Translate

7 Ağustos 2015 Cuma

İNGİLİSLƏR ŞOKDA: BU TORPAQLAR TÜRKİYƏNİN OLACAQ



İncirlik bazasından istifadə mövzusunda ABŞ və Türkiyə arasında əldə olunan razılaşma ingilisləri narahat edib. Bu razılaşmadan sonra ABŞ mediasının “Orta Şərqin yeni xəritəsini Obama və Ərdoğan çəkəcək” yazması da ingilisləri təşvişə salıb.

Publika.az xəbər verir ki, ingilis mətbuatı Amerika mediasının bu iddiasını bir qədər də konkretləşdirib.

Bildirilir ki, Firat çayının qərbindən Aralıq dənizinə qədər uzanan topraqlar Türkiyənin yeni vilayəti olacaq.

Qeyd edək ki, Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan avqust ayında ABŞ-a gedə biləcəyini açıqlayıb. ABŞ-ın “The New York Times” nəşri Ankara və Vaşinqton arasındakı İncirlik razılaşmasını xatırladaraq Yaxın Şərqə yeni şəkil veriləcəyini yazıb: “PKK və İŞİD böyük əməliyyatlarla qarşı-qarşıya qalacaq. Bəşər Əsədin getməsi üçün Vaşinqton daha aktiv rol oynamağa başlayacaq. Bölgənin gələcəyi Ərdoğan-Obama görüşündə planlaşdırılacaq. Ərdoğan ABŞ-a Yaxın Şərqin xəritəsini dəyişdirməyə gedir”.

İngilislərin narahatlığının əsas səbəblərindən biri İncirlik razılaşmasının bir sıra detallarının gizli saxlanılmasıdır. İddiaya görə, ABŞ İncirlik razılaşmasından sonra YPG (PKK-nın Suriya qolun olan PYD-nin silahlı qanadı) içindəki döyüşən agentlərini bölgədən geri çəkib və bununla da YPG-nin bölgədəki fəaliyyətinin sona çatacağı barədə siqnallar verilib. “Hələb dəhlizi” adlandırılan, Firat çayının qərbindəki təhlükəsiz bölgənin İŞİD-dən, demək olar ki, təmizləndiyi bildirilir.

Bütün bu prosesləri izləyən ingilis mediası Firatın qərbinin tamamilə Türkiyəyə veriləcəyini iddia edib. ”The Guardian” nəşri yazıb ki, Türkiyənin İŞİD və PKK-ya qarşı əməliyyatları, bölgəyə yeni bir ab-hava gətirib. Bu əməliyyatlar başa çatanda Türkiyə-Suriya sərhədinin Firat çayından qərbdə qalan hissəsi Türkiyənin olacaq”.

İngilis mediasının “türk vilayəti” olacağını iddia etdiyi ərazi isə Cerablus və Afrinin cənubundakı Hələb ilə İdlibi əhatə edir və Hatayın cənubundan Bəşər Əsədin tarixi vətəni Lazkiyeyə qədər uzanır.

Ömər Dağlı


TÜRKİYƏ GENİŞMİQYASLI QURU ƏMƏLİYYATINA BAŞLAYIR - DETALLAR



PKK terror təşkilatının Şimali İraq və cənub-şərqi Türkiyədəki mövqelərini havadan bombalayan Türkiyə Silahlı Qüvvələri quru əməliyyatı üçün hazırlıqlara başlayıb.

Publika.az xəbər verir ki, Türkiyə mediası PKK-ya qarşı həyata keçiriləcək quru əməliyyatının detallarını əldə edib.

Türkiyə ordusu ilk olaraq ölkə daxilindəki terror ünsürlərini məhv etməyi planlaşdırır. Bir həftə sonra isə Suriya sərhədinə keçən PKK-çılar üçün quru əməliyyatlarının başlanması nəzərdə tutulur. ABŞ ilə əldə olunan İncirlik razılaşmasından sonra terror aktlarının qarşısının alınması üçün ciddi addımlar atan Türkiyə həm İŞİD, həm  də PKK-nı bölgədən tamamilə çıxarmaq istəyir.

Hərbi mənbələrdən əldə edilən məlumatlara görə, türk qırıcılarının bombardmanlarından sonra Kandil, Hakurk və Avaşin kimi düşərgələrdən Şimali Suriyaya 1500-ə qədər silahlı PKK üzvü qaçıb. PKK-nın Şimali Suriyadakı yuvalarının məhv edilməsi üçün keçiriləcək quru əməliyyatlarına hava qüvvələri də dəstək verəcək.

Ömər Dağlı

DÜNYANI DƏYİŞDİRƏN DÖYÜŞ: SƏDDAM 24 İL ƏVVƏL NƏ SÖYLƏMİŞDİ ?


İki gün əvvəl dünyanı dəyişdirən müharibənin başlanmasından 25 il keçdi.

Publika.az xəbər verir ki, Səddam Hüseynin dövlət başçısı olduğu İraq ordusu 1990-cı il avqustun 2-də Küveytə girdi.

İraq ordusu avqustun 4-də Küveytin işğalını başa çatdırdı. ABŞ və müttəfiqləri yeddi ay ərzində I Körfəz Müharibəsi ilə Küveyti Səddamın işğalından azad etdi. Ancaq bundan sonra yaşananlar yalnız bölgədə deyil, bütün dünyada geostrateji proseslərə istiqamət verdi.

Səddam Hüseyn 1991-ci ildə “Bu bütün döyüşlərin anası olacaq” deyərək tarixə keçmişdi.

Ekspertlər hesab edir ki, Küveyt işğalı sonradan bütün dünyada siyasi proseslərə təsir göstərəcək hadisələrin baş verməsinə gətirib çıxardı. Həmin hadisələr aşağıdakılardır:

1.ABŞ qəlbindən vuruldu. “Əl-Qaidə” terror təşkilatı Küveyti işğal edən Amerika əsgərlərinin bölgədə yerləşməsindən sonra döyüşü okeanın o tayına keçirəcəyini bildirmişdi. Təşkilat 11 sentyabr 2001-ci ildə qaçırdığı 4 təyyarə ilə Nyu-York şəhərindəki ticarət mərkəzi və Pentaqon kimi strateji hədəflərə kamikadze hücumları təşkil etdi. Hücumlarda 2996 nəfər öldü. Hücumların Yaxın Şərqə böyük təsiri oldu.

2.İlk qurban Əfqanıstan. 11 sentyabr hücumlarından sonra ABŞ-ın ilk hədəfi Əfqanıstan oldu. “Əl-Qaidə”nin Əfqanıstanda yerləşdiyini iddia edən ABŞ və İngiltərə Taliban rəhbərliyinə 7 oktyabr 2001-ci ildə müharibə elan etdi.

3.Səddam Hüseynin sonu. Səddam rejimini 11 sentyabr hücumlarını həyata keçirən “Əl-Qaidə”yə dəstək verməklə və kütləvi qırğın silahlarını istehsal etməklə ittiham edən ABŞ prezidenti oğul Corc Buş İraqı işğal etmək qərarına gəldi. İraqı 24 il idarə edən Səddam rejimi yıxıldı. Səddam 2006-cı ildə asılaraq edam edildi. Buşun xələfi Obama 2011-ci ildə rəsmi olaraq müharibənin başa çatdığını açıqladı.

4.İŞİD-in doğuşu. İraqdakı şiə hökuməti ilə müharibə vəziyyətində olan Səddam rejiminin tərəfdarlarından dəstək alan qruplar “Əl-Qaidə”nin İraq qolu “İraq Şam İslam Dövləti”ni qurdular. Təşkilat 2013-cü ildə “Əl-Qaidə”dən ayrıldı. 2014-cü ilin yayında İraqda Mosul və Suriyada Rakka şəhərlərini ələ keçirən İŞİD təxminən 100 illik “Sykes-Picot” razılaşmasında əksini tapan sərhədləri yıxdı. Küveyt işğalının məhsulu olan İŞİD tam 24 il sonra İraq və Suriyada “xilafət” elan edərək bölgədəki tarazlığı da alt-üst etdi.

5.İranın yüksəlişi: Küveyt işğalının nəticələri olan Əfqanıstan və İraqın işğalı bu ölkələrlə problemləri olan İranın önünü açdı. İran İraqda yeni qurulan şiə hökuməti üzərinə təsirini artırdı. Bəzi mütəxəssislərə görə, yeni tarazlıq İranın Qərblə əldə etdiyi Vyana razılaşmasını da qaçılmaz etdi.

Ömər Dağlı
   

BÖYÜK MÜHARİBƏYƏ SAYILI GÜNLƏR QALDI: 200 ABŞ TƏYYARƏSİ TÜRKİYƏYƏ GƏLİR



Türkiyə və ABŞ arasında təxminən 10 ay davam edən və iyul ayında Türkiyə hökuməti tərəfindən son şəkil verilən razılaşma çərçivəsində konkret addımlar atılmağa başlanılıb.

Publika.az xəbər verir ki, ABŞ və Türkiyə ilk addım olaraq İŞİD terror təşkilatının Türkiyə sərhədlərindən uzaqlaşdırılması qərarına gəlib.

Bu, Suriyanın şimalında “təmizlənmiş bölgə”nin yaradılması anlamına gəlir. Təmizlənmiş bölgənin isə Suriyanın mülayim müxalifətinin nəzarətinə verilməsi  və koalisiya təyyarələrindən müxalifət gücləri üüçn “hava qalxanı”nın yaradılması planlaşdırılır. Artıq bu istiqamətdə ötən həftə ilk addımlar atılıb. Koalisiya təyyarələri Suriyanın Azez şəhərində “Əl-Nüsra” Cəbhəsi ilə qarşıdurmaya girən mülayim müxalifətə havadan dəstək verib. İŞİD-dən təmizlənmiş bölgəyə Türkiyəyə sığınan suriyalı qaçqınların yerləşdirilməsi də nəzərdə tutulur.

Əməliyyatda İncirlik bazasından istifadə üçün hazırlıqlar başlayıb. Bazadan artıq pilotsuz təyyarələr üçün istifadə etməyə başlanılsa da, bazadan hərtərəfli istifadə ABŞ hərbi hava qüvvələrinin Türkiyəyə gəlməsindən sonra mümkün olacaq. Məlumata görə, bu həftə 200-dən çox ABŞ hərbi təyyarəsinin İncirlik bazasına gəlməsi gözlənilir. ABŞ hərbi qüvvələri və hərbi təchizatın İncirliyə gətirilməsindən dərhal sonra “İŞİD-dən təmizlənilmiş bölgə”nin yaradılması üçün əməliyyatlar başlayacaq. İngiltərə və Fransanın da aralarında olduğu koalisiya ölkələri əməliyyatlara dəstək verəcək.

ABŞ Müdafiə Nazirliyi (Pentaqon) tərəfindən verilən açıqlamaya görə, ilk silahlı pilotsuz təyyarələr İncirlik bazasından qalxıb. Pentaqonun sözçüsü Jeff Devis silahlı pilotsuz təyyarələrin ötən həftə sonu İncirlik bazasından Suriyaya qalxdığını bildirib. Amma Deviz onların hər hansı bir əməliyyatda iştirak etmədiyini vurğulayıb.

Cənub-Şərqi Asiya Ölkələri Birliyinin (ASEAN) 48-ci xarici işlər nazirləri toplantısında iştirak edən Türkiyə xarici işlər naziri Mövlud Çavuşoğlu Türkiyə və ABŞ-ın yaxın vaxtlarda İŞİD-ə qarşı genişmiqyaslı mübarizəyə başladacağını söyləyib.

“ABŞ ilə əldə etdiyimiz razılaşma ilə bazalarımız, xüsusilə də İncirlik bazasının açılması mövzusunda önəmli məsafə qət etdik. Pilotlu və pilotsuz Amerika təyyarələrinin İncirlik bazasına gəlməyə başladığını görürük. Yaxın vaxtlarda İŞİD-ə qarşı birlikdə genişmiqyaslı döyüş başlayacaq”, - xarici işlər naziri deyib.

Ömər Dağlı


STRATEJİ TARAZLIQ POZULDU: 10 İL SONRASI ÜÇÜN HAZIRLANAN "B PLANI" İŞƏ DÜŞDÜ


Türkiyə 10 il sonrakı tarix üçün hazırladığı “B planı"nı iyulun 20-də 32 nəfərin ölümü, 100-dən artıq insanın yaralanması ilə nəticələnən Suruç terrorundan sonra işə salıb.

Publika.az xəbər verir ki, “Yeni Şafak” qəzeti bu planın detallarını açıqlayıb.

Bu gün Türkiyənin PKK və İŞİD-ə qarşı hücumlarını “həll müddəti” prosesinin dağılması kimi qələmə verir və bunu kürdlərə qarşı müharibə olaraq təqdim edirlər. Lakin bunu iddia edənlər də yaxşı bilir ki, Türkiyə beynəlxalq və regional güc olmaq uğuruna gedən savaşda məğlub olmaq istəmir. Bunu müstəqillik mübarizəsi də adlandırmaq olar. Terror təşkilatlarına qarşı aparılan əməliyyatlar əslində İrana və onun arxasındakı güclərin “yeni coğrafiyamızdakı” dizaynına qarşı göstərilən reaksiyadır.

Tehran bu gün imperialist Qərbin ona biçdiyi missiya ilə hərəkət edir. Avrasiya layihəsində vaxtilə “İslam inqilabı” adı altında Sovet Rusiyasına qarşı istifadə olunan şiə İranı kartı, hazırda ABŞ-ın İslam dünyasını idarəçilikdə saxlaması məqsədilə istifadə olunur. İraq-İran müharibəsi, şiə və sünni qarşıdurmasının inşa olunmasında İran amili əsas paya sahib olub. Bu strateji plan Körfəz ölkələri xaricindəki İslam coğrafiyasına da təsir edib. Misal üçün, 1947-ci ildən 1977-ci ilə qədər Pakistanda şiə-sünni münasibətləri normal idi. İranda islam inqilabından sonra Pakistanda şiə-sünni ayrı-seçkiliyi güclənməyə başladı və şiələr 1980-ci ildə güclənməyə başladı. Halbuki, Pakistanın qurucusu Əli Cinnah şiə idi. 1971-ci ildən 1977-ci ilə qədər baş nazir olan Əli Butto da şiə məzhəbindən idi.  

Məqalədə deyilir ki, İran məzhəbçi missiyası ilə hərəkət etdiyi üçün Çin də daxil olmaqla bütün beynəlxalq oyunçular tərəfindən alqışlanır. Pekinə görə şiə və sünnilər ilə İsrail və İran arasındakı nüvə savaşı bölgədə “sülhün, yəni imperiya iqtisadiyyatının mənfəətlərinin əsas təminatı” olacaq. İranın statusunu qaldıran ABŞ da bu yolla həm Türkiyənin yoluna əngəl yaratmağı, həm də Avropanın enerji təminatında Rusiyanın rolunu azaltmağı düşünür.

Qəzet yazır ki, Suriyada daxili müharibəyə səbəb olan şiə-sünni müharibəsini Türkiyəyə də ixrac etməyə cəhdlər edilib.
“Qonşularla sıfır problem” siyasətini aparan Türkiyəni “diktatorlarla əməkdaşlıqda” ittiham edənlər “ərəb baharı”nda xalqların azadlığına dəstək verəndə, Ankaranı “terror təşkilatlarını dəstəkləməkdə” ittiham etdilər. Lakin Anadolu ələviləri üzərində təsir imkanları az olan Tehran və Qərb ölkələrinin bu ssenarisi baş tutmadı. Bütün cəhdlərə baxmayaraq, Gəzi olayları və paralel dövlət planları da alınmadı. Buna görə də PKK və İŞİD kartını dövriyyəyə salmağa məcbur oldular. Lakin heç kəs Türkiyədən bu səviyyədə cavab gözləmirdi.

Və Türkiyə 10 il sonrası üçün hazırladığı “B planını” işə saldı. Əslində Türkiyə Yəmən böhranında Səudiyyə Ərəbistanı və  Körfəz ölkələrinin yanında dayanaraq ilk həmləsini etmişdi. Buna görə də cavab Qərbdən yox, İrandan gəldi. İran prezidenti Ruhani PKK-ya qarşı əməliyyatlar keçirildiyi bir vaxtda Kürdüstan əyalətini ziyarət edərək özünün “kürd açılımı” siyasətinə başladı. İranın Baş qərargah rəisi Firuzabadi isə əməliyyatları “Kürdlərlə müharibə” deyə şərh etdi.

ABŞ-la “müştərək vizion” adını verdiyi strateji razılaşma ilə Türkiyə öz mövqeyini qorudu. İlk növbədə Suriyada “təhlükəsiz zona” tələbini qəbul etdirdi. Beləliklə də, yaxın gələcəkdə regiondakı yeni şəkilləndirməyə qarşı önləyici addımlarını atdı. Bu 10 il sonra üçün nəzərdə tutulmuşdu. Lakin strateji tarazlıq pozulduğu üçün indi işə salındı.

Asif Nərimanlı

70 İLİN PLANI: “NƏ TÜRKİYƏ, BİZ TÜRKLƏRİ ASİYAYA QOVACAĞIQ”



İkinci Dünya Müharibəsində “böyük üçlüyün” üçüncü və sonuncu görüşü – Potsdam konfransının (17 iyul-2 avqust 1945) 70 illiyinə həsr edilmişdi.

Bundan əvvəlki iki görüşdən - Tehran (1943), Yalta (1945) konfranslarından fərqli olaraq Potsdam konfransında Qərbi nə Franklin Ruzvelt, nə də Vinston Çörçil təmsil edirdilər.

ABŞ prezidenti 1945-ci ilin aprelində vəfat etmişdi. Onun əvəzinə Potsdama vitse-prezident Harri Truman gəlmişdi. Britaniyanın baş naziri Çörçil iyulun 26-da parlament seçkisində məğlub olmuşdu.

Stalinin təəccübü

Çörçili Potsdamda leyboristlərin lideri Klement Attlee əvəz edirdi. Bəzi nümayəndə heyəti üzvlərinin xatirələrinə görə bu, Stalin üçün tamamilə gözlənilməz idi. O heç cür başa düşə bilmirdi ki, britaniyalılar tarixi qələbə qazanmış bir adamın üstündən necə xətt çəkə biliblər.

Görünür bu, elə Çörçilin özü üçün də gözlənilməz olmuşdu. Beləki o, demək olar seçki kampaniyası aparmamış və öz alternativsizliyinə inanmışdı. O, ictimaiyyət qarşısında ara-sıra görünər, barmaqları ilə “V” – victory (qələbə) işarəsi göstərməklə kifayətlənərmiş. Əvəzində Attlee şəxsi avtomobilində ölkə boyunca gəzmiş və “xalqla pablarda ünsiyyət qurmuşdu”. Üstəlik, sükan arxasında onun xanımı olmuşdu.

Berlin üzərində “zövqlü iş”

Yeni partnyorlarla Berlin təəssüratlarını bölüşən Stalin demişdi: “Hiss olunur ki, bizim qoşunlarımız Berlin üzərində zövqlə işləyiblər. Ordan keçəndə yalnız beş-on salamat bina gördüm”.
Artyom Kreçetnikov yazır ki, ümumiyyətlə, konfransda xoş məram əhval-ruhiyyəsi hökm sürürmüş. Stalin fasilələrdən birində Britaniya baş komandanı Bernard Montgomeriyə yaxınlaşıb deyibmiş: “Bunların hamısı siyasətçidir, bizsə sizinlə hərbçi kimi bir-birimizi daha yaxşı başa düşə bilərik”.

Görünür, Stalin sülh konfransında da hərbçi kimi hökm vermək iddiasındaydı.

Yeni və parçalanmış Almaniya

Almaniyanın yeni şərq sərhədi Oder çayı üzərindən keçməliydi və beləliklə, ölkə 1937-ci ildə malik olduğu ərazinin dörddə birini itirirdi.

Stalinin təzyiqi altında Almaniyada hələlik mərkəzləşdirilmiş hökumətin yaradılması nəzərdə tutulmurdu.

Məqalədə deyilir ki, Potsdamda razılaşdırılmış siyasi qaydaya 1949-cu ilədək riayət edilib. Yalnız bundan sonra Qərb müttəfiqlərinin nəzarətində olan hissədə AFR (Almaniya Federativ Respublikası), sovetlərin nəzarətində olan hissədə isə ADR (Almaniya Demokratik Respublikası) yaradılıb.

Ölkənin qeyri-nasistləşdirilməsi üçün əhali beş kateqoriyaya bölünmüşdü: hərbi cinayətkarlar, təqsirlilər, ikinci dərəcəli təqsiri olanlar, iştirakçılar və günahsızlar.

Qərb işğal zonasında 600 min adama peşə qadağası qoyulmuşdu. 1945-49-cu illər arasında 5025 nəfər məhkum edilmişdi. Bunlardan 486-sı (Nürnberqə asılmış əsas canilərdən başqa) edam edilmişdi.

Hitlerin prokuror və hakimləri

Buna baxmayaraq, nasist keçmişinə malik bir sıra fiqurlar yeni Almaniyada da vəzifə sahibi olmuşdular. Abverin keçmiş polkovniki Teodore Oberlender yeni hökumətdə köçkünlər üzrə nazir idi.

Abverin başqa bir rəhbəri, Reinhardt Gahlen Qərbi Almaniyanın kəşfiyyat rəisi təyin edilmişdi. Parisin nasist kommendantı Hans Speidel isə NATO qərargahının rəisi idi.

Sovet tərəfinin iradlarına cavab olaraq AFR rəhbərliyi bildirirdi ki, bu adamlar ideya baxımından nasist olmayıblar və yalnız hərbi öhdəliklərini icra ediblər.

1966-69-cu illərdə kansler olmuş Kurt Georg Kiesinger isə Hitlerin təbliğat nazirliyində işləmişdi.

1959-cu ildə AFR-də Hitler hakimiyyətindən qalma 9 min hakim və prokuror vardı.

Polşanın “iki hökuməti”

Şərqi Almaniyada isə hətta nasist olmayanlar, sosial-demokratlar, xristian fəalları, ümumiyyətlə bütün antikommunistlər repressiyalara məruz qalmışdılar.
Artyom Kreçetnikov yazır ki, Potsdam konfransında Almaniyadan başqa bir neçə ölkənin də taleyi müzakirə olunurdu.

Macarıstan, Rumıniya və Bolqarıstan müharibə illərində Almaniya ilə müttəfiqlik etmişdilər. Odur ki, bu ölkələrdə SSRİ-nin hökumət qurmaq haqqı mübahisə mövzusu deyildi.

Polşa ilə bağlı vəziyyət isə bir az başqa cür idi. 1939-cu ildən bəri Hitler tərəfindən işğal olunmuş Polşanın qanuni hökuməti Londonda mühacirətdəydi. Stalin isə Potsdama özü ilə Polşanın “yeni kommunist hökumətini” gətirmişdi. Uzun mübahisələrdən sonra məsələ kompromislə həll olundu. Kommunist Boleslav Berkutun hökumətinə “londonlular”dan bəziləri nazir kimi daxil edildi.

Alman qadınların kütləvi zorlanması

Başqa bir problem yeni Polşanın sərhədləri ilə bağlı idi. Stalin, Ribbentrop-Molotov sazişinə əsasən 1939-cu ildə Polşadan qopardılmış əraziləri qaytarmaq niyyətində deyildi. O, əvəzində Almaniyanın hesabına Polşanı genişləndirmək istəyirdi. Sovet planına görə Polşaya Almaniyadan verilməli ərazidə almanlar yaşayırdılar və burada inkişaf etmiş kənd təsərrüfatı və kömür mədənləri vardı.
Bu barədə Stalin qısa bir məlumat vermişdi ki, “problem öz-özünə həll olunub, almanlar sadəcə olaraq qaçıblar”.

Əslində bu, bir həqiqət idi. Almanların xaotik köçürülməsi nəticəsində onlardan 100 mini dünyasını dəyişmişdi.
Müasir Rusiya tarixçisi Mark Solonin isə yazır ki, bu ərazilərdə qarətlər və alman qadınların kütləvi zorlanmaları baş verirdi.
Stalinin planına görə, belə hallar yalnız SSRİ və Polşaya verilən Almaniya ərazilərində qeydə alınırdı. ADR-də bu cür hadisələrə qəti yol verilmirdi.

Solonin inanır ki, kütləvi qarət və zorlamaları sovet əsgərləri yox, təhlükəsizlik nazirliyinin dəstələri törədirdilər. Məqsəd alman əhalini boşaldılan ərazilərdən didərgin salmaq idi.

Türkiyə məsələsi

Potsdam konfransının 23 iyul iclasında Stalin və Molotov Dardanel boğazında sovet bazasının yaradılması, Türkiyənin şərq vilayətləri olan Qars və Lazıstanın SSRİ-yə verilməsi tələbi ilə çıxış etmişdilər.

Onların bu tələbləri müttəfiqlər tərəfindən qəti rədd edilmişdi.
Qərb bildirirdi ki, Türkiyə Hitlerlə müttəfiqlik etməyib və onu heç cür cəzalandırmaq olmaz.

Baza əvəzinə sovet gəmilərinə “Türkiyənin razılığı əsasında” boğazlardan keçid hüququ verilməklə kompromis əldə olunmuşdu.
Artyom Kreçetnikov yazır ki, hələ 1939-cu ildə Moskva Ankaraya hərbi baza təklifi ilə müraciət etmiş, lakin rədd cavabı almışdı.
“Görəsən, Türkiyə buna görə sonra peşmançılıq çəkməyəcək ki?” – deyə Molotov elə həmin il keçirilən Ali Sovetin sessiyasında sual etmişdi.

Ararat Ermənistanın, Ay da Türkiyənin ərazisi deyil

Molotov “Türkiyə məsələsini” əvvəlcə Hitler və Ribbentrop, sonra isə Truman və Çörçillə də müzakirə etmişdi.

1940-cı il, noyabrın 25-də Stalin Kominternin başçısı Georgi Dimitrova demişdi: “Biz türkləri Asiyaya qovacağıq. Nə Türkiyə? Orada iki milyon gürcü var, milyon yarım erməni, bir milyon kürd. Türklər cəmi 6-7 milyondurlar”.

Rusiya tarixçisi Aleksandr Qoryanov yazır ki, Stalin 1945-ci ilin əvvəllərində, Avropadakı vəziyyət imkan verən kimi, Bolqarıstan və Qafqaz ərazisindən Türkiyəyə soxulmağı planlaşdırmışdı, lakin bu planları Türkiyənin 1945-ci ilin fevralında antihitler koalisyasına qoşulması pozdu.

Məqalədə deyilir ki, Türkiyəyə ərazi iddialarından SSRİ yalnız Stalinin ölümündən sonra əl çəkdi, üstəlik məsələni belə qoydu ki, guya əvvəlki tələblərlə Moskva yox, “Gürcüstan və Ermənistan hökumətləri” çıxış edirmiş.

Buna baxmayaraq, Türkiyə ərazisində olan Ağrı dağı Sovet Ermənistanının gerbində qaldı. Türklərin buna etirazlarına cavab olaraq sovet tərəfi bildirirdi ki, Türkiyənin də bayrağında aypara var, halbuki Ay Türkiyə ərzisi deyil.

publika.az

İNGİLİSLƏRİN NEFT OYUNU: ERMƏNİ MİLYONÇU OSMANLINI NECƏ YIXDI ?


“Beijing University of Chemical Technology”nun professoru Vilyam Engdahl “Dərin tarix” jurnalının avqust nömrəsində maraqlı bir yazı ilə çıxış edib.

Publika.az xəbər verir ki, “İngilislərin neft oyunu Osmanlını necə yıxmışdı?” başlıqlı yazıda maraqlı detallara toxunulub.

1873-cü ildə İngiltərə tarixində “Böyük böhran” adlandırılan ciddi iqtisadi böhran baş verdi. 1896-cı ilə qədər davam edən böhran İngiltərənin dünya bazarında rəqabət qabiliyyətini azaltdı, dünyanın ən böyük iqtisadi gücü adını itirməyə başladı. Texnologiyadakı inqilab kömürdən neftə keçdi. 1890-cı illərdən sonra neft axtarışları İngiltərə üçün ən əhəmiyyətli məsələyə çevrildi. Neft üzərindəki qlobal döyüş günbəgün yaxınlaşırdı.

