mümkün olmayacaq. 


Araşdırma! 
Hörmətlə, Umuxanım Hüseynzadə və Haci Əhmədov

"DÖNÜB ARXAYA BAXANDA ÖZ HƏYATIMDAN LƏZZƏT ALIRAM"

Həmsöhbətimiz Azərbaycan Milli Azadlıq Hərəkatının fəallarından biri olmuş, dünyada analoqu olmayan müalicə üsulunu kəşf edən və ondan bu gün istifadə edən loğman-həkim Malik İsmayılovdur. Malik həkimi Qarabağ əhalisinə xüsusi təqdim etməyə ehtiyac yoxdur. İndi demək olar ki, onu bütün Azərbaycan tanıyır. Millətsevər həkim Malik Camal oğlu İsmayılov yüksək əxlaqi keyfiyyətlərə malik insandır. Onun ailəsi də vətənpərvərlik hissləriylə yaşayır. Belə bir məqamı xatırlatmaq istərdim. Ağdamın işğalına az qalmış Malik həkimin 5 yaşlı qızı atasına müraciət edərək deyib ki, "ata əvvəlcə mənimlə anamı öldür, sonra da özünü, düşmənə əsir düşməyək". Malik həkimin Qarabağ savaşındakı qəhrəmanlıqları haqqında çox söz yazmaq olar. Bəzən düşünürəm ki, nədən vətəndaşlarımızın hamısı bu torpağa, Vətənə Malik həkim kimi bağlı deyillər.

Malik Camal oğlu İsmayılov

- Həkim, çox istərdim ki, Sizinlə söhbətimizə Dağlıq Qarabağ hadisələriylə başlayaq. Dağlıq Qarabağ problemi ortaya çıxanda Sizin buna reaksiyanız necə oldu?

- 1988-ci ildə Qurana and içmək mərasimi oldu. Bu vaxt Ağdamın bütün cavan, yaşlı nəsli and içdilər ki, Qarabağ uğrunda son damla qanımıza qədər vuruşacağıq, torpaqlarımızdan 1 santimetr də verməyəcəyik. Sonradan Bəxtiyar müəllim rəhmətə getdi və komendant saatı yarandı. Camaat isə başladı qruplar şəklində yığılmağa. Mən də o qruplardan birində idim. Biz yığıncaq keçirtdik. Düzdür, qruplaşmışdıq ancaq kiminlə birgə fəaliyyət göstərəcəyimizi bilmirdik. O vaxt "Ana dili" cəmiyyətinin üzvü gəlib qruplar arasında təbliğat aparırdı. Biz də təqribən 60 nəfər istədik ki, bunlarla birgə fəaliyyət göstərək. Həmin vaxt bir qadın dedi ki, siz bu cəmiyyətə qoşulmayın, Xalq Cəbhəsi yaranır, rəhbəri də Əbülfəz Əliyevdir. Sonradan bu qadın özünü təqdim etdi ki, Leyla Yunusovadır. Mən dedim ki, Əbülfəz Əliyevi yaxşı tanıyıram. Biz razılıq verdik ki, Xalq Cəbhəsi adı altında cəm ola bilərik. Sonra elə oldu ki, mən gəldim Əbülfəz bəylə söhbət etdim. O, dedi ki, mən sizinlə birgə olmağa razıyam. Sonra mən, Əbülfəz bəy və Eldar Bağırov görüşdük. Söhbətdən sonra Əbülfəz bəy, Eldar Bağırovdan soruşdu ki, heç bir narazılığın yoxdur? O da cavab verdi ki, Xalq Hərəkatı millətin hərəkatıdır, mən də bu yolda ölümə getməyə hazıram. Eldar dedi ki, bir şərtim var. Qurana and içək ki, heç vaxt millətimizə dəyməyəcəyik. Biz üçümüz də əlimizi Quranın üstünə qoyub and içdik. Beləcə fəaliyyətimiz başlandı. Sonra gəldik Bakıya, təşkilatda qeydiyyata düşdük, vəsiqəmizi aldıq.

  

"MƏN AĞDAMDA DÖYÜŞƏN HƏKİM KİMİ 

FƏALİYYƏT GÖSTƏRMİŞƏM"

- Bütün hərəkatçılara məlumdur ki, sizin Dağlıq Qarabağ uğrunda gedən döyüşlərdə çox əhəmiyyətli rolunuz olub. Hətta "Keçmişdə qalmış gələcək" filmi Sizin o vaxtkı həyat və fəaliyyətinizə həsr edilib. Əsas obrazın adı da dəyişdirilmədən Malik adı ilə gedib. Siz Dağlıq Qarabağ müharibəsi vaxtı müdafiə işini necə qururdunuz?

- Həmin vaxt mən həkim olduğuma görə ambulatoriyam var idi. Bu, qeyri-adi zona ambulatoriyası sayılırdı. O vaxt bizə göz həkimi, akademik Fyodorov (Rusiya Tibb Akademiyasının sədri) sponsorluq edirdi. Mən də onun üsullarıyla müalicə edirdim. 18 min kənd əhalisinə xidmət göstərirdim. Orada geniş sahəli səhiyyə yaratmışdıq. 1988-ci ildə müharibə başlayanda ambulatoriyam yolun qırağında yerləşdiyinə görə xəstələrə təcili yardım etmək üçün mənə müraciət edirdilər. Bunun əsasında özümdən asılı olmayaraq məni bu hərəkatın həkimi kimi qəbul etdilər. 1992-ci ilədək mən Ağdamda döyüşən həkim kimi fəaliyyət göstərdim.

- Gəlin səmimi olaq. Bilirik ki, Siz sadəcə həkim kimi fəaliyyət göstərməmisiniz, həm də döyüşlərdə iştirak etmisiniz.

- Mən bu vaxtadək nə avtomat, nə də tapança atmağı öyrənməmişəm. Bütün növ iti əşyalarla vuruşmuşam. Ancaq ömrümdə avtomat atmamışam. Aeroportun partladılmasında bilavasitə iştirak etmişəm. Biz görürdük ki, Xocalı aeroportuna hər gün 30 təyyarə enir. Havalar qarışıq olanda təyyarələr Ağdama enirdi. Biz gəlib zorla da olsa onları yoxlayırdıq. İçərisindən mütləq silah çıxırdı. Bəzən olub ki, vertolyotlarla ermənilərə gedən silahların hamısını götürmüşük. Yəni müharibənin qanunları yox idi. Qanunsuz müharibə gedirdi.

"HƏRƏKAT VAXTI ELÇİBƏYƏ BÖYÜK MƏHƏBBƏT 

VƏ İNAM VAR İDİ"

- Malik bəy, bilirik ki, 1971-ci ildə Əbülfəz Elçibəylə tanışlığınız olub. Bəs Milli Azadlıq Hərəkatı dövründə münasibətiniz necə olub?

- Hərəkat dövründə Əbülfəz Elçibəy bizim Ağdamdakı evimizə qonaq da gəlib, qalıb da. Mən onu müalicə etmişəm. O vaxt Azərbaycanın hər tərəfindən çoxlu könüllü torpaq uğrunda vuruşmağa gəlirdi. Özü də çox böyük inamla gəlirdilər. Bayraqların, maşınların üstünə Elçibəyin şəkillərini vururdular. Döyüşlərdə də gözlərini qırpmadan ölümə gedirdilər. O vaxt Elçibəyə məhəbbət və inam var idi.

- Əbülfəz Elçibəylə bağlı hansı maraqlı xatirəni danışa bilərsiniz?

- Mənim yadımdadır ki, 1974-cü ildə Elçibəyə ev vermişdilər. Biz də - Vasif müəllim, Tariyel müəllim və mən hazırlaşdıq onu təbrik etməyə. Getdik Bayıldan 4 ədəd stul aldıq və yemək-içmək götürüb gəldik onun evinə. Ev boş idi. Yerə qəzet salıb oturduq. Elçibəyin Mübariz adlı bir dostunun evi yox idi. Götürdü evin açarlarını verdi Mübarizə və dedi ki, ev sənindir. Yəni Əbülfəzin o jestini mən görmüşəm. O, öz evini bağışladı dostuna ki, sən evlisən, mən isə hələ subayam.

- Malik bəy, bir az da Sizin qeyri-adi müalicə üsulunuzdan danışaq. Biz bilirik ki, Sizin bu barədə televiziyada çıxışınız da olub, verilişlər də hazırlanıb. Ancaq çox təəssüf ki, hələlik lazımi səviyyədə bu müalicə üsulu yayılmayıb. Buna münasibətiniz necədir?

- 1982-ci ildə rəhmətlik sabiq Səhiyyə naziri Tələt Qasımovla mənim söhbətim oldu. O, dedi ki, sən hələlik pilot ambulatoriya kimi öz işini Ağdamdan başla. Biz də işimizi Ağdamdan başladıq. Mənim əsas fikrim belədir ki, sağlamlıq ilk növbədə ailədən başlamalıdır. Bu balaca ocaqları birləşdirə-birləşdirə böyük sağlamlıq mərkəzi yaratmaq olar. O vaxt Ağdamda 17 kənd ambulatoriyası ilə işləməyə başladıq. Biz kənd ambulatoriyalarında seminarlar keçirdik və onları hər cür avadanlıqla təmin etdik. Üstəlik, o vaxt akademik Fyodorov mənə Azərbaycanda olmayan 7 milyon manatlıq avadanlıq vermişdi.

- Akademik Fyodorovla Sizin tanışlığınız necə başlayıb? Sizin müalicə üsulunuzu haradan bilirdi ki, ona belə dəstək verirdi?

- Mən Moskvada əsgərlikdə olmuşam. Fyodorovla birinci dəfə orada rastlaşmışam. Onun ayağının biri yoxdur. Bir dəfə ağrıları başlayanda onu gətirdilər mənim yanıma. Mən də onu müalicə etdim. Sonra bizim təmasımız olmayıb. 
Ağdamda rayonun birinci katibi işləyən Sadıq Murtuzayevin endarfit xəstəliyini 6 ay müalicə etdim, damarlarını açdım və sağaltdım. O, özü də inanmırdı ki, sən kənd həkimi necə bu xəstəliyi müalicə edə bilərsən. Mənim müalicəmdən sonra S.Murtuzayev mənə dedi ki, gedirəm Fyodorovun yanına. Fyodorov Sadıq müəllimdən soruşur ki, bu müalicəni kim edib, onunla görüşmək istəyirəm. S.Murtuzayev ona deyir ki, məni kənd həkimi müalicə edib.

Bir gün mən Ağdamda iş otağımda məşğul ikən gördüm ki, Fyodorov girdi içəri. Görüşdük. Soruşdum ki, məni tanıdınız? O dedi ki, yox, tanımadım. Nə isə... Mən ilk görüşümüzü onun yadına saldım. Ona öz müalicə üsullarımı danışdım. Mənə dedi ki, nə qədər mən burdayam binanın layihəsini hazırla, nə lazımdırsa kömək edəcəyəm. Mən də getdim Bakıya Proyekt Bürodan bir layihə götürdüm. 40 günə ambulatoriyanı tikdilər. Sonra da fəaliyyətə başladıq. Bu müalicənin əsas istiqaməti beyni özünü sağaltmaq fəaliyyətinə qoşmaqdan ibarətdir. Yəni şüuraltı beyni qoşursan özü həkimlik edir. İnsan tənbəllik edəndə şüuraltı hüceyrələr də tənbəllik edir. 

"O VAXT ELÇİBƏY 

"AİLƏ VƏ SAĞLAMLIQ MƏRKƏZİ"ni 

MƏNİM FİKRİMLƏ YARATDI VƏ TƏKLİF ETDİ Kİ, GƏL İŞLƏ"

- Malik bəy, səhiyyədə istifadə olunan bəzi dərman preparatlarının özü də beyni kütləşdirir.

- Bəli, o da düzgündür. İstərdim ki, səhiyyə ilə tam təmasda olam və imkan verələr bir budağına da mən qonam. O vaxt Əbülfəz Elçibəy "Ailə və sağlamlıq mərkəzi"ni də mənim fikrimlə yaratdı və təklif etdi ki, gəl işlə. Mən də dedim ki, hələ müharibə qurtarmayıb mən orada işləyəm. Ancaq sonra 1997- 98 - ci illərdə "Ailə və sağlamlıq mərkəzi"ndə işlədim.

- Sonra nə oldu ki, oradan uzaqlaşdınız?

- Mənim qəbulumu gətirib çox qəribə bir qiymətə çıxardılar...

Bilirsiniz,1996-cı ildə qərar çıxdı ki, kimlər artıq veteran olub, onların Hərbi Hospitala müraciət etməyə ixtiyarı yoxdur. Onlar ancaq pulla işləyən klinikalara müraciət edə bilərlər. Hamısı da maddi vəziyyəti yaxşı olmayan adamlardı. Ona görə də mən onları ata bilmirdim və "Ailə və sağlamlıq mərkəzi"ndə gizli qəbul edirdim. Sonradan bunu baş həkim bildi və icazə vermədi. O, deyirdi ki, bura pullu klinikadır, atan da gəlsə pul ödəməlidir. Mən dedim ki, saat 18-00-a kimi işləyirəm, heç olmasa 2 saat qaçqınları, əlilləri pulsuz qəbul edim. Razılaşmadı, mən də işdən çıxdım. Sonra getdim özüm şəxsi ofis açdım. Orada həmin adamları pulsuz qəbul etmək imkanım oldu. Sonra ofisim yerləşən ərazi plana düşdü, bina tikintisinə başladılar, ofis əldən getdi, xəstələrim dağıldı... 

- Bəs fəaliyyətinizi davam etdirmirsiniz?

- Mən Ağdam səhiyyəsinin üzvü idim, orada həkim kimi qeydiyyatda idim. Fizioterapiya şöbəsinin rəisi idim. Çox təəssüf ki, məni pensiyaya göndərdilər. Qocalmamışam, özümü gümrah hiss edirəm, işləmək həvəsim tükənməyib. Çalışmaq, xəstəliklərdən əziyyət çəkən insanlarımızı müalicə etmək, sağaltmaq istəyirəm...

"MƏNİM ÜÇÜN QOCALIQ YOXDUR, 

QOCALIĞI XƏSTƏLİK KİMİ QƏBUL EDİRƏM"

Malik bəy, Sizin çox xəstəniz olub. Eşitmişəm ki, vaxtilə Sabir adında bir xəstəniz də olub. Xahiş edirəm onun xəstəliyi və necə müalicə etməyiniz barədə məlumat verəsiniz.

- Olur. 30 ildir ki, mən onunla məşğulam. Onun bel fəqərəsində şiş var idi. 7 il idi ki, onu əlil arabasında gəzdirirdilər. Oturacaq sinirləri yumurta boyda şişmişdi, çox həkimlər onu iflic kimi müalicə edirdilər. Müalicələrin nəticəsi yaxşı olmamışdı. Sonra qardaşı onu mənim yanıma gətirdi. Mən onu Qarabağda əminamanlıq vaxtı apardım Turşsuya. Turşsuda onu qarışqaların yuvası yanında yerləşdirdim. Qarışqalar həmin şişləri yedi. Elə o vaxtdan da Sabir durdu ayaq üstə, başladı yeriməyə. İndi onun 70 yaşı var, necə deyərlər "avtoşluq" edir. Mənim üçün qocalıq söhbəti yoxdur, qocalığı xəstəlik kimi qəbul edirəm. Çünki insan bədəninin 500-600 il yaşamağa imkanı var. 70 yaşında rəhmətə gedən akademik də, çoban da beyin hüceyrəsinin 12 faizindən istifadə edir, 88 faizi isə istifadəsiz qalır. Bu saat səhiyyədə can həkimi qalıb geridə. Ancaq cərrahiyyə həddindən artıq qabağa gedib. İnsanın həyat tərzi belədir ki, dəri 3 gündən bir tökülür, beldən tutmuş düz bağırsağa qədər mədə-bağırsaq yolu dəyişilir, təzələnir. Bədən 7 ildən bir dəyişir. Bu istiqaməti tutub Azərbaycanda biz özümüz klounlaşdırmanı edə bilərik. Bizdə uzunömürlü insan çoxdur, həm də səhiyyənin inkişafı güclüdür. Avropa gəlib Şərqdən səhiyyənin kəfini yığıb aparıb. Kəfi də nədən ibarətdir - təcili yardımdan. Mən nəyə görə bizim səhiyyədən narazıyam? Çünki bu qədər xəstəliklərin birinə bizim ixtiyarımız çatmadı yazaq ki, xəstəni yaxşı vəziyyətdə çıxartdıq. Həmişə kafi yazdıq və yazırıq. Hər şey kafi oldusa bu, səhiyyə deyil ki...

- Malik bəy, çox gənc görünürsünüz. Sirr deyilsə, neçə yaşınız var?

- 67 yaşım var.

- Siz gündəlik həyatınızda xalq təbabətindən istifadə edirsiniz?

- Bilirsiniz, mən xəstə qəbul edəndə 6-7 xəstədən çox qəbul etmirəm. Çünki məndə fiziki işdir. Mənim üçün bir maşın daş daşımaq asan olardı, nəinki xəstə üzərində işləmək. Elə bil ki, mən özüm o xəstələrin dərdini götürürəm, sonra özüm-özümlə məşğul oluram ki, o dərdi su ilə çıxardım. Bilirsiniz, səhiyyə o qədər böyük bir dəryadır ki, beyinə sığmır. Mənim beynimə o qədər girib ki, ondan başqa heç bir işlə məşğul ola bilmirəm. Mən bir xəstəylə məşğul oluramsa, bütün günüm onunla bağlı olur. Əgər nəsə ona pis olursa, mənə də pis olur. Mən o dərəcədə xəstələrlə bağlı oluram. Amma özümü bərpa edə bilirəm. 

- Malik bəy, çox ağır, məsuliyyətli və mübariz həyat yolu keçmisiniz. Bu keçdiyiniz yoldan, apardığınız mübarizədən peşman deyilsiniz?

- Xeyir. Onu gərək mənim uşaqlarımdan soruşasınız. Mənim qızımdan soruşurlar ki, atan yenidən həyata gəlsə necə yaşayardı? O cavab verir ki, elə həmin həyatı yaşayardı. 67 ildir yaşayıram, dönüb arxaya baxanda öz həyatımdan ləzzət alıram. Ləzzət alıram ona görə ki, mənim heç vaxt düşmənim olmayıb, kinim olmayıb. Mən heç ermənilərə də kinlə baxmıram, onlara xəstə millət kimi baxıram.

- Malik bəy, sözünüzdə bir həqiqət var ki, özlərini dünyanın çox yerində ağıllı xalq kimi qələmə verən ermənilər hədsiz dərəcədə ağılsız və kölədir.

- Elədir. Sovet dövrü səhiyyəsinə aid ensiklopediya var. Həmin ensiklopediyanın "P" hərfi olan səhifəsində yazılıb ki, "Dövri xəstəlik"- erməni xəstəliyi. Bilirsiniz, bu, qan xəstəliyidir. Bu xəstəlik onların psixologiyasına da təsir edir. Ona görə də ermənilər 50 ildən bir deyirlər ki, biz dünyanı idarə etməliyik. 

"ERMƏNİLƏR RUSLARIN İÇİNƏ 

BİR GƏNƏ KİMİ GİRİBLƏR"

- Sivil dünyanın, müasir dünyanın qanunları, Avropa ölkələrinin inteqrasiyası demək olar ki, bir ölkə kimi idarə olunması qarşısında ermənilərin cılız siyasəti, bir regionda gah azərbaycanlılara, gah gürcülərə, gah da türklərə qarşı bu iddiaları Sizcə həmin xəstəlikdən irəli gəlir, yoxsa bu millətin inkişafı zəifdir?

- Mən həkim adamam, ancaq tarixə baxanda, televiziyaya baxanda görürəm ki, onlar ən çox zərəri ruslara vurur. Ermənilərin ruslara verdiyi ziyanı ruslar başa düşmürlər. Ermənilər rusların içinə bir gənə kimi giriblər. Onlar da buna dözür.

- Malik bəy, bu gün özünü demokratik dəyərlərin qoruyucusu kimi göstərən qərb ölkələri daha çox nökər psixologiyasını qəbul edirlər. Tarix elə gətirib ki, biz uzun illər ermənilərlə birgə yaşamalı olmuşuq. Bakıda, Sizin yaşadığınız Ağdamda və digər rayonlarımızda onlar dəllək, dərzi kimi fəaliyyət göstəriblər. Bu işlərdən başqa görkəmli peşələrə o qədər də meyilli olmayıblar. Sizcə onların nökərçilik psixologiyası bəzi xalqların qəlbinə girməkdə kömək edirmi? Onlar bu işdə professionaldır. Ermənilər özlərini millət kimi saymırlar, təşkilat hesab edirlər. Malik bəy, Siz həkimlik fəaliyyətinizdə də, milli mübarizənizdə də millət naminə xidmət göstərmisiniz. Bu gün bizim yaralı yerimiz olan Qarabağ probleminin tezliklə həll olacağına ümidinizi itirməmisiniz ki?

- Yox ümidimi itirməmişəm. Mən çox millətin nümayəndələrilə tanış olmuşam. Öz ailəm də çoxmillətli ailədir. Bu torpaqda yaşayan nə qədər millət varsa, həmişə mehriban yaşayıblar. Ləzgilər, talışlar, kürdlər qarışıb azərbaycanlı olublar. Əgər birlik olarsa qalib gəlmək olar.

- Məlumdur ki, həkimlər insan psixologiyasını daha yaxşı bilirlər. Təbii ki, sağlam şüurlu insanlar həmişə xeyirxah olurlar. Sizdə belə təəssürat yaranmır ki, insanların pis, yaxşı olması cəmiyyətin özündən daha çox asılıdır?

- Sözsüz, o əsas məsələlərdən biridir. Həkimlər deyirlər ki, sağlam bədən yarada bilərəm, sağlam ruh yarada bilmərəm. Sağlam ruhu gərək hökumət başında oturanlar yaratsın. Onlar gərək şərait yaratsın ki, hər kəsin suyu olsun, kanalizasiyası olsun, qazı, işığı olsun. Mən həyatım boyu heç vaxt istəməmişəm ki, pulum olsun, həmişə istəmişəm ki, suyum olsun.

- Malik bəy, Ağdam üçün darıxmırsınız?

- Ağdam üçün tək mən yox, bütün ailəm darıxır. Mən bu evi elə bil ki, özümə və ailəmə dayanacaq tikmişəm. Oturub gözləyirik, bizə nə vaxtsa deyəcəklər ki, qatar çatdı.

- Malik bəy, bizim həmişə qürur duyduğumuz, ermənilərin də qorxu ilə yanaşdığı yerlərdən biri Ağdam olub. Ən çox şəhidimiz də məhz Ağdamda olub. Bütün bunlara baxmayaraq Ağdamın işğalında sizcə xəyanət olubmu?

- Yox, xəyanət olmayıb. Elə 4000 şəhidi mən basdırmışam. Ölkəmizdə cavan və orta nəslin nümayəndələri torpaq uğrunda qalxmışdılar ayağa. Ancaq ağsaqqallar çəkildilər kənara, onların arasında söz birliyi olmadı. Bizim ölkədə iki nəfər oturub bir-biriylə razılığa gələ bilmir. Ona görə də Heydər Əliyevi gətirdilər ki, gəl idarə et. Yoxsa bizlər bir-birimizi qıracaqdıq.

"MƏN HEYDƏR ƏLİYEVƏ ÇOX İNANIRDIMSA, 

İLHAM ƏLİYEVƏ LAP ÇOX İNANIRAM"

- Malik bəy, keçmiş hərəkatçılar Azərbaycanın nicatını "Əbülfəz Elçibəy milliyyətçiliyi, Heydər Əliyev dövlətçiliyi" sintezində görür. Ancaq bəzi siyası təşkilatlar bunu qəbul etmir. Heydər Əliyevin dövlətçilik xidmətlərini inkar etməyə çalışır, dünənə qədər Əbülfəz Elçibəyə xidmət edən insanlar bu gün onun millətçiliyini bəyənmir. Buna Sizin münasibətiniz necədir?

- Bilirsiniz mənim üçün bu danışıqlar sabun köpüyü kimi bir şeydir. Söz demək asandır, ancaq gərək bunu əməli işdə sübut edəsən. Ataların bir sözü var : "İt hürər, karvan keçər". Nə qədər Heydər Əliyev dövlətçiliyini bəyənməsələr də fakt  budur ki, o, gəldi, hər kəsi yerində oturtdu və dövləti qurdu. Mən Heydər Əliyevə çox inanırdımsa, İlham Əliyevə lap çox inanıram. Çünki bunun başqa yolu yoxdur. Mən belə başa düşürəm ki, millət də arxayındır ki, o, cavandır, öz işini layiqincə görəcək. Çünki onun atası xalqa söz verib, atası söz verdiyinə görə oğlu da əməl etməlidir. Müharibə oldu-olmadı ordunu gündən-günə mütləq gücləndirmək lazımdır. Mən çox da ki, vuruşmaq, işğal altındakı torpaqlarımızı azad etmək istəyirəm. Bunun üçün güclü ordumuz və əlverişli şəraitimiz olmalıdır...  Biz də oturub Ali Baş Komandanın əmrini gözləməliyik.



"Azadlıq fədailəri"q.   & Vətənsevərlər

İRƏVAN VƏ ZƏNGƏZUR AZƏRBAYCANA QAYTARILA BİLƏR

MÜQAVİLƏ QÜVVƏSİNİ İTİRİB

Beynəlxalq platforma olan Change.org saytında başladılan “Zəngəzuru Azərbaycana qaytarın” adlı petisiyaya səsvermə davam edir.

Petisiyada tarixi Azərbaycan torpağı olan Zəngəzurun da azad olunması, azərbaycanlı qaçqınların Dağlıq Qarabağ və digər rayonlarla yanaşı, bu bölgəyə də qayıdışının təmin olunması tələb olunur.

Bu petisiya Zəngəzurun tarixini, o cümlədən XX əsrin əvvəllərində ermənilərin azərbaycanlılara qarşı törətdikləri soyqırımıları yenidən gündəmə gətirir.

XX əsrin ilk illəri: soyqırımı başlandı

1905-1907-ci və 1914-1920-ci illərdə erməni silahlı dəstəkləri azərbaycanlılara qarşı Zəngəzurda, Qarabağda, Şamaxıda, həmçinin, Bakıda soyqırımına başladı.

Məqsəd azərbaycanlıları millət olaraq məhv etmək və “Böyük Ermənistan” xülyasını həyata keçirmək idi.

Bu qondarma xülyanı ermənilərin beyninə salanların biri də ABŞ –ın həmin vaxt prezidenti olmuş Vudro Vilson idi. “14 bənd” tezisinin müəllifi “yeni dünya xəritəsində” Azərbaycana yer ayırmamış, əvəzində Azərbaycan və Türkiyə torpaqları hesabına “Böyük Ermənistan” “yaratmışdı”. Sevr müqaviləsi baş tutmadı, lakin ermənilərin soyqırımı siyasəti ayaq tutub yeridi.

“Daşnaksütyunun diktatorluğu dönəmində (1918-1920) qeyri-erməni əhalisinə qarşı qanunsuzluqlar baş verirdi. Daşnaksütyunun “fikri” erməni torpaqlarında yaşayan azərbaycanlıları və kürdləri məhv edərək ölkəni “erməniləşdirməkdi”. İki il yarımlıq hökmranlıqları dövründə daşnaksütyun Ermənistanda yaşayan azərbaycanlıları öldürüb yağmalayaraq, kənd və qəsəbələrə od vurub yandırdılar.

1918-1919-cu illərdə daşnak hökuməti “dövlətin tələblərini yerinə yetirmədilər” bəhanəsi ilə azərbaycanlı və kürd kəndlərinin insanlarını bombaladı (həmçinin erməni kəndlərini də bombaladı). 1920-ci ildə isə ermənilər fəhlə və kəndlilərinin may qiyamının yatırdılmasından sonra daşnaksütyun “müsəlmanlar bizim düşmənimizdir” şüarı altında azərbaycanlı və kürd kəndlərini bombalayaraq sadə insanları məhv etdi.”

(A.A.Lalayan, “Kontrrevolyutsionnaya rol partii daşnaksutyun”, istoriçeskie Zapiski, N. 2, s. 101, 1928.)

Ermənilərin özləri də azərbaycanlılara qarşı soyqırımını etiraf edirlər.

T.Haçikoğlyanın Sovet Ermənistanı Qızıl Ordu atıcı diviziyasının 10-cu il dönümü münasibətli ilə Qızıl Ordu tərəfindən nəşr edilən kitabçasında belə deyilir:

“Şərəfsiz daşnak “cümhuriyyəti”nin qısa dövründə Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə ilə aparılan döyüşlərdə daşnakların qanlı əlləri ilə minlərlə türkü məhv etdikləri, kəndlərini yandırıb külə çevirdikləri Zəngəzur, Şərur, Dərələyəz, Meğri, Ağbaba, Zəngibasar, Böyük Vedidəki türk kəndlərində yaşanan vəhşiliklər, qətliamlar, soyğunçuluqlar hələ də yaddaşlardan silinməyib. Əsgərlərdə yaltaqlıq, keyfiyyətsizlik, çalıb-çapmaq, başqasının hesabına yaşama, günahsız və çarəsiz insanları öldürmə psixologiyası kök atmışdı.

(T.Haçikoğlyan, 10 let Armyanskoy Streklovoy Divizii, s. 4-6, iz datelstvo Polit Uprav. KKA, Tiflis, 1930).

“Daşnaksütyun” partiyasının təhdidləri də dolayısı ilə soyqırımı faktlarını təsdiq edir.
Partiyanın orqanı olan “Orizon” qəzetində 1912-ci ildə nəşr edilən məqalədə deyilir: “Türk dövlətinin səlahiyyətliləri və iqtidar sahibləri bilsinlər ki, nə bir türk, nə də bir Türk dövləti bundan sonra erməni üçün heç bir dəyər daşımır. Varlıqlarını qorumaq üçün başqa yollar düşünsünlər...”

(“Orizon” N-196, 1912-ci il. Yazan K.N.Karamyan, Polojenie Zapadnıy Armyan, “Armyanskiy Vopros”i Mejdunarodnaya Diplomatiya v Poslednıy Çetverti XIX veka i naçala XX veka, s. 81, Yerevanski qosudardtennıy universitet, Erivan, 1972.)

Bu soyqırımının nəticəsi olaraq ermənilər Zəngəzuru, İrəvanı və digər tarixi Azərbaycan torpaqlarını işğal etdilər.

Zəngəzurun ermənilərə verilməsi

Erməni soyqırımı nəticəsində təkcə Zəngəzur mahalında 115 müsəlman kəndi yer üzündən silindi, yarım milyon insan həlak oldu. Bu ərazilər Osmanlı İmperiyası ilə bağlanan müqaviləyə görə, fevral inqilabından sonra yaranan Ermənistan Demokratik Respublikası ərazisinə daxil deyildi. Lakin müqaviləni tanımayan Andraniz Ozanyan bölgəni işğal etdi və qətliamlar törətdi.

Mudros müqaviləsi əsasında Osmanlı qoşunları Azərbaycanı tərk etdikdən sonra ingilislər AXC tərkibində yaradılan Qarabağ general-qubernatorluğunu tanıdılar və Şuşa, Cavanşir, Cəbrayıl qəzaları ilə birlikdə Zəngəzur qəzası da bura daxil idi. Andranik bölgəni tərk etsə də Dronun qoşunları ərazinin bir hissəsini öz nəzarəti altında saxlaya bildi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökuməti ölkənin ərazi bütövlüyünü təmin etmək üçün Zəngəzura qoşun hissələrinin göndərilməsini qərara aldı. Bu məqsədlə hərbi nazirlik 1919-cu il oktyabr ayının 30-da xüsusi Zəngəzur dəstəsi yaratdı. Dəstənin rəhbəri 1-ci piyada diviziyasının komandiri, general-mayor Cavad bəy Şıxlınski idi. Dəstə oktyabrın 30-da ilkin mövqelər istiqamətində Xankəndindən Zəngəzura doğru hərəkətə başladı. Müxtəlif istiqamətlərlə hərəkət edən birinci, habelə sağ və sol dəstələr Dığ yaşayış məntəqəsinə doğru irəliləməli idilər. Dığın erməni silahlı qüvvələrindən təmizlənməsi həm Qarabağa aparan strateji yolu, həm də bölgəni nəzarət altında saxlamaq üçün böyük əhəmiyyət daşıyırdı. Dəstənin rəisi Şıxlınskinin əmrinə əsasən, 1-ci dəstə noyabrın 3-də hücuma başlamalı, dəstənin piyada bölmələri 2 ədəd topla Sultanlar kəndi, suvari bölmələri isə Sadınlar kəndi istiqamətində irəliləməli və orada döyüşqabağı mövqe tutmalı idi. Hücum zamanı dəstənin sağdan mühafizəsi Sultan bəy Sultanovun rəhbərliyi ilə yerli partizanlara tapşırıldı. Dığ istiqamətində aparılan döyüşlər Azərbaycan qoşun hissələrinin uğuru ilə başlasa da, onu əldə saxlamaq mümkün olmadı.

1920-ci il 28 apreldə Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin qurulmasından sonra bölgənin böyük hissəsi erməni qüvvələrinin faktiki nəzarəti altında idi. Eləcə də Qarabağın dağlıq hissəsində erməni qüvvələrinin hücumları davam edirdi. Azərbaycan SSR hökuməti (Müvəqqəti İnqilab Komitəsi) 1920-ci il 30 aprel tarixli notasında Ermənistandan Zəngəzur və Qarabağı öz qoşunlarından təmizləməsini tələb etmişdi.

1920-ci il 10 avqustda Rusiya KP-nin Qafqaz Bürosu Azərbaycanın bolşevik rəhbərliyinin razılığı olmadan Naxçıvanın Şərur-Dərələyəz bölgəsini Ermənistana vermək bərədə qərar çıxardı, Qarabağ və Zəngəzur isə Azərbaycanla Ermənistan arasında “mübahisəli ərazilər” elan olundu. 1920-ci il noyabrın 29-da Ermənistanda sovet hakimiyyətinin qurulduğu elan olundu. Lakin bölgədə daşnaklar fəaliyyətini dayandırmadılar.

1988-ci ildə təkcə Zəngəzurda deyil, Göyçədə, Dərəlyəzdə, İrəvanda, Vedidə - indiki Ermənistan adlanan torpaqlarda Ermənistan adlanan torpaqlarda yaşayan azərbaycanlılar dədə-baba yurdlarından qovuldular. Kütləvi terrora məruz qalan azərbaycanlıların son nümayəndələri məcburiyyət qarşısında qalıb Zəngəzuru tərk edəndən sonra, burada onlara məxsus yüzlərlə tarixi, maddi-mədəniyyət abidələri ermənilər tərəfindən dağıdılaraq məhv edilib.

Prezident İlham Əliyev də bildirib ki, nəinki Dağlıq Qarabağ, eyni zamanda, qədim türk torpağı olan Zəngəzur da bizim əzəli torpağımızdır. “XX əsrin əvvəllərində Zəngəzuru Azərbaycandan ayırıb Ermənistana verməklə əslində bütün türk dünyasının coğrafi bağlılığını artıq aradan götürüblər. Bizim bağlılığımız, təbii ki, gündən-günə güclənir. Amma coğrafi baxımdan biz bir-birimizdən ayrıyıq... Bizim ata-baba torpağımız olan İrəvan xanlığı, Zəngəzur mahalı, digər torpaqlar indi Ermənistan dövləti üçün torpaq olubdur”.

İrəvanın verilməsi

Bu gün ermənilərin özlərinə paytaxt etdikləri İrəvanın 1918-ci ilin 11 may-4 iyun tarixlərində imzalanan Batum müqaviləsinə əsasən onlara verildiyi tarixi faktdır.

AMEA-nın Tarix İnstitutunun direktoru Yaqub Mahmudov bu barədə yazır:

“Batum danışıqlarının lap başlanğıcındaca məlum oldu ki, həqiqətən də, Osmanlı Türkiyəsi “erməni təhlükəsini” özündən uzaqlaşdırmaq üçün gələcək erməni dövlətinin Azərbaycan ərazisində yaradılması siyasətini yeridir. Bununla bağlı olaraq, Batum konfransında aparılan danışıqların gedişi barədə danışıqlarda iştirak edən Azərbaycan nümayəndə heyətinin üzvü Nəsib bəy Usubbəyov Zaqafqaziya seyminin sabiq üzvlərinin 27 may 1918-ci il tarixli fövqəladə iclasında məlumat verdi. Batumdan yenicə qayıdan Nəsib bəy Usubbəyov fövqəladə iclas iştirakçılarına bildirdi ki, “Türkiyə nümayəndə heyətinin fikrinə görə Zaqafqaziyanın tərəqqisi üçün ən başlıca təminat Zaqafqaziya xalqlarının həmrəyliyi və birliyidir ki, buna nail olmaq üçün Azərbaycan tərəfi ermənilərə müəyyən qədər ərazi güzəştə getməlidir”. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Türkiyənin hakim siyasi dairələrində Cənubi Qafqazda erməni dövləti yaradılması məsələsində fikir ayrılığı vardı. Sədrəzəm Tələt paşa və hərbi nazir Ənvər paşa Cənubi Qafqazda erməni dövləti yaradılmasının əleyhinəydilər və bu məsələdə “çibanı kökündən təmizləmək” tərəfdarı idilər. Bu mümkün olmadıqda “Ermənistanın çox zəif və yaşaya bilməyəcək bir dövlət şəklində təşəkkül etməsini” təklif edirdilər. Lakin, Tələt paşa və Ənvər paşadan fərqli olaraq, Batum danışıqlarında Türkiyə nümayəndə heyətinə başçılıq edən Dövlət Şurasının sədri və Ədliyyə naziri Xəlil bəy Menteşə və Osmanlı Orduları Qafqaz Cəbhəsinin komandanı Ferik Mehmed Vehib paşa Cənubi Qafqazda Azərbaycan torpaqları hesabına ermənilərə dövlət yaratmaq tərəfdarı idilər. Onlar güman edirdilər ki, bununla ermənilər həm Anadoludan uzaqlaşdırılacaq, həm Türkiyə-erməni münasibətləri biryolluq nizama salınacaq, həm də “erməni məsələsi” ilə bağlı Türkiyəyə qarşı beynəlxalq qınağa son qoyulacaqdır. Yeri gəlmişkən, Azərbaycan tərəfi də Tələt paşa və Ənvər paşanın “çibanı kökündən təmizləmək” siyasətinin əleyhinə idi və “kiçik bir erməni kantonunun” yaradılmasını təklif edirdi. Belə bir təkliflə Batumda danışıqlar aparan Azərbaycan nümayəndələri M.H.Hacınski və M.Ə.Rəsulzadə hələ 1918-ci il mayın 23-də Ənvər Paşaya xüsusi müraciətnamə göndərmişdilər. Azərbaycan tərəfi belə bir təkliflə çıxış edərkən inanırdı ki, bu güzəşt müqabilində, yəni ermənilərə Azərbaycan torpaqları hesabına “kiçik bir kanton” yaradılacağı halda ermənilərin Türkiyə ərazilərindən Azərbaycan torpaqlarına, o cümlədən Bakıya axınının qarşısı alınacaq, ermənilər Azərbaycan xalqına qarşı soyqırımılarını dayandıracaqlar və bir daha ölkəmizə qarşı ərazi iddiaları irəli sürməyəcəklər. Azərbaycan tərəfi güman edirdi ki, bu addım, həm də, böyük dövlətlər tərəfindən rəğbətlə qarşılanacaqdır”.

Bütün bunların qarşılığında ermənilər üzərlərinə öhdəliklər götürmüşdü.

1. Ermənilərlə müsəlmanlar arasında düşmənçilik aradan qaldırılacaq və erməni tərəfi Stepan Şaumyanla əlaqəyə girib Bakının müsəlman əhalisinin təhlükəsizliyini təmin edəcək, bununla azərbaycanlılara qarşı kütləvi qırğınların qarşısı alınacaqdır. Erməni tərəfinin üzərinə götürdüyü bu öhdəlik Osmanlı imperiyası ilə yenicə yaradılmış Ermənistan Respublikası arasında 1918-ci il iyunun 4-də Batumda bağlanmış "Sülh və Dostluq" müqaviləsində təsbit olundu. Batum müqaviləsinin 11-ci maddəsinə əsasən Ermənistan Respublikası hökuməti erməni silahlı qüvvələrinin ən tez bir zamanda Bakıdan çıxarılması üçün bütün qüvvələrini səfərbər edəcəyini öhdəsinə götürdü.

2. Erməni tərəfi öhdəsinə götürdü ki, Azərbaycan qəzalarında erməni silahlı birləşmələri tərəfindən müsəlmanlara qarşı həyata keçirilən kütləvi qırğınlar dayandırılacaqdır.

3. Ermənistan hökuməti İrəvanda və yeni yaradılan erməni dövlətinin digər ərazilərində müsəlmanların sərbəst dini ibadət, mədəniyyət, siyasi və ana dilində təhsil almaq hüquqlarını təmin etməyi öhdəsinə götürdü.

4. Batum danışıqları zamanı əldə olunmuş razılığa əsasən ermənilər Azərbaycana qarşı ərazi iddialarından imtina edəcəkdilər.

5. Bundan başqa, İrəvan və ətrafındakı torpaqların verilməsi müqabilində ermənilər Azərbaycanla vahid konfederativ dövlətdə birləşməli idilər.

Lakin İrəvanı və digər əraziləri alandan sonra ermənilər öhdəliklərindən imtina etdilər və Azərbaycan torpaqlarının işğalı prosesini davam etdirdilər.

1918-ci il mayın 29-da 9 min kvadrat kilometrlik Azərbaycan torpağında yaradılmış Ermənistan dövləti sonradan digər ərazilərin işğalına başladı: 1920-ci ilin dekabrından başlayaraq 10 il ərzində Moskvanın birbaşa köməyi ilə Zəngəzur qəzasından 405.000 desyatin (4414,5 km2), Qazax qəzasından 535096 desyatin (5832,82 km2) , Naxçıvan MSSR-dən 657 km2, Cəbrayıl qəzasından Nüvədi, Eynəzir və Tuğut kəndlərini əhatə edən Azərbaycan torpaqları Ermənistan ərazisinə qatıldı. Sovet rejiminin sonrakı illərində də Ermənistan ərazisi Azərbaycan torpaqları hesabına daha da genişləndirildi və 29,743 km2-ə çatdırıldı.

Y. Mahmudov qeyd edir ki, ermənilər məqsədlərinə nail olduqdan sonra üzərilərinə götürdükləri bütün öhdəlikləri birtərəfli qaydada pozdu, işğalçılıq siyasətini davam etdirdilər: “Beləliklə, İrəvan və ətrafındakı Azərbaycan torpaqlarının ermənilərə verilməsi barədə həm Batum müqavilələrinin müvafiq maddələri, həm də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Şurasının 29 may 1918-ci il tarixli qərarı öz hüquqi qüvvəsini itiribdir. Buna görə də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Şurasının İrəvan və ətrafındakı Azərbaycan torpaqlarının ermənilərə verilməsi haqqındakı qərarına yenidən baxılmalı, həmin qərar qüvvədən salınmalı və Azərbaycan xalqının İrəvan və ətrafındakı torpaqlara tarixi varislik hüququ bərpa olunmalıdır”.

Asif,
PUBLİKA.AZ & VƏTƏNSEVƏRLƏR