GünAz TV mətbuat mərkəzinin növbəti müsahibi İqtisadi və Sosial İnnovasiyalar (yeniliklər) İnstitutunun rəhbəri, millət vəkili Əli Məsimlidir.
- Hazırda Rusiya ilə Azərbaycan arasında münasibətlərə birmənalı baxışın olmamasını nə ilə izah edərdiniz?
- Hazırda Rusiya ilə Azərbaycan arasında münasibətlərə birmənalı baxışın olmaması xeyli dərəcədə yeni dünya düzənin məntiqindən və qeyri-müəyyənliklərindən qaynaqlanır. Rusiya ilə Azərbaycan arasında münasibətlərə prizmanın(baxışın) müxtəlif tərəflərindən baxdıqda, bir-biri ilə daban-dabana ziddiyyət təşkil edən çox fərqli və mürəkkəb bir mənzərə alınır. Bir tərəfdən, rəsmi səviyyələrdə hər iki tərəf bildirir ki, Azərbaycanla Rusiyanın əlaqələri strateji əməkdaşlıq səviyyəsinə yüksəlib. Ekspert (karşünasi) qiymətləndirmələri səviyyəsində yanaşmaların bir hissəsində isə Rusiya ilə Azərbaycan arasında münasibətlərin az qala“soyuq müharibə” mərhələsində olduğu bildirilir.
- Sizcə, hansı düzdür: “strateji tərəfdaşlıq”, yoxsa “soyuq müharibə”?
- Fikrimizcə, daha dolğun həqiqət bu iki kənar baxış bucağının arasındadır.
- Niyə orta mövqenin həqiqətə daha yaxın olduğunu qənaətindəsiniz?
- Çünki bir tərəfdən Azərbaycanla Rusiya arasında iqtisadi, elmi-texniki, mədəni və sair sahələrdə əlaqələr artan xətlə inkişaf edir. Həmin sahələrdə əməkdaşlığı genişləndirmək və dərinləşdirməkdən ötrü 110-dan artıq dövlətlərarası, hökumətlərarası və bölgələrarası sazişlər bağlanmışdır. İki ölkə arasında xaici ticarət dövriyyəsi və qarşılıqlı sərmayə qoyuluşları ildən ilə artır. Azərbaycanla Rusiya arasında xarici ticarət dövriyyəsi 2,3 milyard doları ötmüşdür. Bu sahədə Rusiya Azərbaycanın 2-ci xarici ticarət tərəfdaşıdır. Azərbaycanın xarici ticarət dövriyyəsinin 7 faizi, o cümlədən idxalın 14 faizi, ixracın isə 4 faizi Rusiyanın payına düşür. Hazırda Azərbaycan Rusiyanın 83 federal subyektindən 71-i ilə əməkdaşlıq edir. Əlaqələrin daha da genişləndirilməsi üçün qarşılıqlı səfərlər, biznes forumlar, işgüzar görüşlər təşkil edilir.
Rusiyanın ali məktəblərində 5755 Azərbaycan vətəndaşı təhsil alır. Bakıda M.V.Lomonosov adına MDU-nun filialı açılıb. Azərbaycanın ali məktəblərində rus dilində 15 mindən artıq tələbə təhsil alır. Azərbaycanda rus dilində 50-dən artıq məcmuə nəşr olunur və 12 informasiya agentliyi xəbər yayır. “Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi və Rusiya Federasiyasının Federal Məclisi arasında əməkdaşlıq haqqında” sazişə əsasən Parlamentlərarası Komissiya təsis edilmiş və əməkdaşlıq əlaqələri yetərincə inkişaf edib. Rusiyada milyonlarla azərbaycanlı yaşayır. Onların bir hissəsi artıq Rusiya vətəndaşlıarıdır.
Digər tərəfdən isə Azərbaycanla Rusiya arasında maraqların üst-üstə düşmədiyi sahələrdə gərginlik davam edir.
- Hansı sahələri nəzərdə tutursunuz?
- Fikrimizcə, Rusiya və Azərbaycan arasındakı gərginliyin kökündə əsasən üç problem dayanır:
Birincisi, Azərbaycanın yerləşdiyi geopolitik bölgə Rusiya üçün çox böyük strateji əhəmiyyətə malikdir. Ona görə də ən əsas məsələ Azərbaycanın zəngin enerji resusrları(qaynaqları) və ölkəmizin transit ərazidə yerləşməsidir. Rusiya bilir ki, Azərbaycana nəzarəti itirmək- nəinki Cənubi Qafqazda, bütövlükdə Qafqaz bölgəsində nəzarəti itirmək deməkdir. Ona görə də Rusiya Azərbaycanı müxtəlif yollarla öz nəzarəti altına salmağa çalışır. Azərbaycan isə postsovet(kecmiş Şürəvi) məkanında həm iqtisadi, həm də siyasi məsələlərdə özünü müstəqil siyasəti ilə daha çox fərqlənən yeni müstəqil dövlət yolunu tutmuşdur.
İkincisi, bu gərginlik daha çox Azərbaycan ərazilərinin işğalında Rusiya faktorunun aparıcı rol oynaması və münaqişənin ədalətli həllində əsas maneəyə çevrilməsindədir. Rusiya Dağlıq Qarabağ münaqişəsində Ermənistana yönəlik siyasət yürüdür. Rusiya istəyir ki, ”Qarabağ kartı” həmişə Azərbaycana təsir rıcaqını öz əlində saxlasın və digər faktorları da bura qoşa-qoşa Azərbaycanı özünə tabe eləsin.