Bu illərdə Osmanlı sultanı II Əbdülhəmid almanların ölkəsinə olan marağını cavabsız qoymadı və ingilislərin neft oyununa almanlarla cavab vermək istədi. Bağdada çəkiləcək dəmir yolu xətti buna görə də əhəmiyyət qazanmağa başladı. Dəmir yolunu çəkəcək ölkə neft axtarışlarında da imtiyaz əldə edəcəkdi. Almanlar bu imtiyazı əldə edərək qalib kimi göründülər.

1909-cu ildə londonlu bankir Ernest Kassel tərəfindən Türkiyə Milli Bankı qurulur. Kasselin ortaqlarından biri isə erməni əslli milyonçu Kalust Gülbenkyan adında sirli bir adam idi. Türkiyə Milli Bankında dövlət adına heç bir üzv yox idi. Bankın İdarə Heyətində London bankından Huqo Barinq, Dük Kramer və baronlar Asburton, Nortbrook və Revelston yer alırdı.

Bu dövrdə lord Kramer İngiltərə bankının da rəhbərliyində idi. İstanbuldakı bu elit ingilis o zamanlar Türkiyə Neft Şirkətini (Turkish Petroleum) qurur. İngilislərin Türkiyə Milli Bankındakı ortaqlarından olan Gülbenkyan şirkətdə də əhəmiyyətli paya sahib idi.

Şirkətin yaradılmasında əsas məqsəd sultandan Mesopotamiyadakı neft imtiyazları qoparmaq idi. Bundan başqa, İngiltərə-Bəsrə Neft Şirkəti adında ikinci bir ingilis şirkəti də Bəsrə nefti üzərində haqların əldə edilməsi üçün məşğul olurdu. II Əbdülhəmiddən neft axtarışları ilə bağlı imtiyaz alan yeganə oyunçu isə Almaniyanın “Deutsche Bank”ına aid Bağdad Dəmiryolu Şirkəti idi. İngilislər isə bu vəziyyəti dəyişdirməyə yaxın idi.

İngiltərənin təzyiqləri nəticəsində alman şirkəti bir sıra güzəştlər verməyə məcbur oldu. 1914-cü ilin əvvəllərində - müharibənin başlanmasından əvvəl ingilis və alman hökumətlərindən dəstək alan Türkiyə Neft Şirkətinin strukturu yenidən formalaşdırılır. Şirkətin səhmlərinin yarısı gizlicə İngiltərə hökuməti tərəfindən nəzarət edilən İngilis-Bəsrə Neft Şirkətinə, 25 faizi İngiltərə və Hollandiya ortaq şirkəti olan “Shell”ə verilir. Qalan 25 faizlik hissəyə isə “Deutsche Bank” qrupu tərəfindən nəzarət edilirdi.

“Deutsche Bank” Bağdad dəmir yolunun hər iki tərəfindəki bölgədə aparılacaq neft axtarışlarında imtiyaza sahib olan yeganə tərəf idi. Nəhayət, “Shell” və İngilis-Bəsrə Neft Şirkəti bir müqavilə bağlayaraq, Gülbenkyana öz hissələrindən 2,5 faizlik pay verməyi qəbul edir. Beləliklə, Gülbenkyanın hissəsi 5 faizə çatır.

Müharibənin başlanmasından bir neçə gün əvvəl İngiltərə hökuməti İngilis-Bəsrə Neft Şirkətinin hissələrinin çoxunu gizlicə alır və beləliklə, “Deutsche Bank”ın Türkiyə Neft Şirkətindəki hissələrinin əksəriyyətini də ələ keçirmiş olur.

İngiltərənin 1914-cü ildə müharibəyə girməsinin arxasındakı əsas səbəb “Deutsche Bank”ından Karl Helfferiç tərəfindən bu sözlərlə açıqlanırdı: "İngiltərənin müharibəyə girməsinin təməl səbəbi köklü ingilis siyasəti ənənəsidir. İngiltərə bu siyasət sayəsində böyük bir gücə çevrilib”.

Əslinə baxsaq, Birinci Dünya Müharibəsinin ən əhəmiyyətli səbəblərindən biri neft bölgələrinin paylaşılması idi. Bu bölgələrin paylaşılmasında isə ingilislərin düşüncələrində Osmanlıya yer yox idi.

Ömər Dağlı