Üçüncüsü, NATO-nun Rusiya sərhədlərinə yaxınlaşması Rusiyanı Azərbayacan təzyiqlərini artıran amillərdən biridir. Son vaxtlar bu amil özünü bir neçə istiqamətdə daha qabarıq göstərməyə başlamışdır. Rusiya Azərbaycanı Rusiya, Belarusiya və Qazaxıstanın da daxil olduğu "Avroasiya" ittifaqına və ümumi gömrük ittifaqına cəlb etmək istəyir. Təbii ki,bu ittifaqların pərdəarxası məqamlarından doğan problemlər Azərbaycanın müstəqilliyinə təhdiddir və ona görə də Azərbaycan buna getmir.
- Sizcə, daha hansı amillər önə çıxmağa başlaya bilər?
- Bütün bunlarla yanaşı eyni zamanda Avropa ilə Azərbaycanın qaz sahəsindəki əməkdaşlığına Rusiya qısqanclıqla yanaşır. Azərbaycan tərəfinin Avropa bazarına çıxmaq məsələsındə “Nabucco”-ya yox, TAP-a üstünlük verməsi gərginliyi bir qədər səngitsə də, Rusiyanın Avropa bazarında inhisarçı mövqe maraqları baxımından, münasibət tam müsbətə doğru yönəlməyib və Rusiyanın bu məsələdə sindrom(aşma) xarakrerli əsl mövqeyinın sərgilənməsi hələ qabaqddır. Bundan başqa, Rusiyanın Xəzərlə bağlı siyasəti Azərbaycanla üst-üstə düşmür. Rusiyanın Qəbələ radiolokasiya stansiyasının (istqahe radar) istismarını dayandırması və Bakı-Novorossiysk kəməri ilə nəqlə dair sazişə xitam verməsi Azərbaycan-Rusiya münasibətlərinə münasibətlərinin gərgnləşməsinə yeni çalalar gətirib. Azərbaycanda prezident seçkiləri ərəfəsində Azərbaycan- Rusiya münasibətlərində qeyri-müəyyənlik daha da artmaqdadır. Postsovet məkanı ölkələrindən, o cümlədən Azərbaycandan Rusiyaya işləməyə gedənlərin bir hissəsinin həmin ölkədən çıxarılması əlavə gərginlik mənbəyi yaradır... Son vaxtlar, xüsusən də prezident seçkiləri yaxınlaşdıqca, Rusiya ilə Azərbaycan arasındakı münasibətlərdə gərginliyin yaşandığı açıq şəkildə hiss olunur. Belə davam edərsə, iki ölkə arasında münasibətlərin daha da gərginləşəcəyi ehtimalı gələcəkdə reallığa çevrilə bilər.
- Və nəhayət sonuncu sual: belə şəaritdə nə təklif edərdiniz?
- Bu sualın fundamental (köklü) cavabı xeyli dərcədə ondan asılıdır ki, əvvəla yaxın və orta gələcəkdə xarici faktorların hesabına yaşadığımız Cənubi Qafqaz bölgəsinin mənzərəsi necə dəyişəcək? İkincisi, Rusiya-Azərbaycan münasibətlərin pərdəarxsı tərəflərinin doğurduğu gərginlik əsaslı surətdə yalnız “motiv(əngizə)-uğur” nəzəriyyəsinin məntiqinə uyğun surətdə inkişaf etdiyindən, həmin prinsip üzrə də qabarıb-çəkilməklə, mütləq sonda zəifləyəcək. Yəni Rusiyanın mahiyyətindən qaynaqlanan motivi tükənənə qədər davam edib, sonra səngiyəcək. Ona görə də orta və yaxın perspektivə(çeşməndaz) belə bir şəraitdə fikrimizcə, hələlik ən optimal variant (seçənək) Azərbaycanın Cənubi Qafqazda gərginliyin azaldılması və mehriban qonşuluq şəraitinin yaradılması naminə Rusiya ilə iqtisadi, siyasi, ictimai və mədəni sahələrdə qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığın daha da təkmilləşdirilməsi istiqamətlərində səylərini artırması, müstəqilliyimizə xələl gətirən sahələrdə isə təzyiqlərə tab gətirməkdə davam etməsi olardı. Rusiyanın mütərəqqı qüvvələri ilə əməkdaşlıq əlaqələri maksimimum dərinləşdirilməli və yeni səviyyəyələrə daşınmalı, ambisiyaları(maraqlar, cahtələbi) ilə bağlı məqamlardan isə bacardıqca uzaq durmaq lazımdır. Konstruktiv (düzgün, yararlı) siyasi dialoqun, müxtəlif sahələrdə praktiki əməkdaşlığın daha da genişləndirilməsi yolu ilə çalışmaq lazımdır ki, Rusiya tərəfi nə qədər geç deyil Qafqaz siyasətinə (axı, unutmaq olmaz ki, Qarabağ münaqişəsi SSRİ-nin(Şürəvi) dağılmasını sürətləndirən əsas amillərdən biri oldu) yenidən baxsın ki, qarşılıqlı faydalılıq və bərabərhüquqluluq prinsiplərinə əsaslanan əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi, təkcə yaşadığımız bölgənin geosiyasi mənzərəsinin sabitliyi, bölgəsəl təhlükəsizliyin möhkəmlənməsi, baxımından deyil, həm də Rusiyanın geosiyasi maraqları baxımından da, eləcə də xalqlarımızın əmin-amanlıq və firavanlığına şərait yaradacaq ən perspektivli yoldur.
Elnur Eltürk
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder